diff options
Diffstat (limited to 'Master/texmf-dist/tex/latex/lipsum/cicero.ltd.tex')
-rw-r--r-- | Master/texmf-dist/tex/latex/lipsum/cicero.ltd.tex | 4583 |
1 files changed, 2418 insertions, 2165 deletions
diff --git a/Master/texmf-dist/tex/latex/lipsum/cicero.ltd.tex b/Master/texmf-dist/tex/latex/lipsum/cicero.ltd.tex index 66b84870191..66a6a85c528 100644 --- a/Master/texmf-dist/tex/latex/lipsum/cicero.ltd.tex +++ b/Master/texmf-dist/tex/latex/lipsum/cicero.ltd.tex @@ -4,11 +4,11 @@ %% %% The original source files were: %% -%% lipsum.dtx (with options: `cicero') +%% lipsum-cicero.txt %% %% This file is part of the package lipsum for use with LaTeX2e. %% -%% Function: Access to 150 paragraphs of the well known Lorem Ipsum dummy text. +%% Function: Access to 150 paragraphs of dummy text. %% %% This program may be distributed and/or modified under the %% conditions of the LaTeX Project Public License, either version 1.3 @@ -21,2166 +21,2419 @@ %% Please send error reports and suggestions for improvements to %% https://github.com/PhelypeOleinik/lipsum %% -\def\lipsumversion{2.3} -\def\lipsumdate{2021-03-03} -\ProvidesFile{cicero.ltd.tex}% - [\lipsumdate\space v\lipsumversion\space - Text of Cicero's speech] - - -%% -%% This text was provided by github-user -%% svenper. See https://github.com/patta42/lipsum/issues/13 -%% - -\NewLipsumPar{Non eram nescius, Brute, cum, quae summis ingeniis exquisitaque - doctrina philosophi Graeco sermone tractavissent, ea Latinis litteris - mandaremus, fore ut hic noster labor in varias reprehensiones incurreret. Nam - quibusdam, et iis quidem non admodum indoctis, totum hoc displicet - philosophari. Quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed - tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur. Erunt - etiam, et ii quidem eruditi Graecis litteris, contemnentes Latinas, qui se - dicant in Graecis legendis operam malle consumere. Postremo aliquos futuros - suspicor, qui me ad alias litteras vocent, genus hoc scribendi, etsi sit - elegans, personae tamen et dignitatis esse negent.} - %{2} -\NewLipsumPar{Contra quos omnis dicendum breviter existimo. Quamquam - philosophiae quidem vituperatoribus satis responsum est eo libro, quo a nobis - philosophia defensa et collaudata est, cum esset accusata et vituperata ab - Hortensio. Qui liber cum et tibi probatus videretur et iis, quos ego posse - iudicare arbitrarer, plura suscepi veritus ne movere hominum studia viderer, - retinere non posse. Qui autem, si maxime hoc placeat, moderatius tamen id - volunt fieri, difficilem quandam temperantiam postulant in eo, quod semel - admissum coerceri reprimique non potest, ut propemodum iustioribus utamur - illis, qui omnino avocent a philosophia, quam his, qui rebus infinitis modum - constituant in reque eo meliore, quo maior sit, mediocritatem desiderent.} - %{3} -\NewLipsumPar{Sive enim ad sapientiam perveniri potest, non paranda nobis - solum ea, sed fruenda etiam [sapientia] est; sive hoc difficile est, tamen nec - modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi defatigatio - turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Etenim si delectamur, - cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Sin laboramus, - quis est, qui alienae modum statuat industriae? Nam ut Terentianus Chremes non - inhumanus, qui novum vicinum non vult \textquoteleft fodere aut arare aut - aliquid ferre denique\textquoteright\space\textendash\space non enim illum ab - industria, sed ab inliberali labore deterret \textendash, sic isti curiosi, - quos offendit noster minime nobis iniucundus labor.} - %{4} -\NewLipsumPar{Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta - dicunt contemnere. In quibus hoc primum est in quo admirer, cur in gravissimis - rebus non delectet eos sermo patrius, cum idem fabellas Latinas ad verbum e - Graecis expressas non inviti legant. Quis enim tam inimicus paene nomini - Romano est, qui Ennii Medeam aut Antiopam Pacuvii spernat aut reiciat, quod se - isdem Euripidis fabulis delectari dicat, Latinas litteras oderit?} - %{5} -\NewLipsumPar{Synephebos ego, inquit, potius Caecilii aut Andriam Terentii - quam utramque Menandri legam?} - %{6} -\NewLipsumPar{A quibus tantum dissentio, ut, cum Sophocles vel optime - scripserit Electram, tamen male conversam Atilii mihi legendam putem, de quo - Lucilius: \textquoteleft ferreum scriptorem\textquoteright, verum, opinor, - scriptorem tamen, ut legendus sit. Rudem enim esse omnino in nostris poetis - aut inertissimae segnitiae est aut fastidii delicatissimi. Mihi quidem nulli - satis eruditi videntur, quibus nostra ignota sunt. An \textquoteleft Utinam ne - in nemore\ldots\textquoteright\space nihilo minus legimus quam hoc idem - Graecum, quae autem de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt, haec - explicari non placebit Latine?} - %{7} -\NewLipsumPar{Quid? Si nos non interpretum fungimur munere, sed tuemur ea, - quae dicta sunt ab iis quos probamus, eisque nostrum iudicium et nostrum - scribendi ordinem adiungimus, quid habent, cur Graeca anteponant iis, quae et - splendide dicta sint neque sint conversa de Graecis? Nam si dicent ab illis - has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, - quam legendi sunt. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Legimus - tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque - familiarem nostrum Posidonium. Quid? Theophrastus mediocriterne delectat, cum - tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Quid? Epicurei num desistunt de - isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum - scribere? Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione - compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur?} - %{8} -\NewLipsumPar{Quamquam, si plane sic verterem Platonem aut Aristotelem, ut - verterunt nostri poetae fabulas, male, credo, mererer de meis civibus, si ad - eorum cognitionem divina illa ingenia transferrem. Sed id neque feci adhuc nec - mihi tamen, ne faciam, interdictum puto. Locos quidem quosdam, si videbitur, - transferam, et maxime ab iis, quos modo nominavi, cum inciderit, ut id apte - fieri possit, ut ab Homero Ennius, Afranius a Menandro solet. Nec vero, ut - noster Lucilius, recusabo, quo minus omnes mea legant. Utinam esset ille - Persius, Scipio vero et Rutilius multo etiam magis, quorum ille iudicium - reformidans Tarentinis ait se et Consentinis et Siculis scribere. Facete is - quidem, sicut alia; sed neque tam docti tum erant, ad quorum iudicium - elaboraret, et sunt illius scripta leviora, ut urbanitas summa appareat, - doctrina mediocris.} - %{9} -\NewLipsumPar{Ego autem quem timeam lectorem, cum ad te ne Graecis quidem - cedentem in philosophia audeam scribere? Quamquam a te ipso id quidem facio - provocatus gratissimo mihi libro, quem ad me de virtute misisti. Sed ex eo - credo quibusdam usu venire; ut abhorreant a Latinis, quod inciderint in - inculta quaedam et horrida, de malis Graecis Latine scripta deterius. Quibus - ego assentior, dum modo de isdem rebus ne Graecos quidem legendos putent. Res - vero bonas verbis electis graviter ornateque dictas quis non legat? Nisi qui - se plane Graecum dici velit, ut a Scaevola est praetore salutatus Athenis - Albucius.} - %{10} -\NewLipsumPar{Quem quidem locum comit multa venustate et omni sale idem - Lucilius, apud quem praeclare Scaevola:} - %{11} -\NewLipsumPar{Graecum te, Albuci, quam Romanum atque Sabinum, municipem Ponti, - Tritani, centurionum, praeclarorum hominum ac primorum signiferumque, maluisti - dici. Graece ergo praetor Athenis, id quod maluisti, te, cum ad me accedis, - saluto: \textquoteleft[\ldots],\textquoteright\space inquam, \textquoteleft - Tite!\textquoteright\space lictores, turma omnis chorusque: - \textquoteleft[\ldots], Tite!\textquoteright\space hinc hostis mi Albucius, - hinc inimicus.} - %{12} -\NewLipsumPar{Sed iure Mucius. Ego autem mirari [satis] non queo unde hoc sit - tam insolens domesticarum rerum fastidium. Non est omnino hic docendi locus; - sed ita sentio et saepe disserui, Latinam linguam non modo non inopem, ut - vulgo putarent, sed locupletiorem etiam esse quam Graecam. Quando enim nobis, - vel dicam aut oratoribus bonis aut poetis, postea quidem quam fuit quem - imitarentur, ullus orationis vel copiosae vel elegantis ornatus defuit? Ego - vero, quoniam forensibus operis, laboribus, periculis non deseruisse mihi - videor praesidium, in quo a populo Romano locatus sum, debeo profecto, - quantumcumque possum, in eo quoque elaborare, ut sint opera, studio, labore - meo doctiores cives mei, nec cum istis tantopere pugnare, qui Graeca legere - malint, modo legant illa ipsa, ne simulent, et iis servire, qui vel utrisque - litteris uti velint vel, si suas habent, illas non magnopere desiderent.} - %{13} -\NewLipsumPar{Qui autem alia malunt scribi a nobis, aequi esse debent, quod et - scripta multa sunt, sic ut plura nemini e nostris, et scribentur fortasse - plura, si vita suppetet; et tamen, qui diligenter haec, quae de philosophia - litteris mandamus, legere assueverit, iudicabit nulla ad legendum his esse - potiora. Quid est enim in vita tantopere quaerendum quam cum omnia in - philosophia, tum id, quod his libris quaeritur, qui sit finis, quid extremum, - quid ultimum, quo sint omnia bene vivendi recteque faciendi consilia - referenda, quid sequatur natura ut summum ex rebus expetendis, quid fugiat ut - extremum malorum? Qua de re cum sit inter doctissimos summa dissensio, quis - alienum putet eius esse dignitatis, quam mihi quisque tribuat, quid in omni - munere vitae optimum et verissimum sit, exquirere?} - %{14} -\NewLipsumPar{An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter - principes civitatis, P. Scaevolam M\textquoteright.que Manilium, ab iisque M. - Brutus dissentiet \textendash\space quod et acutum genus est et ad usus civium - non inutile, nosque ea scripta reliquaque eiusdem generis et legimus libenter - et legemus \textendash, haec, quae vitam omnem continent, neglegentur? Nam, ut - sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quamquam id quidem licebit - iis existimare, qui legerint. Nos autem hanc omnem quaestionem de finibus - bonorum et malorum fere a nobis explicatam esse his litteris arbitramur, in - quibus, quantum potuimus, non modo quid nobis probaretur, sed etiam quid a - singulis philosophiae disciplinis diceretur, persecuti sumus.} - %{15} -\NewLipsumPar{Ut autem a facillimis ordiamur, prima veniat in medium Epicuri - ratio, quae plerisque notissima est. Quam a nobis sic intelleges eitam, ut ab - ipsis, qui eam disciplinam probant, non soleat accuratius explicari; verum - enim invenire volumus, non tamquam adversarium aliquem convincere. Accurate - autem quondam a L. Torquato, homine omni doctrina erudito, defensa est Epicuri - sententia de voluptate, a meque ei responsum, cum C. Triarius, in primis - gravis et doctus adolescens, ei disputationi interesset.} - %{16} -\NewLipsumPar{Nam cum ad me in Cumanum salutandi causa uterque venisset, pauca - primo inter nos de litteris, quarum summum erat in utroque studium, deinde - Torquatus: Quoniam nacti te, inquit, sumus aliquando otiosum, certe audiam, - quid sit, quod Epicurum nostrum non tu quidem oderis, ut fere faciunt, qui ab - eo dissentiunt, sed certe non probes, eum quem ego arbitror unum vidisse verum - maximisque erroribus animos hominum liberavisse et omnia tradidisse, quae - pertinerent ad bene beateque vivendum. Sed existimo te, sicut nostrum - Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti - orationis ornamenta neglexerit. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, - quae senserit ille, tibi non vera videantur.} - %{17} -\NewLipsumPar{Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Oratio me istius - philosophi non offendit; nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit - plane, quod intellegam; et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non - asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Re mihi non aeque satisfacit, - et quidem locis pluribus. Sed quot homines, tot sententiae; falli igitur - possumus.} - %{18} -\NewLipsumPar{Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Te enim iudicem - aequum puto, modo quae dicat ille bene noris.} - %{19} -\NewLipsumPar{Nisi mihi Phaedrum, inquam, tu mentitum aut Zenonem putas, - quorum utrumque audivi, cum mihi nihil sane praeter sedulitatem probarent, - omnes mihi Epicuri sententiae satis notae sunt. Atque eos, quos nominavi, cum - Attico nostro frequenter audivi, cum miraretur ille quidem utrumque, Phaedrum - autem etiam amaret, cotidieque inter nos ea, quae audiebamus, conferebamus, - neque erat umquam controversia, quid ego intellegerem, sed quid probarem.} - %{20} -\NewLipsumPar{Quid igitur est? Inquit; audire enim cupio, quid non probes. - Principio, inquam, in physicis, quibus maxime gloriatur, primum totus est - alienus. Democritea dicit perpauca mutans, sed ita, ut ea, quae corrigere - vult, mihi quidem depravare videatur. Ille atomos quas appellat, id est - corpora individua propter soliditatem, censet in infinito inani, in quo nihil - nec summum nec infimum nec medium nec ultimum nec extremum sit, ita ferri, ut - concursionibus inter se cohaerescant, ex quo efficiantur ea, quae sint quaeque - cernantur, omnia, eumque motum atomorum nullo a principio, sed ex aeterno - tempore intellegi convenire.} - %{21} -\NewLipsumPar{Epicurus autem, in quibus sequitur Democritum, non fere labitur. - Quamquam utriusque cum multa non probo, tum illud in primis, quod, cum in - rerum natura duo quaerenda sint, unum, quae materia sit, ex qua quaeque res - efficiatur, alterum, quae vis sit, quae quidque efficiat, de materia - disseruerunt, vim et causam efficiendi reliquerunt. Sed hoc commune vitium, - illae Epicuri propriae ruinae: censet enim eadem illa individua et solida - corpora ferri deorsum suo pondere ad lineam, hunc naturalem esse omnium - corporum motum.} - %{22} -\NewLipsumPar{Deinde ibidem homo acutus, cum illud ocurreret, si omnia deorsus - e regione ferrentur et, ut dixi, ad lineam, numquam fore ut atomus altera - alteram posset attingere itaque ** attulit rem commenticiam: declinare dixit - atomum perpaulum, quo nihil posset fieri minus; ita effici complexiones et - copulationes et adhaesiones atomorum inter se, ex quo efficeretur mundus - omnesque partes mundi, quaeque in eo essent. Quae cum tota res (est) ficta - pueriliter, tum ne efficit [quidem], quod vult. Nam et ipsa declinatio ad - libidinem fingitur \textendash\space ait enim declinare atomum sine causa; quo - nihil turpius physico, quam fieri quicquam sine causa dicere, - \textendash\space et illum motum naturalem omnium ponderum, ut ipse - constituit, e regione inferiorem locum petentium sine causa eripuit atomis nec - tamen id, cuius causa haec finxerat, assecutus est.} - %{23} -\NewLipsumPar{Nam si omnes atomi declinabunt, nullae umquam cohaerescent, sive - aliae declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur, primum erit hoc quasi, - provincias atomis dare, quae recte, quae oblique ferantur, deinde eadem illa - atomorum, in quo etiam Democritus haeret, turbulenta concursio hunc mundi - ornatum efficere non poterit. Ne illud quidem physici, credere aliquid esse - minimum, quod profecto numquam putavisset, si a Polyaeno, familiari suo, - geometrica discere maluisset quam illum etiam ipsum dedocere. Sol Democrito - magnus videtur, quippe homini erudito in geometriaque perfecto, huic pedalis - fortasse; tantum enim esse censet, quantus videtur, vel paulo aut maiorem aut - minorem.} - %{24} -\NewLipsumPar{Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota - Democriti, atomi, inane, imagines, quae [\ldots] nominant, quorum incursione - non solum videamus, sed etiam cogitemus; infinitio ipsa, quam [\ldots] vocant, - tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant - cotidie. Quae etsi mihi nullo modo probantur, tamen Democritum laudatum a - ceteris ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum.} - %{25} -\NewLipsumPar{Iam in altera philosophiae parte. Quae est quaerendi ac - disserendi, quae [\ldots] dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, - inermis ac nudus est. Tollit definitiones, nihil de dividendo ac partiendo - docet, non quo modo efficiatur concludaturque ratio tradit, non qua via - captiosa solvantur ambigua distinguantur ostendit; iudicia rerum in sensibus - ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero probatum sit, sublatum esse omne - iudicium veri et falsi putat.} - %{26} -\NewLipsumPar{Confirmat autem illud vel maxime, quod ipsa natura, ut ait ille, - sciscat et probet, id est voluptatem et dolorem. Ad haec et quae sequamur et - quae fugiamus refert omnia. Quod quamquam Aristippi est a Cyrenaicisque melius - liberiusque defenditur, tamen eius modi esse iudico, ut nihil homine videatur - indignius. Ad maiora enim quaedam nos natura genuit et conformavit, ut mihi - quidem videtur. Ac fieri potest, ut errem, sed ita prorsus existimo, neque eum - Torquatum, qui hoc primus cognomen invenerit, aut torquem illum hosti - detraxisse, ut aliquam ex eo perciperet corpore voluptatem, aut cum Latinis - tertio consulatu conflixisse apud Veserim propter voluptatem; quod vero securi - percussit filium, privavisse se etiam videtur multis voluptatibus, cum ipsi - naturae patrioque amori praetulerit ius maiestatis atque imperii.} - %{27} -\NewLipsumPar{Quid? T. Torquatus, is qui consul cum Cn.\ Octavio fuit, cum - illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Silano - emancipaverat, ut eum Macedonum legatis accusantibus, quod pecunias praetorem - in provincia cepisse arguerent, causam apud se dicere iuberet reque ex utraque - parte audita pronuntiaret eum non talem videri fuisse in imperio, quales eius - maiores fuissent, et in conspectum suum venire vetuit, numquid tibi videtur de - voluptatibus suis cogitavisse?} - %{28} -\NewLipsumPar{Sed ut omittam pericula, labores, dolorem etiam, quem optimus - quisque pro patria et pro suis suscipit, ut non modo nullam captet, sed etiam - praetereat omnes voluptates, dolores denique quosvis suscipere malit quam - deserere ullam officii partem, ad ea, quae hoc non minus declarant, sed - videntur leviora, veniamus.} - %{29} -\NewLipsumPar{Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae - cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria - voluptatis affert? Nec mihi illud dixeris: \textquoteleft Haec enim ipsa mihi - sunt voluptati, et erant illa Torquatis.\textquoteright\space Numquam hoc ita - defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid - aut ista didicisset. Et quod quaeritur saepe, cur tam multi sint Epicurei, - sunt aliae quoque causae, sed multitudinem haec maxime allicit, quod ita - putant dici ab illo, recta et honesta quae sint, ea facere ipsa per se - laetitiam, id est voluptatem. Homines optimi non intellegunt totam rationem - everti, si ita res se habeat. Nam si concederetur, etiamsi ad corpus nihil - referatur, ista sua sponte et per se esse iucunda, per se esset et virtus et - cognitio rerum, quod minime ille vult expetenda.} - %{30} -\NewLipsumPar{Haec igitur Epicuri non probo, inquam. De cetero vellem equidem - aut ipse doctrinis fuisset instructior \textendash\space est enim, quod tibi - ita videri necesse est, non satis politus iis artibus, quas qui tenent, - eruditi appellantur \textendash\space aut ne deterruisset alios a studiis. - Quamquam te quidem video minime esse deterritum.} - %{31} -\NewLipsumPar{Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse - loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum - paene e philosophorum choro sustulisti. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo - modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Aliena dixit in physicis nec ea - ipsa, quae tibi probarentur; si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit. - Disserendi artem nullam habuit. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in - eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; nam ante Aristippus, et ille - melius. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse.} - %{32} -\NewLipsumPar{Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid - non probes eius, a quo dissentias. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si - probarem, quae ille diceret? Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Quam - ob rem dissentientium inter se reprehensiones non sunt vituperandae, - maledicta, contumeliae, tum iracundiae, contentiones concertationesque in - disputando pertinaces indignae philosophia mihi videri solent.} - %{33} -\NewLipsumPar{Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; neque enim disputari - sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. - Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te - audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Utrum igitur percurri omnem - Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen - est? Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Sic faciam igitur, inquit: unam - rem explicabo, eamque maximam, de physicis alias, et quidem tibi et - declinationem istam atomorum et magnitudinem solis probabo et Democriti errata - ab Epicuro reprehensa et correcta permulta. Nunc dicam de voluptate, nihil - scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam.} - %{34} -\NewLipsumPar{Certe, inquam, pertinax non ero tibique, si mihi probabis ea, - quae dices, libenter assentiar. Probabo, inquit, modo ista sis aequitate, quam - ostendis. Sed uti oratione perpetua malo quam interrogare aut interrogari. Ut - placet, inquam. Tum dicere exorsus est. Primum igitur, inquit, sic agam, ut - ipsi auctori huius disciplinae placet: constituam, quid et quale sit id, de - quo quaerimus, non quo ignorare vos arbitrer, sed ut ratione et via procedat - oratio. Quaerimus igitur, quid sit extremum et ultimum bonorum, quod omnium - philosophorum sententia tale debet esse, ut ad id omnia referri oporteat, - ipsum autem nusquam. Hoc Epicurus in voluptate ponit, quod summum bonum esse - vult, summumque malum dolorem, idque instituit docere sic:} - %{35} -\NewLipsumPar{Omne animal, simul atque natum sit, voluptatem appetere eaque - gaudere ut summo bono, dolorem aspernari ut summum malum et, quantum possit, a - se repellere, idque facere nondum depravatum ipsa natura incorrupte atque - integre iudicante. Itaque negat opus esse ratione neque disputatione, quam ob - rem voluptas expetenda, fugiendus dolor sit. Sentiri haec putat, ut calere - ignem, nivem esse albam, dulce mel. Quorum nihil oportere exquisitis - rationibus confirmare, tantum satis esse admonere. Interesse enim inter - argumentum conclusionemque rationis et inter mediocrem animadversionem atque - admonitionem. Altera occulta quaedam et quasi involuta aperiri, altera prompta - et aperta iudicari. Etenim quoniam detractis de homine sensibus reliqui nihil - est, necesse est, quid aut ad naturam aut contra sit, a natura ipsa iudicari. - Ea quid percipit aut quid iudicat, quo aut petat aut fugiat aliquid, praeter - voluptatem et dolorem?} - %{36} -\NewLipsumPar{Sunt autem quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere - et negent satis esse, quid bonum sit aut quid malum, sensu iudicari, sed animo - etiam ac ratione intellegi posse et voluptatem ipsam per se esse expetendam et - dolorem ipsum per se esse fugiendum. Itaque aiunt hanc quasi naturalem atque - insitam in animis nostris inesse notionem, ut alterum esse appetendum, alterum - aspernandum sentiamus. Alii autem, quibus ego assentior, cum a philosophis - compluribus permulta dicantur, cur nec voluptas in bonis sit numeranda nec in - malis dolor, non existimant oportere nimium nos causae confidere, sed et - argumentandum et accurate disserendum et rationibus conquisitis de voluptate - et dolore disputandum putant.} - %{37} -\NewLipsumPar{Sed ut perspiciatis, unde omnis iste natus error sit voluptatem - accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam eaque ipsa, quae ab illo - inventore veritatis et quasi architecto beatae vitae dicta sunt, explicabo. - Nemo enim ipsam voluptatem, quia voluptas sit, aspernatur aut odit aut fugit, - sed quia consequuntur magni dolores eos, qui ratione voluptatem sequi - nesciunt, neque porro quisquam est, qui dolorem ipsum, quia dolor sit, amet, - consectetur, adipisci velit, sed quia non numquam eius modi tempora incidunt, - ut labore et dolore magnam aliquam quaerat voluptatem. Ut enim ad minima - veniam, quis nostrum exercitationem ullam corporis suscipit laboriosam, nisi - ut aliquid ex ea commodi consequatur? Quis autem vel eum iure reprehenderit, - qui in ea voluptate velit esse, quam nihil molestiae consequatur, vel illum, - qui dolorem eum fugiat, quo voluptas nulla pariatur?} - %{38} -\NewLipsumPar{At vero eos et accusamus et iusto odio dignissimos ducimus, qui - blanditiis praesentium voluptatum deleniti atque corrupti, quos dolores et - quas molestias excepturi sint, obcaecati cupiditate non provident, similique - sunt in culpa, qui officia deserunt mollitia animi, id est laborum et dolorum - fuga. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Nam libero - tempore, cum soluta nobis est eligendi optio, cumque nihil impedit, quo minus - id, quod maxime placeat, facere possimus, omnis voluptas assumenda est, omnis - dolor repellendus. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut - rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et - molestiae non recusandae. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, - ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis - doloribus asperiores repellat.} - %{39} -\NewLipsumPar{Hanc ego cum teneam sententiam, quid est cur verear, ne ad eam - non possim accommodare Torquatos nostros? Quos tu paulo ante cum memoriter, - tum etiam erga nos amice et benivole collegisti, nec me tamen laudandis - maioribus meis corrupisti nec segniorem ad respondendum reddidisti. Quorum - facta quem ad modum, quaeso, interpretaris? Sicine eos censes aut in armatum - hostem impetum fecisse aut in liberos atque in sanguinem suum tam crudelis - fuisse, nihil ut de utilitatibus, nihil ut de commodis suis cogitarent? At id - ne ferae quidem faciunt, ut ita ruant itaque turbent, ut earum motus et - impetus quo pertineant non intellegamus, tu tam egregios viros censes tantas - res gessisse sine causa?} - %{40} -\NewLipsumPar{Quae fuerit causa, mox videro; interea hoc tenebo, si ob aliquam - causam ista, quae sine dubio praeclara sunt, fecerint, virtutem iis per se - ipsam causam non fuisse. \textendash\space Torquem detraxit hosti. - \textendash\space Et quidem se texit, ne interiret. \textendash\space At - magnum periculum adiit. \textendash\space In oculis quidem exercitus. - \textendash\space Quid ex eo est consecutus? \textendash\space Laudem et - caritatem, quae sunt vitae sine metu degendae praesidia firmissima. - \textendash\space Filium morte multavit. \textendash\space Si sine causa, - nollem me ab eo ortum, tam inportuno tamque crudeli; sin, ut dolore suo - sanciret militaris imperii disciplinam exercitumque in gravissimo bello - animadversionis metu contineret, saluti prospexit civium, qua intellegebat - contineri suam. Atque haec ratio late patet.} - %{41} -\NewLipsumPar{In quo enim maxime consuevit iactare vestra se oratio, tua - praesertim, qui studiose antiqua persequeris, claris et fortibus viris - commemorandis eorumque factis non emolumento aliquo, sed ipsius honestatis - decore laudandis, id totum evertitur eo delectu rerum, quem modo dixi, - constituto, ut aut voluptates omittantur maiorum voluptatum adipiscendarum - causa aut dolores suscipiantur maiorum dolorum effugiendorum gratia.} - %{42} -\NewLipsumPar{Sed de clarorum hominum factis illustribus et gloriosis satis - hoc loco dictum sit. Erit enim iam de omnium virtutum cursu ad voluptatem - proprius disserendi locus. Nunc autem explicabo, voluptas ipsa quae qualisque - sit, ut tollatur error omnis imperitorum intellegaturque ea, quae voluptaria, - delicata, mollis habeatur disciplina, quam gravis, quam continens, quam severa - sit. Non enim hanc solam sequimur, quae suavitate aliqua naturam ipsam movet - et cum iucunditate quadam percipitur sensibus, sed maximam voluptatem illam - habemus, quae percipitur omni dolore detracto, nam quoniam, cum privamur - dolore, ipsa liberatione et vacuitate omnis molestiae gaudemus, omne autem id, - quo gaudemus, voluptas est, ut omne, quo offendimur, dolor, doloris omnis - privatio recte nominata est voluptas. Ut enim, cum cibo et potione fames - sitisque depulsa est, ipsa detractio molestiae consecutionem affert - voluptatis, sic in omni re doloris amotio successionem efficit voluptatis.} - %{43} -\NewLipsumPar{Itaque non placuit Epicuro medium esse quiddam inter dolorem et - voluptatem; illud enim ipsum, quod quibusdam medium videretur, cum omni dolore - careret, non modo voluptatem esse, verum etiam summam voluptatem. Quisquis - enim sentit, quem ad modum sit affectus, eum necesse est aut in voluptate esse - aut in dolore. Omnis autem privatione doloris putat Epicurus terminari summam - voluptatem, ut postea variari voluptas distinguique possit, augeri - amplificarique non possit.} - %{44} -\NewLipsumPar{At etiam Athenis, ut e patre audiebam facete et urbane Stoicos - irridente, statua est in Ceramico Chrysippi sedentis porrecta manu, quae manus - significet illum in hae esse rogatiuncula delectatum: \textquoteleft - Numquidnam manus tua sic affecta, quem ad modum affecta nunc est, - desiderat?\textquoteright\space \textendash\space Nihil sane. - \textendash\space\textquoteleft At, si voluptas esset bonum, - desideraret.\textquoteright\space\textendash\space Ita credo. - \textendash\space\textquoteleft Non est igitur voluptas - bonum.\textquoteright\space Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si - loqui posset. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad - Epicurum. Nam si ea sola voluptas esset, quae quasi titillaret sensus, ut ita - dicam, et ad eos cum suavitate afflueret et illaberetur, nec manus esse - contenta posset nec ulla pars vacuitate doloris sine iucundo motu voluptatis. - Sin autem summa voluptas est, ut Epicuro placet, nihil dolere, primum tibi - recte, Chrysippe, concessum est nihil desiderare manum, cum ita esset affecta, - secundum non recte, si voluptas esset bonum, fuisse desideraturam. Idcirco - enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.} - %{45} -\NewLipsumPar{Extremum autem esse bonorum voluptatem ex hoc facillime perspici - potest: Constituamus aliquem magnis, multis, perpetuis fruentem et animo et - corpore voluptatibus nullo dolore nec impediente nec inpendente, quem tandem - hoc statu praestabiliorem aut magis expetendum possimus dicere? Inesse enim - necesse est in eo, qui ita sit affectus, et firmitatem animi nec mortem nec - dolorem timentis, quod mors sensu careat, dolor in longinquitate levis, in - gravitate brevis soleat esse, ut eius magnitudinem celeritas, diuturnitatem - allevatio consoletur.} - %{46} -\NewLipsumPar{Ad ea cum accedit, ut neque divinum numen horreat nec - praeteritas voluptates effluere patiatur earumque assidua recordatione - laetetur, quid est, quod huc possit, quod melius sit, accedere? Statue contra - aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, quanti in hominem maximi - cadere possunt, nulla spe proposita fore levius aliquando, nulla praeterea - neque praesenti nec expectata voluptate, quid eo miserius dici aut fingi - potest? Quodsi vita doloribus referta maxime fugienda est, summum profecto - malum est vivere cum dolore, cui sententiae consentaneum est ultimum esse - bonorum eum voluptate vivere. Nec enim habet nostra mens quicquam, ubi - consistat tamquam in extremo, omnesque et metus et aegritudines ad dolorem - referuntur, nec praeterea est res ulla, quae sua natura aut sollicitare possit - aut angere.} - %{47} -\NewLipsumPar{Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum - initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quod cum ita sit, - perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate - vivatur. Quoniam autem id est vel summum bonorum vel ultimum vel extremum - \textendash\space quod Graeci [\ldots] nominant \textendash, quod ipsum nullam - ad aliam rem, ad id autem res referuntur omnes, fatendum est summum esse bonum - iucunde vivere.} - %{48} -\NewLipsumPar{Id qui in una virtute ponunt et splendore nominis capti quid - natura postulet non intellegunt, errore maximo, si Epicurum audire voluerint, - liberabuntur: istae enim vestrae eximiae pulchraeque virtutes nisi voluptatem - efficerent, quis eas aut laudabilis aut expetendas arbitraretur? Ut enim - medicorum scientiam non ipsius artis, sed bonae valetudinis causa probamus, et - gubernatoris ars, quia bene navigandi rationem habet, utilitate, non arte - laudatur, sic sapientia, quae ars vivendi putanda est, non expeteretur, si - nihil efficeret; nunc expetitur, quod est tamquam artifex conquirendae et - comparandae voluptatis \textendash} - %{49} -\NewLipsumPar{Quam autem ego dicam voluptatem, iam videtis, ne invidia verbi - labefactetur oratio mea \textendash. Nam cum ignoratione rerum bonarum et - malarum maxime hominum vita vexetur, ob eumque errorem et voluptatibus maximis - saepe priventur et durissimis animi doloribus torqueantur, sapientia est - adhibenda, quae et terroribus cupiditatibusque detractis et omnium falsarum - opinionum temeritate derepta certissimam se nobis ducem praebeat ad - voluptatem. Sapientia enim est una, quae maestitiam pellat ex animis, quae nos - exhorrescere metu non sinat. Qua praeceptrice in tranquillitate vivi potest - omnium cupiditatum ardore restincto. Cupiditates enim sunt insatiabiles, quae - non modo singulos homines, sed universas familias evertunt, totam etiam - labefactant saepe rem publicam.} - %{50} -\NewLipsumPar{Ex cupiditatibus odia, discidia, discordiae, seditiones, bella - nascuntur, nec eae se foris solum iactant nec tantum in alios caeco impetu - incurrunt, sed intus etiam in animis inclusae inter se dissident atque - discordant, ex quo vitam amarissimam necesse est effici, ut sapiens solum - amputata circumcisaque inanitate omni et errore naturae finibus contentus sine - aegritudine possit et sine metu vivere.} - %{51} -\NewLipsumPar{Quae est enim aut utilior aut ad bene vivendum aptior partitio - quam illa, qua est usus Epicurus? Qui unum genus posuit earum cupiditatum, - quae essent et naturales et necessariae, alterum, quae naturales essent nec - tamen necessariae, tertium, quae nec naturales nec necessariae. Quarum ea - ratio est, ut necessariae nec opera multa nec impensa expleantur; ne naturales - quidem multa desiderant, propterea quod ipsa natura divitias, quibus contenta - sit, et parabilis et terminatas habet; inanium autem cupiditatum nec modus - ullus nec finis inveniri potest.} - %{52} -\NewLipsumPar{Quodsi vitam omnem perturbari videmus errore et inscientia, - sapientiamque esse solam, quae nos a libidinum impetu et a formidinum terrore - vindicet et ipsius fortunae modice ferre doceat iniurias et omnis monstret - vias, quae ad quietem et ad tranquillitatem ferant, quid est cur dubitemus - dicere et sapientiam propter voluptates expetendam et insipientiam propter - molestias esse fugiendam?} - %{53} -\NewLipsumPar{Eademque ratione ne temperantiam quidem propter se expetendam - esse dicemus, sed quia pacem animis afferat et eos quasi concordia quadam - placet ac leniat. Temperantia est enim, quae in rebus aut expetendis aut - fugiendis ut rationem sequamur monet. Nec enim satis est iudicare quid - faciendum non faciendumve sit, sed stare etiam oportet in eo, quod sit - iudicatum. Plerique autem, quod tenere atque servare id, quod ipsi statuerunt, - non possunt, victi et debilitati obiecta specie voluptatis tradunt se - libidinibus constringendos nec quid eventurum sit provident ob eamque causam - propter voluptatem et parvam et non necessariam et quae vel aliter pararetur - et qua etiam carere possent sine dolore tum in morbos gravis, tum in damna, - tum in dedecora incurrunt, saepe etiam legum iudiciorumque poenis obligantur.} - %{54} -\NewLipsumPar{Qui autem ita frui volunt voluptatibus, ut nulli propter eas - consequantur dolores, et qui suum iudicium retinent, ne voluptate victi - faciant id, quod sentiant non esse faciendum, ii voluptatem maximam - adipiscuntur praetermittenda voluptate. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, - ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Ex quo intellegitur nec - intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia - voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur.} - %{55} -\NewLipsumPar{Eadem fortitudinis ratio reperietur. Nam neque laborum - perfunctio neque perpessio dolorum per se ipsa allicit nec patientia nec - assiduitas nec vigiliae nec ea ipsa, quae laudatur, industria, ne fortitudo - quidem, sed ista sequimur, ut sine cura metuque vivamus animumque et corpus, - quantum efficere possimus, molestia liberemus. Ut enim mortis metu omnis - quietae vitae status perturbatur, et ut succumbere doloribus eosque humili - animo inbecilloque ferre miserum est, ob eamque debilitatem animi multi - parentes, multi amicos, non nulli patriam, plerique autem se ipsos penitus - perdiderunt, sic robustus animus et excelsus omni est liber cura et angore, - cum et mortem contemnit, qua qui affecti sunt in eadem causa sunt, qua ante - quam nati, et ad dolores ita paratus est, ut meminerit maximos morte finiri, - parvos multa habere intervalla requietis, mediocrium nos esse dominos, ut, si - tolerabiles sint, feramus, si minus, animo aequo e vita, cum ea non placeat, - tamquam e theatro exeamus. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem - ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed - illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem.} - %{56} -\NewLipsumPar{Iustitia restat, ut de omni virtute sit dictum. Sed similia fere - dici possunt. Ut enim sapientiam, temperantiam, fortitudinem copulatas esse - docui cum voluptate, ut ab ea nullo modo nec divelli nec distrahi possint, sic - de iustitia iudicandum est, quae non modo numquam nocet cuiquam, sed contra - semper afficit cum vi sua atque natura, quod tranquillat animos, tum spe nihil - earum rerum defuturum, quas natura non depravata desiderat. [et] quem ad modum - temeritas et libido et ignavia semper animum excruciant et semper sollicitant - turbulentaeque sunt, sic [inprobitas si] cuius in mente consedit, hoc ipso, - quod adest, turbulenta est; si vero molita quippiam est, quamvis occulte - fecerit, numquam tamen id confidet fore semper occultum. Plerumque improborum - facta primo suspicio insequitur, dein sermo atque fama, tum accusator, tum - iudex;} - %{57} -\NewLipsumPar{Multi etiam, ut te consule, ipsi se indicaverunt. Quodsi qui - satis sibi contra hominum conscientiam saepti esse et muniti videntur, deorum - tamen horrent easque ipsas sollicitudines, quibus eorum animi noctesque - diesque exeduntur, a diis inmortalibus supplicii causa importari putant. Quae - autem tanta ex improbis factis ad minuendas vitae molestias accessio potest - fieri, quanta ad augendas, cum conscientia factorum, tum poena legum odioque - civium? Et tamen in quibusdam neque pecuniae modus est neque honoris neque - imperii nec libidinum nec epularum nec reliquarum cupiditatum, quas nulla - praeda umquam improbe parta minuit, [sed] potius inflammat, ut coercendi magis - quam dedocendi esse videantur.} - %{58} -\NewLipsumPar{Invitat igitur vera ratio bene sanos ad iustitiam, aequitatem, - fidem, neque homini infanti aut inpotenti iniuste facta conducunt, qui nec - facile efficere possit, quod conetur, nec optinere, si effecerit, et opes vel - fortunae vel ingenii liberalitati magis conveniunt, qua qui utuntur, - benivolentiam sibi conciliant et, quod aptissimum est ad quiete vivendum, - caritatem, praesertim cum omnino nulla sit causa peccandi.} - %{59} -\NewLipsumPar{Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur - sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nihil enim - desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam in iis - rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Itaque ne iustitiam quidem recte - quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum - afferat. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam - et voluptatem pleniorem efficit. Itaque non ob ea solum incommoda, quae - eveniunt inprobis, fugiendam inprobitatem putamus, sed multo etiam magis, - quod, cuius in animo versatur, numquam sinit eum respirare, numquam - adquiescere.} - %{60} -\NewLipsumPar{Quodsi ne ipsarum quidem virtutum laus, in qua maxime ceterorum - philosophorum exultat oratio, reperire exitum potest, nisi derigatur ad - voluptatem, voluptas autem est sola, quae nos vocet ad se et alliciat suapte - natura, non potest esse dubium, quin id sit summum atque extremum bonorum - omnium, beateque vivere nihil aliud sit nisi cum voluptate vivere.} - %{61} -\NewLipsumPar{Huic certae stabilique sententiae quae sint coniuncta explicabo - brevi. Nullus in ipsis error est finibus bonorum et malorum, id est in - voluptate aut in dolore, sed in his rebus peccant, cum e quibus haec - efficiantur ignorant. Animi autem voluptates et dolores nasci fatemur e - corporis voluptatibus et doloribus \textendash\space itaque concedo, quod modo - dicebas, cadere causa, si qui e nostris aliter existimant, quos quidem video - esse multos, sed imperitos \textendash, quamquam autem et laetitiam nobis - voluptas animi et molestiam dolor afferat, eorum tamen utrumque et ortum esse - e corpore et ad corpus referri, nec ob eam causam non multo maiores esse et - voluptates et dolores animi quam corporis. Nam corpore nihil nisi praesens et - quod adest sentire possumus, animo autem et praeterita et futura. Ut enim - aeque doleamus animo, cum corpore dolemus, fieri tamen permagna accessio - potest, si aliquod aeternum et infinitum impendere malum nobis opinemur. Quod - idem licet transferre in voluptatem, ut ea maior sit, si nihil tale metuamus.} - %{62} -\NewLipsumPar{Iam illud quidem perspicuum est, maximam animi aut voluptatem - aut molestiam plus aut ad beatam aut ad miseram vitam afferre momenti quam - eorum utrumvis, si aeque diu sit in corpore. Non placet autem detracta - voluptate aegritudinem statim consequi, nisi in voluptatis locum dolor forte - successerit, at contra gaudere nosmet omittendis doloribus, etiamsi voluptas - ea, quae sensum moveat, nulla successerit, eoque intellegi potest quanta - voluptas sit non dolere.} - %{63} -\NewLipsumPar{Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, - quae recordamur. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona - praeterita grata recordatione renovata delectant. Est autem situm in nobis ut - et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter - meminerimus. Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et attento intuemur, - tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint, laetitia, si bona.} - %{64} -\NewLipsumPar{O praeclaram beate vivendi et apertam et simplicem et directam - viam! Cum enim certe nihil homini possit melius esse quam vacare omni dolore - et molestia perfruique maximis et animi et corporis voluptatibus, videtisne - quam nihil praetermittatur quod vitam adiuvet, quo facilius id, quod - propositum est, summum bonum consequamur? Clamat Epicurus, is quem vos nimis - voluptatibus esse deditum dicitis; non posse iucunde vivi, nisi sapienter, - honeste iusteque vivatur, nec sapienter, honeste, iuste, nisi iucunde.} - %{65} -\NewLipsumPar{Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in - discordia dominorum domus; quo minus animus a se ipse dissidens secumque - discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Atqui - pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti - videre, nihil tranquilli potest.} - %{66} -\NewLipsumPar{Quodsi corporis gravioribus morbis vitae iucunditas impeditur, - quanto magis animi morbis impediri necesse est! Animi autem morbi sunt - cupiditates inmensae et inanes divitiarum, gloriae, dominationis, - libidinosarum etiam voluptatum. Accedunt aegritudines, molestiae, maerores, - qui exedunt animos conficiuntque curis hominum non intellegentium nihil - dolendum esse animo, quod sit a dolore corporis praesenti futurove seiunctum. - Nec vero quisquam stultus non horum morborum aliquo laborat, nemo igitur est - non miser.} - %{67} -\NewLipsumPar{Accedit etiam mors, quae quasi saxum Tantalo semper impendet, - tum superstitio, qua qui est imbutus quietus esse numquam potest. Praeterea - bona praeterita non meminerunt, praesentibus non fruuntur, futura modo - expectant, quae quia certa esse non possunt, conficiuntur et angore et metu - maximeque cruciantur, cum sero sentiunt frustra se aut pecuniae studuisse aut - imperiis aut opibus aut gloriae. Nullas enim consequuntur voluptates, quarum - potiendi spe inflammati multos labores magnosque susceperant.} - %{68} -\NewLipsumPar{Ecce autem alii minuti et angusti aut omnia semper desperantes - aut malivoli, invidi, difficiles, lucifugi, maledici, monstruosi, alii autem - etiam amatoriis levitatibus dediti, alii petulantes, alii audaces, protervi, - idem intemperantes et ignavi, numquam in sententia permanentes, quas ob causas - in eorum vita nulla est intercapedo molestiae. Igitur neque stultorum quisquam - beatus neque sapientium non beatus. Multoque hoc melius nos veriusque quam - Stoici. Illi enim negant esse bonum quicquam nisi nescio quam illam umbram, - quod appellant honestum non tam solido quam splendido nomine, virtutem autem - nixam hoc honesto nullam requirere voluptatem atque ad beate vivendum se ipsa - esse contentam.} - %{69} -\NewLipsumPar{Sed possunt haec quadam ratione dici non modo non repugnantibus, - verum etiam approbantibus nobis. Sic enim ab Epicuro sapiens semper beatus - inducitur: finitas habet cupiditates, neglegit mortem, de diis inmortalibus - sine ullo metu vera sentit, non dubitat, si ita melius sit, migrare de vita. - His rebus instructus semper est in voluptate. Neque enim tempus est ullum, quo - non plus voluptatum habeat quam dolorum. Nam et praeterita grate meminit et - praesentibus ita potitur, ut animadvertat quanta sint ea quamque iucunda, - neque pendet ex futuris, sed expectat illa, fruitur praesentibus ab iisque - vitiis, quae paulo ante collegi, abest plurimum et, cum stultorum vitam cum - sua comparat, magna afficitur voluptate. Dolores autem si qui incurrunt, - numquam vim tantam habent, ut non plus habeat sapiens, quod gaudeat, quam quod - angatur.} - %{70} -\NewLipsumPar{Optime vero Epicurus, quod exiguam dixit fortunam intervenire - sapienti maximasque ab eo et gravissimas res consilio ipsius et ratione - administrari neque maiorem voluptatem ex infinito tempore aetatis percipi - posse, quam ex hoc percipiatur, quod videamus esse finitum. In dialectica - autem vestra nullam existimavit esse nec ad melius vivendum nec ad commodius - disserendum viam. In physicis plurimum posuit. Ea scientia et verborum vis et - natura orationis et consequentium repugnantiumve ratio potest perspici. Omnium - autem rerum natura cognita levamur superstitione, liberamur mortis metu, non - conturbamur ignoratione rerum, e qua ipsa horribiles existunt saepe - formidines. Denique etiam morati melius erimus, cum didicerimus quid natura - desideret. Tum vero, si stabilem scientiam rerum tenebimus, servata illa, quae - quasi delapsa de caelo est ad cognitionem omnium, regula, ad quam omnia - iudicia rerum dirigentur, numquam ullius oratione victi sententia desistemus.} - %{71} -\NewLipsumPar{Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus - sensuum iudicia defendere. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a - sensibus; qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit - aliquid cognosci et percipi. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, - ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. - Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae - degendae et rerum gerendarum. Sic e physicis et fortitudo sumitur contra - mortis timorem et constantia contra metum religionis et sedatio animi omnium - rerum occultarum ignoratione sublata et moderatio natura cupiditatum - generibusque earum explicatis, et, ut modo docui, cognitionis regula et - iudicio ab eadem illa constituto veri a falso distinctio traditur.} - %{72} -\NewLipsumPar{Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de - amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. - De qua Epicurus quidem ita dicit, omnium rerum, quas ad beate vivendum - sapientia comparaverit, nihil esse maius amicitia, nihil uberius, nihil - iucundius. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et - moribus comprobavit. Quod quam magnum sit fictae veterum fabulae declarant, in - quibus tam multis tamque variis ab ultima antiquitate repetitis tria vix - amicorum paria reperiuntur, ut ad Orestem pervenias profectus a Theseo. At - vero Epicurus una in domo, et ea quidem angusta, quam magnos quantaque amoris - conspiratione consentientis tenuit amicorum greges! Quod fit etiam nunc ab - Epicureis. Sed ad rem redeamus; de hominibus dici non necesse est.} - %{73} -\NewLipsumPar{Tribus igitur modis video esse a nostris de amicitia disputatum. - Alii cum eas voluptates, quae ad amicos pertinerent, negarent esse per se - ipsas tam expetendas, quam nostras expeteremus, quo loco videtur quibusdam - stabilitas amicitiae vacillare, tuentur tamen eum locum seque facile, ut mihi - videtur, expediunt. Ut enim virtutes, de quibus ante dictum est, sic amicitiam - negant posse a voluptate discedere. Nam cum solitudo et vita sine amicis - insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare, quibus - partis confirmatur animus et a spe pariendarum voluptatum seiungi non potest.} - %{74} -\NewLipsumPar{Atque ut odia, invidiae, despicationes adversantur voluptatibus, - sic amicitiae non modo fautrices fidelissimae, sed etiam effectrices sunt - voluptatum tam amicis quam sibi, quibus non solum praesentibus fruuntur, sed - etiam spe eriguntur consequentis ac posteri temporis. Quod quia nullo modo - sine amicitia firmam et perpetuam iucunditatem vitae tenere possumus neque - vero ipsam amicitiam tueri, nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus, - idcirco et hoc ipsum efficitur in amicitia, et amicitia cum voluptate - conectitur. Nam et laetamur amicorum laetitia aeque atque nostra et pariter - dolemus angoribus.} - %{75} -\NewLipsumPar{Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se - ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet - propter amici voluptatem. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae - semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Praeclare - enim Epicurus his paene verbis: \textquoteleft Eadem\textquoteright, inquit, - \textquoteleft scientia confirmavit animum, ne quod aut sempiternum aut - diuturnum timeret malum, quae perspexit in hoc ipso vitae spatio amicitiae - praesidium esse firmissimum.\textquoteright} - %{76} -\NewLipsumPar{Sunt autem quidam Epicurei timidiores paulo contra vestra - convicia, sed tamen satis acuti, qui verentur ne, si amicitiam propter nostram - voluptatem expetendam putemus, tota amicitia quasi claudicare videatur. Itaque - primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates - fieri propter voluptatem; cum autem usus progrediens familiaritatem effecerit, - tum amorem efflorescere tantum, ut, etiamsi nulla sit utilitas ex amicitia, - tamen ipsi amici propter se ipsos amentur. Etenim si loca, si fana, si urbes, - si gymnasia, si campum, si canes, si equos, si ludicra exercendi aut venandi - consuetudine adamare solemus, quanto id in hominum consuetudine facilius fieri - poterit et iustius?} - %{77} -\NewLipsumPar{Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne - minus amicos quam se ipsos diligant. Quod et posse fieri intellegimus et saepe - etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, - quod coniunctione tali sit aptius. Quibus ex omnibus iudicari potest non modo - non impediri rationem amicitiae, si summum bonum in voluptate ponatur, sed - sine hoc institutionem omnino amicitiae non posse reperiri.} - %{78} -\NewLipsumPar{Quapropter si ea, quae dixi, sole ipso illustriora et clariora - sunt, si omnia dixi hausta e fonte naturae, si tota oratio nostra omnem sibi - fidem sensibus confirmat, id est incorruptis atque integris testibus, si - infantes pueri, mutae etiam bestiae paene loquuntur magistra ac duce natura - nihil esse prosperum nisi voluptatem, nihil asperum nisi dolorem, de quibus - neque depravate iudicant neque corrupte, nonne ei maximam gratiam habere - debemus, qui hac exaudita quasi voce naturae sic eam firme graviterque - comprehenderit, ut omnes bene sanos in viam placatae, tranquillae, quietae, - beatae vitae deduceret? Qui quod tibi parum videtur eruditus, ea causa est, - quod nullam eruditionem esse duxit, nisi quae beatae vitae disciplinam - iuvaret.} - %{79} -\NewLipsumPar{An ille tempus aut in poetis evolvendis, ut ego et Triarius te - hortatore facimus, consumeret, in quibus nulla solida utilitas omnisque - puerilis est delectatio, aut se, ut Plato, in musicis, geometria, numeris, - astris contereret, quae et a falsis initiis profecta vera esse non possunt et, - si essent vera, nihil afferrent, quo iucundius, id est quo melius viveremus, - eas ergo artes persequeretur, vivendi artem tantam tamque et operosam et - perinde fructuosam relinqueret? Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, - qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse - discenda.} - %{80} -\NewLipsumPar{Quae cum dixisset, Explicavi, inquit, sententiam meam, et eo - quidem consilio, tuum iudicium ut cognoscerem, quoniam mihi ea facultas, ut id - meo arbitratu facerem, ante hoc tempus numquam est data.} - %{81} -\NewLipsumPar{Hic cum uterque me intueretur seseque ad audiendum significarent - paratos, Primum, inquam, deprecor, ne me tamquam philosophum putetis scholam - vobis aliquam explicaturum, quod ne in ipsis quidem philosophis magnopere - umquam probavi. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici - potest, quicquam tale fecit? Eorum erat iste mos qui tum sophistae - nominabantur, quorum e numero primus est ausus Leontinus Gorgias in conventu - poscere quaestionem, id est iubere dicere, qua de re quis vellet audire. Audax - negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad - philosophos nostros esset.} - %{82} -\NewLipsumPar{Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone - intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Is enim percontando atque - interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, - quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Qui mos cum a posterioribus - non esset retentus, Arcesilas eum revocavit instituitque ut ii, qui se audire - vellent, non de se quaererent, sed ipsi dicerent, quid sentirent; quod cum - dixissent, ille contra. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant - sententiam suam. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; - quod quidem iam fit etiam in Academia. Ubi enim is, qui audire vult, ita - dixit: \textquoteleft Voluptas mihi videtur esse summum bonum\textquoteright, - perpetua oratione contra disputatur, ut facile intellegi possit eos, qui - aliquid sibi videri dicant, non ipsos in ea sententia esse, sed audire velle - contraria.} - %{83} -\NewLipsumPar{Nos commodius agimus. Non enim solum Torquatus dixit quid - sentiret, sed etiam cur. Ego autem arbitror, quamquam admodum delectatus sum - eius oratione perpetua, tamen commodius, cum in rebus singulis insistas et - intellegas quid quisque concedat, quid abnuat, ex rebus concessis concludi - quod velis et ad exitum perveniri. Cum enim fertur quasi torrens oratio, - quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, nihil apprehendas, - nusquam orationem rapidam coerceas. Omnis autem in quaerendo, quae via quadam - et ratione habetur, oratio praescribere primum debet ut quibusdam in formulis - ea res agetur, ut, inter quos disseritur, conveniat quid sit id, de quo - disseratur.} - %{84} -\NewLipsumPar{Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in - omni disputatione id fieri oportere. Sed quod proximum fuit non vidit. Negat - enim definiri rem placere, sine quo fieri interdum non potest, ut inter eos, - qui ambigunt, conveniat quid sit id, de quo agatur, velut in hoc ipso, de quo - nunc disputamus. Quaerimus enim finem bonorum. Possumusne hic scire qualis - sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, - quid etiam sit ipsum bonum?} - %{85} -\NewLipsumPar{Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque - sit aperitur, definitio est. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nam - hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo - omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. - Praeclare hoc quidem. Bonum ipsum etiam quid esset, fortasse, si opus fuisset, - definisses aut quod esset natura adpetendum aut quod prodesset aut quod - iuvaret aut quod liberet modo. Nunc idem, nisi molestum est, quoniam tibi non - omnino displicet definire et id facis, cum vis, velim definias quid sit - voluptas, de quo omnis haec quaestio est.} - %{86} -\NewLipsumPar{Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut - qui, quo magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Me ipsum esse - dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis - firme conceptam animo atque comprehensam. Nunc autem dico ipsum Epicurum - nescire et in eo nutare eumque, qui crebro dicat diligenter oportere exprimi - quae vis subiecta sit vocibus, non intellegere interdum, quid sonet haec vox - voluptatis, id est quae res huic voci subiciatur. Tum ille ridens: Hoc vero, - inquit, optimum, ut is, qui finem rerum expetendarum voluptatem esse dicat, id - extremum, id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit, nesciat! Atqui, - inquam, aut Epicurus quid sit voluptas aut omnes mortales, qui ubique sunt, - nesciunt. Quonam, inquit, modo? Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam - sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur.} - %{87} -\NewLipsumPar{Quid ergo? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Non - semper, inquam; nam interdum nimis etiam novit, quippe qui testificetur ne - intellegere quidem se posse ubi sit aut quod sit ullum bonum praeter illud, - quod cibo et potione et aurium delectatione et obscena voluptate capiatur. An - haec ab eo non dicuntur? Quasi vero me pudeat, inquit, istorum, aut non possim - quem ad modum ea dicantur ostendere! Ego vero non dubito, inquam, quin facile - possis, nec est quod te pudeat sapienti adsentiri, qui se unus, quod sciam, - sapientem profiteri sit ausus. Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, - cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; septem - autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt.} - %{88} -\NewLipsumPar{Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis - Epicurum nosse quam ceteros. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. - Graece [\ldots], Latine voluptatem vocant. Quid est igitur, inquit, quod - requiras? Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut - Epicurum reprehensum velim. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid - attuleris, quam te reprehenderim. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius - quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Teneo, inquit, - finem illi videri nihil dolere. Quid? Idem iste, inquam, de voluptate quid - sentit?} - %{89} -\NewLipsumPar{Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Aliud igitur esse - censet gaudere, aliud non dolere. Et quidem, inquit, vehementer errat; nam, ut - paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Non - dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; aliam vero vim voluptatis - esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. - Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; dici enim nihil potest - verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Quis istud - possit, inquit, negare? Eademne, quae restincta siti? Immo alio genere; - restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem - voluptas ipsius restinctionis in motu est. Cur igitur, inquam, res tam - dissimiles eodem nomine appellas?} - %{90} -\NewLipsumPar{Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis - dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Memini vero, inquam; - sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Varietas enim Latinum verbum est, - idque proprie quidem in disparibus coloribus dicitur, sed transfertur in multa - disparia: varium poema, varia oratio, varii mores, varia fortuna, voluptas - etiam varia dici solet, cum percipitur e multis dissimilibus rebus dissimilis - efficientibus voluptates. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam - non dicente te intellego; ista varietas quae sit non satis perspicio, quod - ais, cum dolore careamus, tum in summa voluptate nos esse, cum autem vescamur - iis rebus, quae dulcem motum afferant sensibus, tum esse in motu voluptatem, - qui faciat varietatem voluptatum, sed non augeri illam non dolendi voluptatem, - quam cur voluptatem appelles nescio.} - %{91} -\NewLipsumPar{An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? - Immo sit sane nihil melius, inquam\textendash nondum enim id - quaero\textendash, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, - indolentia? Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior - potest. Quid dubitas igitur, inquam, summo bono a te ita constituto, ut id - totum in non dolendo sit, id tenere unum, id tueri, id defendere?} - %{92} -\NewLipsumPar{Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, - sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Invidiosum nomen est, infame, - suspectum. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam - dicat Epicurus voluptatem. Quod quidem mihi si quando dictum est\textendash - est autem dictum non parum saepe\textendash, etsi satis clemens sum in - disputando, tamen interdum soleo subirasci. Egone non intellego, quid sit - [\ldots] Graece, Latine voluptas? Utram tandem linguam nescio? Deinde qui fit, - ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Quod vestri - quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, - scire litteras. Itaque ut maiores nostri ab aratro adduxerunt Cincinnatum - illum, ut dictator esset, sic vos de pagis omnibus colligitis bonos illos - quidem viros, sed certe non pereruditos.} - %{93} -\NewLipsumPar{Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Ut - scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille [\ldots]. Et - quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; hic - nihil fuit, quod quaereremus. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem - declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Huic verbo omnes, qui - ubique sunt, qui Latine sciunt, duas res subiciunt, laetitiam in animo, - commotionem suavem iucunditatis in corpore. Nam et ille apud Trabeam - \textquoteleft voluptatem animi nimiam\textquoteright\space laetitiam dicit - eandem, quam ille Caecilianus, qui \textquoteleft omnibus laetitiis - laetum\textquoteright\space esse se narrat. Sed hoc interest, quod voluptas - dicitur etiam in animo\textendash vitiosa res, ut Stoici putant, qui eam sic - definiunt: sublationem animi sine ratione opinantis se magno bono - frui\textendash, non dicitur laetitia nec gaudium in corpore.} - %{94} -\NewLipsumPar{In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum - percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Hanc quoque - iucunditatem, si vis, transfer in animum; iuvare enim in utroque dicitur, ex - eoque iucundum, modo intellegas inter illum, qui dicat: \textquoteleft Tanta - laetitia auctus sum, ut nihil constet\textquoteright, et eum, qui: - \textquoteleft Nunc demum mihi animus ardet\textquoteright, quorum alter - laetitia gestiat, alter dolore crucietur, esse illum medium: \textquoteleft - Quamquam haec inter nos nuper notitia admodum est\textquoteright, qui nec - laetetur nec angatur, itemque inter eum, qui potiatur corporis expetitis - voluptatibus, et eum, qui crucietur summis doloribus, esse eum, qui utroque - careat.} - %{95} -\NewLipsumPar{Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel - Graece loqui vel Latine docendus? Et tamen vide, ne, si ego non intellegam - quid Epicurus loquatur, cum Graece, ut videor, luculenter sciam, sit aliqua - culpa eius, qui ita loquatur, ut non intellegatur. Quod duobus modis sine - reprehensione fit, si aut de industria facias, ut Heraclitus, \textquoteleft - cognomento qui [\ldots] perhibetur, quia de natura nimis obscure - memoravit\textquoteright, aut cum rerum obscuritas, non verborum, facit ut non - intellegatur oratio, qualis est in Timaeo Platonis. Epicurus autem, ut opinor, - nec non vult, si possit, plane et aperte loqui, nec de re obscura, ut physici, - aut artificiosa, ut mathematici, sed de illustri et facili et iam in vulgus - pervagata loquitur. Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, - sed quid ille dicat. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit - istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat.} - %{96} -\NewLipsumPar{Si enim idem dicit, quod Hieronymus, qui censet summum bonum - esse sine ulla molestia vivere, cur mavult dicere voluptatem quam vacuitatem - doloris, ut ille facit, qui quid dicat intellegit? Sin autem voluptatem putat - adiungendam eam, quae sit in motu\textendash sic enim appellat hanc dulcem: - \textquoteleft in motu\textquoteright, illam nihil dolentis \textquoteleft in - stabilitate\textquoteright\textendash, quid tendit? Cum efficere non possit ut - cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui suam naturam sensumque - perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem esse videatur. Hoc est vim - afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus - inbuti sumus. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? - Unum, cum in voluptate sumus, alterum, cum in dolore, tertium hoc, in quo nunc - equidem sum, credo item vos, nec in dolore nec in voluptate; ut in voluptate - sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Tu autem inter haec tantam - multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?} - %{97} -\NewLipsumPar{Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in - voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Ergo in eadem voluptate eum, qui - alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Tum - ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita - me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Rhetorice igitur, - inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Quasi vero, inquit, perpetua - oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Zenonis est, inquam, hoc - Stoici. Omnem vim loquendi, ut iam ante Aristoteles, in duas tributam esse - partes, rhetoricam palmae, dialecticam pugni similem esse dicebat, quod latius - loquerentur rhetores, dialectici autem compressius. Obsequar igitur voluntati - tuae dicamque, si potero, rhetorice, sed hac rhetorica philosophorum, non - nostra illa forensi, quam necesse est, cum populariter loquatur, esse interdum - paulo hebetiorem.} - %{98} -\NewLipsumPar{Sed dum dialecticam, Torquate, contemnit Epicurus, quae una - continet omnem et perspiciendi quid in quaque re sit scientiam et iudicandi - quale quidque sit et ratione ac via disputandi, ruit in dicendo, ut mihi - quidem videtur, nec ea, quae docere vult, ulla arte distinguit, ut haec ipsa, - quae modo loquebamur. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Aperiendum est - igitur, quid sit voluptas; aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. - Quam si explicavisset, non tam haesitaret. Aut enim eam voluptatem tueretur, - quam Aristippus, id est, qua sensus dulciter ac iucunde movetur, quam etiam - pecudes, si loqui possent, appellarent voluptatem, aut, si magis placeret suo - more loqui, quam ut Omnes Danai atque Mycenenses. Attica pubes reliquique - Graeci, qui hoc anapaesto citantur, hoc non dolere solum voluptatis nomine - appellaret, illud Aristippeum contemneret, aut, si utrumque probaret, ut - probat, coniungeret doloris vacuitatem cum voluptate et duobus ultimis - uteretur.} - %{99} -\NewLipsumPar{Multi enim et magni philosophi haec ultima bonorum iuncta - fecerunt, ut Aristoteles virtutis usum cum vitae perfectae prosperitate - coniunxit, Callipho adiunxit ad honestatem voluptatem, Diodorus ad eandem - honestatem addidit vacuitatem doloris. Idem fecisset Epicurus, si sententiam - hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. - Illi enim inter se dissentiunt. Propterea singulis finibus utuntur et, cum - uterque Graece egregie loquatur, nec Aristippus, qui voluptatem summum bonum - dicit, in voluptate ponit non dolere, neque Hieronymus, qui summum bonum - statuit non dolere, voluptatis nomine umquam utitur pro illa indolentia, - quippe qui ne in expetendis quidem rebus numeret voluptatem.} - %{100} -\NewLipsumPar{Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Unum est - sine dolore esse, alterum cum voluptate. Vos ex his tam dissimilibus rebus non - modo nomen unum \textendash nam id facilius paterer\textendash, sed etiam rem - unam ex duabus facere conamini, quod fieri nullo modo potest. Hic, qui - utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit - verbis. Cum enim eam ipsam voluptatem, quam eodem nomine omnes appellamus, - laudat locis plurimis, audet dicere ne suspicari quidem se ullum bonum - seiunctum ab illo Aristippeo genere voluptatis, atque ibi hoc dicit, ubi omnis - eius est oratio de summo bono. In alio vero libro, in quo breviter - comprehensis gravissimis sententiis quasi oracula edidisse sapientiae dicitur, - scribit his verbis, quae nota tibi profecto, Torquate, sunt\textendash quis - enim vestrum non edidicit Epicuri [\ldots], id est quasi maxime ratas, quia - gravissimae sint ad beate vivendum breviter enuntiatae sententiae?\textendash - animadverte igitur rectene hanc sententiam interpreter:} - %{101} -\NewLipsumPar{\textquoteleft Si ea, quae sunt luxuriosis efficientia - voluptatum, liberarent eos deorum et mortis et doloris metu docerentque qui - essent fines cupiditatum, nihil haberemus (quod reprehenderemus), cum undique - complerentur voluptatibus nec haberent ulla ex parte aliquid aut dolens aut - aegrum, id est autem malum.\textquoteright\space Hoc loco tenere se Triarius - non potuit. Obsecro, inquit, Torquate, haec dicit Epicurus? Quod mihi quidem - visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. At ille non - pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; sed quid - sentiat, non videtis. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam - intellegam quid sentiat; sed plane dicit quod intellegit. Idque si ita dicit, - non esse reprehendendos luxuriosos, si sapientes sint, dicit absurde, - similiter et si dicat non reprehendendos parricidas, si nec cupidi sint nec - deos metuant nec mortem nec dolorem. Et tamen quid attinet luxuriosis ullam - exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum luxuriose viverent, a summo - philosopho non reprehenderentur eo nomine dumtaxat, cetera caverent?} - %{102} -\NewLipsumPar{Sed tamen nonne reprehenderes, Epicure, luxuriosos ob eam ipsam - causam, quod ita viverent, ut persequerentur cuiusque modi voluptates, cum - esset praesertim, ut ais tu, summa voluptas nihil dolere? Atqui reperiemus - asotos primum ita non religiosos, ut edint de patella, deinde ita mortem non - timentes, ut illud in ore habeant ex Hymnide: \textquoteleft Mihi sex menses - satis sunt vitae, septimum Orco spondeo\textquoteright. Iam doloris - medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: \textquoteleft Si - gravis, brevis; si longus, levis.\textquoteright\space Unum nescio, quo modo - possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.} - %{103} -\NewLipsumPar{Quid ergo attinet dicere: \textquoteleft Nihil haberem, quod - reprehenderem, si finitas cupiditates haberent\textquoteright? Hoc est dicere: - \textquoteleft Non reprehenderem asotos, si non essent - asoti.\textquoteright\space isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. - Hic homo severus luxuriam ipsam per se reprehendendam non putat, et hercule, - Torquate, ut verum loquamur, si summum bonum voluptas est, rectissime non - putat. Noli enim mihi fingere asotos, ut soletis, qui in mensam vomant, et qui - de conviviis auferantur crudique postridie se rursus ingurgitent, qui solem, - ut aiunt, nec occidentem umquam viderint nec orientem, qui consumptis - patrimoniis egeant. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. - Mundos, elegantis, optimis cocis, pistoribus, piscatu, aucupio, venatione, his - omnibus exquisitis, vitantes cruditatem, quibus vinum defusum e pleno sit - chrysizon, ut ait Lucilius, cui nihildum situlus et sacculus abstulerit, - adhibentis ludos et quae sequuntur, illa, quibus detractis clamat Epicurus se - nescire quid sit bonum; adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat - his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium\textendash hos ergo - asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim.} - %{104} -\NewLipsumPar{Ex quo efficitur, non ut voluptas ne sit voluptas, sed ut - voluptas non sit summum bonum. Nec ille, qui Diogenem Stoicum adolescens, post - autem Panaetium audierat, Laelius, eo dictus est sapiens, quod non - intellegeret quid suavissimum esset\textendash nec enim sequitur, ut, cui cor - sapiat, ei non sapiat palatus\textendash, sed quia parvi id duceret. O - lapathe, ut iactare, nec es satis cognitu\textquoteright\space qui sis! In quo - [cognitu] Laelius clamores [\ldots] ille so lebat Edere compellans gumias ex - ordine nostros. Praeclare Laelius, et recte [\ldots], illudque vere: O Publi, - o gurges, Galloni! Es homo miser, inquit. Cenasti in vita numquam bene, cum - omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Is haec - loquitur, qui in voluptate nihil ponens negat eum bene cenare, qui omnia ponat - in voluptate, et tamen non negat libenter cenasse umquam - Gallonium\textendash\space mentiretur enim\textendash, sed bene. Ita graviter - et severe voluptatem secrevit a bono. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent - omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.} - %{105} -\NewLipsumPar{Semper Laelius bene. Quid bene? Dicet Lucilius: \textquoteleft - cocto, condito\textquoteright, sed cedo caput cenae: \textquoteleft sermone - bono\textquoteright, quid ex eo? \textquoteleft si quaeris, - libenter\textquoteright; veniebat enim ad cenam, ut animo quieto satiaret - desideria naturae. Recte ergo is negat umquam bene cenasse Gallonium, recte - miserum, cum praesertim in eo omne studium consumeret. Quem libenter cenasse - nemo negat. Cur igitur non bene? Quia, quod bene, id recte, frugaliter, - honeste; ille porro [male] prave, nequiter, turpiter cenabat; non igitur - (bene). Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed - suavitatem ipsam neglegebat; quod non faceret, si in voluptate summum bonum - poneret.} - %{106} -\NewLipsumPar{Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed - etiam ut loqui deceat frugaliter. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, - cum id ne in cena quidem posse videamur? Quo modo autem philosophus loquitur? - \textquoteleft Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et - non necessariae, nec naturales nec necessariae.\textquoteright\space primum - divisit ineleganter; duo enim genera quae erant, fecit tria. Hoc est non - dividere, sed frangere. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent: - \textquoteleft Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, - necessariae et non necessariae.\textquoteright\space confecta res esset. - Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare.} - %{107} -\NewLipsumPar{Sed hoc sane concedamus. Contemnit enim disserendi elegantiam, - confuse loquitur. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Et quidem illud ipsum - non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus - finiendis. An potest cupiditas finiri? Tollenda est atque extrahenda - radicitus. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici - possit? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et - luxuriosus eodem modo. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat - pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Quamquam in hac divisione - rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Appellet haec desideria naturae, - cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia, - cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset.} - %{108} -\NewLipsumPar{Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quod equidem - non reprehendo; est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta - defendere. Sed tamen ex eo, quod eam voluptatem, quam omnes gentes hoc nomine - appellant, videtur amplexari saepe vehementius, in magnis interdum versatur - angustiis, ut hominum conscientia remota nihil tam turpe sit, quod voluptatis - causa non videatur esse facturus. Deinde, ubi erubuit\textendash vis enim est - permagna naturae\textendash, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse - ad voluptatem nihil dolentis. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. - \textquoteleft Non laboro\textquoteright, inquit, \textquoteleft de - nomine\textquoteright. Quid, quod res alia tota est? \textquoteleft Reperiam - multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos - estis, quibus, quid velim, facile persuadeam.\textquoteright\space quid ergo - dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor - sit maximus? Cur id non ita fit? \textquoteleft Quia dolori non voluptas - contraria est, sed doloris privatio.\textquoteright} - %{109} -\NewLipsumPar{Hoc vero non videre, maximo argumento esse voluptatem illam, qua - sublata neget se intellegere omnino quid sit bonum\textendash eam autem ita - persequitur: quae palato percipiatur, quae auribus; cetera addit, quae si - appelles, honos praefandus sit\textendash hoc igitur, quod solum bonum severus - et gravis philosophus novit, idem non videt ne expetendum quidem esse, quod - eam voluptatem hoc eodem auctore non desideremus, cum dolore careamus.} - %{110} -\NewLipsumPar{Quam haec sunt contraria! Hic si definire, si dividere - didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, - numquam in tantas salebras incidisset. Nunc vides, quid faciat. Quam nemo - umquam voluptatem appellavit, appellat; quae duo sunt, unum facit. Hanc in - motu voluptatem \textendash sic enim has suaves et quasi dulces voluptates - appellat\textendash interdum ita extenuat, ut M\textquoteright. Curium putes - loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne - suspicari quidem. Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore - opprimenda est. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. - Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Hoc - loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante - fiant.} - %{111} -\NewLipsumPar{A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. - \textquoteleft Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit - ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.\textquoteright\space De malis autem et - bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Haec - et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Quam multa vitiosa! Summum enim - bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? - Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Si stante, hoc natura - videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; si movente, quod tamen - dicitis, nulla turpis voluptas erit, quae praetermittenda sit, et simul non - proficiscitur animal illud modo natum a summa voluptate, quae est a te posita - in non dolendo.} - %{112} -\NewLipsumPar{Nec tamen argumentum hoc Epicurus a parvis petivit aut etiam a - bestiis, quae putat esse specula naturae, ut diceret ab iis duce natura hanc - voluptatem expeti nihil dolendi. Nec enim haec movere potest appetitum animi, - nec ullum habet ictum, quo pellat animum, status hic non dolendi, itaque in - hoc eodem peccat Hieronymus. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. - Itaque Epicurus semper hoc utitur, ut probet voluptatem natura expeti, quod ea - voluptas, quae in motu sit, et parvos ad se alliciat et bestias, non illa - stabilis, in qua tantum inest nihil dolere. Qui igitur convenit ab alia - voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere?} - %{113} -\NewLipsumPar{Bestiarum vero nullum iudicium puto. Quamvis enim depravatae non - sint, pravae tamen esse possunt. Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum - de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem - depravata mala disciplina, sed natura sua. Nec vero ut voluptatem expetat, - natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque - velit. Omne enim animal, simul et ortum est, se ipsum et omnes partes suas - diligit duasque, quae maximae sunt, in primis amplectitur, animum et corpus, - deinde utriusque partes. Nam sunt et in animo praecipua quaedam et in corpore, - quae cum leviter agnovit, tum discernere incipit, ut ea, quae prima data sunt - natura, appetat asperneturque contraria.} - %{114} -\NewLipsumPar{In his primis naturalibus voluptas insit necne, magna quaestio - est. Nihil vero putare esse praeter voluptatem, non membra, non sensus, non - ingenii motum, non integritatem corporis, non valitudinem [corporis], summae - mihi videtur inscitiae. Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem - bonorum et malorum. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae - paulo ante dixi. Ergo nata est sententia veterum Academicorum et - Peripateticorum, ut finem bonorum dicerent secundum naturam vivere, id est - virtute adhibita frui primis a natura datis. Callipho ad virtutem nihil - adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. ** his omnibus, quos - dixi, consequentes fines sunt bonorum, Aristippo simplex voluptas, Stoicis - consentire naturae, quod esse volunt e virtute, id est honeste, vivere, quod - ita interpretantur: vivere cum intellegentia rerum earum, quae natura - evenirent, eligentem ea, quae essent secundum naturam, reicientemque - contraria.} - %{115} -\NewLipsumPar{Ita tres sunt fines expertes honestatis, unus Aristippi vel - Epicuri, alter Hieronymi, Carneadi tertius, tres, in quibus honestas cum - aliqua accessione, Polemonis, Calliphontis, Diodori, una simplex, cuius Zeno - auctor, posita in decore tota, id est in honestate; nam Pyrrho, Aristo, - Erillus iam diu abiecti. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis - convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui - principiis naturalibus esset extremum. Epicurus autem cum in prima - commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit - ultimum bonorum, quod ille; sin eam, quam Hieronymus, (ne) fecisset idem, ut - voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret.} - %{116} -\NewLipsumPar{Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, - dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, (cum) - privatarum litium iudices sumus. Nihil enim possumus iudicare, nisi quod est - nostri iudicii\textendash in quo frustra iudices solent, cum sententiam - pronuntiant, addere: \textquoteleft si quid mei iudicii est\textquoteright; si - enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est - iudicatum\textendash. Quid iudicant sensus? Dulce amarum, leve asperum, prope - longe, stare movere, quadratum rotundum.} - %{117} -\NewLipsumPar{Aequam igitur pronuntiabit sententiam ratio adhibita primum - divinarum humanarumque rerum scientia, quae potest appellari rite sapientia, - deinde adiunctis virtutibus, quas ratio rerum omnium dominas, tu voluptatum - satellites et ministras esse voluisti. Quarum adeo omnium sententia - pronuntiabit primum de voluptate nihil esse ei loci, non modo ut sola ponatur - in summi boni sede, quam quaerimus, sed ne illo quidem modo, ut ad honestatem - applicetur. De vacuitate doloris eadem sententia erit.} - %{118} -\NewLipsumPar{Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut - voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Ita - relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Aut enim statuet nihil - esse bonum nisi honestum, nihil malum nisi turpe, cetera aut omnino nihil - habere momenti aut tantum, ut nec expetenda nec fugienda, sed eligenda modo - aut reicienda sint, aut anteponet eam, quam cum honestate ornatissimam, tum - etiam ipsis initiis naturae et totius perfectione vitae locupletatam videbit. - Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit - controversia.} - %{119} -\NewLipsumPar{Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quantum enim - potero, minuam contentiones omnesque simplices sententias eorum, in quibus - nulla inest virtutis adiunctio, omnino a philosophia semovendas putabo, primum - Aristippi Cyrenaicorumque omnium, quos non est veritum in ea voluptate, quae - maxima dulcedine sensum moveret, summum bonum ponere contemnentis istam - vacuitatem doloris.} - %{120} -\NewLipsumPar{Hi non viderunt, ut ad cursum equum, ad arandum bovem, ad - indagandum canem, sic hominem ad duas res, ut ait Aristoteles, ad - intellegendum et agendum, esse natum quasi mortalem deum, contraque ut tardam - aliquam et languidam pecudem ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum - animal ortum esse voluerunt, quo nihil mihi videtur absurdius.} - %{121} -\NewLipsumPar{Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo - summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Aliter - autem vobis placet. Sed ille, ut dixi, vitiose. Nec enim figura corporis nec - ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut - frueretur voluptatibus. Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est - idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Non - enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Hoc - dixerit potius Ennius: \textquoteleft Nimium boni est, cui nihil est - mali\textquoteright. Nos beatam vitam non depulsione mali, sed adeptione boni - iudicemus, nec eam cessando, sive gaudentem, ut Aristippus, sive non dolentem, - ut hic, sed agendo aliquid considerandove quaeramus.} - %{122} -\NewLipsumPar{Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, - quod is non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum - gerebat, opponeret. Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem - auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo - omnis haec quaestio est. Nam qui ad virtutem adiungunt vel voluptatem, quam - unam virtus minimi facit, vel vacuitatem doloris, quae etiamsi malo caret, - tamen non est summum bonum, accessione utuntur non ita probabili, nec tamen, - cur id tam parce tamque restricte faciant, intellego. Quasi enim emendum eis - sit, quod addant ad virtutem, primum vilissimas res addunt, dein singulas - potius, quam omnia, quae prima natura approbavisset, ea cum honestate - coniungerent.} - %{123} -\NewLipsumPar{Quae quod Aristoni et Pyrrhoni omnino visa sunt pro nihilo, ut - inter optime valere et gravissime aegrotare nihil prorsus dicerent interesse, - recte iam pridem contra eos desitum est disputari. Dum enim in una virtute sic - omnia esse voluerunt, ut eam rerum selectione expoliarent nec ei quicquam, aut - unde oriretur, darent, aut ubi niteretur, virtutem ipsam, quam amplexabantur, - sustulerunt. Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum - vidit, sed nec optimum nec quo vita gubernari possit. Itaque hic ipse iam - pridem est reiectus; post enim Chrysippum (eum) non sane est disputatum. - Restatis igitur vos; nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil - affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri - simile videatur.} - %{124} -\NewLipsumPar{Cum Epicuro autem hoc plus est negotii, quod e duplici genere - voluptatis coniunctus est, quodque et ipse et amici eius et multi postea - defensores eius sententiae fuerunt, et nescio quo modo, is qui auctoritatem - minimam habet, maximam vim, populus cum illis facit. Quos nisi redarguimus, - omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Ita ceterorum - sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum - voluptate certatio. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, - Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione - positum putat. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid ostendero, quod - sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra omnia. Itaque eo, - quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, - Torquate, nisi memoria forte defecerit.} - %{125} -\NewLipsumPar{Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni - utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. - Quod quale sit, non tam definitione, qua sum usus, intellegi potest, quamquam - aliquantum potest, quam communi omnium iudicio et optimi cuiusque studiis - atque factis, qui permulta ob eam unam causam faciunt, quia decet, quia - rectum, quia honestum est, etsi nullum consecuturum emolumentum vident. - Homines enim, etsi aliis multis, tamen hoc uno plurimum a bestiis differunt, - quod rationem habent a natura datam mentemque acrem et vigentem celerrimeque - multa simul agitantem et, ut ita dicam, sagacem, quae et causas rerum et - consecutiones videat et similitudines transferat et disiuncta coniungat et cum - praesentibus futura copulet omnemque complectatur vitae consequentis statum. - Eademque ratio fecit hominem hominum adpetentem cumque iis natura et sermone - et usu congruentem, ut profectus a caritate domesticorum ac suorum serpat - longius et se implicet primum civium, deinde omnium mortalium societate atque, - ut ad Archytam scripsit Plato, non sibi se soli natum meminerit, sed patriae, - sed suis, ut perexigua pars ipsi relinquatur.} - %{126} -\NewLipsumPar{Et quoniam eadem natura cupiditatem ingenuit homini veri - videndi, quod facillime apparet, cum vacui curis etiam quid in caelo fiat - scire avemus, his initiis inducti omnia vera diligimus, id est fidelia, - simplicia, constantia, tum vana, falsa, fallentia odimus, ut fraudem, - periurium, malitiam, iniuriam. Eadem ratio habet in se quiddam amplum atque - magnificum, ad imperandum magis quam ad parendum accommodatum, omnia humana - non tolerabilia solum, sed etiam levia ducens, altum quiddam et excelsum, - nihil timens, nemini cedens, semper invictum.} - %{127} -\NewLipsumPar{Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur - et in eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et - moderatio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate - transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Nam ex his tribus - laudibus, quas ante dixi, et temeritatem reformidat et non audet cuiquam aut - dicto protervo aut facto nocere vereturque quicquam aut facere aut eloqui, - quod parum virile videatur.} - %{128} -\NewLipsumPar{Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam - honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae - sunt, continetur. Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem - esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Si enim ad honestatem omnia - referant neque in ea voluptatem dicant inesse, ait eos voce inani - sonare\textendash\space his enim ipsis verbis utitur\textendash neque - intellegere nec videre sub hanc vocem honestatis quae sit subicienda - sententia. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est - populari fama gloriosum. \textquoteleft Quod\textquoteright, inquit, - \textquoteleft quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen - expetitur propter voluptatem.\textquoteright} - %{129} -\NewLipsumPar{Videsne quam sit magna dissensio? Philosophus nobilis, a quo non - solum Graecia et Italia, sed etiam omnis barbaria commota est, honestum quid - sit, si id non sit in voluptate, negat se intellegere, nisi forte illud, quod - multitudinis rumore laudetur. Ego autem hoc etiam turpe esse saepe iudico et, - si quando turpe non sit, tum esse non turpe, cum id a multitudine laudetur, - quod sit ipsum per se rectum atque laudabile, non ob eam causam tamen illud - dici esse honestum, quia laudetur a multis, sed quia tale sit, ut, vel si - ignorarent id homines, vel si obmutuissent, sua tamen pulchritudine esset - specieque laudabile. Itaque idem natura victus, cui obsisti non potest, dicit - alio loco id, quod a te etiam paulo ante dictum est, non posse iucunde vivi - nisi etiam honeste.} - %{130} -\NewLipsumPar{Quid nunc \textquoteleft honeste\textquoteright\space dicit? - Idemne, quod iucunde? Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? - An nisi populari fama? Sine ea igitur iucunde negat posse (se) vivere? Quid - turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Quid ergo hoc - loco intellegit honestum? Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure - laudari. Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello - peti? Non is vir est, ut, cum honestatem eo loco habeat, ut sine ea iucunde - neget posse vivi, illud honestum, quod populare sit, sentiat et sine eo neget - iucunde vivi posse, aut quicquam aliud honestum intellegat, nisi quod sit - rectum ipsumque per se sua vi, sua natura, sua sponte laudabile.} - %{131} -\NewLipsumPar{Itaque, Torquate, cum diceres clamare Epicurum non posse iucunde - vivi, nisi honeste et sapienter et iuste viveretur, tu ipse mihi gloriari - videbare. Tanta vis inerat in verbis propter earum rerum, quae significabantur - his verbis, dignitatem, ut altior fieres, ut interdum insisteres, ut nos - intuens quasi testificarere laudari honestatem et iustitiam aliquando ab - Epicuro. Quam te decebat iis verbis uti, quibus si philosophi non uterentur, - philosophia omnino non egeremus! Istorum enim verborum amore, quae perraro - appellantur ab Epicuro, sapientiae, fortitudinis, iustitiae, temperantiae, - praestantissimis ingeniis homines se ad philosophiae studium contulerunt.} - %{132} -\NewLipsumPar{\textquoteleft Oculorum\textquoteright, inquit Plato, - \textquoteleft est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. - Quam illa ardentis amores excitaret sui!\textquoteright\space Cur tandem? An - quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Cur iustitia - laudatur? aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: \textquoteleft - quicum in tenebris\textquoteright? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in - omnibus factis re, non teste moveamur.} - %{133} -\NewLipsumPar{Sunt enim levia et perinfirma, quae dicebantur a te, animi - conscientia improbos excruciari, tum etiam poenae timore, qua aut afficiantur - aut semper sint in metu ne afficiantur aliquando. Non oportet timidum aut - inbecillo animo fingi non bonum illum virum, qui, quicquid fecerit, ipse se - cruciet omniaque formidet, sed omnia callide referentem ad utilitatem, acutum, - versutum, veteratorem, facile ut excogitet quo modo occulte, sine teste, sine - ullo conscio fallat.} - %{134} -\NewLipsumPar{An tu me de L. Tubulo putas dicere? Qui cum praetor quaestionem - inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut - anno proximo P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re - quaeri. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.\ Caepioni. - Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; erat enim res - aperta. Non igitur de improbo, sed (de) callido improbo quaerimus, qualis Q. - Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed - primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est - negotii. Is enim, qui occultus et tectus dicitur, tantum abest ut se indicet, - perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto videatur. Quid est enim aliud - esse versutum?} - %{135} -\NewLipsumPar{Memini me adesse P. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita - deferret, se esse heredem Q. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset - se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Id Sextilius factum - negabat. Poterat autem inpune; quis enim redargueret? Nemo nostrum credebat, - eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se - rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Addebat etiam se in legem Voconiam - iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Aderamus - nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus - Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Tenuit permagnam - Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et - recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. - Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Nihil minus, - contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Magni enim aestimabat - pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Quae quidem vel - cum periculo est quaerenda vobis; est enim effectrix multarum et magnarum - voluptatum.} - %{136} -\NewLipsumPar{Ut igitur illis, qui, recta et honesta quae sunt, ea statuunt - per se expetenda, adeunda sunt saepe pericula decoris honestatisque causa, sic - vestris, qui omnia voluptate metiuntur, pericula adeunda sunt, ut adipiscantur - magnas voluptates. Si magna res, magna hereditas agetur, cum pecunia - voluptates pariantur plurimae, idem erit Epicuro vestro faciendum, si suum - finem bonorum sequi volet, quod Scipioni magna gloria proposita, si Hannibalem - in Africam retraxisset. Itaque quantum adiit periculum! Ad honestatem enim - illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Sic vester sapiens - magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit.} - %{137} -\NewLipsumPar{Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; deprehensus omnem - poenam contemnet. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad - ipsum etiam dolorem. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, - inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, - tolerabilem. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, - verum etiam praepotentem, ut M. Crassus fuit, qui tamen solebat uti suo bono, - ut hodie est noster Pompeius, cui recte facienti gratia est habenda; esse enim - quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Quam multa vero iniuste fieri - possunt, quae nemo possit reprehendere!} - %{138} -\NewLipsumPar{Si te amicus tuus moriens rogaverit, ut hereditatem reddas suae - filiae, nec usquam id scripserit, ut scripsit Fadius, nec cuiquam dixerit, - quid facies? Tu quidem reddes; ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus - Peducaeus, Sex. F., is qui hunc nostrum reliquit effigiem et humanitatis et - probitatis suae filium, cum doctus, tum omnium vir optimus et iustissimus, cum - sciret nemo eum rogatum a Caio Plotio, equite Romano splendido, Nursino, ultro - ad mulierem venit eique nihil opinanti viri mandatum euit hereditatemque - reddidit. Sed ego ex te quaero, quoniam idem tu certe fecisses, nonne - intellegas eo maiorem vim esse naturae, quod ipsi vos, qui omnia ad vestrum - commodum et, ut ipsi dicitis, ad voluptatem referatis, tamen ea faciatis, e - quibus appareat non voluptatem vos, sed officium sequi, plusque rectam naturam - quam rationem pravam valere.} - %{139} -\NewLipsumPar{Si scieris, inquit Carneades, aspidem occulte latere uspiam, et - velle aliquem inprudentem super eam assidere, cuius mors tibi emolumentum - futura sit, improbe feceris, nisi monueris ne assidat, sed inpunite tamen; - scisse enim te quis coarguere possit? Sed nimis multa. Perspicuum est enim, - nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si omnia haec ad - utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri; deque his rebus satis - multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio.} - %{140} -\NewLipsumPar{Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio - cupiditatum rationi oboediens. Satisne ergo pudori consulat, si quis sine - teste libidini pareat? An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla - comitetur infamia? Quid? Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium - ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu - concitati? utrum tandem censes, Torquate, Imperiosum illum, si nostra verba - audiret, tuamne de se orationem libentius auditurum fuisse an meam, cum ego - dicerem nihil eum fecisse sua causa omniaque rei publicae, tu contra nihil - nisi sua? Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum - fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas?} - %{141} -\NewLipsumPar{Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas - utilitates\textendash\space malo enim dicere quam voluptates, in tanto - praesertim viro\textendash, num etiam eius collega P. Decius, princeps in ea - familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum - irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat? Ubi ut eam caperet aut - quando? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio - peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Quod quidem eius factum nisi - esset iure laudatum, non esset imitatus quarto consulatu suo filius, neque - porro ex eo natus cum Pyrrho bellum gerens consul cecidisset in proelio seque - e continenti genere tertiam victimam rei publicae praebuisset.} - %{142} -\NewLipsumPar{Contineo me ab exemplis. Graecis hoc modicum est: Leonidas, - Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; ego si nostros colligere coepero, - perficiam illud quidem, ut se virtuti tradat constringendam voluptas, sed dies - me deficiet, et, ut Aulus Varius, qui est habitus iudex durior, dicere - consessori solebat, cum datis testibus alii tamen citarentur: \textquoteleft - Aut hoc testium satis est, aut nescio, quid satis sit,\textquoteright\space - sic a me satis datum est testium. Quid enim? Te ipsum, dignissimum maioribus - tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Sullae consulatum? - Quem cum ad patrem tuum rettulisses, fortissimum virum, qualis ille vel consul - vel civis cum semper, tum post consulatum fuit! Quo quidem auctore nos ipsi ea - gessimus, ut omnibus potius quam ipsis nobis consuluerimus.} - %{143} -\NewLipsumPar{At quam pulchre dicere videbare, cum ex altera parte ponebas - cumulatum aliquem plurimis et maximis voluptatibus nullo nec praesenti nec - futuro dolore, ex altera autem cruciatibus maximis toto corpore nulla nec - adiuncta nec sperata voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior aut - superiore illo beatior; deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum - bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non - potes. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua - non abundaret. Erat et cupidus voluptatum et eius generis intellegens et - copiosus, ita non superstitiosus, ut illa plurima in sua patria sacrificia et - fana contemneret, ita non timidus ad mortem, ut in acie sit ob rem publicam - interfectus.} - %{144} -\NewLipsumPar{Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. - Habebat tamen rationem valitudinis: utebatur iis exercitationibus, ut ad cenam - et sitiens et esuriens veniret, eo cibo, qui et suavissimus esset et idem - facillimus ad concoquendum, vino et ad voluptatem et ne noceret. Cetera illa - adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Aberat - omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam - philosophis uteretur. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita - denique conferta voluptatum omnium varietate.} - %{145} -\NewLipsumPar{Hunc vos beatum; ratio quidem vestra sic cogit. At ego quem huic - anteponam non audeo dicere; dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro - beato M. Regulum anteponere, quem quidem, cum sua voluntate, nulla vi coactus - praeter fidem, quam dederat hosti, ex patria Karthaginem revertisset, tum - ipsum, cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam - potantem in rosa Thorium. Bella magna gesserat, bis consul fuerat, triumpharat - nec tamen sua illa superiora tam magna neque tam praeclara ducebat quam illum - ultimum casum, quem propter fidem constantiamque susceperat, qui nobis - miserabilis videtur audientibus, illi perpetienti erat voluptarius. Non enim - hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam - tristes firmitate et constantia sunt beati.} - %{146} -\NewLipsumPar{Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa - interemit. Hic dolor populi Romani duce et auctore Bruto causa civitati - libertatis fuit, ob eiusque mulieris memoriam primo anno et vir et pater eius - consul est factus. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno - post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea - Ap.\space Claudii libidini, qui tum erat summo (ne) imperio, dederetur.} - %{147} -\NewLipsumPar{Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium - voluptatis repudiandum. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est - voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit - adhibere? Ut enim nos ex annalium monimentis testes excitamus eos, quorum - omnis vita consumpta est in laboribus gloriosis, qui voluptatis nomen audire - non possent, sic in vestris disputationibus historia muta est. Numquam audivi - in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam - nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Nunc vero, quoniam - haec nos etiam tractare coepimus, suppeditabit nobis Atticus noster e - thesauris suis quos et quantos viros!} - %{148} -\NewLipsumPar{Nonne melius est de his aliquid quam tantis voluminibus de - Themista loqui? Sint ista Graecorum; quamquam ab iis philosophiam et omnes - ingenuas disciplinas habemus; sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, - liceat illis. Pugnant Stoici cum Peripateticis. Alteri negant quicquam esse - bonum, nisi quod honestum sit, alteri plurimum se et longe longeque plurimum - tribuere honestati, sed tamen et in corpore et extra esse quaedam bona. Et - certamen honestum et disputatio splendida! Omnis est enim de virtutis - dignitate contentio. At cum tuis cum disseras, multa sunt audienda etiam de - obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro saepissime dicitur.} - %{149} -\NewLipsumPar{Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et - tuas cogitationes et studia perspexeris; pudebit te, inquam, illius tabulae, - quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Iubebat eos, qui - audiebant, secum ipsos cogitare pictam in tabula Voluptatem pulcherrimo - vestitu et ornatu regali in solio sedentem, praesto esse Virtutes ut - ancillulas, quae nihil aliud agerent, nullum suum officium ducerent, nisi ut - Voluptati ministrarent et eam tantum ad aurem admonerent, si modo id pictura - intellegi posset, ut caveret ne quid faceret inprudens, quod offenderet animos - hominum, aut quicquam, e quo oriretur aliquis dolor. \textquoteleft Nos quidem - Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil - habemus.\textquoteright} - %{150} -\NewLipsumPar{At negat Epicurus\textendash hoc enim vestrum lumen - est\textendash\space quemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. - Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Illud quaero, quid ei, qui in - voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Quid affers, cur - Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non - iucundissime vixerit? Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam - reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. - Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. - His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat.} - %{151} -\NewLipsumPar{Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut - retinere virtutem. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum - habeat, abstinet se ab iniuria. Nosti, credo, illud: \textquoteleft Nemo pius - est, qui pietatem\textendash\textquoteright; cave putes quicquam esse verius. - Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; - non metuet autem, sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit - optinere, certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non - putetur. Ita, quod certissimum est, pro vera certaque iustitia simulationem - nobis iustitiae traditis praecipitisque quodam modo ut nostram stabilem - conscientiam contemnamus, aliorum errantem opinionem aucupemur.} - %{152} -\NewLipsumPar{Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium - fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid enim? Fortemne - possumus dicere eundem illum Torquatum?\textendash Delector enim, quamquam te - non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. - Et hercule mihi vir optimus nostrique amantissimus, Aulus Torquatus, versatur - ante oculos, cuius quantum studium et quam insigne fuerit erga me temporibus - illis, quae nota sunt omnibus, scire necesse est utrumque vestrum. Quae mihi - ipsi, qui volo et esse et haberi gratus, grata non essent, nisi eum - perspicerem mea causa mihi amicum fuisse, non sua, nisi hoc dicis sua, quod - interest omnium recte facere. Si id dicis, vicimus. Id enim volumus, id - contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium.} - %{153} -\NewLipsumPar{Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi - mercedem exigit. Sed ad illum redeo. Si voluptatis causa cum Gallo apud - Anienem depugnavit provocatus et ex eius spoliis sibi et torquem et cognomen - induit ullam aliam ob causam, nisi quod ei talia facta digna viro videbantur, - fortem non puto. Iam si pudor, si modestia, si pudicitia, si uno verbo - temperantia poenae aut infamiae metu coercebuntur, non sanctitate sua se - tuebuntur, quod adulterium, quod stuprum, quae libido non se proripiet ac - proiciet aut occultatione proposita aut inpunitate aut licentia? Quid?} - %{154} -\NewLipsumPar{Illud, Torquate, quale tandem videtur, te isto nomine, ingenio, - gloria, quae facis, quae cogitas, quae contendis quo referas, cuius rei causa - perficere quae conaris velis, quid optimum denique in vita iudices non audere - in conventu dicere? Quid enim mereri velis, iam cum magistratum inieris et in - contionem ascenderis\textendash est enim tibi edicendum quae sis observaturus - in iure dicendo, et fortasse etiam, si tibi erit visum, aliquid de maioribus - tuis et de te ipso dices more maiorum\textendash, quid merearis igitur, ut - dicas te in eo magistratu omnia voluptatis causa facturum esse, teque nihil - fecisse in vita nisi voluptatis causa? \textquoteleft An me\textquoteright, - inquis, \textquoteleft tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo - loquar?\textquoteright\space At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam - times, dic in senatu. Numquam facies. Cur, nisi quod turpis oratio est? Mene - ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare?} - %{155} -\NewLipsumPar{Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec - nos fortasse intellegimus. Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos - quam dicatis voluptatem. Rem videlicet difficilem et obscuram! Individua cum - dicitis et intermundia, quae nec sunt ulla nec possunt esse, intellegimus, - voluptas, quae passeribus omnibus nota est, a nobis intellegi non potest? - Quid, si efficio ut fateare me non modo quid sit voluptas scire\textendash est - enim iucundus motus in sensu\textendash, sed etiam quid eam tu velis esse? Tum - enim eam ipsam vis, quam modo ego dixi, et nomen inponis, in motu ut sit et - faciat aliquam varietatem, tum aliam quandam summam voluptatem, quo addi nihil - possit; eam tum adesse, cum dolor omnis absit; eam stabilem appellas. Sit sane - ista voluptas.} - %{156} -\NewLipsumPar{Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Si ne hoc - quidem satis ample, satis honeste dici putas, dic te omnia et in isto - magistratu et in omni vita utilitatis tuae causa facturum, nihil nisi quod - expediat, nihil denique nisi tua causa: quem clamorem contionis aut quam spem - consulatus eius, qui tibi paratissimus est, futuram putas? Eamne rationem - igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium - proferre non audeas? At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, - semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Officium, aequitatem, - dignitatem, fidem, recta, honesta, digna imperio, digna populo Romano, omnia - pericula pro re publica, mori pro patria, haec cum loqueris, nos barones - stupemus, tu videlicet tecum ipse rides.} - %{157} -\NewLipsumPar{Nam inter ista tam magnifica verba tamque praeclara non habet - ullum voluptas locum, non modo illa, quam in motu esse dicitis, quam omnes - urbani rustici, omnes, inquam, qui Latine loquuntur, voluptatem vocant, sed ne - haec quidem stabilis, quam praeter vos nemo appellat voluptatem. Vide igitur - ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Quodsi vultum tibi, si - incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; verba tu - fingas et ea dicas, quae non sentias? Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam - habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus - veritas occultetur? Vide, quaeso, rectumne sit. Mihi quidem eae verae videntur - opiniones, quae honestae, quae laudabiles, quae gloriosae, quae in senatu, - quae apud populum, quae in omni coetu concilioque profitendae sint, ne id non - pudeat sentire, quod pudeat dicere.} - %{158} -\NewLipsumPar{Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse - cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Quid autem est amare, e quo nomen - ductum amicitiae est, nisi velle bonis aliquem affici quam maximis, etiamsi ad - se ex iis nihil redundet? \textquoteleft Prodest\textquoteright, inquit, - \textquoteleft mihi eo esse animo.\textquoteright\space Immo videri fortasse. - Esse enim, nisi eris, non potes. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse - ceperit? quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se - oritur et sua sponte nascitur. \textquoteleft At enim sequor - utilitatem.\textquoteright\space Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu - sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem.} - %{159} -\NewLipsumPar{Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, - defecerit? relinquesne? Quae ista amicitia est? Retinebis? Qui convenit? Quid - enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. \textquoteleft Ne - in odium veniam, si amicum destitero tueri.\textquoteright\space Primum cur - ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Quodsi, ne quo incommodo - afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut - moriatur optabis. Quid, si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed - iacturae rei familiaris erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae - periculum? Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et - suis voluptatibus? Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus - ille Siculo fecit tyranno? Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut - moriare pro amico? Aut, si esses Orestes, Pyladem refelleres, te indicares et, - si id non probares, quo minus ambo una necaremini non precarere?} - %{160} -\NewLipsumPar{Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; nihil enim arbitror - esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris - metu. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid - disciplinae. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae - probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum - efferat laudibus. At coluit ipse amicitias. Quis, quaeso, illum negat et bonum - virum et comem et humanum fuisse? De ingenio eius in his disputationibus, non - de moribus quaeritur. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui - maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Sed quamvis - comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt\textendash nihil enim - affirmo\textendash, non satis acutus fuit.} - %{161} -\NewLipsumPar{At multis se probavit. Et quidem iure fortasse, sed tamen non - gravissimum est testimonium multitudinis. In omni enim arte vel studio vel - quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Ac mihi - quidem, quod et ipse bonus vir fuit et multi Epicurei et fuerunt et hodie sunt - et in amicitiis fideles et in omni vita constantes et graves nec voluptate, - sed officio consilia moderantes, hoc videtur maior vis honestatis et minor - voluptatis. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Atque ut - ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere - melius quam dicere.} - %{162} -\NewLipsumPar{Sed haec nihil sane ad rem; illa videamus, quae a te de amicitia - dicta sunt. E quibus unum mihi videbar ab ipso Epicuro dictum cognoscere, - amicitiam a voluptate non posse divelli ob eamque rem colendam esse, quod, - (quoniam) sine ea tuto et sine metu vivi non posset, ne iucunde quidem posset. - Satis est ad hoc responsum. Attulisti aliud humanius horum recentiorum, - numquam dictum ab ipso illo, quod sciam, primo utilitatis causa amicum expeti, - cum autem usus accessisset, tum ipsum amari per se etiam omissa spe - voluptatis. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. - Mihi enim satis est, ipsis non satis. Nam aliquando posse recte fieri dicunt - nulla expectata nec quaesita voluptate.} - %{163} -\NewLipsumPar{Posuisti etiam dicere alios foedus quoddam inter se facere - sapientis, ut, quem ad modum sint in se ipsos animati, eodem modo sint erga - amicos; id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas - maxime pertinere. Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, ut - aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. An vero, - si fructibus et emolumentis et utilitatibus amicitias colemus, si nulla - caritas erit, quae faciat amicitiam ipsam sua sponte, vi sua, ex se et propter - se expetendam, dubium est, quin fundos et insulas amicis anteponamus?} - %{164} -\NewLipsumPar{Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro - de laude amicitiae dicta sunt. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter - possit rationi et sententiae suae dicere. \textquoteleft Utilitatis causa - amicitia est quaesita.\textquoteright\space Num igitur utiliorem tibi hunc - Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Collige omnia, - quae soletis: \textquoteleft Praesidium amicorum.\textquoteright\space Satis - est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. - Iam contemni non poteris. Odium autem et invidiam facile vitabis. Ad eas enim - res ab Epicuro praecepta dantur. Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem - utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare - tuebere et munies.} - %{165} -\NewLipsumPar{\textquoteleft At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, - quicum occulta omnia?\textquoteright\space Tecum optime, deinde etiam cum - mediocri amico. Sed fac ista esse non inportuna; quid ad utilitatem tantae - pecuniae? Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse - praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum - mercede superari. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri - sumus. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Perfecto enim et concluso - neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia - referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non - videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam.} - %{166} -\NewLipsumPar{Quoniam igitur omnis summa philosophiae ad beate vivendum - refertur, idque unum expetentes homines se ad hoc studium contulerunt, beate - autem vivere alii in alio, vos in voluptate ponitis, item contra miseriam - omnem in dolore, id primum videamus, beate vivere vestrum quale sit. Atque hoc - dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in - potestate sapientis. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. - Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod - fragile et caducum sit? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat - necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Beatus autem esse in - maximarum rerum timore nemo potest.} - %{167} -\NewLipsumPar{Nemo igitur esse beatus potest. Neque enim in aliqua parte, sed - in perpetuitate temporis vita beata dici solet, nec appellatur omnino vita, - nisi confecta atque absoluta, nec potest quisquam alias beatus esse, alias - miser; qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Nam cum - suscepta semel est beata vita, tam permanet quam ipsa illa effectrix beatae - vitae sapientia neque expectat ultimum tempus aetatis, quod Croeso scribit - Herodotus praeceptum a Solone. At enim, quem ad modum tute dicebas, negat - Epicurus diuturnitatem quidem temporis ad beate vivendum aliquid afferre, nec - minorem voluptatem percipi in brevitate temporis, quam si illa sit - sempiterna.} - %{168} -\NewLipsumPar{Haec dicuntur inconstantissime. Cum enim summum bonum in - voluptate ponat, negat infinito tempore aetatis voluptatem fieri maiorem quam - finito atque modico. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici - beatam vitam perfectione virtutis; negat enim summo bono afferre incrementum - diem. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, - si negabit voluptatem crescere longinquitate? Igitur ne dolorem quidem. An - dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas - facit? Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et - aeternum? Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; - uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. \textquoteleft At enim hic - etiam dolore.\textquoteright\space At eum nihili facit; ait enim se, si - uratur, \textquoteleft Quam hoc suave!\textquoteright\space dicturum.} - %{169} -\NewLipsumPar{Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? In - qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quid ergo - attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? In voluptate - corporis\textendash addam, si vis, \textquoteleft animi\textquoteright, dum ea - ipsa, ut vultis, sit e corpore\textendash situm est vivere beate. Quid? Istam - voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Nam quibus rebus - efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Non enim in ipsa - sapientia positum est beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat - ad voluptatem. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. - Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire - sapienti.} - %{170} -\NewLipsumPar{Age, inquies, ista parva sunt. Sapientem locupletat ipsa natura, - cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Haec bene dicuntur, nec ego - repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Negat enim tenuissimo victu, id est - contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus - exquisitissimis ad epulandum. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate - vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; verum enim diceret, - idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi - condimentum esse famem, potionis sitim. Sed qui ad voluptatem omnia referens - vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod - sentiat, dicere existimo.} - %{171} -\NewLipsumPar{Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura - contenta. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Non minor, inquit, - voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Hoc est non - modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Qui enim voluptatem ipsam - contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Cui vero in - voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, - eaque dicenda optima, quae sint suavissima.} - %{172} -\NewLipsumPar{Verum esto; consequatur summas voluptates non modo parvo, sed - per me nihilo, si potest; sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci - Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a - Platone graviter vituperantur; sit, inquam, tam facilis, quam vultis, - comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Cuius tanta tormenta sunt, ut - in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Ipse enim - Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse describit his fere verbis: - \textquoteleft cum corpus bene constitutum sit et sit exploratum ita - futurum.\textquoteright\space an id exploratum cuiquam potest esse, quo modo - se hoc habiturum sit corpus, non dico ad annum, sed ad vesperum? Dolor ergo, - id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; iam enim adesse - poterit. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus?} - %{173} -\NewLipsumPar{Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Iam id - ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Sed quae tandem ista ratio est? Maximus - dolor, inquit, brevis est. Primum quid tu dicis breve? Deinde dolorem quem - maximum? Quid enim? summus dolor plures dies manere non potest? Vide, ne etiam - menses! Nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Quis - istum dolorem timet? illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum - virum, Cn.\space Octavium, Marci filium, familiarem meum, confici vidi, nec - vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane diu. Quos ille, di - inmortales, cum omnes artus ardere viderentur, cruciatus perferebat! Nec tamen - miser esse, quia summum id malum non erat, tantum modo laboriosus videbatur; - at miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus.} - %{174} -\NewLipsumPar{Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, - id non intellego quale sit. Video enim et magnos et eosdem bene longinquos - dolores, quorum alia toleratio est verior, qua uti vos non potestis, qui - honestatem ipsam per se non amatis. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac - paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quam ob rem turpe - putandum est, non dico dolere\textendash nam id quidem est interdum - necesse\textendash, sed saxum illud Lemnium clamore Philocteteo funestare, - Quod eiulatu, questu, gemitu, fremitibus Resonando mutum flebiles voces - refert. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui (e) viperino morsu venae - viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: \textquoteleft - Philocteta, st! Brevis dolor.\textquoteright\space At iam decimum annum in - spelunca iacet. \textquoteleft Si longus, levis; dat enim intervalla et - relaxat.\textquoteright} - %{175} -\NewLipsumPar{Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et - praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet - timor? \textquoteleft Moriatur\textquoteright, inquit. Fortasse id optimum, - sed ubi illud: \textquoteleft Plus semper voluptatis\textquoteright? Si enim - ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Potius ergo illa dicantur: - turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nam ista - vestra: \textquoteleft Si gravis, brevis; si longus, - levis\textquoteright\space dictata sunt. Virtutis, magnitudinis animi, - patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet.} - %{176} -\NewLipsumPar{Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas - facta eius cum dictis discrepare: \textquoteleft Epicurus Hermarcho salutem. - Cum ageremus\textquoteright, inquit, \textquoteleft vitae beatum et eundem - supremum diem, scribebamus haec. Tanti autem aderant vesicae et torminum - morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere.\textquoteright\space - Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Sed - audiamus ipsum: \textquoteleft Compensabatur\textquoteright, inquit, - \textquoteleft tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria - rationum inventorumque nostrorum. Sed tu, ut dignum est tua erga me et - philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare - liberos.\textquoteright} - %{177} -\NewLipsumPar{Non ego iam Epaminondae, non Leonidae mortem huius morti - antepono, quorum alter cum vicisset Lacedaemonios apud Mantineam atque ipse - gravi vulnere exanimari se videret, ut primum dispexit, quaesivit salvusne - esset clipeus. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne - fusi hostes. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua - erat transfixus, hastam. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria - est mortuus. Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis - trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis - aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; - philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Refert tamen, quo modo. - (beatus) sibi videtur esse moriens. Magna laus. \textquoteleft - Compensabatur\textquoteright, inquit, \textquoteleft cum summis doloribus - laetitia.\textquoteright} - %{178} -\NewLipsumPar{Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum - sit oblitus es. Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere - dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. Nihil - enim iam habes, quod ad corpus referas; est autem a te semper dictum nec - gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. \textquoteleft - Praeteritis\textquoteright, inquit, \textquoteleft - gaudeo.\textquoteright\space Quibusnam praeteritis? Si ad corpus - pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non - memoriam corpore perceptarum voluptatum; sin autem ad animum, falsum est, quod - negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Cur deinde - Metrodori liberos commendas? Quid (in) isto egregio tuo officio et tanta - fide\textendash sic enim existimo\textendash ad corpus refers?} - %{179} -\NewLipsumPar{Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac - praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius - reperietis. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius - probitate ipsius ac moribus. Nam ista commendatio puerorum, memoria et caritas - amicitiae, summorum officiorum in extremo spiritu conservatio indicat innatam - esse homini probitatem gratuitam, non invitatam voluptatibus nec praemiorum - mercedibus evocatam. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et - recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia - morientis?} - %{180} -\NewLipsumPar{Sed ut epistulam laudandam arbitror eam, quam modo totidem fere - verbis interpretatus sum, quamquam ea cum summa eius philosophia nullo modo - congruebat, sic eiusdem testamentum non solum (a) philosophi gravitate, sed - etiam ab ipsius sententia iudico discrepare. Scripsit enim et multis saepe - verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem nihil ad - nos pertinere. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine - sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Hoc ipsum elegantius poni - meliusque potuit. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine - sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum.} - %{181} -\NewLipsumPar{Sed tamen intellego quid velit. Quaero autem quid sit, quod, cum - dissolutione, id est morte, sensus omnis extinguatur, et cum reliqui nihil sit - omnino, quod pertineat ad nos, tam accurate tamque diligenter caveat et - sanciat ut Amynomachus et Timocrates, heredes sui, de Hermarchi sententia dent - quod satis sit ad diem agendum natalem suum quotannis mense Gamelione itemque - omnibus mensibus vicesimo die lunae dent ad eorum epulas, qui una secum - philosophati sint, ut et sui et Metrodori memoria colatur.} - %{182} -\NewLipsumPar{Haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et - humani, sapientis vero nullo modo, physici praesertim, quem se ille esse vult, - putare ullum esse cuiusquam diem natalem. Quid? Idemne potest esse dies - saepius, qui semel fuit? Certe non potest. An eiusdem modi? Ne id quidem, nisi - multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta - sint, fiat ad unum tempus reversio. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. - \textquoteleft At habetur!\textquoteright\space Et ego id scilicet nesciebam! - Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Idque testamento cavebit is, qui - nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Haec non - erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset - ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Num quid tale Democritus? Ut alios - omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est.} - %{183} -\NewLipsumPar{Quodsi dies notandus fuit, eumne potius, quo natus, an eum, quo - sapiens factus est? Non potuit, inquies, fieri sapiens, nisi natus esset. [et] - Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Res tota, Torquate, non - doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. - Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum - urbanitatem incurratis, non dico\textendash\space nihil opus est - litibus\textendash; tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem - natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur.} - %{184} -\NewLipsumPar{Sed ut ad propositum\textendash de dolore enim cum diceremus, ad - istam epistulam delati sumus\textendash, nunc totum illud concludi sic licet: - qui in summo malo est, is tum, cum in eo est, non est beatus; sapiens autem - semper beatus est et est aliquando in dolore; non est igitur summum malum - dolor. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala - meminisse non oportere? Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? - Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae - polliceretur, \textquoteleft Oblivionis\textquoteright, inquit, \textquoteleft - mallem. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae - volo.\textquoteright} - %{185} -\NewLipsumPar{Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis - imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Vide ne ista sint Manliana vestra - aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quid, si etiam iucunda - memoria est praeteritorum malorum? Ut proverbia non nulla veriora sint quam - vestra dogmata. Vulgo enim dicitur: \textquoteleft Iucundi acti - labores\textquoteright, nec male Euripides\textendash\space concludam, si - potero, Latine; Graecum enim hunc versum nostis omnes\textendash: - \textquoteleft Suavis laborum est praeteritorum memoria.\textquoteright\space - Sed ad bona praeterita redeamus. Quae si a vobis talia dicerentur, qualibus - Caius Marius uti poterat, ut expulsus, egens, in palude demersus tropaeorum - recordatione levaret dolorem suum, audirem et plane probarem. Nec enim absolvi - beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab - eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur.} - %{186} -\NewLipsumPar{Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, - et quidem corpore perceptarum. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi - voluptates esse e corporis societate. Corporis autem voluptas si etiam - praeterita delectat, non intellego, cur Aristoteles Sardanapalli epigramma - tantopere derideat, in quo ille rex Syriae glorietur se omnis secum libidinum - voluptates abstulisse. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire - poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Effluit - igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam - paenitendi quam recordandi. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo - loquens: \textquoteleft Desine, Roma, tuos hostes\textquoteright\space - reliquaque praeclare: \textquoteleft Nam tibi moenimenta mei peperere - labores.\textquoteright\space Laboribus hic praeteritis gaudet, tu iubes - voluptatibus, et hic se ad ea revocat, e quibus nihil umquam rettulerit ad - corpus, tu totus haeres in corpore.} - %{187} -\NewLipsumPar{Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi - et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Nihilne - te delectat umquam \textendash video, quicum loquar\textendash, te igitur, - Torquate, ipsum per se nihil delectat? Omitto dignitatem, honestatem, speciem - ipsam virtutum, de quibus ante dictum est, haec leviora ponam: poema, - orationem cum aut scribis aut legis, cum omnium factorum, cum regionum - conquiris historiam, signum, tabula, locus amoenus, ludi, venatio, villa - Luculli\textendash nam si \textquoteleft tuam\textquoteright\space dicerem, - latebram haberes; ad corpus diceres pertinere\textendash, sed ea, quae dixi, - ad corpusne refers? An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Aut - pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris ad corpus ea, quae dixi, referri, - aut deserueris totam Epicuri voluptatem, si negaveris.} - %{188} -\NewLipsumPar{Quod vero a te disputatum est maiores esse voluptates et dolores - animi quam corporis, quia trium temporum particeps animus sit, corpore autem - praesentia solum sentiantur, qui id probari potest, ut is, qui propter me - aliquid gaudeat, plus quam ego ipse gaudeat? [animo voluptas oritur propter - voluptatem corporis, et maior est animi voluptas quam corporis. Ita fit, ut - gratulator laetior sit quam is, cui gratulatur.] Sed dum efficere vultis - beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat omnibusque partibus - maiores quam corpore, quid occurrat non videtis. Animi enim quoque dolores - percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Ita miser sit aliquando - necesse est is, quem vos beatum semper vultis esse, nec vero id, dum omnia ad - voluptatem doloremque referetis, efficietis umquam.} - %{189} -\NewLipsumPar{Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum - est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti - soletis. Quid, si etiam bestiae multa faciunt duce sua quaeque natura partim - indulgenter vel cum labore, ut in gignendo, in educando, perfacile appareat - aliud quiddam iis propositum, non voluptatem? Partim cursu et peragratione - laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur;} - %{190} -\NewLipsumPar{Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, - cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Ergo in bestiis - erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis - hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Et homini, qui ceteris - animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus?} - %{191} -\NewLipsumPar{Nos vero, siquidem in voluptate sunt omnia, longe multumque - superamur a bestiis, quibus ipsa terra fundit ex sese pastus varios atque - abundantes nihil laborantibus, nobis autem aut vix aut ne vix quidem suppetunt - multo labore quaerentibus. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis - idem mihi videri potest. Quid enim tanto opus est instrumento in optimis - artibus comparandis? Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto - virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur?} - %{192} -\NewLipsumPar{Ut, si Xerxes, cum tantis classibus tantisque equestribus et - pedestribus copiis Hellesponto iuncto Athone perfosso mari ambulavisset terra - navigavisset, si, cum tanto impetu in Graeciam venisset, causam quis ex eo - quaereret tantarum copiarum tantique belli, mel se auferre ex Hymetto voluisse - diceret, certe sine causa videretur tanta conatus, sic nos sapientem plurimis - et gravissimis artibus atque virtutibus instructum et ornatum non, ut illum, - maria pedibus peragrantem, classibus montes, sed omne caelum totamque cum - universo mari terram mente complexum voluptatem petere si dicemus, mellis - causa dicemus tanta molitum.} - %{193} -\NewLipsumPar{Ad altiora quaedam et magnificentiora, mihi crede, Torquate, - nati sumus, nec id ex animi solum partibus, in quibus inest memoria rerum - innumerabilium, in te quidem infinita, inest coniectura consequentium non - multum a divinatione differens, inest moderator cupiditatis pudor, inest ad - humanam societatem iustitiae fida custodia, inest in perpetiendis laboribus - adeundisque periculis firma et stabilis doloris mortisque - contemptio\textendash ergo haec in animis, tu autem etiam membra ipsa - sensusque considera, qui tibi, ut reliquae corporis partes, non comites solum - virtutum, sed ministri etiam videbuntur.} - %{194} -\NewLipsumPar{Quid? Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut - vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? In - quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. - Quodsi esset in voluptate summum bonum, ut dicitis, optabile esset maxima in - voluptate nullo intervallo interiecto dies noctesque versari, cum omnes sensus - dulcedine omni quasi perfusi moverentur. Quis est autem dignus nomine hominis, - qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Cyrenaici quidem non - recusant; vestri haec verecundius, illi fortasse constantius.} - %{195} -\NewLipsumPar{Sed lustremus animo non has maximas artis, quibus qui carebant - inertes a maioribus nominabantur, sed quaero num existimes, non dico Homerum, - Archilochum, Pindarum, sed Phidian, Polyclitum, Zeuxim ad voluptatem artes - suas direxisse. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis - excellens ad factorum pulchritudinem? Quae autem est alia causa erroris tanti - tam longe lateque diffusi, nisi quod is, qui voluptatem summum bonum esse - decernit, non cum ea parte animi, qua inest ratio atque consilium, sed cum - cupiditate, id est cum animi levissima parte, deliberat? Quaero enim de te, si - sunt di, ut vos etiam putatis, qui possint esse beati, cum voluptates corpore - percipere non possint, aut, si sine eo genere voluptatis beati sint, cur - similem animi usum in sapiente esse nolitis.} - %{196} -\NewLipsumPar{Lege laudationes, Torquate, non eorum, qui sunt ab Homero - laudati, non Cyri, non Agesilai, non Aristidi aut Themistocli, non Philippi - aut Alexandri, lege nostrorum hominum, lege vestrae familiae; neminem videbis - ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Non - elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: \textquoteleft Hunc - unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse - virum.\textquoteright} - %{197} -\NewLipsumPar{Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, - primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis - voluptatibus? Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam - indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos - arbitrabimur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, - quanta confusio? Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla - concordiae. Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum - est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. - Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sunt etiam - turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non - cadant in sapientem non est facile defendere.} - %{198} -\NewLipsumPar{Ac ne plura complectar\textendash sunt enim - innumerabilia\textendash, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat - necesse est. Quod iam a me expectare noli. Tute introspice in mentem tuam ipse - eamque omni cogitatione pertractans percontare ipse te perpetuisne malis - voluptatibus perfruens in ea, quam saepe usurpabas, tranquillitate degere - omnem aetatem sine dolore, adsumpto etiam illo, quod vos quidem adiungere - soletis, sed fieri non potest, sine doloris metu, an, cum de omnibus gentibus - optime mererere, cum opem indigentibus salutemque ferres, vel Herculis perpeti - aerumnas. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen - verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt.} - %{199} -\NewLipsumPar{Elicerem ex te cogeremque, ut responderes, nisi vererer ne - Herculem ipsum ea, quae pro salute gentium summo labore gessisset, voluptatis - causa gessisse diceres. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos - ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo - paratiores. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum - optimos viros, tum homines doctissimos. Recte, inquit, intellegis. Age sane, - inquam. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. - Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; tu enim ista lenius, hic - Stoicorum more nos vexat. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Nam - haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te - ab istis, quos dicis, instructum videro. Quae cum essent dicta, finem fecimus - et ambulandi et disputandi.} - %{200} -\NewLipsumPar{Voluptatem quidem, Brute, si ipsa pro se loquatur nec tam - pertinaces habeat patronos, concessuram arbitror convictam superiore libro - dignitati. Etenim sit inpudens, si virtuti diutius repugnet, aut si honestis - iucunda anteponat aut pluris esse contendat dulcedinem corporis ex eave natam - laetitiam quam gravitatem animi atque constantiam. Quare illam quidem - dimittamus et suis se finibus tenere iubeamus, ne blanditiis eius - inlecebrisque impediatur disputandi severitas.} -%% -%% -%% End of file `cicero.ltd.tex'. +\SetLipsumLanguage{latin} +\NewLipsumPar{% {1} +Non eram nescius, Brute, cum, quae summis ingeniis exquisitaque doctrina +philosophi Graeco sermone tractavissent, ea Latinis litteris mandaremus, +fore ut hic noster labor in varias reprehensiones incurreret. Nam +quibusdam, et iis quidem non admodum indoctis, totum hoc displicet +philosophari. Quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, +sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur. +Erunt etiam, et ii quidem eruditi Graecis litteris, contemnentes +Latinas, qui se dicant in Graecis legendis operam malle consumere. +Postremo aliquos futuros suspicor, qui me ad alias litteras vocent, +genus hoc scribendi, etsi sit elegans, personae tamen et dignitatis esse +negent.}% +% +\NewLipsumPar{% {2} +Contra quos omnis dicendum breviter existimo. Quamquam philosophiae +quidem vituperatoribus satis responsum est eo libro, quo a nobis +philosophia defensa et collaudata est, cum esset accusata et vituperata +ab Hortensio. Qui liber cum et tibi probatus videretur et iis, quos ego +posse iudicare arbitrarer, plura suscepi veritus ne movere hominum +studia viderer, retinere non posse. Qui autem, si maxime hoc placeat, +moderatius tamen id volunt fieri, difficilem quandam temperantiam +postulant in eo, quod semel admissum coerceri reprimique non potest, ut +propemodum iustioribus utamur illis, qui omnino avocent a philosophia, +quam his, qui rebus infinitis modum constituant in reque eo meliore, quo +maior sit, mediocritatem desiderent.}% +% +\NewLipsumPar{% {3} +Sive enim ad sapientiam perveniri potest, non paranda nobis solum ea, +sed fruenda etiam [sapientia] est; sive hoc difficile est, tamen nec +modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi +defatigatio turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Etenim +si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos +abducat? Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? +Nam ut Terentianus Chremes non inhumanus, qui novum vicinum non vult +‘fodere aut arare aut aliquid ferre denique’ – non enim illum ab +industria, sed ab inliberali labore deterret –, sic isti curiosi, quos +offendit noster minime nobis iniucundus labor.}% +% +\NewLipsumPar{% {4} +Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt +contemnere. In quibus hoc primum est in quo admirer, cur in gravissimis +rebus non delectet eos sermo patrius, cum idem fabellas Latinas ad +verbum e Graecis expressas non inviti legant. Quis enim tam inimicus +paene nomini Romano est, qui Ennii Medeam aut Antiopam Pacuvii spernat +aut reiciat, quod se isdem Euripidis fabulis delectari dicat, Latinas +litteras oderit?}% +% +\NewLipsumPar{% {5} +Synephebos ego, inquit, potius Caecilii aut Andriam Terentii quam +utramque Menandri legam?}% +% +\NewLipsumPar{% {6} +A quibus tantum dissentio, ut, cum Sophocles vel optime scripserit +Electram, tamen male conversam Atilii mihi legendam putem, de quo +Lucilius: ‘ferreum scriptorem’, verum, opinor, scriptorem tamen, ut +legendus sit. Rudem enim esse omnino in nostris poetis aut inertissimae +segnitiae est aut fastidii delicatissimi. Mihi quidem nulli satis +eruditi videntur, quibus nostra ignota sunt. An ‘Utinam ne in nemore…’ +nihilo minus legimus quam hoc idem Graecum, quae autem de bene beateque +vivendo a Platone disputata sunt, haec explicari non placebit Latine?}% +% +\NewLipsumPar{% {7} +Quid? Si nos non interpretum fungimur munere, sed tuemur ea, quae dicta +sunt ab iis quos probamus, eisque nostrum iudicium et nostrum scribendi +ordinem adiungimus, quid habent, cur Graeca anteponant iis, quae et +splendide dicta sint neque sint conversa de Graecis? Nam si dicent ab +illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos +legant, quam legendi sunt. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in +Stoicis? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, +multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Quid? +Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele +ante tractatos? Quid? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab +Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Quodsi +Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid +est, cur nostri a nostris non legantur?}% +% +\NewLipsumPar{% {8} +Quamquam, si plane sic verterem Platonem aut Aristotelem, ut verterunt +nostri poetae fabulas, male, credo, mererer de meis civibus, si ad eorum +cognitionem divina illa ingenia transferrem. Sed id neque feci adhuc nec +mihi tamen, ne faciam, interdictum puto. Locos quidem quosdam, si +videbitur, transferam, et maxime ab iis, quos modo nominavi, cum +inciderit, ut id apte fieri possit, ut ab Homero Ennius, Afranius a +Menandro solet. Nec vero, ut noster Lucilius, recusabo, quo minus omnes +mea legant. Utinam esset ille Persius, Scipio vero et Rutilius multo +etiam magis, quorum ille iudicium reformidans Tarentinis ait se et +Consentinis et Siculis scribere. Facete is quidem, sicut alia; sed neque +tam docti tum erant, ad quorum iudicium elaboraret, et sunt illius +scripta leviora, ut urbanitas summa appareat, doctrina mediocris.}% +% +\NewLipsumPar{% {9} +Ego autem quem timeam lectorem, cum ad te ne Graecis quidem cedentem in +philosophia audeam scribere? Quamquam a te ipso id quidem facio +provocatus gratissimo mihi libro, quem ad me de virtute misisti. Sed ex +eo credo quibusdam usu venire; ut abhorreant a Latinis, quod inciderint +in inculta quaedam et horrida, de malis Graecis Latine scripta deterius. +Quibus ego assentior, dum modo de isdem rebus ne Graecos quidem legendos +putent. Res vero bonas verbis electis graviter ornateque dictas quis non +legat? Nisi qui se plane Graecum dici velit, ut a Scaevola est praetore +salutatus Athenis Albucius.}% +% +\NewLipsumPar{% {10} +Quem quidem locum comit multa venustate et omni sale idem Lucilius, apud +quem praeclare Scaevola:}% +% +\NewLipsumPar{% {11} +Graecum te, Albuci, quam Romanum atque Sabinum, municipem Ponti, +Tritani, centurionum, praeclarorum hominum ac primorum signiferumque, +maluisti dici. Graece ergo praetor Athenis, id quod maluisti, te, cum ad +me accedis, saluto: ‘[…],’ inquam, ‘Tite!’ lictores, turma omnis +chorusque: ‘[…], Tite!’ hinc hostis mi Albucius, hinc inimicus.}% +% +\NewLipsumPar{% {12} +Sed iure Mucius. Ego autem mirari [satis] non queo unde hoc sit tam +insolens domesticarum rerum fastidium. Non est omnino hic docendi locus; +sed ita sentio et saepe disserui, Latinam linguam non modo non inopem, +ut vulgo putarent, sed locupletiorem etiam esse quam Graecam. Quando +enim nobis, vel dicam aut oratoribus bonis aut poetis, postea quidem +quam fuit quem imitarentur, ullus orationis vel copiosae vel elegantis +ornatus defuit? Ego vero, quoniam forensibus operis, laboribus, +periculis non deseruisse mihi videor praesidium, in quo a populo Romano +locatus sum, debeo profecto, quantumcumque possum, in eo quoque +elaborare, ut sint opera, studio, labore meo doctiores cives mei, nec +cum istis tantopere pugnare, qui Graeca legere malint, modo legant illa +ipsa, ne simulent, et iis servire, qui vel utrisque litteris uti velint +vel, si suas habent, illas non magnopere desiderent.}% +% +\NewLipsumPar{% {13} +Qui autem alia malunt scribi a nobis, aequi esse debent, quod et scripta +multa sunt, sic ut plura nemini e nostris, et scribentur fortasse plura, +si vita suppetet; et tamen, qui diligenter haec, quae de philosophia +litteris mandamus, legere assueverit, iudicabit nulla ad legendum his +esse potiora. Quid est enim in vita tantopere quaerendum quam cum omnia +in philosophia, tum id, quod his libris quaeritur, qui sit finis, quid +extremum, quid ultimum, quo sint omnia bene vivendi recteque faciendi +consilia referenda, quid sequatur natura ut summum ex rebus expetendis, +quid fugiat ut extremum malorum? Qua de re cum sit inter doctissimos +summa dissensio, quis alienum putet eius esse dignitatis, quam mihi +quisque tribuat, quid in omni munere vitae optimum et verissimum sit, +exquirere?}% +% +\NewLipsumPar{% {14} +An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter principes +civitatis, P. Scaevolam M’.que Manilium, ab iisque M. Brutus dissentiet +– quod et acutum genus est et ad usus civium non inutile, nosque ea +scripta reliquaque eiusdem generis et legimus libenter et legemus –, +haec, quae vitam omnem continent, neglegentur? Nam, ut sint illa +vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quamquam id quidem licebit iis +existimare, qui legerint. Nos autem hanc omnem quaestionem de finibus +bonorum et malorum fere a nobis explicatam esse his litteris arbitramur, +in quibus, quantum potuimus, non modo quid nobis probaretur, sed etiam +quid a singulis philosophiae disciplinis diceretur, persecuti sumus.}% +% +\NewLipsumPar{% {15} +Ut autem a facillimis ordiamur, prima veniat in medium Epicuri ratio, +quae plerisque notissima est. Quam a nobis sic intelleges eitam, ut ab +ipsis, qui eam disciplinam probant, non soleat accuratius explicari; +verum enim invenire volumus, non tamquam adversarium aliquem convincere. +Accurate autem quondam a L. Torquato, homine omni doctrina erudito, +defensa est Epicuri sententia de voluptate, a meque ei responsum, cum C. +Triarius, in primis gravis et doctus adolescens, ei disputationi +interesset.}% +% +\NewLipsumPar{% {16} +Nam cum ad me in Cumanum salutandi causa uterque venisset, pauca primo +inter nos de litteris, quarum summum erat in utroque studium, deinde +Torquatus: Quoniam nacti te, inquit, sumus aliquando otiosum, certe +audiam, quid sit, quod Epicurum nostrum non tu quidem oderis, ut fere +faciunt, qui ab eo dissentiunt, sed certe non probes, eum quem ego +arbitror unum vidisse verum maximisque erroribus animos hominum +liberavisse et omnia tradidisse, quae pertinerent ad bene beateque +vivendum. Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo +delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis +ornamenta neglexerit. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae +senserit ille, tibi non vera videantur.}% +% +\NewLipsumPar{% {17} +Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Oratio me istius philosophi +non offendit; nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, +quod intellegam; et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non +asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Re mihi non aeque +satisfacit, et quidem locis pluribus. Sed quot homines, tot sententiae; +falli igitur possumus.}% +% +\NewLipsumPar{% {18} +Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Te enim iudicem aequum puto, +modo quae dicat ille bene noris.}% +% +\NewLipsumPar{% {19} +Nisi mihi Phaedrum, inquam, tu mentitum aut Zenonem putas, quorum +utrumque audivi, cum mihi nihil sane praeter sedulitatem probarent, +omnes mihi Epicuri sententiae satis notae sunt. Atque eos, quos +nominavi, cum Attico nostro frequenter audivi, cum miraretur ille quidem +utrumque, Phaedrum autem etiam amaret, cotidieque inter nos ea, quae +audiebamus, conferebamus, neque erat umquam controversia, quid ego +intellegerem, sed quid probarem.}% +% +\NewLipsumPar{% {20} +Quid igitur est? Inquit; audire enim cupio, quid non probes. Principio, +inquam, in physicis, quibus maxime gloriatur, primum totus est alienus. +Democritea dicit perpauca mutans, sed ita, ut ea, quae corrigere vult, +mihi quidem depravare videatur. Ille atomos quas appellat, id est +corpora individua propter soliditatem, censet in infinito inani, in quo +nihil nec summum nec infimum nec medium nec ultimum nec extremum sit, +ita ferri, ut concursionibus inter se cohaerescant, ex quo efficiantur +ea, quae sint quaeque cernantur, omnia, eumque motum atomorum nullo a +principio, sed ex aeterno tempore intellegi convenire.}% +% +\NewLipsumPar{% {21} +Epicurus autem, in quibus sequitur Democritum, non fere labitur. +Quamquam utriusque cum multa non probo, tum illud in primis, quod, cum +in rerum natura duo quaerenda sint, unum, quae materia sit, ex qua +quaeque res efficiatur, alterum, quae vis sit, quae quidque efficiat, de +materia disseruerunt, vim et causam efficiendi reliquerunt. Sed hoc +commune vitium, illae Epicuri propriae ruinae: censet enim eadem illa +individua et solida corpora ferri deorsum suo pondere ad lineam, hunc +naturalem esse omnium corporum motum.}% +% +\NewLipsumPar{% {22} +Deinde ibidem homo acutus, cum illud ocurreret, si omnia deorsus e +regione ferrentur et, ut dixi, ad lineam, numquam fore ut atomus altera +alteram posset attingere itaque ** attulit rem commenticiam: declinare +dixit atomum perpaulum, quo nihil posset fieri minus; ita effici +complexiones et copulationes et adhaesiones atomorum inter se, ex quo +efficeretur mundus omnesque partes mundi, quaeque in eo essent. Quae cum +tota res (est) ficta pueriliter, tum ne efficit [quidem], quod vult. Nam +et ipsa declinatio ad libidinem fingitur – ait enim declinare atomum +sine causa; quo nihil turpius physico, quam fieri quicquam sine causa +dicere, – et illum motum naturalem omnium ponderum, ut ipse constituit, +e regione inferiorem locum petentium sine causa eripuit atomis nec tamen +id, cuius causa haec finxerat, assecutus est.}% +% +\NewLipsumPar{% {23} +Nam si omnes atomi declinabunt, nullae umquam cohaerescent, sive aliae +declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur, primum erit hoc quasi, +provincias atomis dare, quae recte, quae oblique ferantur, deinde eadem +illa atomorum, in quo etiam Democritus haeret, turbulenta concursio hunc +mundi ornatum efficere non poterit. Ne illud quidem physici, credere +aliquid esse minimum, quod profecto numquam putavisset, si a Polyaeno, +familiari suo, geometrica discere maluisset quam illum etiam ipsum +dedocere. Sol Democrito magnus videtur, quippe homini erudito in +geometriaque perfecto, huic pedalis fortasse; tantum enim esse censet, +quantus videtur, vel paulo aut maiorem aut minorem.}% +% +\NewLipsumPar{% {24} +Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota Democriti, atomi, +inane, imagines, quae […] nominant, quorum incursione non solum +videamus, sed etiam cogitemus; infinitio ipsa, quam […] vocant, tota ab +illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. +Quae etsi mihi nullo modo probantur, tamen Democritum laudatum a ceteris +ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum.}% +% +\NewLipsumPar{% {25} +Iam in altera philosophiae parte. Quae est quaerendi ac disserendi, quae +[…] dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus +est. Tollit definitiones, nihil de dividendo ac partiendo docet, non quo +modo efficiatur concludaturque ratio tradit, non qua via captiosa +solvantur ambigua distinguantur ostendit; iudicia rerum in sensibus +ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero probatum sit, sublatum +esse omne iudicium veri et falsi putat.}% +% +\NewLipsumPar{% {26} +Confirmat autem illud vel maxime, quod ipsa natura, ut ait ille, sciscat +et probet, id est voluptatem et dolorem. Ad haec et quae sequamur et +quae fugiamus refert omnia. Quod quamquam Aristippi est a Cyrenaicisque +melius liberiusque defenditur, tamen eius modi esse iudico, ut nihil +homine videatur indignius. Ad maiora enim quaedam nos natura genuit et +conformavit, ut mihi quidem videtur. Ac fieri potest, ut errem, sed ita +prorsus existimo, neque eum Torquatum, qui hoc primus cognomen +invenerit, aut torquem illum hosti detraxisse, ut aliquam ex eo +perciperet corpore voluptatem, aut cum Latinis tertio consulatu +conflixisse apud Veserim propter voluptatem; quod vero securi percussit +filium, privavisse se etiam videtur multis voluptatibus, cum ipsi +naturae patrioque amori praetulerit ius maiestatis atque imperii.}% +% +\NewLipsumPar{% {27} +Quid? T. Torquatus, is qui consul cum Cn.\ Octavio fuit, cum illam +severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Silano +emancipaverat, ut eum Macedonum legatis accusantibus, quod pecunias +praetorem in provincia cepisse arguerent, causam apud se dicere iuberet +reque ex utraque parte audita pronuntiaret eum non talem videri fuisse +in imperio, quales eius maiores fuissent, et in conspectum suum venire +vetuit, numquid tibi videtur de voluptatibus suis cogitavisse?}% +% +\NewLipsumPar{% {28} +Sed ut omittam pericula, labores, dolorem etiam, quem optimus quisque +pro patria et pro suis suscipit, ut non modo nullam captet, sed etiam +praetereat omnes voluptates, dolores denique quosvis suscipere malit +quam deserere ullam officii partem, ad ea, quae hoc non minus declarant, +sed videntur leviora, veniamus.}% +% +\NewLipsumPar{% {29} +Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae +cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum +memoria voluptatis affert? Nec mihi illud dixeris: ‘Haec enim ipsa mihi +sunt voluptati, et erant illa Torquatis.’ Numquam hoc ita defendit +Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid +aut ista didicisset. Et quod quaeritur saepe, cur tam multi sint +Epicurei, sunt aliae quoque causae, sed multitudinem haec maxime +allicit, quod ita putant dici ab illo, recta et honesta quae sint, ea +facere ipsa per se laetitiam, id est voluptatem. Homines optimi non +intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. Nam si +concederetur, etiamsi ad corpus nihil referatur, ista sua sponte et per +se esse iucunda, per se esset et virtus et cognitio rerum, quod minime +ille vult expetenda.}% +% +\NewLipsumPar{% {30} +Haec igitur Epicuri non probo, inquam. De cetero vellem equidem aut ipse +doctrinis fuisset instructior – est enim, quod tibi ita videri necesse +est, non satis politus iis artibus, quas qui tenent, eruditi appellantur +– aut ne deterruisset alios a studiis. Quamquam te quidem video minime +esse deterritum.}% +% +\NewLipsumPar{% {31} +Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum +Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e +philosophorum choro sustulisti. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo +loqueretur, intellegere, quid diceret? Aliena dixit in physicis nec ea +ipsa, quae tibi probarentur; si qua in iis corrigere voluit, deteriora +fecit. Disserendi artem nullam habuit. Voluptatem cum summum bonum +diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; nam +ante Aristippus, et ille melius. Addidisti ad extremum etiam indoctum +fuisse.}% +% +\NewLipsumPar{% {32} +Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes +eius, a quo dissentias. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si +probarem, quae ille diceret? Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. +Quam ob rem dissentientium inter se reprehensiones non sunt +vituperandae, maledicta, contumeliae, tum iracundiae, contentiones +concertationesque in disputando pertinaces indignae philosophia mihi +videri solent.}% +% +\NewLipsumPar{% {33} +Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; neque enim disputari sine +reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. +Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te +audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Utrum igitur percurri omnem +Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne +certamen est? Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Sic faciam igitur, +inquit: unam rem explicabo, eamque maximam, de physicis alias, et quidem +tibi et declinationem istam atomorum et magnitudinem solis probabo et +Democriti errata ab Epicuro reprehensa et correcta permulta. Nunc dicam +de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum +esse confidam.}% +% +\NewLipsumPar{% {34} +Certe, inquam, pertinax non ero tibique, si mihi probabis ea, quae +dices, libenter assentiar. Probabo, inquit, modo ista sis aequitate, +quam ostendis. Sed uti oratione perpetua malo quam interrogare aut +interrogari. Ut placet, inquam. Tum dicere exorsus est. Primum igitur, +inquit, sic agam, ut ipsi auctori huius disciplinae placet: constituam, +quid et quale sit id, de quo quaerimus, non quo ignorare vos arbitrer, +sed ut ratione et via procedat oratio. Quaerimus igitur, quid sit +extremum et ultimum bonorum, quod omnium philosophorum sententia tale +debet esse, ut ad id omnia referri oporteat, ipsum autem nusquam. Hoc +Epicurus in voluptate ponit, quod summum bonum esse vult, summumque +malum dolorem, idque instituit docere sic:}% +% +\NewLipsumPar{% {35} +Omne animal, simul atque natum sit, voluptatem appetere eaque gaudere ut +summo bono, dolorem aspernari ut summum malum et, quantum possit, a se +repellere, idque facere nondum depravatum ipsa natura incorrupte atque +integre iudicante. Itaque negat opus esse ratione neque disputatione, +quam ob rem voluptas expetenda, fugiendus dolor sit. Sentiri haec putat, +ut calere ignem, nivem esse albam, dulce mel. Quorum nihil oportere +exquisitis rationibus confirmare, tantum satis esse admonere. Interesse +enim inter argumentum conclusionemque rationis et inter mediocrem +animadversionem atque admonitionem. Altera occulta quaedam et quasi +involuta aperiri, altera prompta et aperta iudicari. Etenim quoniam +detractis de homine sensibus reliqui nihil est, necesse est, quid aut ad +naturam aut contra sit, a natura ipsa iudicari. Ea quid percipit aut +quid iudicat, quo aut petat aut fugiat aliquid, praeter voluptatem et +dolorem?}% +% +\NewLipsumPar{% {36} +Sunt autem quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent +satis esse, quid bonum sit aut quid malum, sensu iudicari, sed animo +etiam ac ratione intellegi posse et voluptatem ipsam per se esse +expetendam et dolorem ipsum per se esse fugiendum. Itaque aiunt hanc +quasi naturalem atque insitam in animis nostris inesse notionem, ut +alterum esse appetendum, alterum aspernandum sentiamus. Alii autem, +quibus ego assentior, cum a philosophis compluribus permulta dicantur, +cur nec voluptas in bonis sit numeranda nec in malis dolor, non +existimant oportere nimium nos causae confidere, sed et argumentandum et +accurate disserendum et rationibus conquisitis de voluptate et dolore +disputandum putant.}% +% +\NewLipsumPar{% {37} +Sed ut perspiciatis, unde omnis iste natus error sit voluptatem +accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam eaque ipsa, quae ab +illo inventore veritatis et quasi architecto beatae vitae dicta sunt, +explicabo. Nemo enim ipsam voluptatem, quia voluptas sit, aspernatur aut +odit aut fugit, sed quia consequuntur magni dolores eos, qui ratione +voluptatem sequi nesciunt, neque porro quisquam est, qui dolorem ipsum, +quia dolor sit, amet, consectetur, adipisci velit, sed quia non numquam +eius modi tempora incidunt, ut labore et dolore magnam aliquam quaerat +voluptatem. Ut enim ad minima veniam, quis nostrum exercitationem ullam +corporis suscipit laboriosam, nisi ut aliquid ex ea commodi consequatur? +Quis autem vel eum iure reprehenderit, qui in ea voluptate velit esse, +quam nihil molestiae consequatur, vel illum, qui dolorem eum fugiat, quo +voluptas nulla pariatur?}% +% +\NewLipsumPar{% {38} +At vero eos et accusamus et iusto odio dignissimos ducimus, qui +blanditiis praesentium voluptatum deleniti atque corrupti, quos dolores +et quas molestias excepturi sint, obcaecati cupiditate non provident, +similique sunt in culpa, qui officia deserunt mollitia animi, id est +laborum et dolorum fuga. Et harum quidem rerum facilis est et expedita +distinctio. Nam libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio, +cumque nihil impedit, quo minus id, quod maxime placeat, facere +possimus, omnis voluptas assumenda est, omnis dolor repellendus. +Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum +necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et +molestiae non recusandae. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente +delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut +perferendis doloribus asperiores repellat.}% +% +\NewLipsumPar{% {39} +Hanc ego cum teneam sententiam, quid est cur verear, ne ad eam non +possim accommodare Torquatos nostros? Quos tu paulo ante cum memoriter, +tum etiam erga nos amice et benivole collegisti, nec me tamen laudandis +maioribus meis corrupisti nec segniorem ad respondendum reddidisti. +Quorum facta quem ad modum, quaeso, interpretaris? Sicine eos censes aut +in armatum hostem impetum fecisse aut in liberos atque in sanguinem suum +tam crudelis fuisse, nihil ut de utilitatibus, nihil ut de commodis suis +cogitarent? At id ne ferae quidem faciunt, ut ita ruant itaque turbent, +ut earum motus et impetus quo pertineant non intellegamus, tu tam +egregios viros censes tantas res gessisse sine causa?}% +% +\NewLipsumPar{% {40} +Quae fuerit causa, mox videro; interea hoc tenebo, si ob aliquam causam +ista, quae sine dubio praeclara sunt, fecerint, virtutem iis per se +ipsam causam non fuisse. – Torquem detraxit hosti. – Et quidem se texit, +ne interiret. – At magnum periculum adiit. – In oculis quidem exercitus. +– Quid ex eo est consecutus? – Laudem et caritatem, quae sunt vitae sine +metu degendae praesidia firmissima. – Filium morte multavit. – Si sine +causa, nollem me ab eo ortum, tam inportuno tamque crudeli; sin, ut +dolore suo sanciret militaris imperii disciplinam exercitumque in +gravissimo bello animadversionis metu contineret, saluti prospexit +civium, qua intellegebat contineri suam. Atque haec ratio late patet.}% +% +\NewLipsumPar{% {41} +In quo enim maxime consuevit iactare vestra se oratio, tua praesertim, +qui studiose antiqua persequeris, claris et fortibus viris commemorandis +eorumque factis non emolumento aliquo, sed ipsius honestatis decore +laudandis, id totum evertitur eo delectu rerum, quem modo dixi, +constituto, ut aut voluptates omittantur maiorum voluptatum +adipiscendarum causa aut dolores suscipiantur maiorum dolorum +effugiendorum gratia.}% +% +\NewLipsumPar{% {42} +Sed de clarorum hominum factis illustribus et gloriosis satis hoc loco +dictum sit. Erit enim iam de omnium virtutum cursu ad voluptatem +proprius disserendi locus. Nunc autem explicabo, voluptas ipsa quae +qualisque sit, ut tollatur error omnis imperitorum intellegaturque ea, +quae voluptaria, delicata, mollis habeatur disciplina, quam gravis, quam +continens, quam severa sit. Non enim hanc solam sequimur, quae suavitate +aliqua naturam ipsam movet et cum iucunditate quadam percipitur +sensibus, sed maximam voluptatem illam habemus, quae percipitur omni +dolore detracto, nam quoniam, cum privamur dolore, ipsa liberatione et +vacuitate omnis molestiae gaudemus, omne autem id, quo gaudemus, +voluptas est, ut omne, quo offendimur, dolor, doloris omnis privatio +recte nominata est voluptas. Ut enim, cum cibo et potione fames sitisque +depulsa est, ipsa detractio molestiae consecutionem affert voluptatis, +sic in omni re doloris amotio successionem efficit voluptatis.}% +% +\NewLipsumPar{% {43} +Itaque non placuit Epicuro medium esse quiddam inter dolorem et +voluptatem; illud enim ipsum, quod quibusdam medium videretur, cum omni +dolore careret, non modo voluptatem esse, verum etiam summam voluptatem. +Quisquis enim sentit, quem ad modum sit affectus, eum necesse est aut in +voluptate esse aut in dolore. Omnis autem privatione doloris putat +Epicurus terminari summam voluptatem, ut postea variari voluptas +distinguique possit, augeri amplificarique non possit.}% +% +\NewLipsumPar{% {44} +At etiam Athenis, ut e patre audiebam facete et urbane Stoicos +irridente, statua est in Ceramico Chrysippi sedentis porrecta manu, quae +manus significet illum in hae esse rogatiuncula delectatum: ‘Numquidnam +manus tua sic affecta, quem ad modum affecta nunc est, desiderat?’ – +Nihil sane. – ‘At, si voluptas esset bonum, desideraret.’ – Ita credo. +– ‘Non est igitur voluptas bonum.’ Hoc ne statuam quidem dicturam pater +aiebat, si loqui posset. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis +acute, nihil ad Epicurum. Nam si ea sola voluptas esset, quae quasi +titillaret sensus, ut ita dicam, et ad eos cum suavitate afflueret et +illaberetur, nec manus esse contenta posset nec ulla pars vacuitate +doloris sine iucundo motu voluptatis. Sin autem summa voluptas est, ut +Epicuro placet, nihil dolere, primum tibi recte, Chrysippe, concessum +est nihil desiderare manum, cum ita esset affecta, secundum non recte, +si voluptas esset bonum, fuisse desideraturam. Idcirco enim non +desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.}% +% +\NewLipsumPar{% {45} +Extremum autem esse bonorum voluptatem ex hoc facillime perspici potest: +Constituamus aliquem magnis, multis, perpetuis fruentem et animo et +corpore voluptatibus nullo dolore nec impediente nec inpendente, quem +tandem hoc statu praestabiliorem aut magis expetendum possimus dicere? +Inesse enim necesse est in eo, qui ita sit affectus, et firmitatem animi +nec mortem nec dolorem timentis, quod mors sensu careat, dolor in +longinquitate levis, in gravitate brevis soleat esse, ut eius +magnitudinem celeritas, diuturnitatem allevatio consoletur.}% +% +\NewLipsumPar{% {46} +Ad ea cum accedit, ut neque divinum numen horreat nec praeteritas +voluptates effluere patiatur earumque assidua recordatione laetetur, +quid est, quod huc possit, quod melius sit, accedere? Statue contra +aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, quanti in hominem +maximi cadere possunt, nulla spe proposita fore levius aliquando, nulla +praeterea neque praesenti nec expectata voluptate, quid eo miserius dici +aut fingi potest? Quodsi vita doloribus referta maxime fugienda est, +summum profecto malum est vivere cum dolore, cui sententiae consentaneum +est ultimum esse bonorum eum voluptate vivere. Nec enim habet nostra +mens quicquam, ubi consistat tamquam in extremo, omnesque et metus et +aegritudines ad dolorem referuntur, nec praeterea est res ulla, quae sua +natura aut sollicitare possit aut angere.}% +% +\NewLipsumPar{% {47} +Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia +proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quod cum ita sit, +perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum +voluptate vivatur. Quoniam autem id est vel summum bonorum vel ultimum +vel extremum – quod Graeci […] nominant –, quod ipsum nullam ad aliam +rem, ad id autem res referuntur omnes, fatendum est summum esse bonum +iucunde vivere.}% +% +\NewLipsumPar{% {48} +Id qui in una virtute ponunt et splendore nominis capti quid natura +postulet non intellegunt, errore maximo, si Epicurum audire voluerint, +liberabuntur: istae enim vestrae eximiae pulchraeque virtutes nisi +voluptatem efficerent, quis eas aut laudabilis aut expetendas +arbitraretur? Ut enim medicorum scientiam non ipsius artis, sed bonae +valetudinis causa probamus, et gubernatoris ars, quia bene navigandi +rationem habet, utilitate, non arte laudatur, sic sapientia, quae ars +vivendi putanda est, non expeteretur, si nihil efficeret; nunc +expetitur, quod est tamquam artifex conquirendae et comparandae +voluptatis –}% +% +\NewLipsumPar{% {49} +Quam autem ego dicam voluptatem, iam videtis, ne invidia verbi +labefactetur oratio mea –. Nam cum ignoratione rerum bonarum et malarum +maxime hominum vita vexetur, ob eumque errorem et voluptatibus maximis +saepe priventur et durissimis animi doloribus torqueantur, sapientia est +adhibenda, quae et terroribus cupiditatibusque detractis et omnium +falsarum opinionum temeritate derepta certissimam se nobis ducem +praebeat ad voluptatem. Sapientia enim est una, quae maestitiam pellat +ex animis, quae nos exhorrescere metu non sinat. Qua praeceptrice in +tranquillitate vivi potest omnium cupiditatum ardore restincto. +Cupiditates enim sunt insatiabiles, quae non modo singulos homines, sed +universas familias evertunt, totam etiam labefactant saepe rem publicam.}% +% +\NewLipsumPar{% {50} +Ex cupiditatibus odia, discidia, discordiae, seditiones, bella +nascuntur, nec eae se foris solum iactant nec tantum in alios caeco +impetu incurrunt, sed intus etiam in animis inclusae inter se dissident +atque discordant, ex quo vitam amarissimam necesse est effici, ut +sapiens solum amputata circumcisaque inanitate omni et errore naturae +finibus contentus sine aegritudine possit et sine metu vivere.}% +% +\NewLipsumPar{% {51} +Quae est enim aut utilior aut ad bene vivendum aptior partitio quam +illa, qua est usus Epicurus? Qui unum genus posuit earum cupiditatum, +quae essent et naturales et necessariae, alterum, quae naturales essent +nec tamen necessariae, tertium, quae nec naturales nec necessariae. +Quarum ea ratio est, ut necessariae nec opera multa nec impensa +expleantur; ne naturales quidem multa desiderant, propterea quod ipsa +natura divitias, quibus contenta sit, et parabilis et terminatas habet; +inanium autem cupiditatum nec modus ullus nec finis inveniri potest.}% +% +\NewLipsumPar{% {52} +Quodsi vitam omnem perturbari videmus errore et inscientia, +sapientiamque esse solam, quae nos a libidinum impetu et a formidinum +terrore vindicet et ipsius fortunae modice ferre doceat iniurias et +omnis monstret vias, quae ad quietem et ad tranquillitatem ferant, quid +est cur dubitemus dicere et sapientiam propter voluptates expetendam et +insipientiam propter molestias esse fugiendam?}% +% +\NewLipsumPar{% {53} +Eademque ratione ne temperantiam quidem propter se expetendam esse +dicemus, sed quia pacem animis afferat et eos quasi concordia quadam +placet ac leniat. Temperantia est enim, quae in rebus aut expetendis aut +fugiendis ut rationem sequamur monet. Nec enim satis est iudicare quid +faciendum non faciendumve sit, sed stare etiam oportet in eo, quod sit +iudicatum. Plerique autem, quod tenere atque servare id, quod ipsi +statuerunt, non possunt, victi et debilitati obiecta specie voluptatis +tradunt se libidinibus constringendos nec quid eventurum sit provident +ob eamque causam propter voluptatem et parvam et non necessariam et quae +vel aliter pararetur et qua etiam carere possent sine dolore tum in +morbos gravis, tum in damna, tum in dedecora incurrunt, saepe etiam +legum iudiciorumque poenis obligantur.}% +% +\NewLipsumPar{% {54} +Qui autem ita frui volunt voluptatibus, ut nulli propter eas +consequantur dolores, et qui suum iudicium retinent, ne voluptate victi +faciant id, quod sentiant non esse faciendum, ii voluptatem maximam +adipiscuntur praetermittenda voluptate. Idem etiam dolorem saepe +perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Ex quo +intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam +temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores +consequatur.}% +% +\NewLipsumPar{% {55} +Eadem fortitudinis ratio reperietur. Nam neque laborum perfunctio neque +perpessio dolorum per se ipsa allicit nec patientia nec assiduitas nec +vigiliae nec ea ipsa, quae laudatur, industria, ne fortitudo quidem, sed +ista sequimur, ut sine cura metuque vivamus animumque et corpus, quantum +efficere possimus, molestia liberemus. Ut enim mortis metu omnis quietae +vitae status perturbatur, et ut succumbere doloribus eosque humili animo +inbecilloque ferre miserum est, ob eamque debilitatem animi multi +parentes, multi amicos, non nulli patriam, plerique autem se ipsos +penitus perdiderunt, sic robustus animus et excelsus omni est liber cura +et angore, cum et mortem contemnit, qua qui affecti sunt in eadem causa +sunt, qua ante quam nati, et ad dolores ita paratus est, ut meminerit +maximos morte finiri, parvos multa habere intervalla requietis, +mediocrium nos esse dominos, ut, si tolerabiles sint, feramus, si minus, +animo aequo e vita, cum ea non placeat, tamquam e theatro exeamus. +Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec +fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia +dolorem pariant, has optari, quia voluptatem.}% +% +\NewLipsumPar{% {56} +Iustitia restat, ut de omni virtute sit dictum. Sed similia fere dici +possunt. Ut enim sapientiam, temperantiam, fortitudinem copulatas esse +docui cum voluptate, ut ab ea nullo modo nec divelli nec distrahi +possint, sic de iustitia iudicandum est, quae non modo numquam nocet +cuiquam, sed contra semper afficit cum vi sua atque natura, quod +tranquillat animos, tum spe nihil earum rerum defuturum, quas natura non +depravata desiderat. [et] quem ad modum temeritas et libido et ignavia +semper animum excruciant et semper sollicitant turbulentaeque sunt, sic +[inprobitas si] cuius in mente consedit, hoc ipso, quod adest, +turbulenta est; si vero molita quippiam est, quamvis occulte fecerit, +numquam tamen id confidet fore semper occultum. Plerumque improborum +facta primo suspicio insequitur, dein sermo atque fama, tum accusator, +tum iudex;}% +% +\NewLipsumPar{% {57} +Multi etiam, ut te consule, ipsi se indicaverunt. Quodsi qui satis sibi +contra hominum conscientiam saepti esse et muniti videntur, deorum tamen +horrent easque ipsas sollicitudines, quibus eorum animi noctesque +diesque exeduntur, a diis inmortalibus supplicii causa importari putant. +Quae autem tanta ex improbis factis ad minuendas vitae molestias +accessio potest fieri, quanta ad augendas, cum conscientia factorum, tum +poena legum odioque civium? Et tamen in quibusdam neque pecuniae modus +est neque honoris neque imperii nec libidinum nec epularum nec +reliquarum cupiditatum, quas nulla praeda umquam improbe parta minuit, +[sed] potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse +videantur.}% +% +\NewLipsumPar{% {58} +Invitat igitur vera ratio bene sanos ad iustitiam, aequitatem, fidem, +neque homini infanti aut inpotenti iniuste facta conducunt, qui nec +facile efficere possit, quod conetur, nec optinere, si effecerit, et +opes vel fortunae vel ingenii liberalitati magis conveniunt, qua qui +utuntur, benivolentiam sibi conciliant et, quod aptissimum est ad quiete +vivendum, caritatem, praesertim cum omnino nulla sit causa peccandi.}% +% +\NewLipsumPar{% {59} +Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine +ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nihil enim +desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam +in iis rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Itaque ne iustitiam +quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis +vel plurimum afferat. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, +quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Itaque non ob ea +solum incommoda, quae eveniunt inprobis, fugiendam inprobitatem putamus, +sed multo etiam magis, quod, cuius in animo versatur, numquam sinit eum +respirare, numquam adquiescere.}% +% +\NewLipsumPar{% {60} +Quodsi ne ipsarum quidem virtutum laus, in qua maxime ceterorum +philosophorum exultat oratio, reperire exitum potest, nisi derigatur ad +voluptatem, voluptas autem est sola, quae nos vocet ad se et alliciat +suapte natura, non potest esse dubium, quin id sit summum atque extremum +bonorum omnium, beateque vivere nihil aliud sit nisi cum voluptate +vivere.}% +% +\NewLipsumPar{% {61} +Huic certae stabilique sententiae quae sint coniuncta explicabo brevi. +Nullus in ipsis error est finibus bonorum et malorum, id est in +voluptate aut in dolore, sed in his rebus peccant, cum e quibus haec +efficiantur ignorant. Animi autem voluptates et dolores nasci fatemur e +corporis voluptatibus et doloribus – itaque concedo, quod modo dicebas, +cadere causa, si qui e nostris aliter existimant, quos quidem video esse +multos, sed imperitos –, quamquam autem et laetitiam nobis voluptas +animi et molestiam dolor afferat, eorum tamen utrumque et ortum esse e +corpore et ad corpus referri, nec ob eam causam non multo maiores esse +et voluptates et dolores animi quam corporis. Nam corpore nihil nisi +praesens et quod adest sentire possumus, animo autem et praeterita et +futura. Ut enim aeque doleamus animo, cum corpore dolemus, fieri tamen +permagna accessio potest, si aliquod aeternum et infinitum impendere +malum nobis opinemur. Quod idem licet transferre in voluptatem, ut ea +maior sit, si nihil tale metuamus.}% +% +\NewLipsumPar{% {62} +Iam illud quidem perspicuum est, maximam animi aut voluptatem aut +molestiam plus aut ad beatam aut ad miseram vitam afferre momenti quam +eorum utrumvis, si aeque diu sit in corpore. Non placet autem detracta +voluptate aegritudinem statim consequi, nisi in voluptatis locum dolor +forte successerit, at contra gaudere nosmet omittendis doloribus, +etiamsi voluptas ea, quae sensum moveat, nulla successerit, eoque +intellegi potest quanta voluptas sit non dolere.}% +% +\NewLipsumPar{% {63} +Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae +recordamur. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona +praeterita grata recordatione renovata delectant. Est autem situm in +nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde +ac suaviter meminerimus. Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et +attento intuemur, tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint, +laetitia, si bona.}% +% +\NewLipsumPar{% {64} +O praeclaram beate vivendi et apertam et simplicem et directam viam! Cum +enim certe nihil homini possit melius esse quam vacare omni dolore et +molestia perfruique maximis et animi et corporis voluptatibus, videtisne +quam nihil praetermittatur quod vitam adiuvet, quo facilius id, quod +propositum est, summum bonum consequamur? Clamat Epicurus, is quem vos +nimis voluptatibus esse deditum dicitis; non posse iucunde vivi, nisi +sapienter, honeste iusteque vivatur, nec sapienter, honeste, iuste, nisi +iucunde.}% +% +\NewLipsumPar{% {65} +Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia +dominorum domus; quo minus animus a se ipse dissidens secumque +discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. +Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil +quieti videre, nihil tranquilli potest.}% +% +\NewLipsumPar{% {66} +Quodsi corporis gravioribus morbis vitae iucunditas impeditur, quanto +magis animi morbis impediri necesse est! Animi autem morbi sunt +cupiditates inmensae et inanes divitiarum, gloriae, dominationis, +libidinosarum etiam voluptatum. Accedunt aegritudines, molestiae, +maerores, qui exedunt animos conficiuntque curis hominum non +intellegentium nihil dolendum esse animo, quod sit a dolore corporis +praesenti futurove seiunctum. Nec vero quisquam stultus non horum +morborum aliquo laborat, nemo igitur est non miser.}% +% +\NewLipsumPar{% {67} +Accedit etiam mors, quae quasi saxum Tantalo semper impendet, tum +superstitio, qua qui est imbutus quietus esse numquam potest. Praeterea +bona praeterita non meminerunt, praesentibus non fruuntur, futura modo +expectant, quae quia certa esse non possunt, conficiuntur et angore et +metu maximeque cruciantur, cum sero sentiunt frustra se aut pecuniae +studuisse aut imperiis aut opibus aut gloriae. Nullas enim consequuntur +voluptates, quarum potiendi spe inflammati multos labores magnosque +susceperant.}% +% +\NewLipsumPar{% {68} +Ecce autem alii minuti et angusti aut omnia semper desperantes aut +malivoli, invidi, difficiles, lucifugi, maledici, monstruosi, alii autem +etiam amatoriis levitatibus dediti, alii petulantes, alii audaces, +protervi, idem intemperantes et ignavi, numquam in sententia +permanentes, quas ob causas in eorum vita nulla est intercapedo +molestiae. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non +beatus. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Illi enim negant +esse bonum quicquam nisi nescio quam illam umbram, quod appellant +honestum non tam solido quam splendido nomine, virtutem autem nixam hoc +honesto nullam requirere voluptatem atque ad beate vivendum se ipsa esse +contentam.}% +% +\NewLipsumPar{% {69} +Sed possunt haec quadam ratione dici non modo non repugnantibus, verum +etiam approbantibus nobis. Sic enim ab Epicuro sapiens semper beatus +inducitur: finitas habet cupiditates, neglegit mortem, de diis +inmortalibus sine ullo metu vera sentit, non dubitat, si ita melius sit, +migrare de vita. His rebus instructus semper est in voluptate. Neque +enim tempus est ullum, quo non plus voluptatum habeat quam dolorum. Nam +et praeterita grate meminit et praesentibus ita potitur, ut animadvertat +quanta sint ea quamque iucunda, neque pendet ex futuris, sed expectat +illa, fruitur praesentibus ab iisque vitiis, quae paulo ante collegi, +abest plurimum et, cum stultorum vitam cum sua comparat, magna afficitur +voluptate. Dolores autem si qui incurrunt, numquam vim tantam habent, ut +non plus habeat sapiens, quod gaudeat, quam quod angatur.}% +% +\NewLipsumPar{% {70} +Optime vero Epicurus, quod exiguam dixit fortunam intervenire sapienti +maximasque ab eo et gravissimas res consilio ipsius et ratione +administrari neque maiorem voluptatem ex infinito tempore aetatis +percipi posse, quam ex hoc percipiatur, quod videamus esse finitum. In +dialectica autem vestra nullam existimavit esse nec ad melius vivendum +nec ad commodius disserendum viam. In physicis plurimum posuit. Ea +scientia et verborum vis et natura orationis et consequentium +repugnantiumve ratio potest perspici. Omnium autem rerum natura cognita +levamur superstitione, liberamur mortis metu, non conturbamur +ignoratione rerum, e qua ipsa horribiles existunt saepe formidines. +Denique etiam morati melius erimus, cum didicerimus quid natura +desideret. Tum vero, si stabilem scientiam rerum tenebimus, servata +illa, quae quasi delapsa de caelo est ad cognitionem omnium, regula, ad +quam omnia iudicia rerum dirigentur, numquam ullius oratione victi +sententia desistemus.}% +% +\NewLipsumPar{% {71} +Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum +iudicia defendere. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a +sensibus; qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique +poterit aliquid cognosci et percipi. Quos qui tollunt et nihil posse +percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, +quod disserunt. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis +ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Sic e physicis et fortitudo +sumitur contra mortis timorem et constantia contra metum religionis et +sedatio animi omnium rerum occultarum ignoratione sublata et moderatio +natura cupiditatum generibusque earum explicatis, et, ut modo docui, +cognitionis regula et iudicio ab eadem illa constituto veri a falso +distinctio traditur.}% +% +\NewLipsumPar{% {72} +Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, +si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. De qua +Epicurus quidem ita dicit, omnium rerum, quas ad beate vivendum +sapientia comparaverit, nihil esse maius amicitia, nihil uberius, nihil +iucundius. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis +et moribus comprobavit. Quod quam magnum sit fictae veterum fabulae +declarant, in quibus tam multis tamque variis ab ultima antiquitate +repetitis tria vix amicorum paria reperiuntur, ut ad Orestem pervenias +profectus a Theseo. At vero Epicurus una in domo, et ea quidem angusta, +quam magnos quantaque amoris conspiratione consentientis tenuit amicorum +greges! Quod fit etiam nunc ab Epicureis. Sed ad rem redeamus; de +hominibus dici non necesse est.}% +% +\NewLipsumPar{% {73} +Tribus igitur modis video esse a nostris de amicitia disputatum. Alii +cum eas voluptates, quae ad amicos pertinerent, negarent esse per se +ipsas tam expetendas, quam nostras expeteremus, quo loco videtur +quibusdam stabilitas amicitiae vacillare, tuentur tamen eum locum seque +facile, ut mihi videtur, expediunt. Ut enim virtutes, de quibus ante +dictum est, sic amicitiam negant posse a voluptate discedere. Nam cum +solitudo et vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa +monet amicitias comparare, quibus partis confirmatur animus et a spe +pariendarum voluptatum seiungi non potest.}% +% +\NewLipsumPar{% {74} +Atque ut odia, invidiae, despicationes adversantur voluptatibus, sic +amicitiae non modo fautrices fidelissimae, sed etiam effectrices sunt +voluptatum tam amicis quam sibi, quibus non solum praesentibus fruuntur, +sed etiam spe eriguntur consequentis ac posteri temporis. Quod quia +nullo modo sine amicitia firmam et perpetuam iucunditatem vitae tenere +possumus neque vero ipsam amicitiam tueri, nisi aeque amicos et nosmet +ipsos diligamus, idcirco et hoc ipsum efficitur in amicitia, et amicitia +cum voluptate conectitur. Nam et laetamur amicorum laetitia aeque atque +nostra et pariter dolemus angoribus.}% +% +\NewLipsumPar{% {75} +Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, +quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet +propter amici voluptatem. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad +modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda +sunt. Praeclare enim Epicurus his paene verbis: ‘Eadem’, inquit, +‘scientia confirmavit animum, ne quod aut sempiternum aut diuturnum +timeret malum, quae perspexit in hoc ipso vitae spatio amicitiae +praesidium esse firmissimum.’}% +% +\NewLipsumPar{% {76} +Sunt autem quidam Epicurei timidiores paulo contra vestra convicia, sed +tamen satis acuti, qui verentur ne, si amicitiam propter nostram +voluptatem expetendam putemus, tota amicitia quasi claudicare videatur. +Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum +voluntates fieri propter voluptatem; cum autem usus progrediens +familiaritatem effecerit, tum amorem efflorescere tantum, ut, etiamsi +nulla sit utilitas ex amicitia, tamen ipsi amici propter se ipsos +amentur. Etenim si loca, si fana, si urbes, si gymnasia, si campum, si +canes, si equos, si ludicra exercendi aut venandi consuetudine adamare +solemus, quanto id in hominum consuetudine facilius fieri poterit et +iustius?}% +% +\NewLipsumPar{% {77} +Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus +amicos quam se ipsos diligant. Quod et posse fieri intellegimus et saepe +etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri +posse, quod coniunctione tali sit aptius. Quibus ex omnibus iudicari +potest non modo non impediri rationem amicitiae, si summum bonum in +voluptate ponatur, sed sine hoc institutionem omnino amicitiae non posse +reperiri.}% +% +\NewLipsumPar{% {78} +Quapropter si ea, quae dixi, sole ipso illustriora et clariora sunt, si +omnia dixi hausta e fonte naturae, si tota oratio nostra omnem sibi +fidem sensibus confirmat, id est incorruptis atque integris testibus, si +infantes pueri, mutae etiam bestiae paene loquuntur magistra ac duce +natura nihil esse prosperum nisi voluptatem, nihil asperum nisi dolorem, +de quibus neque depravate iudicant neque corrupte, nonne ei maximam +gratiam habere debemus, qui hac exaudita quasi voce naturae sic eam +firme graviterque comprehenderit, ut omnes bene sanos in viam placatae, +tranquillae, quietae, beatae vitae deduceret? Qui quod tibi parum +videtur eruditus, ea causa est, quod nullam eruditionem esse duxit, nisi +quae beatae vitae disciplinam iuvaret.}% +% +\NewLipsumPar{% {79} +An ille tempus aut in poetis evolvendis, ut ego et Triarius te hortatore +facimus, consumeret, in quibus nulla solida utilitas omnisque puerilis +est delectatio, aut se, ut Plato, in musicis, geometria, numeris, astris +contereret, quae et a falsis initiis profecta vera esse non possunt et, +si essent vera, nihil afferrent, quo iucundius, id est quo melius +viveremus, eas ergo artes persequeretur, vivendi artem tantam tamque et +operosam et perinde fructuosam relinqueret? Non ergo Epicurus +ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea +putant usque ad senectutem esse discenda.}% +% +\NewLipsumPar{% {80} +Quae cum dixisset, Explicavi, inquit, sententiam meam, et eo quidem +consilio, tuum iudicium ut cognoscerem, quoniam mihi ea facultas, ut id +meo arbitratu facerem, ante hoc tempus numquam est data.}% +% +\NewLipsumPar{% {81} +Hic cum uterque me intueretur seseque ad audiendum significarent +paratos, Primum, inquam, deprecor, ne me tamquam philosophum putetis +scholam vobis aliquam explicaturum, quod ne in ipsis quidem philosophis +magnopere umquam probavi. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae +iure dici potest, quicquam tale fecit? Eorum erat iste mos qui tum +sophistae nominabantur, quorum e numero primus est ausus Leontinus +Gorgias in conventu poscere quaestionem, id est iubere dicere, qua de re +quis vellet audire. Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc +institutum postea translatum ad philosophos nostros esset.}% +% +\NewLipsumPar{% {82} +Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone +intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Is enim percontando atque +interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut +ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Qui mos cum a +posterioribus non esset retentus, Arcesilas eum revocavit instituitque +ut ii, qui se audire vellent, non de se quaererent, sed ipsi dicerent, +quid sentirent; quod cum dixissent, ille contra. Sed eum qui audiebant, +quoad poterant, defendebant sententiam suam. Apud ceteros autem +philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; quod quidem iam fit etiam in +Academia. Ubi enim is, qui audire vult, ita dixit: ‘Voluptas mihi +videtur esse summum bonum’, perpetua oratione contra disputatur, ut +facile intellegi possit eos, qui aliquid sibi videri dicant, non ipsos +in ea sententia esse, sed audire velle contraria.}% +% +\NewLipsumPar{% {83} +Nos commodius agimus. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed +etiam cur. Ego autem arbitror, quamquam admodum delectatus sum eius +oratione perpetua, tamen commodius, cum in rebus singulis insistas et +intellegas quid quisque concedat, quid abnuat, ex rebus concessis +concludi quod velis et ad exitum perveniri. Cum enim fertur quasi +torrens oratio, quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, +nihil apprehendas, nusquam orationem rapidam coerceas. Omnis autem in +quaerendo, quae via quadam et ratione habetur, oratio praescribere +primum debet ut quibusdam in formulis ea res agetur, ut, inter quos +disseritur, conveniat quid sit id, de quo disseratur.}% +% +\NewLipsumPar{% {84} +Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni +disputatione id fieri oportere. Sed quod proximum fuit non vidit. Negat +enim definiri rem placere, sine quo fieri interdum non potest, ut inter +eos, qui ambigunt, conveniat quid sit id, de quo agatur, velut in hoc +ipso, de quo nunc disputamus. Quaerimus enim finem bonorum. Possumusne +hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum +dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum?}% +% +\NewLipsumPar{% {85} +Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit +aperitur, definitio est. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nam +hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo +omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. +Praeclare hoc quidem. Bonum ipsum etiam quid esset, fortasse, si opus +fuisset, definisses aut quod esset natura adpetendum aut quod prodesset +aut quod iuvaret aut quod liberet modo. Nunc idem, nisi molestum est, +quoniam tibi non omnino displicet definire et id facis, cum vis, velim +definias quid sit voluptas, de quo omnis haec quaestio est.}% +% +\NewLipsumPar{% {86} +Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut qui, quo +magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Me ipsum esse +dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et +satis firme conceptam animo atque comprehensam. Nunc autem dico ipsum +Epicurum nescire et in eo nutare eumque, qui crebro dicat diligenter +oportere exprimi quae vis subiecta sit vocibus, non intellegere +interdum, quid sonet haec vox voluptatis, id est quae res huic voci +subiciatur. Tum ille ridens: Hoc vero, inquit, optimum, ut is, qui finem +rerum expetendarum voluptatem esse dicat, id extremum, id ultimum +bonorum, id ipsum quid et quale sit, nesciat! Atqui, inquam, aut +Epicurus quid sit voluptas aut omnes mortales, qui ubique sunt, +nesciunt. Quonam, inquit, modo? Quia voluptatem hanc esse sentiunt +omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur.}% +% +\NewLipsumPar{% {87} +Quid ergo? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Non semper, +inquam; nam interdum nimis etiam novit, quippe qui testificetur ne +intellegere quidem se posse ubi sit aut quod sit ullum bonum praeter +illud, quod cibo et potione et aurium delectatione et obscena voluptate +capiatur. An haec ab eo non dicuntur? Quasi vero me pudeat, inquit, +istorum, aut non possim quem ad modum ea dicantur ostendere! Ego vero +non dubito, inquam, quin facile possis, nec est quod te pudeat sapienti +adsentiri, qui se unus, quod sciam, sapientem profiteri sit ausus. Nam +Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, +repudiare tantum beneficium noluisse; septem autem illi non suo, sed +populorum suffragio omnium nominati sunt.}% +% +\NewLipsumPar{% {88} +Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum +nosse quam ceteros. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. +Graece […], Latine voluptatem vocant. Quid est igitur, inquit, quod +requiras? Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut +Epicurum reprehensum velim. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si +quid attuleris, quam te reprehenderim. Tenesne igitur, inquam, +Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri +oportere? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quid? Idem +iste, inquam, de voluptate quid sentit?}% +% +\NewLipsumPar{% {89} +Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Aliud igitur esse censet +gaudere, aliud non dolere. Et quidem, inquit, vehementer errat; nam, ut +paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. +Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; aliam vero vim +voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, +concedas necesse est. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; +dici enim nihil potest verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in +bibendo voluptas? Quis istud possit, inquit, negare? Eademne, quae +restincta siti? Immo alio genere; restincta enim sitis stabilitatem +voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in +motu est. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?}% +% +\NewLipsumPar{% {90} +Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor +detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Memini vero, inquam; +sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Varietas enim Latinum +verbum est, idque proprie quidem in disparibus coloribus dicitur, sed +transfertur in multa disparia: varium poema, varia oratio, varii mores, +varia fortuna, voluptas etiam varia dici solet, cum percipitur e multis +dissimilibus rebus dissimilis efficientibus voluptates. Eam si +varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; +ista varietas quae sit non satis perspicio, quod ais, cum dolore +careamus, tum in summa voluptate nos esse, cum autem vescamur iis rebus, +quae dulcem motum afferant sensibus, tum esse in motu voluptatem, qui +faciat varietatem voluptatum, sed non augeri illam non dolendi +voluptatem, quam cur voluptatem appelles nescio.}% +% +\NewLipsumPar{% {91} +An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Immo +sit sane nihil melius, inquam–nondum enim id quaero–, num propterea idem +voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Plane idem, inquit, et +maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Quid dubitas igitur, +inquam, summo bono a te ita constituto, ut id totum in non dolendo sit, +id tenere unum, id tueri, id defendere?}% +% +\NewLipsumPar{% {92} +Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic +voluptatem in virtutum concilium adducere? Invidiosum nomen est, infame, +suspectum. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere +nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Quod quidem mihi si quando dictum +est–est autem dictum non parum saepe–, etsi satis clemens sum in +disputando, tamen interdum soleo subirasci. Egone non intellego, quid +sit […] Graece, Latine voluptas? Utram tandem linguam nescio? Deinde qui +fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? +Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui +philosophus futurus sit, scire litteras. Itaque ut maiores nostri ab +aratro adduxerunt Cincinnatum illum, ut dictator esset, sic vos de pagis +omnibus colligitis bonos illos quidem viros, sed certe non pereruditos.}% +% +\NewLipsumPar{% {93} +Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Ut scias +me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille […]. Et +quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; +hic nihil fuit, quod quaereremus. Nullum inveniri verbum potest quod +magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Huic +verbo omnes, qui ubique sunt, qui Latine sciunt, duas res subiciunt, +laetitiam in animo, commotionem suavem iucunditatis in corpore. Nam et +ille apud Trabeam ‘voluptatem animi nimiam’ laetitiam dicit eandem, quam +ille Caecilianus, qui ‘omnibus laetitiis laetum’ esse se narrat. Sed hoc +interest, quod voluptas dicitur etiam in animo–vitiosa res, ut Stoici +putant, qui eam sic definiunt: sublationem animi sine ratione opinantis +se magno bono frui–, non dicitur laetitia nec gaudium in corpore.}% +% +\NewLipsumPar{% {94} +In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum +percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Hanc quoque +iucunditatem, si vis, transfer in animum; iuvare enim in utroque +dicitur, ex eoque iucundum, modo intellegas inter illum, qui dicat: +‘Tanta laetitia auctus sum, ut nihil +constet’, et eum, qui: ‘Nunc demum mihi +animus ardet’, quorum alter laetitia gestiat, alter dolore +crucietur, esse illum medium: ‘Quamquam haec inter nos +nuper notitia admodum est’, qui nec laetetur nec angatur, +itemque inter eum, qui potiatur corporis expetitis voluptatibus, et eum, +qui crucietur summis doloribus, esse eum, qui utroque careat.}% +% +\NewLipsumPar{% {95} +Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece +loqui vel Latine docendus? Et tamen vide, ne, si ego non intellegam quid +Epicurus loquatur, cum Graece, ut videor, luculenter sciam, sit aliqua +culpa eius, qui ita loquatur, ut non intellegatur. Quod duobus modis +sine reprehensione fit, si aut de industria facias, ut Heraclitus, +‘cognomento qui […] perhibetur, quia de natura nimis obscure memoravit’, +aut cum rerum obscuritas, non verborum, facit ut non intellegatur +oratio, qualis est in Timaeo Platonis. Epicurus autem, ut opinor, nec +non vult, si possit, plane et aperte loqui, nec de re obscura, ut +physici, aut artificiosa, ut mathematici, sed de illustri et facili et +iam in vulgus pervagata loquitur. Quamquam non negatis nos intellegere +quid sit voluptas, sed quid ille dicat. E quo efficitur, non ut nos non +intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, +nostrum neglegat.}% +% +\NewLipsumPar{% {96} +Si enim idem dicit, quod Hieronymus, qui censet summum bonum esse sine +ulla molestia vivere, cur mavult dicere voluptatem quam vacuitatem +doloris, ut ille facit, qui quid dicat intellegit? Sin autem voluptatem +putat adiungendam eam, quae sit in motu–sic enim appellat hanc dulcem: +‘in motu’, illam nihil dolentis ‘in stabilitate’–, quid tendit? Cum +efficere non possit ut cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui +suam naturam sensumque perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem +esse videatur. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex +animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Quis enim est, qui non +videat haec esse in natura rerum tria? Unum, cum in voluptate sumus, +alterum, cum in dolore, tertium hoc, in quo nunc equidem sum, credo item +vos, nec in dolore nec in voluptate; ut in voluptate sit, qui epuletur, +in dolore, qui torqueatur. Tu autem inter haec tantam multitudinem +hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?}% +% +\NewLipsumPar{% {97} +Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea +quidem summa, esse dico. Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat +mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Tum ille: +Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita +me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Rhetorice +igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Quasi vero, inquit, +perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Zenonis +est, inquam, hoc Stoici. Omnem vim loquendi, ut iam ante Aristoteles, in +duas tributam esse partes, rhetoricam palmae, dialecticam pugni similem +esse dicebat, quod latius loquerentur rhetores, dialectici autem +compressius. Obsequar igitur voluntati tuae dicamque, si potero, +rhetorice, sed hac rhetorica philosophorum, non nostra illa forensi, +quam necesse est, cum populariter loquatur, esse interdum paulo +hebetiorem.}% +% +\NewLipsumPar{% {98} +Sed dum dialecticam, Torquate, contemnit Epicurus, quae una continet +omnem et perspiciendi quid in quaque re sit scientiam et iudicandi quale +quidque sit et ratione ac via disputandi, ruit in dicendo, ut mihi +quidem videtur, nec ea, quae docere vult, ulla arte distinguit, ut haec +ipsa, quae modo loquebamur. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. +Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; aliter enim explicari, quod +quaeritur, non potest. Quam si explicavisset, non tam haesitaret. Aut +enim eam voluptatem tueretur, quam Aristippus, id est, qua sensus +dulciter ac iucunde movetur, quam etiam pecudes, si loqui possent, +appellarent voluptatem, aut, si magis placeret suo more loqui, quam ut +Omnes Danai atque Mycenenses. Attica pubes reliquique Graeci, qui hoc +anapaesto citantur, hoc non dolere solum voluptatis nomine appellaret, +illud Aristippeum contemneret, aut, si utrumque probaret, ut probat, +coniungeret doloris vacuitatem cum voluptate et duobus ultimis uteretur.}% +% +\NewLipsumPar{% {99} +Multi enim et magni philosophi haec ultima bonorum iuncta fecerunt, ut +Aristoteles virtutis usum cum vitae perfectae prosperitate coniunxit, +Callipho adiunxit ad honestatem voluptatem, Diodorus ad eandem +honestatem addidit vacuitatem doloris. Idem fecisset Epicurus, si +sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi +vetere sententia. Illi enim inter se dissentiunt. Propterea singulis +finibus utuntur et, cum uterque Graece egregie loquatur, nec Aristippus, +qui voluptatem summum bonum dicit, in voluptate ponit non dolere, neque +Hieronymus, qui summum bonum statuit non dolere, voluptatis nomine +umquam utitur pro illa indolentia, quippe qui ne in expetendis quidem +rebus numeret voluptatem.}% +% +\NewLipsumPar{% {100} +Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Unum est sine dolore +esse, alterum cum voluptate. Vos ex his tam dissimilibus rebus non modo +nomen unum –nam id facilius paterer–, sed etiam rem unam ex duabus +facere conamini, quod fieri nullo modo potest. Hic, qui utrumque probat, +ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Cum enim +eam ipsam voluptatem, quam eodem nomine omnes appellamus, laudat locis +plurimis, audet dicere ne suspicari quidem se ullum bonum seiunctum ab +illo Aristippeo genere voluptatis, atque ibi hoc dicit, ubi omnis eius +est oratio de summo bono. In alio vero libro, in quo breviter +comprehensis gravissimis sententiis quasi oracula edidisse sapientiae +dicitur, scribit his verbis, quae nota tibi profecto, Torquate, +sunt–quis enim vestrum non edidicit Epicuri […], id est quasi maxime +ratas, quia gravissimae sint ad beate vivendum breviter enuntiatae +sententiae?–animadverte igitur rectene hanc sententiam interpreter:}% +% +\NewLipsumPar{% {101} +‘Si ea, quae sunt luxuriosis efficientia voluptatum, liberarent eos +deorum et mortis et doloris metu docerentque qui essent fines +cupiditatum, nihil haberemus (quod reprehenderemus), cum undique +complerentur voluptatibus nec haberent ulla ex parte aliquid aut dolens +aut aegrum, id est autem malum.’ Hoc loco tenere se Triarius non potuit. +Obsecro, inquit, Torquate, haec dicit Epicurus? Quod mihi quidem visus +est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. At ille non +pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; sed quid +sentiat, non videtis. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam +intellegam quid sentiat; sed plane dicit quod intellegit. Idque si ita +dicit, non esse reprehendendos luxuriosos, si sapientes sint, dicit +absurde, similiter et si dicat non reprehendendos parricidas, si nec +cupidi sint nec deos metuant nec mortem nec dolorem. Et tamen quid +attinet luxuriosis ullam exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum +luxuriose viverent, a summo philosopho non reprehenderentur eo nomine +dumtaxat, cetera caverent?}% +% +\NewLipsumPar{% {102} +Sed tamen nonne reprehenderes, Epicure, luxuriosos ob eam ipsam causam, +quod ita viverent, ut persequerentur cuiusque modi voluptates, cum esset +praesertim, ut ais tu, summa voluptas nihil dolere? Atqui reperiemus +asotos primum ita non religiosos, ut edint de patella, deinde ita mortem +non timentes, ut illud in ore habeant ex Hymnide: ‘Mihi sex menses satis +sunt vitae, septimum Orco spondeo’. Iam doloris medicamenta illa +Epicurea tamquam de narthecio proment: ‘Si gravis, brevis; si longus, +levis.’ Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas +cupiditates habere.}% +% +\NewLipsumPar{% {103} +Quid ergo attinet dicere: ‘Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas +cupiditates haberent’? Hoc est dicere: ‘Non reprehenderem asotos, si non +essent asoti.’ isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Hic +homo severus luxuriam ipsam per se reprehendendam non putat, et hercule, +Torquate, ut verum loquamur, si summum bonum voluptas est, rectissime +non putat. Noli enim mihi fingere asotos, ut soletis, qui in mensam +vomant, et qui de conviviis auferantur crudique postridie se rursus +ingurgitent, qui solem, ut aiunt, nec occidentem umquam viderint nec +orientem, qui consumptis patrimoniis egeant. Nemo nostrum istius generis +asotos iucunde putat vivere. Mundos, elegantis, optimis cocis, +pistoribus, piscatu, aucupio, venatione, his omnibus exquisitis, +vitantes cruditatem, quibus vinum defusum e pleno sit chrysizon, ut ait +Lucilius, cui nihildum situlus et sacculus abstulerit, adhibentis ludos +et quae sequuntur, illa, quibus detractis clamat Epicurus se nescire +quid sit bonum; adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat +his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium–hos ergo asotos +bene quidem vivere aut beate numquam dixerim.}% +% +\NewLipsumPar{% {104} +Ex quo efficitur, non ut voluptas ne sit voluptas, sed ut voluptas non +sit summum bonum. Nec ille, qui Diogenem Stoicum adolescens, post autem +Panaetium audierat, Laelius, eo dictus est sapiens, quod non +intellegeret quid suavissimum esset–nec enim sequitur, ut, cui cor +sapiat, ei non sapiat palatus–, sed quia parvi id duceret. O lapathe, ut +iactare, nec es satis cognitu’ qui sis! In quo [cognitu] Laelius +clamores […] ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. +Praeclare Laelius, et recte […], illudque vere: O Publi, o gurges, +Galloni! Es homo miser, inquit. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia +in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Is haec +loquitur, qui in voluptate nihil ponens negat eum bene cenare, qui omnia +ponat in voluptate, et tamen non negat libenter cenasse umquam +Gallonium– mentiretur enim–, sed bene. Ita graviter et severe voluptatem +secrevit a bono. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter +cenare, qui libenter, non continuo bene.}% +% +\NewLipsumPar{% {105} +Semper Laelius bene. Quid bene? Dicet Lucilius: ‘cocto, condito’, sed +cedo caput cenae: ‘sermone bono’, quid ex eo? ‘si quaeris, libenter’; +veniebat enim ad cenam, ut animo quieto satiaret desideria naturae. +Recte ergo is negat umquam bene cenasse Gallonium, recte miserum, cum +praesertim in eo omne studium consumeret. Quem libenter cenasse nemo +negat. Cur igitur non bene? Quia, quod bene, id recte, frugaliter, +honeste; ille porro [male] prave, nequiter, turpiter cenabat; non igitur +(bene). Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, +sed suavitatem ipsam neglegebat; quod non faceret, si in voluptate +summum bonum poneret.}% +% +\NewLipsumPar{% {106} +Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam +ut loqui deceat frugaliter. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, +cum id ne in cena quidem posse videamur? Quo modo autem philosophus +loquitur? ‘Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales +et non necessariae, nec naturales nec necessariae.’ primum divisit +ineleganter; duo enim genera quae erant, fecit tria. Hoc est non +dividere, sed frangere. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic +solent: ‘Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, +necessariae et non necessariae.’ confecta res esset. Vitiosum est enim +in dividendo partem in genere numerare.}% +% +\NewLipsumPar{% {107} +Sed hoc sane concedamus. Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse +loquitur. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Et quidem illud ipsum +non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus +finiendis. An potest cupiditas finiri? Tollenda est atque extrahenda +radicitus. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici +possit? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit +modum, et luxuriosus eodem modo. Qualis ista philosophia est, quae non +interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? +Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. +Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam, +cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur, +tamquam capitis accuset.}% +% +\NewLipsumPar{% {108} +Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quod equidem non +reprehendo; est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua +decreta defendere. Sed tamen ex eo, quod eam voluptatem, quam omnes +gentes hoc nomine appellant, videtur amplexari saepe vehementius, in +magnis interdum versatur angustiis, ut hominum conscientia remota nihil +tam turpe sit, quod voluptatis causa non videatur esse facturus. Deinde, +ubi erubuit–vis enim est permagna naturae–, confugit illuc, ut neget +accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. At iste non +dolendi status non vocatur voluptas. ‘Non laboro’, inquit, ‘de nomine’. +Quid, quod res alia tota est? ‘Reperiam multos, vel innumerabilis +potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid +velim, facile persuadeam.’ quid ergo dubitamus, quin, si non dolere +voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Cur id non +ita fit? ‘Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio.’}% +% +\NewLipsumPar{% {109} +Hoc vero non videre, maximo argumento esse voluptatem illam, qua sublata +neget se intellegere omnino quid sit bonum–eam autem ita persequitur: +quae palato percipiatur, quae auribus; cetera addit, quae si appelles, +honos praefandus sit–hoc igitur, quod solum bonum severus et gravis +philosophus novit, idem non videt ne expetendum quidem esse, quod eam +voluptatem hoc eodem auctore non desideremus, cum dolore careamus.}% +% +\NewLipsumPar{% {110} +Quam haec sunt contraria! Hic si definire, si dividere didicisset, si +loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in +tantas salebras incidisset. Nunc vides, quid faciat. Quam nemo umquam +voluptatem appellavit, appellat; quae duo sunt, unum facit. Hanc in motu +voluptatem –sic enim has suaves et quasi dulces voluptates +appellat–interdum ita extenuat, ut M’. Curium putes loqui, interdum ita +laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. +Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. +Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Luxuriam +non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Hoc loco +discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante +fiant.}% +% +\NewLipsumPar{% {111} +A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. ‘Simul +atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, +aspernatur dolorem ut malum.’ De malis autem et bonis ab iis animalibus, +quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Haec et tu ita +posuisti, et verba vestra sunt. Quam multa vitiosa! Summum enim bonum et +malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? +Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Si stante, hoc natura +videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; si movente, quod tamen +dicitis, nulla turpis voluptas erit, quae praetermittenda sit, et simul +non proficiscitur animal illud modo natum a summa voluptate, quae est a +te posita in non dolendo.}% +% +\NewLipsumPar{% {112} +Nec tamen argumentum hoc Epicurus a parvis petivit aut etiam a bestiis, +quae putat esse specula naturae, ut diceret ab iis duce natura hanc +voluptatem expeti nihil dolendi. Nec enim haec movere potest appetitum +animi, nec ullum habet ictum, quo pellat animum, status hic non dolendi, +itaque in hoc eodem peccat Hieronymus. At ille pellit, qui permulcet +sensum voluptate. Itaque Epicurus semper hoc utitur, ut probet +voluptatem natura expeti, quod ea voluptas, quae in motu sit, et parvos +ad se alliciat et bestias, non illa stabilis, in qua tantum inest nihil +dolere. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, +in alia summum bonum ponere?}% +% +\NewLipsumPar{% {113} +Bestiarum vero nullum iudicium puto. Quamvis enim depravatae non sint, +pravae tamen esse possunt. Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum +de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem +depravata mala disciplina, sed natura sua. Nec vero ut voluptatem +expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut +integrum se salvumque velit. Omne enim animal, simul et ortum est, se +ipsum et omnes partes suas diligit duasque, quae maximae sunt, in primis +amplectitur, animum et corpus, deinde utriusque partes. Nam sunt et in +animo praecipua quaedam et in corpore, quae cum leviter agnovit, tum +discernere incipit, ut ea, quae prima data sunt natura, appetat +asperneturque contraria.}% +% +\NewLipsumPar{% {114} +In his primis naturalibus voluptas insit necne, magna quaestio est. +Nihil vero putare esse praeter voluptatem, non membra, non sensus, non +ingenii motum, non integritatem corporis, non valitudinem [corporis], +summae mihi videtur inscitiae. Atque ab isto capite fluere necesse est +omnem rationem bonorum et malorum. Polemoni et iam ante Aristoteli ea +prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Ergo nata est sententia veterum +Academicorum et Peripateticorum, ut finem bonorum dicerent secundum +naturam vivere, id est virtute adhibita frui primis a natura datis. +Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem +doloris. ** his omnibus, quos dixi, consequentes fines sunt bonorum, +Aristippo simplex voluptas, Stoicis consentire naturae, quod esse volunt +e virtute, id est honeste, vivere, quod ita interpretantur: vivere cum +intellegentia rerum earum, quae natura evenirent, eligentem ea, quae +essent secundum naturam, reicientemque contraria.}% +% +\NewLipsumPar{% {115} +Ita tres sunt fines expertes honestatis, unus Aristippi vel Epicuri, +alter Hieronymi, Carneadi tertius, tres, in quibus honestas cum aliqua +accessione, Polemonis, Calliphontis, Diodori, una simplex, cuius Zeno +auctor, posita in decore tota, id est in honestate; nam Pyrrho, Aristo, +Erillus iam diu abiecti. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum +initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, +Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Epicurus autem cum +in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, +idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; sin eam, quam Hieronymus, +(ne) fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione +poneret.}% +% +\NewLipsumPar{% {116} +Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem +malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, (cum) +privatarum litium iudices sumus. Nihil enim possumus iudicare, nisi quod +est nostri iudicii–in quo frustra iudices solent, cum sententiam +pronuntiant, addere: ‘si quid mei iudicii est’; si enim non fuit eorum +iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum–. Quid iudicant +sensus? Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum +rotundum.}% +% +\NewLipsumPar{% {117} +Aequam igitur pronuntiabit sententiam ratio adhibita primum divinarum +humanarumque rerum scientia, quae potest appellari rite sapientia, +deinde adiunctis virtutibus, quas ratio rerum omnium dominas, tu +voluptatum satellites et ministras esse voluisti. Quarum adeo omnium +sententia pronuntiabit primum de voluptate nihil esse ei loci, non modo +ut sola ponatur in summi boni sede, quam quaerimus, sed ne illo quidem +modo, ut ad honestatem applicetur. De vacuitate doloris eadem sententia +erit.}% +% +\NewLipsumPar{% {118} +Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis +non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Ita relinquet +duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Aut enim statuet nihil +esse bonum nisi honestum, nihil malum nisi turpe, cetera aut omnino +nihil habere momenti aut tantum, ut nec expetenda nec fugienda, sed +eligenda modo aut reicienda sint, aut anteponet eam, quam cum honestate +ornatissimam, tum etiam ipsis initiis naturae et totius perfectione +vitae locupletatam videbit. Quod eo liquidius faciet, si perspexerit +rerum inter eas verborumne sit controversia.}% +% +\NewLipsumPar{% {119} +Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quantum enim potero, +minuam contentiones omnesque simplices sententias eorum, in quibus nulla +inest virtutis adiunctio, omnino a philosophia semovendas putabo, primum +Aristippi Cyrenaicorumque omnium, quos non est veritum in ea voluptate, +quae maxima dulcedine sensum moveret, summum bonum ponere contemnentis +istam vacuitatem doloris.}% +% +\NewLipsumPar{% {120} +Hi non viderunt, ut ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum +canem, sic hominem ad duas res, ut ait Aristoteles, ad intellegendum et +agendum, esse natum quasi mortalem deum, contraque ut tardam aliquam et +languidam pecudem ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum +animal ortum esse voluerunt, quo nihil mihi videtur absurdius.}% +% +\NewLipsumPar{% {121} +Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed +solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Aliter autem +vobis placet. Sed ille, ut dixi, vitiose. Nec enim figura corporis nec +ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum +hominem, ut frueretur voluptatibus. Nec vero audiendus Hieronymus, cui +summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe +dicitis, nihil dolere. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo +satis est ad bene vivendum. Hoc dixerit potius Ennius: ‘Nimium boni est, +cui nihil est mali’. Nos beatam vitam non depulsione mali, sed adeptione +boni iudicemus, nec eam cessando, sive gaudentem, ut Aristippus, sive +non dolentem, ut hic, sed agendo aliquid considerandove quaeramus.}% +% +\NewLipsumPar{% {122} +Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, quod is +non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum +gerebat, opponeret. Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem +auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de +quo omnis haec quaestio est. Nam qui ad virtutem adiungunt vel +voluptatem, quam unam virtus minimi facit, vel vacuitatem doloris, quae +etiamsi malo caret, tamen non est summum bonum, accessione utuntur non +ita probabili, nec tamen, cur id tam parce tamque restricte faciant, +intellego. Quasi enim emendum eis sit, quod addant ad virtutem, primum +vilissimas res addunt, dein singulas potius, quam omnia, quae prima +natura approbavisset, ea cum honestate coniungerent.}% +% +\NewLipsumPar{% {123} +Quae quod Aristoni et Pyrrhoni omnino visa sunt pro nihilo, ut inter +optime valere et gravissime aegrotare nihil prorsus dicerent interesse, +recte iam pridem contra eos desitum est disputari. Dum enim in una +virtute sic omnia esse voluerunt, ut eam rerum selectione expoliarent +nec ei quicquam, aut unde oriretur, darent, aut ubi niteretur, virtutem +ipsam, quam amplexabantur, sustulerunt. Erillus autem ad scientiam omnia +revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum nec quo vita +gubernari possit. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; post enim +Chrysippum (eum) non sane est disputatum. Restatis igitur vos; nam cum +Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata +cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur.}% +% +\NewLipsumPar{% {124} +Cum Epicuro autem hoc plus est negotii, quod e duplici genere voluptatis +coniunctus est, quodque et ipse et amici eius et multi postea defensores +eius sententiae fuerunt, et nescio quo modo, is qui auctoritatem minimam +habet, maximam vim, populus cum illis facit. Quos nisi redarguimus, +omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Ita ceterorum +sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum +voluptate certatio. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, +Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum +comparatione positum putat. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid +ostendero, quod sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra +omnia. Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto +accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit.}% +% +\NewLipsumPar{% {125} +Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni +utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure +laudari. Quod quale sit, non tam definitione, qua sum usus, intellegi +potest, quamquam aliquantum potest, quam communi omnium iudicio et +optimi cuiusque studiis atque factis, qui permulta ob eam unam causam +faciunt, quia decet, quia rectum, quia honestum est, etsi nullum +consecuturum emolumentum vident. Homines enim, etsi aliis multis, tamen +hoc uno plurimum a bestiis differunt, quod rationem habent a natura +datam mentemque acrem et vigentem celerrimeque multa simul agitantem et, +ut ita dicam, sagacem, quae et causas rerum et consecutiones videat et +similitudines transferat et disiuncta coniungat et cum praesentibus +futura copulet omnemque complectatur vitae consequentis statum. Eademque +ratio fecit hominem hominum adpetentem cumque iis natura et sermone et +usu congruentem, ut profectus a caritate domesticorum ac suorum serpat +longius et se implicet primum civium, deinde omnium mortalium societate +atque, ut ad Archytam scripsit Plato, non sibi se soli natum meminerit, +sed patriae, sed suis, ut perexigua pars ipsi relinquatur.}% +% +\NewLipsumPar{% {126} +Et quoniam eadem natura cupiditatem ingenuit homini veri videndi, quod +facillime apparet, cum vacui curis etiam quid in caelo fiat scire +avemus, his initiis inducti omnia vera diligimus, id est fidelia, +simplicia, constantia, tum vana, falsa, fallentia odimus, ut fraudem, +periurium, malitiam, iniuriam. Eadem ratio habet in se quiddam amplum +atque magnificum, ad imperandum magis quam ad parendum accommodatum, +omnia humana non tolerabilia solum, sed etiam levia ducens, altum +quiddam et excelsum, nihil timens, nemini cedens, semper invictum.}% +% +\NewLipsumPar{% {127} +Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur et in +eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et +moderatio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate +transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Nam ex his tribus +laudibus, quas ante dixi, et temeritatem reformidat et non audet cuiquam +aut dicto protervo aut facto nocere vereturque quicquam aut facere aut +eloqui, quod parum virile videatur.}% +% +\NewLipsumPar{% {128} +Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae +tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, +continetur. Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem +esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Si enim ad honestatem +omnia referant neque in ea voluptatem dicant inesse, ait eos voce inani +sonare– his enim ipsis verbis utitur–neque intellegere nec videre sub +hanc vocem honestatis quae sit subicienda sententia. Ut enim consuetudo +loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. +‘Quod’, inquit, ‘quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, +tamen expetitur propter voluptatem.’}% +% +\NewLipsumPar{% {129} +Videsne quam sit magna dissensio? Philosophus nobilis, a quo non solum +Graecia et Italia, sed etiam omnis barbaria commota est, honestum quid +sit, si id non sit in voluptate, negat se intellegere, nisi forte illud, +quod multitudinis rumore laudetur. Ego autem hoc etiam turpe esse saepe +iudico et, si quando turpe non sit, tum esse non turpe, cum id a +multitudine laudetur, quod sit ipsum per se rectum atque laudabile, non +ob eam causam tamen illud dici esse honestum, quia laudetur a multis, +sed quia tale sit, ut, vel si ignorarent id homines, vel si +obmutuissent, sua tamen pulchritudine esset specieque laudabile. Itaque +idem natura victus, cui obsisti non potest, dicit alio loco id, quod a +te etiam paulo ante dictum est, non posse iucunde vivi nisi etiam +honeste.}% +% +\NewLipsumPar{% {130} +Quid nunc ‘honeste’ dicit? Idemne, quod iucunde? Ergo ita: non posse +honeste vivi, nisi honeste vivatur? An nisi populari fama? Sine ea +igitur iucunde negat posse (se) vivere? Quid turpius quam sapientis +vitam ex insipientium sermone pendere? Quid ergo hoc loco intellegit +honestum? Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. +Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello +peti? Non is vir est, ut, cum honestatem eo loco habeat, ut sine ea +iucunde neget posse vivi, illud honestum, quod populare sit, sentiat et +sine eo neget iucunde vivi posse, aut quicquam aliud honestum +intellegat, nisi quod sit rectum ipsumque per se sua vi, sua natura, sua +sponte laudabile.}% +% +\NewLipsumPar{% {131} +Itaque, Torquate, cum diceres clamare Epicurum non posse iucunde vivi, +nisi honeste et sapienter et iuste viveretur, tu ipse mihi gloriari +videbare. Tanta vis inerat in verbis propter earum rerum, quae +significabantur his verbis, dignitatem, ut altior fieres, ut interdum +insisteres, ut nos intuens quasi testificarere laudari honestatem et +iustitiam aliquando ab Epicuro. Quam te decebat iis verbis uti, quibus +si philosophi non uterentur, philosophia omnino non egeremus! Istorum +enim verborum amore, quae perraro appellantur ab Epicuro, sapientiae, +fortitudinis, iustitiae, temperantiae, praestantissimis ingeniis homines +se ad philosophiae studium contulerunt.}% +% +\NewLipsumPar{% {132} +‘Oculorum’, inquit Plato, ‘est in nobis sensus acerrimus, quibus +sapientiam non cernimus. Quam illa ardentis amores excitaret sui!’ Cur +tandem? An quod ita callida est, ut optime possit architectari +voluptates? Cur iustitia laudatur? aut unde est hoc contritum vetustate +proverbium: ‘quicum in tenebris’? Hoc dictum in una re latissime patet, +ut in omnibus factis re, non teste moveamur.}% +% +\NewLipsumPar{% {133} +Sunt enim levia et perinfirma, quae dicebantur a te, animi conscientia +improbos excruciari, tum etiam poenae timore, qua aut afficiantur aut +semper sint in metu ne afficiantur aliquando. Non oportet timidum aut +inbecillo animo fingi non bonum illum virum, qui, quicquid fecerit, ipse +se cruciet omniaque formidet, sed omnia callide referentem ad +utilitatem, acutum, versutum, veteratorem, facile ut excogitet quo modo +occulte, sine teste, sine ullo conscio fallat.}% +% +\NewLipsumPar{% {134} +An tu me de L. Tubulo putas dicere? Qui cum praetor quaestionem inter +sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut +anno proximo P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de +ea re quaeri. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.\csname\endcsname +Caepioni. Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; erat +enim res aperta. Non igitur de improbo, sed (de) callido improbo +quaerimus, qualis Q. Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec +vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam +scilicet comprimere nihil est negotii. Is enim, qui occultus et tectus +dicitur, tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius +improbe facto videatur. Quid est enim aliud esse versutum?}% +% +\NewLipsumPar{% {135} +Memini me adesse P. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se +esse heredem Q. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo +rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Id Sextilius factum +negabat. Poterat autem inpune; quis enim redargueret? Nemo nostrum +credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam +illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Addebat +etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi +aliter amicis videretur. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi +amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad +eam lege Voconia pervenire. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, +unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta +emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. +Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Nihil +minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Magni enim +aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. +Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; est enim effectrix +multarum et magnarum voluptatum.}% +% +\NewLipsumPar{% {136} +Ut igitur illis, qui, recta et honesta quae sunt, ea statuunt per se +expetenda, adeunda sunt saepe pericula decoris honestatisque causa, sic +vestris, qui omnia voluptate metiuntur, pericula adeunda sunt, ut +adipiscantur magnas voluptates. Si magna res, magna hereditas agetur, +cum pecunia voluptates pariantur plurimae, idem erit Epicuro vestro +faciendum, si suum finem bonorum sequi volet, quod Scipioni magna gloria +proposita, si Hannibalem in Africam retraxisset. Itaque quantum adiit +periculum! Ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad +voluptatem. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, +si opus erit, dimicabit.}% +% +\NewLipsumPar{% {137} +Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; deprehensus omnem poenam +contemnet. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad +ipsum etiam dolorem. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, +inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, +tolerabilem. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe +faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Crassus fuit, qui tamen solebat +uti suo bono, ut hodie est noster Pompeius, cui recte facienti gratia +est habenda; esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Quam +multa vero iniuste fieri possunt, quae nemo possit reprehendere!}% +% +\NewLipsumPar{% {138} +Si te amicus tuus moriens rogaverit, ut hereditatem reddas suae filiae, +nec usquam id scripserit, ut scripsit Fadius, nec cuiquam dixerit, quid +facies? Tu quidem reddes; ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus +Peducaeus, Sex. F., is qui hunc nostrum reliquit effigiem et humanitatis +et probitatis suae filium, cum doctus, tum omnium vir optimus et +iustissimus, cum sciret nemo eum rogatum a Caio Plotio, equite Romano +splendido, Nursino, ultro ad mulierem venit eique nihil opinanti viri +mandatum euit hereditatemque reddidit. Sed ego ex te quaero, quoniam +idem tu certe fecisses, nonne intellegas eo maiorem vim esse naturae, +quod ipsi vos, qui omnia ad vestrum commodum et, ut ipsi dicitis, ad +voluptatem referatis, tamen ea faciatis, e quibus appareat non +voluptatem vos, sed officium sequi, plusque rectam naturam quam rationem +pravam valere.}% +% +\NewLipsumPar{% {139} +Si scieris, inquit Carneades, aspidem occulte latere uspiam, et velle +aliquem inprudentem super eam assidere, cuius mors tibi emolumentum +futura sit, improbe feceris, nisi monueris ne assidat, sed inpunite +tamen; scisse enim te quis coarguere possit? Sed nimis multa. Perspicuum +est enim, nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si +omnia haec ad utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri; +deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a +Laelio.}% +% +\NewLipsumPar{% {140} +Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio +cupiditatum rationi oboediens. Satisne ergo pudori consulat, si quis +sine teste libidini pareat? An est aliquid per se ipsum flagitiosum, +etiamsi nulla comitetur infamia? Quid? Fortes viri voluptatumne calculis +subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam +animi ardore atque impetu concitati? utrum tandem censes, Torquate, +Imperiosum illum, si nostra verba audiret, tuamne de se orationem +libentius auditurum fuisse an meam, cum ego dicerem nihil eum fecisse +sua causa omniaque rei publicae, tu contra nihil nisi sua? Si vero id +etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi +voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas?}% +% +\NewLipsumPar{% {141} +Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitates– malo enim +dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro–, num etiam eius +collega P. Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat +et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de +voluptatibus suis cogitabat? Ubi ut eam caperet aut quando? Cum sciret +confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam +Epicurus voluptatem petendam putat. Quod quidem eius factum nisi esset +iure laudatum, non esset imitatus quarto consulatu suo filius, neque +porro ex eo natus cum Pyrrho bellum gerens consul cecidisset in proelio +seque e continenti genere tertiam victimam rei publicae praebuisset.}% +% +\NewLipsumPar{% {142} +Contineo me ab exemplis. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, +tres aliqui aut quattuor; ego si nostros colligere coepero, perficiam +illud quidem, ut se virtuti tradat constringendam voluptas, sed dies me +deficiet, et, ut Aulus Varius, qui est habitus iudex durior, dicere +consessori solebat, cum datis testibus alii tamen citarentur: +‘Aut hoc testium satis est, aut nescio, quid satis sit,’ sic a me satis +datum est testium. Quid enim? Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, +voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Sullae consulatum? +Quem cum ad patrem tuum rettulisses, fortissimum virum, qualis ille vel +consul vel civis cum semper, tum post consulatum fuit! Quo quidem +auctore nos ipsi ea gessimus, ut omnibus potius quam ipsis nobis +consuluerimus.}% +% +\NewLipsumPar{% {143} +At quam pulchre dicere videbare, cum ex altera parte ponebas cumulatum +aliquem plurimis et maximis voluptatibus nullo nec praesenti nec futuro +dolore, ex altera autem cruciatibus maximis toto corpore nulla nec +adiuncta nec sperata voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior aut +superiore illo beatior; deinde concludebas summum malum esse dolorem, +summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem +meminisse tu non potes. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset +inveniri voluptas, qua non abundaret. Erat et cupidus voluptatum et eius +generis intellegens et copiosus, ita non superstitiosus, ut illa plurima +in sua patria sacrificia et fana contemneret, ita non timidus ad mortem, +ut in acie sit ob rem publicam interfectus.}% +% +\NewLipsumPar{% {144} +Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. Habebat +tamen rationem valitudinis: utebatur iis exercitationibus, ut ad cenam +et sitiens et esuriens veniret, eo cibo, qui et suavissimus esset et +idem facillimus ad concoquendum, vino et ad voluptatem et ne noceret. +Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid +sit bonum. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et +tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Color egregius, integra +valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium +varietate.}% +% +\NewLipsumPar{% {145} +Hunc vos beatum; ratio quidem vestra sic cogit. At ego quem huic +anteponam non audeo dicere; dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti +vestro beato M. Regulum anteponere, quem quidem, cum sua voluntate, +nulla vi coactus praeter fidem, quam dederat hosti, ex patria +Karthaginem revertisset, tum ipsum, cum vigiliis et fame cruciaretur, +clamat virtus beatiorem fuisse quam potantem in rosa Thorium. Bella +magna gesserat, bis consul fuerat, triumpharat nec tamen sua illa +superiora tam magna neque tam praeclara ducebat quam illum ultimum +casum, quem propter fidem constantiamque susceperat, qui nobis +miserabilis videtur audientibus, illi perpetienti erat voluptarius. Non +enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe +etiam tristes firmitate et constantia sunt beati.}% +% +\NewLipsumPar{% {146} +Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. +Hic dolor populi Romani duce et auctore Bruto causa civitati libertatis +fuit, ob eiusque mulieris memoriam primo anno et vir et pater eius +consul est factus. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo +anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, +quam ea Ap. Claudii libidini, qui tum erat summo (ne) imperio, +dederetur.}% +% +\NewLipsumPar{% {147} +Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis +repudiandum. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, +quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? Ut +enim nos ex annalium monimentis testes excitamus eos, quorum omnis vita +consumpta est in laboribus gloriosis, qui voluptatis nomen audire non +possent, sic in vestris disputationibus historia muta est. Numquam +audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, +Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. +Nunc vero, quoniam haec nos etiam tractare coepimus, suppeditabit nobis +Atticus noster e thesauris suis quos et quantos viros!}% +% +\NewLipsumPar{% {148} +Nonne melius est de his aliquid quam tantis voluminibus de Themista +loqui? Sint ista Graecorum; quamquam ab iis philosophiam et omnes +ingenuas disciplinas habemus; sed tamen est aliquid, quod nobis non +liceat, liceat illis. Pugnant Stoici cum Peripateticis. Alteri negant +quicquam esse bonum, nisi quod honestum sit, alteri plurimum se et longe +longeque plurimum tribuere honestati, sed tamen et in corpore et extra +esse quaedam bona. Et certamen honestum et disputatio splendida! Omnis +est enim de virtutis dignitate contentio. At cum tuis cum disseras, +multa sunt audienda etiam de obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro +saepissime dicitur.}% +% +\NewLipsumPar{% {149} +Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas +cogitationes et studia perspexeris; pudebit te, inquam, illius tabulae, +quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Iubebat eos, qui +audiebant, secum ipsos cogitare pictam in tabula Voluptatem pulcherrimo +vestitu et ornatu regali in solio sedentem, praesto esse Virtutes ut +ancillulas, quae nihil aliud agerent, nullum suum officium ducerent, +nisi ut Voluptati ministrarent et eam tantum ad aurem admonerent, si +modo id pictura intellegi posset, ut caveret ne quid faceret inprudens, +quod offenderet animos hominum, aut quicquam, e quo oriretur aliquis +dolor. ‘Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi +serviremus, aliud negotii nihil habemus.’}% +% +\NewLipsumPar{% {150} +At negat Epicurus–hoc enim vestrum lumen est– quemquam, qui honeste non +vivat, iucunde posse vivere. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut +neget. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, +consentaneum sit dicere. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, +cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Ipse negat, +ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, +id est nisi aut cupiant aut metuant. Quarum ambarum rerum cum medicinam +pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. His enim rebus detractis +negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat.}% +% +\NewLipsumPar{% {151} +Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere +virtutem. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, +abstinet se ab iniuria. Nosti, credo, illud: ‘Nemo pius est, qui +pietatem–’; cave putes quicquam esse verius. Nec enim, dum metuit, +iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; non metuet autem, +sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit optinere, +certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non +putetur. Ita, quod certissimum est, pro vera certaque iustitia +simulationem nobis iustitiae traditis praecipitisque quodam modo ut +nostram stabilem conscientiam contemnamus, aliorum errantem opinionem +aucupemur.}% +% +\NewLipsumPar{% {152} +Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta +vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid enim? Fortemne possumus +dicere eundem illum Torquatum?–Delector enim, quamquam te non possum, ut +ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Et +hercule mihi vir optimus nostrique amantissimus, Aulus Torquatus, +versatur ante oculos, cuius quantum studium et quam insigne fuerit erga +me temporibus illis, quae nota sunt omnibus, scire necesse est utrumque +vestrum. Quae mihi ipsi, qui volo et esse et haberi gratus, grata non +essent, nisi eum perspicerem mea causa mihi amicum fuisse, non sua, nisi +hoc dicis sua, quod interest omnium recte facere. Si id dicis, vicimus. +Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium.}% +% +\NewLipsumPar{% {153} +Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem +exigit. Sed ad illum redeo. Si voluptatis causa cum Gallo apud Anienem +depugnavit provocatus et ex eius spoliis sibi et torquem et cognomen +induit ullam aliam ob causam, nisi quod ei talia facta digna viro +videbantur, fortem non puto. Iam si pudor, si modestia, si pudicitia, si +uno verbo temperantia poenae aut infamiae metu coercebuntur, non +sanctitate sua se tuebuntur, quod adulterium, quod stuprum, quae libido +non se proripiet ac proiciet aut occultatione proposita aut inpunitate +aut licentia? Quid?}% +% +\NewLipsumPar{% {154} +Illud, Torquate, quale tandem videtur, te isto nomine, ingenio, gloria, +quae facis, quae cogitas, quae contendis quo referas, cuius rei causa +perficere quae conaris velis, quid optimum denique in vita iudices non +audere in conventu dicere? Quid enim mereri velis, iam cum magistratum +inieris et in contionem ascenderis–est enim tibi edicendum quae sis +observaturus in iure dicendo, et fortasse etiam, si tibi erit visum, +aliquid de maioribus tuis et de te ipso dices more maiorum–, quid +merearis igitur, ut dicas te in eo magistratu omnia voluptatis causa +facturum esse, teque nihil fecisse in vita nisi voluptatis causa? ‘An +me’, inquis, ‘tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar?’ At +tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. +Numquam facies. Cur, nisi quod turpis oratio est? Mene ergo et Triarium +dignos existimas, apud quos turpiter loquare?}% +% +\NewLipsumPar{% {155} +Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos +fortasse intellegimus. Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos +quam dicatis voluptatem. Rem videlicet difficilem et obscuram! Individua +cum dicitis et intermundia, quae nec sunt ulla nec possunt esse, +intellegimus, voluptas, quae passeribus omnibus nota est, a nobis +intellegi non potest? Quid, si efficio ut fateare me non modo quid sit +voluptas scire–est enim iucundus motus in sensu–, sed etiam quid eam tu +velis esse? Tum enim eam ipsam vis, quam modo ego dixi, et nomen +inponis, in motu ut sit et faciat aliquam varietatem, tum aliam quandam +summam voluptatem, quo addi nihil possit; eam tum adesse, cum dolor +omnis absit; eam stabilem appellas. Sit sane ista voluptas.}% +% +\NewLipsumPar{% {156} +Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Si ne hoc quidem +satis ample, satis honeste dici putas, dic te omnia et in isto +magistratu et in omni vita utilitatis tuae causa facturum, nihil nisi +quod expediat, nihil denique nisi tua causa: quem clamorem contionis aut +quam spem consulatus eius, qui tibi paratissimus est, futuram putas? +Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, +profiteri et in medium proferre non audeas? At vero illa, quae +Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, +in senatu. Officium, aequitatem, dignitatem, fidem, recta, honesta, +digna imperio, digna populo Romano, omnia pericula pro re publica, mori +pro patria, haec cum loqueris, nos barones stupemus, tu videlicet tecum +ipse rides.}% +% +\NewLipsumPar{% {157} +Nam inter ista tam magnifica verba tamque praeclara non habet ullum +voluptas locum, non modo illa, quam in motu esse dicitis, quam omnes +urbani rustici, omnes, inquam, qui Latine loquuntur, voluptatem vocant, +sed ne haec quidem stabilis, quam praeter vos nemo appellat voluptatem. +Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Quodsi +vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui +similis; verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Aut etiam, ut +vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in +fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Vide, quaeso, rectumne +sit. Mihi quidem eae verae videntur opiniones, quae honestae, quae +laudabiles, quae gloriosae, quae in senatu, quae apud populum, quae in +omni coetu concilioque profitendae sint, ne id non pudeat sentire, quod +pudeat dicere.}% +% +\NewLipsumPar{% {158} +Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem +non ipsum amet propter ipsum? Quid autem est amare, e quo nomen ductum +amicitiae est, nisi velle bonis aliquem affici quam maximis, etiamsi ad +se ex iis nihil redundet? ‘Prodest’, inquit, ‘mihi eo esse animo.’ Immo +videri fortasse. Esse enim, nisi eris, non potes. Qui autem esse +poteris, nisi te amor ipse ceperit? quod non subducta utilitatis ratione +effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. ‘At enim +sequor utilitatem.’ Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur +utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem.}% +% +\NewLipsumPar{% {159} +Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, defecerit? +relinquesne? Quae ista amicitia est? Retinebis? Qui convenit? Quid enim +de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. ‘Ne in odium +veniam, si amicum destitero tueri.’ Primum cur ista res digna odio est, +nisi quod est turpis? Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques +amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Quid, +si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed iacturae rei familiaris +erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae periculum? Ne tum +quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis +voluptatibus? Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus +ille Siculo fecit tyranno? Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, +ut moriare pro amico? Aut, si esses Orestes, Pyladem refelleres, te +indicares et, si id non probares, quo minus ambo una necaremini non +precarere?}% +% +\NewLipsumPar{% {160} +Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; nihil enim arbitror esse magna +laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris +metu. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid +disciplinae. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae +probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in +caelum efferat laudibus. At coluit ipse amicitias. Quis, quaeso, illum +negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? De ingenio eius in his +disputationibus, non de moribus quaeritur. Sit ista in Graecorum +levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de +veritate dissentiunt. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, +si haec vera sunt–nihil enim affirmo–, non satis acutus fuit.}% +% +\NewLipsumPar{% {161} +At multis se probavit. Et quidem iure fortasse, sed tamen non +gravissimum est testimonium multitudinis. In omni enim arte vel studio +vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. +Ac mihi quidem, quod et ipse bonus vir fuit et multi Epicurei et fuerunt +et hodie sunt et in amicitiis fideles et in omni vita constantes et +graves nec voluptate, sed officio consilia moderantes, hoc videtur maior +vis honestatis et minor voluptatis. Ita enim vivunt quidam, ut eorum +vita refellatur oratio. Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam +facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere.}% +% +\NewLipsumPar{% {162} +Sed haec nihil sane ad rem; illa videamus, quae a te de amicitia dicta +sunt. E quibus unum mihi videbar ab ipso Epicuro dictum cognoscere, +amicitiam a voluptate non posse divelli ob eamque rem colendam esse, +quod, (quoniam) sine ea tuto et sine metu vivi non posset, ne iucunde +quidem posset. Satis est ad hoc responsum. Attulisti aliud humanius +horum recentiorum, numquam dictum ab ipso illo, quod sciam, primo +utilitatis causa amicum expeti, cum autem usus accessisset, tum ipsum +amari per se etiam omissa spe voluptatis. Hoc etsi multimodis reprehendi +potest, tamen accipio, quod dant. Mihi enim satis est, ipsis non satis. +Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita +voluptate.}% +% +\NewLipsumPar{% {163} +Posuisti etiam dicere alios foedus quoddam inter se facere sapientis, +ut, quem ad modum sint in se ipsos animati, eodem modo sint erga amicos; +id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas +maxime pertinere. Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, +ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. +An vero, si fructibus et emolumentis et utilitatibus amicitias colemus, +si nulla caritas erit, quae faciat amicitiam ipsam sua sponte, vi sua, +ex se et propter se expetendam, dubium est, quin fundos et insulas +amicis anteponamus?}% +% +\NewLipsumPar{% {164} +Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude +amicitiae dicta sunt. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter +possit rationi et sententiae suae dicere. ‘Utilitatis causa amicitia est +quaesita.’ Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, +quam si tua sint Puteolis granaria? Collige omnia, quae soletis: +‘Praesidium amicorum.’ Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in +mediocribus amicitiis praesidii. Iam contemni non poteris. Odium autem +et invidiam facile vitabis. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. +Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac +Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies.}% +% +\NewLipsumPar{% {165} +‘At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia?’ +Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Sed fac ista esse non +inportuna; quid ad utilitatem tantae pecuniae? Vides igitur, si +amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, +summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Me +igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Sed in +rebus apertissimis nimium longi sumus. Perfecto enim et concluso neque +virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia +referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui +loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam +orationem tuam.}% +% +\NewLipsumPar{% {166} +Quoniam igitur omnis summa philosophiae ad beate vivendum refertur, +idque unum expetentes homines se ad hoc studium contulerunt, beate autem +vivere alii in alio, vos in voluptate ponitis, item contra miseriam +omnem in dolore, id primum videamus, beate vivere vestrum quale sit. +Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id +oportere totum poni in potestate sapientis. Nam si amitti vita beata +potest, beata esse non potest. Quis enim confidit semper sibi illud +stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Qui autem +diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando +amissis illis sit miser. Beatus autem esse in maximarum rerum timore +nemo potest.}% +% +\NewLipsumPar{% {167} +Nemo igitur esse beatus potest. Neque enim in aliqua parte, sed in +perpetuitate temporis vita beata dici solet, nec appellatur omnino vita, +nisi confecta atque absoluta, nec potest quisquam alias beatus esse, +alias miser; qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. +Nam cum suscepta semel est beata vita, tam permanet quam ipsa illa +effectrix beatae vitae sapientia neque expectat ultimum tempus aetatis, +quod Croeso scribit Herodotus praeceptum a Solone. At enim, quem ad +modum tute dicebas, negat Epicurus diuturnitatem quidem temporis ad +beate vivendum aliquid afferre, nec minorem voluptatem percipi in +brevitate temporis, quam si illa sit sempiterna.}% +% +\NewLipsumPar{% {168} +Haec dicuntur inconstantissime. Cum enim summum bonum in voluptate +ponat, negat infinito tempore aetatis voluptatem fieri maiorem quam +finito atque modico. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere +perfici beatam vitam perfectione virtutis; negat enim summo bono afferre +incrementum diem. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui +sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Igitur +ne dolorem quidem. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem +non optabiliorem diuturnitas facit? Quid est igitur, cur ita semper deum +appellet Epicurus beatum et aeternum? Dempta enim aeternitate nihilo +beatior Iuppiter quam Epicurus; uterque enim summo bono fruitur, id est +voluptate. ‘At enim hic etiam dolore.’ At eum nihili facit; ait enim se, +si uratur, ‘Quam hoc suave!’ dicturum.}% +% +\NewLipsumPar{% {169} +Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? In qua quid +est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quid ergo +attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? In voluptate +corporis–addam, si vis, ‘animi’, dum ea ipsa, ut vultis, sit e +corpore–situm est vivere beate. Quid? Istam voluptatem perpetuam quis +potest praestare sapienti? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae +non sunt in potestate sapientis. Non enim in ipsa sapientia positum est +beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat ad voluptatem. +Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Ita fit +beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire +sapienti.}% +% +\NewLipsumPar{% {170} +Age, inquies, ista parva sunt. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius +divitias Epicurus parabiles esse docuit. Haec bene dicuntur, nec ego +repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Negat enim tenuissimo victu, id +est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam +rebus exquisitissimis ad epulandum. Huic ego, si negaret quicquam +interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem +etiam; verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco +numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. +Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut +Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo.}% +% +\NewLipsumPar{% {171} +Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura +contenta. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Non minor, inquit, +voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Hoc est +non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Qui enim voluptatem +ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. +Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione +sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima.}% +% +\NewLipsumPar{% {172} +Verum esto; consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me +nihilo, si potest; sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci +Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a +Platone graviter vituperantur; sit, inquam, tam facilis, quam vultis, +comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Cuius tanta tormenta +sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non +possit. Ipse enim Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse +describit his fere verbis: ‘cum corpus bene constitutum sit et sit +exploratum ita futurum.’ an id exploratum cuiquam potest esse, quo modo +se hoc habiturum sit corpus, non dico ad annum, sed ad vesperum? Dolor +ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; iam enim +adesse poterit. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali +metus?}% +% +\NewLipsumPar{% {173} +Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Iam id ipsum +absurdum, maximum malum neglegi. Sed quae tandem ista ratio est? Maximus +dolor, inquit, brevis est. Primum quid tu dicis breve? Deinde dolorem +quem maximum? Quid enim? summus dolor plures dies manere non potest? +Vide, ne etiam menses! Nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, +interficit. Quis istum dolorem timet? illum mallem levares, quo optimum +atque humanissimum virum, Cn. Octavium, Marci filium, familiarem meum, +confici vidi, nec vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane +diu. Quos ille, di inmortales, cum omnes artus ardere viderentur, +cruciatus perferebat! Nec tamen miser esse, quia summum id malum non +erat, tantum modo laboriosus videbatur; at miser, si in flagitiosa et +vitiosa vita afflueret voluptatibus.}% +% +\NewLipsumPar{% {174} +Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non +intellego quale sit. Video enim et magnos et eosdem bene longinquos +dolores, quorum alia toleratio est verior, qua uti vos non potestis, qui +honestatem ipsam per se non amatis. Fortitudinis quaedam praecepta sunt +ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quam ob rem +turpe putandum est, non dico dolere–nam id quidem est interdum necesse–, +sed saxum illud Lemnium clamore Philocteteo funestare, Quod eiulatu, +questu, gemitu, fremitibus Resonando mutum flebiles voces refert. Huic +Epicurus praecentet, si potest, cui (e) viperino morsu venae viscerum +Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: ‘Philocteta, st! +Brevis dolor.’ At iam decimum annum in spelunca iacet. ‘Si longus, +levis; dat enim intervalla et relaxat.’}% +% +\NewLipsumPar{% {175} +Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti +doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? +‘Moriatur’, inquit. Fortasse id optimum, sed ubi illud: ‘Plus semper +voluptatis’? Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. +Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, +frangi, succumbere. Nam ista vestra: ‘Si gravis, brevis; si longus, +levis’ dictata sunt. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, +fortitudinis fomentis dolor mitigari solet.}% +% +\NewLipsumPar{% {176} +Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta +eius cum dictis discrepare: ‘Epicurus Hermarcho salutem. Cum ageremus’, +inquit, ‘vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Tanti +autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem +posset accedere.’ Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici +aliter non potest. Sed audiamus ipsum: ‘Compensabatur’, inquit, ‘tamen +cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum +inventorumque nostrorum. Sed tu, ut dignum est tua erga me et +philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori +tueare liberos.’}% +% +\NewLipsumPar{% {177} +Non ego iam Epaminondae, non Leonidae mortem huius morti antepono, +quorum alter cum vicisset Lacedaemonios apud Mantineam atque ipse gravi +vulnere exanimari se videret, ut primum dispexit, quaesivit salvusne +esset clipeus. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit +essentne fusi hostes. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli +iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Ita multo sanguine profuso in +laetitia et in victoria est mortuus. Leonidas autem, rex +Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat +Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit +hostibus. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; philosophi autem in suis +lectulis plerumque moriuntur. Refert tamen, quo modo. (beatus) sibi +videtur esse moriens. Magna laus. ‘Compensabatur’, inquit, ‘cum summis +doloribus laetitia.’}% +% +\NewLipsumPar{% {178} +Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit +oblitus es. Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere +dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. +Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; est autem a te semper +dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. +‘Praeteritis’, inquit, ‘gaudeo.’ Quibusnam praeteritis? Si ad corpus +pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, +non memoriam corpore perceptarum voluptatum; sin autem ad animum, falsum +est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. +Cur deinde Metrodori liberos commendas? Quid (in) isto egregio tuo +officio et tanta fide–sic enim existimo–ad corpus refers?}% +% +\NewLipsumPar{% {179} +Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara +epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius +reperietis. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius +probitate ipsius ac moribus. Nam ista commendatio puerorum, memoria et +caritas amicitiae, summorum officiorum in extremo spiritu conservatio +indicat innatam esse homini probitatem gratuitam, non invitatam +voluptatibus nec praemiorum mercedibus evocatam. Quod enim testimonium +maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per +sese, cum videamus tanta officia morientis?}% +% +\NewLipsumPar{% {180} +Sed ut epistulam laudandam arbitror eam, quam modo totidem fere verbis +interpretatus sum, quamquam ea cum summa eius philosophia nullo modo +congruebat, sic eiusdem testamentum non solum (a) philosophi gravitate, +sed etiam ab ipsius sententia iudico discrepare. Scripsit enim et multis +saepe verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem +nihil ad nos pertinere. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, +quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Hoc ipsum +elegantius poni meliusque potuit. Nam quod ita positum est, quod +dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane +dicat quid sit dissolutum.}% +% +\NewLipsumPar{% {181} +Sed tamen intellego quid velit. Quaero autem quid sit, quod, cum +dissolutione, id est morte, sensus omnis extinguatur, et cum reliqui +nihil sit omnino, quod pertineat ad nos, tam accurate tamque diligenter +caveat et sanciat ut Amynomachus et Timocrates, heredes sui, de +Hermarchi sententia dent quod satis sit ad diem agendum natalem suum +quotannis mense Gamelione itemque omnibus mensibus vicesimo die lunae +dent ad eorum epulas, qui una secum philosophati sint, ut et sui et +Metrodori memoria colatur.}% +% +\NewLipsumPar{% {182} +Haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani, +sapientis vero nullo modo, physici praesertim, quem se ille esse vult, +putare ullum esse cuiusquam diem natalem. Quid? Idemne potest esse dies +saepius, qui semel fuit? Certe non potest. An eiusdem modi? Ne id +quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum +eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Nullus est +igitur cuiusquam dies natalis. ‘At habetur!’ Et ego id scilicet +nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Idque testamento +cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos +pertinere? Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque +regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. +Num quid tale Democritus? Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum +secutus est.}% +% +\NewLipsumPar{% {183} +Quodsi dies notandus fuit, eumne potius, quo natus, an eum, quo sapiens +factus est? Non potuit, inquies, fieri sapiens, nisi natus esset. [et] +Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Res tota, Torquate, +non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui +nominis. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum +facetorum urbanitatem incurratis, non dico– nihil opus est litibus–; +tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam +illius testamento cavere ut ageretur.}% +% +\NewLipsumPar{% {184} +Sed ut ad propositum–de dolore enim cum diceremus, ad istam epistulam +delati sumus–, nunc totum illud concludi sic licet: qui in summo malo +est, is tum, cum in eo est, non est beatus; sapiens autem semper beatus +est et est aliquando in dolore; non est igitur summum malum dolor. Iam +illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala +meminisse non oportere? Primum in nostrane potestate est, quid +meminerimus? Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem +memoriae polliceretur, ‘Oblivionis’, inquit, ‘mallem. Nam memini etiam +quae nolo, oblivisci non possum quae volo.’}% +% +\NewLipsumPar{% {185} +Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi +philosophi sit vetare meminisse. Vide ne ista sint Manliana vestra aut +maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quid, si etiam iucunda +memoria est praeteritorum malorum? Ut proverbia non nulla veriora sint +quam vestra dogmata. Vulgo enim dicitur: ‘Iucundi acti labores’, nec +male Euripides– concludam, si potero, Latine; Graecum enim hunc versum +nostis omnes–: ‘Suavis laborum est praeteritorum memoria.’ Sed ad bona +praeterita redeamus. Quae si a vobis talia dicerentur, qualibus Caius +Marius uti poterat, ut expulsus, egens, in palude demersus tropaeorum +recordatione levaret dolorem suum, audirem et plane probarem. Nec enim +absolvi beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima +quaeque bene ab eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur.}% +% +\NewLipsumPar{% {186} +Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, et +quidem corpore perceptarum. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis +animi voluptates esse e corporis societate. Corporis autem voluptas si +etiam praeterita delectat, non intellego, cur Aristoteles Sardanapalli +epigramma tantopere derideat, in quo ille rex Syriae glorietur se omnis +secum libidinum voluptates abstulisse. Quod enim ne vivus quidem, +inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit +mortuo permanere? Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque +avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Itaque +beatior Africanus cum patria illo modo loquens: ‘Desine, Roma, tuos +hostes’ reliquaque praeclare: ‘Nam tibi moenimenta mei peperere +labores.’ Laboribus hic praeteritis gaudet, tu iubes voluptatibus, et +hic se ad ea revocat, e quibus nihil umquam rettulerit ad corpus, tu +totus haeres in corpore.}% +% +\NewLipsumPar{% {187} +Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et +voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? +Nihilne te delectat umquam –video, quicum loquar–, te igitur, Torquate, +ipsum per se nihil delectat? Omitto dignitatem, honestatem, speciem +ipsam virtutum, de quibus ante dictum est, haec leviora ponam: poema, +orationem cum aut scribis aut legis, cum omnium factorum, cum regionum +conquiris historiam, signum, tabula, locus amoenus, ludi, venatio, villa +Luculli–nam si ‘tuam’ dicerem, latebram haberes; ad corpus diceres +pertinere–, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? An est aliquid, quod +te sua sponte delectet? Aut pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris +ad corpus ea, quae dixi, referri, aut deserueris totam Epicuri +voluptatem, si negaveris.}% +% +\NewLipsumPar{% {188} +Quod vero a te disputatum est maiores esse voluptates et dolores animi +quam corporis, quia trium temporum particeps animus sit, corpore autem +praesentia solum sentiantur, qui id probari potest, ut is, qui propter +me aliquid gaudeat, plus quam ego ipse gaudeat? [animo voluptas oritur +propter voluptatem corporis, et maior est animi voluptas quam corporis. +Ita fit, ut gratulator laetior sit quam is, cui gratulatur.] Sed dum +efficere vultis beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat +omnibusque partibus maiores quam corpore, quid occurrat non videtis. +Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam +corporis. Ita miser sit aliquando necesse est is, quem vos beatum semper +vultis esse, nec vero id, dum omnia ad voluptatem doloremque referetis, +efficietis umquam.}% +% +\NewLipsumPar{% {189} +Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, +voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti +soletis. Quid, si etiam bestiae multa faciunt duce sua quaeque natura +partim indulgenter vel cum labore, ut in gignendo, in educando, +perfacile appareat aliud quiddam iis propositum, non voluptatem? Partim +cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo +civitatis imitantur;}% +% +\NewLipsumPar{% {190} +Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, +cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Ergo in +bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, +in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Et homini, +qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil +datum esse dicemus?}% +% +\NewLipsumPar{% {191} +Nos vero, siquidem in voluptate sunt omnia, longe multumque superamur a +bestiis, quibus ipsa terra fundit ex sese pastus varios atque abundantes +nihil laborantibus, nobis autem aut vix aut ne vix quidem suppetunt +multo labore quaerentibus. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et +hominis idem mihi videri potest. Quid enim tanto opus est instrumento in +optimis artibus comparandis? Quid tanto concursu honestissimorum +studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad +voluptatem conquiruntur?}% +% +\NewLipsumPar{% {192} +Ut, si Xerxes, cum tantis classibus tantisque equestribus et pedestribus +copiis Hellesponto iuncto Athone perfosso mari ambulavisset terra +navigavisset, si, cum tanto impetu in Graeciam venisset, causam quis ex +eo quaereret tantarum copiarum tantique belli, mel se auferre ex Hymetto +voluisse diceret, certe sine causa videretur tanta conatus, sic nos +sapientem plurimis et gravissimis artibus atque virtutibus instructum et +ornatum non, ut illum, maria pedibus peragrantem, classibus montes, sed +omne caelum totamque cum universo mari terram mente complexum voluptatem +petere si dicemus, mellis causa dicemus tanta molitum.}% +% +\NewLipsumPar{% {193} +Ad altiora quaedam et magnificentiora, mihi crede, Torquate, nati sumus, +nec id ex animi solum partibus, in quibus inest memoria rerum +innumerabilium, in te quidem infinita, inest coniectura consequentium +non multum a divinatione differens, inest moderator cupiditatis pudor, +inest ad humanam societatem iustitiae fida custodia, inest in +perpetiendis laboribus adeundisque periculis firma et stabilis doloris +mortisque contemptio–ergo haec in animis, tu autem etiam membra ipsa +sensusque considera, qui tibi, ut reliquae corporis partes, non comites +solum virtutum, sed ministri etiam videbuntur.}% +% +\NewLipsumPar{% {194} +Quid? Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, +valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? In +quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum +putaverunt. Quodsi esset in voluptate summum bonum, ut dicitis, optabile +esset maxima in voluptate nullo intervallo interiecto dies noctesque +versari, cum omnes sensus dulcedine omni quasi perfusi moverentur. Quis +est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in +genere isto voluptatis? Cyrenaici quidem non recusant; vestri haec +verecundius, illi fortasse constantius.}% +% +\NewLipsumPar{% {195} +Sed lustremus animo non has maximas artis, quibus qui carebant inertes a +maioribus nominabantur, sed quaero num existimes, non dico Homerum, +Archilochum, Pindarum, sed Phidian, Polyclitum, Zeuxim ad voluptatem +artes suas direxisse. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam +civis excellens ad factorum pulchritudinem? Quae autem est alia causa +erroris tanti tam longe lateque diffusi, nisi quod is, qui voluptatem +summum bonum esse decernit, non cum ea parte animi, qua inest ratio +atque consilium, sed cum cupiditate, id est cum animi levissima parte, +deliberat? Quaero enim de te, si sunt di, ut vos etiam putatis, qui +possint esse beati, cum voluptates corpore percipere non possint, aut, +si sine eo genere voluptatis beati sint, cur similem animi usum in +sapiente esse nolitis.}% +% +\NewLipsumPar{% {196} +Lege laudationes, Torquate, non eorum, qui sunt ab Homero laudati, non +Cyri, non Agesilai, non Aristidi aut Themistocli, non Philippi aut +Alexandri, lege nostrorum hominum, lege vestrae familiae; neminem +videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum +diceretur. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: +‘Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum.’}% +% +\NewLipsumPar{% {197} +Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium +populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis +voluptatibus? Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et +magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis +expediat facturos arbitrabimur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum +omnium consequatur, quanta confusio? Tollitur beneficium, tollitur +gratia, quae sunt vincla concordiae. Nec enim, cum tua causa cui +commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia +deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. Maximas vero virtutes +iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sunt etiam turpitudines +plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in +sapientem non est facile defendere.}% +% +\NewLipsumPar{% {198} +Ac ne plura complectar–sunt enim innumerabilia–, bene laudata virtus +voluptatis aditus intercludat necesse est. Quod iam a me expectare noli. +Tute introspice in mentem tuam ipse eamque omni cogitatione pertractans +percontare ipse te perpetuisne malis voluptatibus perfruens in ea, quam +saepe usurpabas, tranquillitate degere omnem aetatem sine dolore, +adsumpto etiam illo, quod vos quidem adiungere soletis, sed fieri non +potest, sine doloris metu, an, cum de omnibus gentibus optime mererere, +cum opem indigentibus salutemque ferres, vel Herculis perpeti aerumnas. +Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo +aerumnas etiam in deo nominaverunt.}% +% +\NewLipsumPar{% {199} +Elicerem ex te cogeremque, ut responderes, nisi vererer ne Herculem +ipsum ea, quae pro salute gentium summo labore gessisset, voluptatis +causa gessisse diceres. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad +quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire +malo paratiores. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, +cum optimos viros, tum homines doctissimos. Recte, inquit, intellegis. +Age sane, inquam. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione +nostra iudicare. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; tu +enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Tum Triarius: Posthac +quidem, inquit, audacius. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo +audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum +videro. Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi.}% +% +\NewLipsumPar{% {200} +Voluptatem quidem, Brute, si ipsa pro se loquatur nec tam pertinaces +habeat patronos, concessuram arbitror convictam superiore libro +dignitati. Etenim sit inpudens, si virtuti diutius repugnet, aut si +honestis iucunda anteponat aut pluris esse contendat dulcedinem corporis +ex eave natam laetitiam quam gravitatem animi atque constantiam. Quare +illam quidem dimittamus et suis se finibus tenere iubeamus, ne +blanditiis eius inlecebrisque impediatur disputandi severitas.}% +% |