summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/macros/latex/contrib/lipsum/lipsum-cicero.txt
diff options
context:
space:
mode:
Diffstat (limited to 'macros/latex/contrib/lipsum/lipsum-cicero.txt')
-rw-r--r--macros/latex/contrib/lipsum/lipsum-cicero.txt2219
1 files changed, 2219 insertions, 0 deletions
diff --git a/macros/latex/contrib/lipsum/lipsum-cicero.txt b/macros/latex/contrib/lipsum/lipsum-cicero.txt
new file mode 100644
index 0000000000..52b1f0d35c
--- /dev/null
+++ b/macros/latex/contrib/lipsum/lipsum-cicero.txt
@@ -0,0 +1,2219 @@
+%%
+%% This text was provided by github-user
+%% svenper. See https://github.com/patta42/lipsum/issues/13
+%%
+
+Non eram nescius, Brute, cum, quae summis ingeniis exquisitaque doctrina
+philosophi Graeco sermone tractavissent, ea Latinis litteris mandaremus,
+fore ut hic noster labor in varias reprehensiones incurreret. Nam
+quibusdam, et iis quidem non admodum indoctis, totum hoc displicet
+philosophari. Quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur,
+sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur.
+Erunt etiam, et ii quidem eruditi Graecis litteris, contemnentes
+Latinas, qui se dicant in Graecis legendis operam malle consumere.
+Postremo aliquos futuros suspicor, qui me ad alias litteras vocent,
+genus hoc scribendi, etsi sit elegans, personae tamen et dignitatis esse
+negent.
+
+Contra quos omnis dicendum breviter existimo. Quamquam philosophiae
+quidem vituperatoribus satis responsum est eo libro, quo a nobis
+philosophia defensa et collaudata est, cum esset accusata et vituperata
+ab Hortensio. Qui liber cum et tibi probatus videretur et iis, quos ego
+posse iudicare arbitrarer, plura suscepi veritus ne movere hominum
+studia viderer, retinere non posse. Qui autem, si maxime hoc placeat,
+moderatius tamen id volunt fieri, difficilem quandam temperantiam
+postulant in eo, quod semel admissum coerceri reprimique non potest, ut
+propemodum iustioribus utamur illis, qui omnino avocent a philosophia,
+quam his, qui rebus infinitis modum constituant in reque eo meliore, quo
+maior sit, mediocritatem desiderent.
+
+Sive enim ad sapientiam perveniri potest, non paranda nobis solum ea,
+sed fruenda etiam [sapientia] est; sive hoc difficile est, tamen nec
+modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi
+defatigatio turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Etenim
+si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos
+abducat? Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae?
+Nam ut Terentianus Chremes non inhumanus, qui novum vicinum non vult
+‘fodere aut arare aut aliquid ferre denique’ – non enim illum ab
+industria, sed ab inliberali labore deterret –, sic isti curiosi, quos
+offendit noster minime nobis iniucundus labor.
+
+Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt
+contemnere. In quibus hoc primum est in quo admirer, cur in gravissimis
+rebus non delectet eos sermo patrius, cum idem fabellas Latinas ad
+verbum e Graecis expressas non inviti legant. Quis enim tam inimicus
+paene nomini Romano est, qui Ennii Medeam aut Antiopam Pacuvii spernat
+aut reiciat, quod se isdem Euripidis fabulis delectari dicat, Latinas
+litteras oderit?
+
+Synephebos ego, inquit, potius Caecilii aut Andriam Terentii quam
+utramque Menandri legam?
+
+A quibus tantum dissentio, ut, cum Sophocles vel optime scripserit
+Electram, tamen male conversam Atilii mihi legendam putem, de quo
+Lucilius: ‘ferreum scriptorem’, verum, opinor, scriptorem tamen, ut
+legendus sit. Rudem enim esse omnino in nostris poetis aut inertissimae
+segnitiae est aut fastidii delicatissimi. Mihi quidem nulli satis
+eruditi videntur, quibus nostra ignota sunt. An ‘Utinam ne in nemore…’
+nihilo minus legimus quam hoc idem Graecum, quae autem de bene beateque
+vivendo a Platone disputata sunt, haec explicari non placebit Latine?
+
+Quid? Si nos non interpretum fungimur munere, sed tuemur ea, quae dicta
+sunt ab iis quos probamus, eisque nostrum iudicium et nostrum scribendi
+ordinem adiungimus, quid habent, cur Graeca anteponant iis, quae et
+splendide dicta sint neque sint conversa de Graecis? Nam si dicent ab
+illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos
+legant, quam legendi sunt. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in
+Stoicis? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium,
+multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Quid?
+Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele
+ante tractatos? Quid? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab
+Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Quodsi
+Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid
+est, cur nostri a nostris non legantur?
+
+Quamquam, si plane sic verterem Platonem aut Aristotelem, ut verterunt
+nostri poetae fabulas, male, credo, mererer de meis civibus, si ad eorum
+cognitionem divina illa ingenia transferrem. Sed id neque feci adhuc nec
+mihi tamen, ne faciam, interdictum puto. Locos quidem quosdam, si
+videbitur, transferam, et maxime ab iis, quos modo nominavi, cum
+inciderit, ut id apte fieri possit, ut ab Homero Ennius, Afranius a
+Menandro solet. Nec vero, ut noster Lucilius, recusabo, quo minus omnes
+mea legant. Utinam esset ille Persius, Scipio vero et Rutilius multo
+etiam magis, quorum ille iudicium reformidans Tarentinis ait se et
+Consentinis et Siculis scribere. Facete is quidem, sicut alia; sed neque
+tam docti tum erant, ad quorum iudicium elaboraret, et sunt illius
+scripta leviora, ut urbanitas summa appareat, doctrina mediocris.
+
+Ego autem quem timeam lectorem, cum ad te ne Graecis quidem cedentem in
+philosophia audeam scribere? Quamquam a te ipso id quidem facio
+provocatus gratissimo mihi libro, quem ad me de virtute misisti. Sed ex
+eo credo quibusdam usu venire; ut abhorreant a Latinis, quod inciderint
+in inculta quaedam et horrida, de malis Graecis Latine scripta deterius.
+Quibus ego assentior, dum modo de isdem rebus ne Graecos quidem legendos
+putent. Res vero bonas verbis electis graviter ornateque dictas quis non
+legat? Nisi qui se plane Graecum dici velit, ut a Scaevola est praetore
+salutatus Athenis Albucius.
+
+Quem quidem locum comit multa venustate et omni sale idem Lucilius, apud
+quem praeclare Scaevola:
+
+Graecum te, Albuci, quam Romanum atque Sabinum, municipem Ponti,
+Tritani, centurionum, praeclarorum hominum ac primorum signiferumque,
+maluisti dici. Graece ergo praetor Athenis, id quod maluisti, te, cum ad
+me accedis, saluto: ‘[…],’ inquam, ‘Tite!’ lictores, turma omnis
+chorusque: ‘[…], Tite!’ hinc hostis mi Albucius, hinc inimicus.
+
+Sed iure Mucius. Ego autem mirari [satis] non queo unde hoc sit tam
+insolens domesticarum rerum fastidium. Non est omnino hic docendi locus;
+sed ita sentio et saepe disserui, Latinam linguam non modo non inopem,
+ut vulgo putarent, sed locupletiorem etiam esse quam Graecam. Quando
+enim nobis, vel dicam aut oratoribus bonis aut poetis, postea quidem
+quam fuit quem imitarentur, ullus orationis vel copiosae vel elegantis
+ornatus defuit? Ego vero, quoniam forensibus operis, laboribus,
+periculis non deseruisse mihi videor praesidium, in quo a populo Romano
+locatus sum, debeo profecto, quantumcumque possum, in eo quoque
+elaborare, ut sint opera, studio, labore meo doctiores cives mei, nec
+cum istis tantopere pugnare, qui Graeca legere malint, modo legant illa
+ipsa, ne simulent, et iis servire, qui vel utrisque litteris uti velint
+vel, si suas habent, illas non magnopere desiderent.
+
+Qui autem alia malunt scribi a nobis, aequi esse debent, quod et scripta
+multa sunt, sic ut plura nemini e nostris, et scribentur fortasse plura,
+si vita suppetet; et tamen, qui diligenter haec, quae de philosophia
+litteris mandamus, legere assueverit, iudicabit nulla ad legendum his
+esse potiora. Quid est enim in vita tantopere quaerendum quam cum omnia
+in philosophia, tum id, quod his libris quaeritur, qui sit finis, quid
+extremum, quid ultimum, quo sint omnia bene vivendi recteque faciendi
+consilia referenda, quid sequatur natura ut summum ex rebus expetendis,
+quid fugiat ut extremum malorum? Qua de re cum sit inter doctissimos
+summa dissensio, quis alienum putet eius esse dignitatis, quam mihi
+quisque tribuat, quid in omni munere vitae optimum et verissimum sit,
+exquirere?
+
+An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter principes
+civitatis, P. Scaevolam M’.que Manilium, ab iisque M. Brutus dissentiet
+– quod et acutum genus est et ad usus civium non inutile, nosque ea
+scripta reliquaque eiusdem generis et legimus libenter et legemus –,
+haec, quae vitam omnem continent, neglegentur? Nam, ut sint illa
+vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quamquam id quidem licebit iis
+existimare, qui legerint. Nos autem hanc omnem quaestionem de finibus
+bonorum et malorum fere a nobis explicatam esse his litteris arbitramur,
+in quibus, quantum potuimus, non modo quid nobis probaretur, sed etiam
+quid a singulis philosophiae disciplinis diceretur, persecuti sumus.
+
+Ut autem a facillimis ordiamur, prima veniat in medium Epicuri ratio,
+quae plerisque notissima est. Quam a nobis sic intelleges eitam, ut ab
+ipsis, qui eam disciplinam probant, non soleat accuratius explicari;
+verum enim invenire volumus, non tamquam adversarium aliquem convincere.
+Accurate autem quondam a L. Torquato, homine omni doctrina erudito,
+defensa est Epicuri sententia de voluptate, a meque ei responsum, cum C.
+Triarius, in primis gravis et doctus adolescens, ei disputationi
+interesset.
+
+Nam cum ad me in Cumanum salutandi causa uterque venisset, pauca primo
+inter nos de litteris, quarum summum erat in utroque studium, deinde
+Torquatus: Quoniam nacti te, inquit, sumus aliquando otiosum, certe
+audiam, quid sit, quod Epicurum nostrum non tu quidem oderis, ut fere
+faciunt, qui ab eo dissentiunt, sed certe non probes, eum quem ego
+arbitror unum vidisse verum maximisque erroribus animos hominum
+liberavisse et omnia tradidisse, quae pertinerent ad bene beateque
+vivendum. Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo
+delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis
+ornamenta neglexerit. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae
+senserit ille, tibi non vera videantur.
+
+Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Oratio me istius philosophi
+non offendit; nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane,
+quod intellegam; et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non
+asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Re mihi non aeque
+satisfacit, et quidem locis pluribus. Sed quot homines, tot sententiae;
+falli igitur possumus.
+
+Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Te enim iudicem aequum puto,
+modo quae dicat ille bene noris.
+
+Nisi mihi Phaedrum, inquam, tu mentitum aut Zenonem putas, quorum
+utrumque audivi, cum mihi nihil sane praeter sedulitatem probarent,
+omnes mihi Epicuri sententiae satis notae sunt. Atque eos, quos
+nominavi, cum Attico nostro frequenter audivi, cum miraretur ille quidem
+utrumque, Phaedrum autem etiam amaret, cotidieque inter nos ea, quae
+audiebamus, conferebamus, neque erat umquam controversia, quid ego
+intellegerem, sed quid probarem.
+
+Quid igitur est? Inquit; audire enim cupio, quid non probes. Principio,
+inquam, in physicis, quibus maxime gloriatur, primum totus est alienus.
+Democritea dicit perpauca mutans, sed ita, ut ea, quae corrigere vult,
+mihi quidem depravare videatur. Ille atomos quas appellat, id est
+corpora individua propter soliditatem, censet in infinito inani, in quo
+nihil nec summum nec infimum nec medium nec ultimum nec extremum sit,
+ita ferri, ut concursionibus inter se cohaerescant, ex quo efficiantur
+ea, quae sint quaeque cernantur, omnia, eumque motum atomorum nullo a
+principio, sed ex aeterno tempore intellegi convenire.
+
+Epicurus autem, in quibus sequitur Democritum, non fere labitur.
+Quamquam utriusque cum multa non probo, tum illud in primis, quod, cum
+in rerum natura duo quaerenda sint, unum, quae materia sit, ex qua
+quaeque res efficiatur, alterum, quae vis sit, quae quidque efficiat, de
+materia disseruerunt, vim et causam efficiendi reliquerunt. Sed hoc
+commune vitium, illae Epicuri propriae ruinae: censet enim eadem illa
+individua et solida corpora ferri deorsum suo pondere ad lineam, hunc
+naturalem esse omnium corporum motum.
+
+Deinde ibidem homo acutus, cum illud ocurreret, si omnia deorsus e
+regione ferrentur et, ut dixi, ad lineam, numquam fore ut atomus altera
+alteram posset attingere itaque ** attulit rem commenticiam: declinare
+dixit atomum perpaulum, quo nihil posset fieri minus; ita effici
+complexiones et copulationes et adhaesiones atomorum inter se, ex quo
+efficeretur mundus omnesque partes mundi, quaeque in eo essent. Quae cum
+tota res (est) ficta pueriliter, tum ne efficit [quidem], quod vult. Nam
+et ipsa declinatio ad libidinem fingitur – ait enim declinare atomum
+sine causa; quo nihil turpius physico, quam fieri quicquam sine causa
+dicere, – et illum motum naturalem omnium ponderum, ut ipse constituit,
+e regione inferiorem locum petentium sine causa eripuit atomis nec tamen
+id, cuius causa haec finxerat, assecutus est.
+
+Nam si omnes atomi declinabunt, nullae umquam cohaerescent, sive aliae
+declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur, primum erit hoc quasi,
+provincias atomis dare, quae recte, quae oblique ferantur, deinde eadem
+illa atomorum, in quo etiam Democritus haeret, turbulenta concursio hunc
+mundi ornatum efficere non poterit. Ne illud quidem physici, credere
+aliquid esse minimum, quod profecto numquam putavisset, si a Polyaeno,
+familiari suo, geometrica discere maluisset quam illum etiam ipsum
+dedocere. Sol Democrito magnus videtur, quippe homini erudito in
+geometriaque perfecto, huic pedalis fortasse; tantum enim esse censet,
+quantus videtur, vel paulo aut maiorem aut minorem.
+
+Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota Democriti, atomi,
+inane, imagines, quae […] nominant, quorum incursione non solum
+videamus, sed etiam cogitemus; infinitio ipsa, quam […] vocant, tota ab
+illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie.
+Quae etsi mihi nullo modo probantur, tamen Democritum laudatum a ceteris
+ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum.
+
+Iam in altera philosophiae parte. Quae est quaerendi ac disserendi, quae
+[…] dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus
+est. Tollit definitiones, nihil de dividendo ac partiendo docet, non quo
+modo efficiatur concludaturque ratio tradit, non qua via captiosa
+solvantur ambigua distinguantur ostendit; iudicia rerum in sensibus
+ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero probatum sit, sublatum
+esse omne iudicium veri et falsi putat.
+
+Confirmat autem illud vel maxime, quod ipsa natura, ut ait ille, sciscat
+et probet, id est voluptatem et dolorem. Ad haec et quae sequamur et
+quae fugiamus refert omnia. Quod quamquam Aristippi est a Cyrenaicisque
+melius liberiusque defenditur, tamen eius modi esse iudico, ut nihil
+homine videatur indignius. Ad maiora enim quaedam nos natura genuit et
+conformavit, ut mihi quidem videtur. Ac fieri potest, ut errem, sed ita
+prorsus existimo, neque eum Torquatum, qui hoc primus cognomen
+invenerit, aut torquem illum hosti detraxisse, ut aliquam ex eo
+perciperet corpore voluptatem, aut cum Latinis tertio consulatu
+conflixisse apud Veserim propter voluptatem; quod vero securi percussit
+filium, privavisse se etiam videtur multis voluptatibus, cum ipsi
+naturae patrioque amori praetulerit ius maiestatis atque imperii.
+
+Quid? T. Torquatus, is qui consul cum Cn.\ Octavio fuit, cum illam
+severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Silano
+emancipaverat, ut eum Macedonum legatis accusantibus, quod pecunias
+praetorem in provincia cepisse arguerent, causam apud se dicere iuberet
+reque ex utraque parte audita pronuntiaret eum non talem videri fuisse
+in imperio, quales eius maiores fuissent, et in conspectum suum venire
+vetuit, numquid tibi videtur de voluptatibus suis cogitavisse?
+
+Sed ut omittam pericula, labores, dolorem etiam, quem optimus quisque
+pro patria et pro suis suscipit, ut non modo nullam captet, sed etiam
+praetereat omnes voluptates, dolores denique quosvis suscipere malit
+quam deserere ullam officii partem, ad ea, quae hoc non minus declarant,
+sed videntur leviora, veniamus.
+
+Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae
+cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum
+memoria voluptatis affert? Nec mihi illud dixeris: ‘Haec enim ipsa mihi
+sunt voluptati, et erant illa Torquatis.’ Numquam hoc ita defendit
+Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid
+aut ista didicisset. Et quod quaeritur saepe, cur tam multi sint
+Epicurei, sunt aliae quoque causae, sed multitudinem haec maxime
+allicit, quod ita putant dici ab illo, recta et honesta quae sint, ea
+facere ipsa per se laetitiam, id est voluptatem. Homines optimi non
+intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. Nam si
+concederetur, etiamsi ad corpus nihil referatur, ista sua sponte et per
+se esse iucunda, per se esset et virtus et cognitio rerum, quod minime
+ille vult expetenda.
+
+Haec igitur Epicuri non probo, inquam. De cetero vellem equidem aut ipse
+doctrinis fuisset instructior – est enim, quod tibi ita videri necesse
+est, non satis politus iis artibus, quas qui tenent, eruditi appellantur
+– aut ne deterruisset alios a studiis. Quamquam te quidem video minime
+esse deterritum.
+
+Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum
+Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e
+philosophorum choro sustulisti. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo
+loqueretur, intellegere, quid diceret? Aliena dixit in physicis nec ea
+ipsa, quae tibi probarentur; si qua in iis corrigere voluit, deteriora
+fecit. Disserendi artem nullam habuit. Voluptatem cum summum bonum
+diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; nam
+ante Aristippus, et ille melius. Addidisti ad extremum etiam indoctum
+fuisse.
+
+Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes
+eius, a quo dissentias. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si
+probarem, quae ille diceret? Cum praesertim illa perdiscere ludus esset.
+Quam ob rem dissentientium inter se reprehensiones non sunt
+vituperandae, maledicta, contumeliae, tum iracundiae, contentiones
+concertationesque in disputando pertinaces indignae philosophia mihi
+videri solent.
+
+Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; neque enim disputari sine
+reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.
+Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te
+audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Utrum igitur percurri omnem
+Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne
+certamen est? Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Sic faciam igitur,
+inquit: unam rem explicabo, eamque maximam, de physicis alias, et quidem
+tibi et declinationem istam atomorum et magnitudinem solis probabo et
+Democriti errata ab Epicuro reprehensa et correcta permulta. Nunc dicam
+de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum
+esse confidam.
+
+Certe, inquam, pertinax non ero tibique, si mihi probabis ea, quae
+dices, libenter assentiar. Probabo, inquit, modo ista sis aequitate,
+quam ostendis. Sed uti oratione perpetua malo quam interrogare aut
+interrogari. Ut placet, inquam. Tum dicere exorsus est. Primum igitur,
+inquit, sic agam, ut ipsi auctori huius disciplinae placet: constituam,
+quid et quale sit id, de quo quaerimus, non quo ignorare vos arbitrer,
+sed ut ratione et via procedat oratio. Quaerimus igitur, quid sit
+extremum et ultimum bonorum, quod omnium philosophorum sententia tale
+debet esse, ut ad id omnia referri oporteat, ipsum autem nusquam. Hoc
+Epicurus in voluptate ponit, quod summum bonum esse vult, summumque
+malum dolorem, idque instituit docere sic:
+
+Omne animal, simul atque natum sit, voluptatem appetere eaque gaudere ut
+summo bono, dolorem aspernari ut summum malum et, quantum possit, a se
+repellere, idque facere nondum depravatum ipsa natura incorrupte atque
+integre iudicante. Itaque negat opus esse ratione neque disputatione,
+quam ob rem voluptas expetenda, fugiendus dolor sit. Sentiri haec putat,
+ut calere ignem, nivem esse albam, dulce mel. Quorum nihil oportere
+exquisitis rationibus confirmare, tantum satis esse admonere. Interesse
+enim inter argumentum conclusionemque rationis et inter mediocrem
+animadversionem atque admonitionem. Altera occulta quaedam et quasi
+involuta aperiri, altera prompta et aperta iudicari. Etenim quoniam
+detractis de homine sensibus reliqui nihil est, necesse est, quid aut ad
+naturam aut contra sit, a natura ipsa iudicari. Ea quid percipit aut
+quid iudicat, quo aut petat aut fugiat aliquid, praeter voluptatem et
+dolorem?
+
+Sunt autem quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent
+satis esse, quid bonum sit aut quid malum, sensu iudicari, sed animo
+etiam ac ratione intellegi posse et voluptatem ipsam per se esse
+expetendam et dolorem ipsum per se esse fugiendum. Itaque aiunt hanc
+quasi naturalem atque insitam in animis nostris inesse notionem, ut
+alterum esse appetendum, alterum aspernandum sentiamus. Alii autem,
+quibus ego assentior, cum a philosophis compluribus permulta dicantur,
+cur nec voluptas in bonis sit numeranda nec in malis dolor, non
+existimant oportere nimium nos causae confidere, sed et argumentandum et
+accurate disserendum et rationibus conquisitis de voluptate et dolore
+disputandum putant.
+
+Sed ut perspiciatis, unde omnis iste natus error sit voluptatem
+accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam eaque ipsa, quae ab
+illo inventore veritatis et quasi architecto beatae vitae dicta sunt,
+explicabo. Nemo enim ipsam voluptatem, quia voluptas sit, aspernatur aut
+odit aut fugit, sed quia consequuntur magni dolores eos, qui ratione
+voluptatem sequi nesciunt, neque porro quisquam est, qui dolorem ipsum,
+quia dolor sit, amet, consectetur, adipisci velit, sed quia non numquam
+eius modi tempora incidunt, ut labore et dolore magnam aliquam quaerat
+voluptatem. Ut enim ad minima veniam, quis nostrum exercitationem ullam
+corporis suscipit laboriosam, nisi ut aliquid ex ea commodi consequatur?
+Quis autem vel eum iure reprehenderit, qui in ea voluptate velit esse,
+quam nihil molestiae consequatur, vel illum, qui dolorem eum fugiat, quo
+voluptas nulla pariatur?
+
+At vero eos et accusamus et iusto odio dignissimos ducimus, qui
+blanditiis praesentium voluptatum deleniti atque corrupti, quos dolores
+et quas molestias excepturi sint, obcaecati cupiditate non provident,
+similique sunt in culpa, qui officia deserunt mollitia animi, id est
+laborum et dolorum fuga. Et harum quidem rerum facilis est et expedita
+distinctio. Nam libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,
+cumque nihil impedit, quo minus id, quod maxime placeat, facere
+possimus, omnis voluptas assumenda est, omnis dolor repellendus.
+Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum
+necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et
+molestiae non recusandae. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente
+delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut
+perferendis doloribus asperiores repellat.
+
+Hanc ego cum teneam sententiam, quid est cur verear, ne ad eam non
+possim accommodare Torquatos nostros? Quos tu paulo ante cum memoriter,
+tum etiam erga nos amice et benivole collegisti, nec me tamen laudandis
+maioribus meis corrupisti nec segniorem ad respondendum reddidisti.
+Quorum facta quem ad modum, quaeso, interpretaris? Sicine eos censes aut
+in armatum hostem impetum fecisse aut in liberos atque in sanguinem suum
+tam crudelis fuisse, nihil ut de utilitatibus, nihil ut de commodis suis
+cogitarent? At id ne ferae quidem faciunt, ut ita ruant itaque turbent,
+ut earum motus et impetus quo pertineant non intellegamus, tu tam
+egregios viros censes tantas res gessisse sine causa?
+
+Quae fuerit causa, mox videro; interea hoc tenebo, si ob aliquam causam
+ista, quae sine dubio praeclara sunt, fecerint, virtutem iis per se
+ipsam causam non fuisse. – Torquem detraxit hosti. – Et quidem se texit,
+ne interiret. – At magnum periculum adiit. – In oculis quidem exercitus.
+– Quid ex eo est consecutus? – Laudem et caritatem, quae sunt vitae sine
+metu degendae praesidia firmissima. – Filium morte multavit. – Si sine
+causa, nollem me ab eo ortum, tam inportuno tamque crudeli; sin, ut
+dolore suo sanciret militaris imperii disciplinam exercitumque in
+gravissimo bello animadversionis metu contineret, saluti prospexit
+civium, qua intellegebat contineri suam. Atque haec ratio late patet.
+
+In quo enim maxime consuevit iactare vestra se oratio, tua praesertim,
+qui studiose antiqua persequeris, claris et fortibus viris commemorandis
+eorumque factis non emolumento aliquo, sed ipsius honestatis decore
+laudandis, id totum evertitur eo delectu rerum, quem modo dixi,
+constituto, ut aut voluptates omittantur maiorum voluptatum
+adipiscendarum causa aut dolores suscipiantur maiorum dolorum
+effugiendorum gratia.
+
+Sed de clarorum hominum factis illustribus et gloriosis satis hoc loco
+dictum sit. Erit enim iam de omnium virtutum cursu ad voluptatem
+proprius disserendi locus. Nunc autem explicabo, voluptas ipsa quae
+qualisque sit, ut tollatur error omnis imperitorum intellegaturque ea,
+quae voluptaria, delicata, mollis habeatur disciplina, quam gravis, quam
+continens, quam severa sit. Non enim hanc solam sequimur, quae suavitate
+aliqua naturam ipsam movet et cum iucunditate quadam percipitur
+sensibus, sed maximam voluptatem illam habemus, quae percipitur omni
+dolore detracto, nam quoniam, cum privamur dolore, ipsa liberatione et
+vacuitate omnis molestiae gaudemus, omne autem id, quo gaudemus,
+voluptas est, ut omne, quo offendimur, dolor, doloris omnis privatio
+recte nominata est voluptas. Ut enim, cum cibo et potione fames sitisque
+depulsa est, ipsa detractio molestiae consecutionem affert voluptatis,
+sic in omni re doloris amotio successionem efficit voluptatis.
+
+Itaque non placuit Epicuro medium esse quiddam inter dolorem et
+voluptatem; illud enim ipsum, quod quibusdam medium videretur, cum omni
+dolore careret, non modo voluptatem esse, verum etiam summam voluptatem.
+Quisquis enim sentit, quem ad modum sit affectus, eum necesse est aut in
+voluptate esse aut in dolore. Omnis autem privatione doloris putat
+Epicurus terminari summam voluptatem, ut postea variari voluptas
+distinguique possit, augeri amplificarique non possit.
+
+At etiam Athenis, ut e patre audiebam facete et urbane Stoicos
+irridente, statua est in Ceramico Chrysippi sedentis porrecta manu, quae
+manus significet illum in hae esse rogatiuncula delectatum: ‘Numquidnam
+manus tua sic affecta, quem ad modum affecta nunc est, desiderat?’ –
+Nihil sane. – ‘At, si voluptas esset bonum, desideraret.’ – Ita credo.
+– ‘Non est igitur voluptas bonum.’ Hoc ne statuam quidem dicturam pater
+aiebat, si loqui posset. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis
+acute, nihil ad Epicurum. Nam si ea sola voluptas esset, quae quasi
+titillaret sensus, ut ita dicam, et ad eos cum suavitate afflueret et
+illaberetur, nec manus esse contenta posset nec ulla pars vacuitate
+doloris sine iucundo motu voluptatis. Sin autem summa voluptas est, ut
+Epicuro placet, nihil dolere, primum tibi recte, Chrysippe, concessum
+est nihil desiderare manum, cum ita esset affecta, secundum non recte,
+si voluptas esset bonum, fuisse desideraturam. Idcirco enim non
+desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.
+
+Extremum autem esse bonorum voluptatem ex hoc facillime perspici potest:
+Constituamus aliquem magnis, multis, perpetuis fruentem et animo et
+corpore voluptatibus nullo dolore nec impediente nec inpendente, quem
+tandem hoc statu praestabiliorem aut magis expetendum possimus dicere?
+Inesse enim necesse est in eo, qui ita sit affectus, et firmitatem animi
+nec mortem nec dolorem timentis, quod mors sensu careat, dolor in
+longinquitate levis, in gravitate brevis soleat esse, ut eius
+magnitudinem celeritas, diuturnitatem allevatio consoletur.
+
+Ad ea cum accedit, ut neque divinum numen horreat nec praeteritas
+voluptates effluere patiatur earumque assidua recordatione laetetur,
+quid est, quod huc possit, quod melius sit, accedere? Statue contra
+aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, quanti in hominem
+maximi cadere possunt, nulla spe proposita fore levius aliquando, nulla
+praeterea neque praesenti nec expectata voluptate, quid eo miserius dici
+aut fingi potest? Quodsi vita doloribus referta maxime fugienda est,
+summum profecto malum est vivere cum dolore, cui sententiae consentaneum
+est ultimum esse bonorum eum voluptate vivere. Nec enim habet nostra
+mens quicquam, ubi consistat tamquam in extremo, omnesque et metus et
+aegritudines ad dolorem referuntur, nec praeterea est res ulla, quae sua
+natura aut sollicitare possit aut angere.
+
+Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia
+proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quod cum ita sit,
+perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum
+voluptate vivatur. Quoniam autem id est vel summum bonorum vel ultimum
+vel extremum – quod Graeci […] nominant –, quod ipsum nullam ad aliam
+rem, ad id autem res referuntur omnes, fatendum est summum esse bonum
+iucunde vivere.
+
+Id qui in una virtute ponunt et splendore nominis capti quid natura
+postulet non intellegunt, errore maximo, si Epicurum audire voluerint,
+liberabuntur: istae enim vestrae eximiae pulchraeque virtutes nisi
+voluptatem efficerent, quis eas aut laudabilis aut expetendas
+arbitraretur? Ut enim medicorum scientiam non ipsius artis, sed bonae
+valetudinis causa probamus, et gubernatoris ars, quia bene navigandi
+rationem habet, utilitate, non arte laudatur, sic sapientia, quae ars
+vivendi putanda est, non expeteretur, si nihil efficeret; nunc
+expetitur, quod est tamquam artifex conquirendae et comparandae
+voluptatis –
+
+Quam autem ego dicam voluptatem, iam videtis, ne invidia verbi
+labefactetur oratio mea –. Nam cum ignoratione rerum bonarum et malarum
+maxime hominum vita vexetur, ob eumque errorem et voluptatibus maximis
+saepe priventur et durissimis animi doloribus torqueantur, sapientia est
+adhibenda, quae et terroribus cupiditatibusque detractis et omnium
+falsarum opinionum temeritate derepta certissimam se nobis ducem
+praebeat ad voluptatem. Sapientia enim est una, quae maestitiam pellat
+ex animis, quae nos exhorrescere metu non sinat. Qua praeceptrice in
+tranquillitate vivi potest omnium cupiditatum ardore restincto.
+Cupiditates enim sunt insatiabiles, quae non modo singulos homines, sed
+universas familias evertunt, totam etiam labefactant saepe rem publicam.
+
+Ex cupiditatibus odia, discidia, discordiae, seditiones, bella
+nascuntur, nec eae se foris solum iactant nec tantum in alios caeco
+impetu incurrunt, sed intus etiam in animis inclusae inter se dissident
+atque discordant, ex quo vitam amarissimam necesse est effici, ut
+sapiens solum amputata circumcisaque inanitate omni et errore naturae
+finibus contentus sine aegritudine possit et sine metu vivere.
+
+Quae est enim aut utilior aut ad bene vivendum aptior partitio quam
+illa, qua est usus Epicurus? Qui unum genus posuit earum cupiditatum,
+quae essent et naturales et necessariae, alterum, quae naturales essent
+nec tamen necessariae, tertium, quae nec naturales nec necessariae.
+Quarum ea ratio est, ut necessariae nec opera multa nec impensa
+expleantur; ne naturales quidem multa desiderant, propterea quod ipsa
+natura divitias, quibus contenta sit, et parabilis et terminatas habet;
+inanium autem cupiditatum nec modus ullus nec finis inveniri potest.
+
+Quodsi vitam omnem perturbari videmus errore et inscientia,
+sapientiamque esse solam, quae nos a libidinum impetu et a formidinum
+terrore vindicet et ipsius fortunae modice ferre doceat iniurias et
+omnis monstret vias, quae ad quietem et ad tranquillitatem ferant, quid
+est cur dubitemus dicere et sapientiam propter voluptates expetendam et
+insipientiam propter molestias esse fugiendam?
+
+Eademque ratione ne temperantiam quidem propter se expetendam esse
+dicemus, sed quia pacem animis afferat et eos quasi concordia quadam
+placet ac leniat. Temperantia est enim, quae in rebus aut expetendis aut
+fugiendis ut rationem sequamur monet. Nec enim satis est iudicare quid
+faciendum non faciendumve sit, sed stare etiam oportet in eo, quod sit
+iudicatum. Plerique autem, quod tenere atque servare id, quod ipsi
+statuerunt, non possunt, victi et debilitati obiecta specie voluptatis
+tradunt se libidinibus constringendos nec quid eventurum sit provident
+ob eamque causam propter voluptatem et parvam et non necessariam et quae
+vel aliter pararetur et qua etiam carere possent sine dolore tum in
+morbos gravis, tum in damna, tum in dedecora incurrunt, saepe etiam
+legum iudiciorumque poenis obligantur.
+
+Qui autem ita frui volunt voluptatibus, ut nulli propter eas
+consequantur dolores, et qui suum iudicium retinent, ne voluptate victi
+faciant id, quod sentiant non esse faciendum, ii voluptatem maximam
+adipiscuntur praetermittenda voluptate. Idem etiam dolorem saepe
+perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Ex quo
+intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam
+temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores
+consequatur.
+
+Eadem fortitudinis ratio reperietur. Nam neque laborum perfunctio neque
+perpessio dolorum per se ipsa allicit nec patientia nec assiduitas nec
+vigiliae nec ea ipsa, quae laudatur, industria, ne fortitudo quidem, sed
+ista sequimur, ut sine cura metuque vivamus animumque et corpus, quantum
+efficere possimus, molestia liberemus. Ut enim mortis metu omnis quietae
+vitae status perturbatur, et ut succumbere doloribus eosque humili animo
+inbecilloque ferre miserum est, ob eamque debilitatem animi multi
+parentes, multi amicos, non nulli patriam, plerique autem se ipsos
+penitus perdiderunt, sic robustus animus et excelsus omni est liber cura
+et angore, cum et mortem contemnit, qua qui affecti sunt in eadem causa
+sunt, qua ante quam nati, et ad dolores ita paratus est, ut meminerit
+maximos morte finiri, parvos multa habere intervalla requietis,
+mediocrium nos esse dominos, ut, si tolerabiles sint, feramus, si minus,
+animo aequo e vita, cum ea non placeat, tamquam e theatro exeamus.
+Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec
+fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia
+dolorem pariant, has optari, quia voluptatem.
+
+Iustitia restat, ut de omni virtute sit dictum. Sed similia fere dici
+possunt. Ut enim sapientiam, temperantiam, fortitudinem copulatas esse
+docui cum voluptate, ut ab ea nullo modo nec divelli nec distrahi
+possint, sic de iustitia iudicandum est, quae non modo numquam nocet
+cuiquam, sed contra semper afficit cum vi sua atque natura, quod
+tranquillat animos, tum spe nihil earum rerum defuturum, quas natura non
+depravata desiderat. [et] quem ad modum temeritas et libido et ignavia
+semper animum excruciant et semper sollicitant turbulentaeque sunt, sic
+[inprobitas si] cuius in mente consedit, hoc ipso, quod adest,
+turbulenta est; si vero molita quippiam est, quamvis occulte fecerit,
+numquam tamen id confidet fore semper occultum. Plerumque improborum
+facta primo suspicio insequitur, dein sermo atque fama, tum accusator,
+tum iudex;
+
+Multi etiam, ut te consule, ipsi se indicaverunt. Quodsi qui satis sibi
+contra hominum conscientiam saepti esse et muniti videntur, deorum tamen
+horrent easque ipsas sollicitudines, quibus eorum animi noctesque
+diesque exeduntur, a diis inmortalibus supplicii causa importari putant.
+Quae autem tanta ex improbis factis ad minuendas vitae molestias
+accessio potest fieri, quanta ad augendas, cum conscientia factorum, tum
+poena legum odioque civium? Et tamen in quibusdam neque pecuniae modus
+est neque honoris neque imperii nec libidinum nec epularum nec
+reliquarum cupiditatum, quas nulla praeda umquam improbe parta minuit,
+[sed] potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse
+videantur.
+
+Invitat igitur vera ratio bene sanos ad iustitiam, aequitatem, fidem,
+neque homini infanti aut inpotenti iniuste facta conducunt, qui nec
+facile efficere possit, quod conetur, nec optinere, si effecerit, et
+opes vel fortunae vel ingenii liberalitati magis conveniunt, qua qui
+utuntur, benivolentiam sibi conciliant et, quod aptissimum est ad quiete
+vivendum, caritatem, praesertim cum omnino nulla sit causa peccandi.
+
+Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine
+ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nihil enim
+desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam
+in iis rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Itaque ne iustitiam
+quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis
+vel plurimum afferat. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea,
+quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Itaque non ob ea
+solum incommoda, quae eveniunt inprobis, fugiendam inprobitatem putamus,
+sed multo etiam magis, quod, cuius in animo versatur, numquam sinit eum
+respirare, numquam adquiescere.
+
+Quodsi ne ipsarum quidem virtutum laus, in qua maxime ceterorum
+philosophorum exultat oratio, reperire exitum potest, nisi derigatur ad
+voluptatem, voluptas autem est sola, quae nos vocet ad se et alliciat
+suapte natura, non potest esse dubium, quin id sit summum atque extremum
+bonorum omnium, beateque vivere nihil aliud sit nisi cum voluptate
+vivere.
+
+Huic certae stabilique sententiae quae sint coniuncta explicabo brevi.
+Nullus in ipsis error est finibus bonorum et malorum, id est in
+voluptate aut in dolore, sed in his rebus peccant, cum e quibus haec
+efficiantur ignorant. Animi autem voluptates et dolores nasci fatemur e
+corporis voluptatibus et doloribus – itaque concedo, quod modo dicebas,
+cadere causa, si qui e nostris aliter existimant, quos quidem video esse
+multos, sed imperitos –, quamquam autem et laetitiam nobis voluptas
+animi et molestiam dolor afferat, eorum tamen utrumque et ortum esse e
+corpore et ad corpus referri, nec ob eam causam non multo maiores esse
+et voluptates et dolores animi quam corporis. Nam corpore nihil nisi
+praesens et quod adest sentire possumus, animo autem et praeterita et
+futura. Ut enim aeque doleamus animo, cum corpore dolemus, fieri tamen
+permagna accessio potest, si aliquod aeternum et infinitum impendere
+malum nobis opinemur. Quod idem licet transferre in voluptatem, ut ea
+maior sit, si nihil tale metuamus.
+
+Iam illud quidem perspicuum est, maximam animi aut voluptatem aut
+molestiam plus aut ad beatam aut ad miseram vitam afferre momenti quam
+eorum utrumvis, si aeque diu sit in corpore. Non placet autem detracta
+voluptate aegritudinem statim consequi, nisi in voluptatis locum dolor
+forte successerit, at contra gaudere nosmet omittendis doloribus,
+etiamsi voluptas ea, quae sensum moveat, nulla successerit, eoque
+intellegi potest quanta voluptas sit non dolere.
+
+Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae
+recordamur. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona
+praeterita grata recordatione renovata delectant. Est autem situm in
+nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde
+ac suaviter meminerimus. Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et
+attento intuemur, tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint,
+laetitia, si bona.
+
+O praeclaram beate vivendi et apertam et simplicem et directam viam! Cum
+enim certe nihil homini possit melius esse quam vacare omni dolore et
+molestia perfruique maximis et animi et corporis voluptatibus, videtisne
+quam nihil praetermittatur quod vitam adiuvet, quo facilius id, quod
+propositum est, summum bonum consequamur? Clamat Epicurus, is quem vos
+nimis voluptatibus esse deditum dicitis; non posse iucunde vivi, nisi
+sapienter, honeste iusteque vivatur, nec sapienter, honeste, iuste, nisi
+iucunde.
+
+Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia
+dominorum domus; quo minus animus a se ipse dissidens secumque
+discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest.
+Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil
+quieti videre, nihil tranquilli potest.
+
+Quodsi corporis gravioribus morbis vitae iucunditas impeditur, quanto
+magis animi morbis impediri necesse est! Animi autem morbi sunt
+cupiditates inmensae et inanes divitiarum, gloriae, dominationis,
+libidinosarum etiam voluptatum. Accedunt aegritudines, molestiae,
+maerores, qui exedunt animos conficiuntque curis hominum non
+intellegentium nihil dolendum esse animo, quod sit a dolore corporis
+praesenti futurove seiunctum. Nec vero quisquam stultus non horum
+morborum aliquo laborat, nemo igitur est non miser.
+
+Accedit etiam mors, quae quasi saxum Tantalo semper impendet, tum
+superstitio, qua qui est imbutus quietus esse numquam potest. Praeterea
+bona praeterita non meminerunt, praesentibus non fruuntur, futura modo
+expectant, quae quia certa esse non possunt, conficiuntur et angore et
+metu maximeque cruciantur, cum sero sentiunt frustra se aut pecuniae
+studuisse aut imperiis aut opibus aut gloriae. Nullas enim consequuntur
+voluptates, quarum potiendi spe inflammati multos labores magnosque
+susceperant.
+
+Ecce autem alii minuti et angusti aut omnia semper desperantes aut
+malivoli, invidi, difficiles, lucifugi, maledici, monstruosi, alii autem
+etiam amatoriis levitatibus dediti, alii petulantes, alii audaces,
+protervi, idem intemperantes et ignavi, numquam in sententia
+permanentes, quas ob causas in eorum vita nulla est intercapedo
+molestiae. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non
+beatus. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Illi enim negant
+esse bonum quicquam nisi nescio quam illam umbram, quod appellant
+honestum non tam solido quam splendido nomine, virtutem autem nixam hoc
+honesto nullam requirere voluptatem atque ad beate vivendum se ipsa esse
+contentam.
+
+Sed possunt haec quadam ratione dici non modo non repugnantibus, verum
+etiam approbantibus nobis. Sic enim ab Epicuro sapiens semper beatus
+inducitur: finitas habet cupiditates, neglegit mortem, de diis
+inmortalibus sine ullo metu vera sentit, non dubitat, si ita melius sit,
+migrare de vita. His rebus instructus semper est in voluptate. Neque
+enim tempus est ullum, quo non plus voluptatum habeat quam dolorum. Nam
+et praeterita grate meminit et praesentibus ita potitur, ut animadvertat
+quanta sint ea quamque iucunda, neque pendet ex futuris, sed expectat
+illa, fruitur praesentibus ab iisque vitiis, quae paulo ante collegi,
+abest plurimum et, cum stultorum vitam cum sua comparat, magna afficitur
+voluptate. Dolores autem si qui incurrunt, numquam vim tantam habent, ut
+non plus habeat sapiens, quod gaudeat, quam quod angatur.
+
+Optime vero Epicurus, quod exiguam dixit fortunam intervenire sapienti
+maximasque ab eo et gravissimas res consilio ipsius et ratione
+administrari neque maiorem voluptatem ex infinito tempore aetatis
+percipi posse, quam ex hoc percipiatur, quod videamus esse finitum. In
+dialectica autem vestra nullam existimavit esse nec ad melius vivendum
+nec ad commodius disserendum viam. In physicis plurimum posuit. Ea
+scientia et verborum vis et natura orationis et consequentium
+repugnantiumve ratio potest perspici. Omnium autem rerum natura cognita
+levamur superstitione, liberamur mortis metu, non conturbamur
+ignoratione rerum, e qua ipsa horribiles existunt saepe formidines.
+Denique etiam morati melius erimus, cum didicerimus quid natura
+desideret. Tum vero, si stabilem scientiam rerum tenebimus, servata
+illa, quae quasi delapsa de caelo est ad cognitionem omnium, regula, ad
+quam omnia iudicia rerum dirigentur, numquam ullius oratione victi
+sententia desistemus.
+
+Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum
+iudicia defendere. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a
+sensibus; qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique
+poterit aliquid cognosci et percipi. Quos qui tollunt et nihil posse
+percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt,
+quod disserunt. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis
+ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Sic e physicis et fortitudo
+sumitur contra mortis timorem et constantia contra metum religionis et
+sedatio animi omnium rerum occultarum ignoratione sublata et moderatio
+natura cupiditatum generibusque earum explicatis, et, ut modo docui,
+cognitionis regula et iudicio ab eadem illa constituto veri a falso
+distinctio traditur.
+
+Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam,
+si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. De qua
+Epicurus quidem ita dicit, omnium rerum, quas ad beate vivendum
+sapientia comparaverit, nihil esse maius amicitia, nihil uberius, nihil
+iucundius. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis
+et moribus comprobavit. Quod quam magnum sit fictae veterum fabulae
+declarant, in quibus tam multis tamque variis ab ultima antiquitate
+repetitis tria vix amicorum paria reperiuntur, ut ad Orestem pervenias
+profectus a Theseo. At vero Epicurus una in domo, et ea quidem angusta,
+quam magnos quantaque amoris conspiratione consentientis tenuit amicorum
+greges! Quod fit etiam nunc ab Epicureis. Sed ad rem redeamus; de
+hominibus dici non necesse est.
+
+Tribus igitur modis video esse a nostris de amicitia disputatum. Alii
+cum eas voluptates, quae ad amicos pertinerent, negarent esse per se
+ipsas tam expetendas, quam nostras expeteremus, quo loco videtur
+quibusdam stabilitas amicitiae vacillare, tuentur tamen eum locum seque
+facile, ut mihi videtur, expediunt. Ut enim virtutes, de quibus ante
+dictum est, sic amicitiam negant posse a voluptate discedere. Nam cum
+solitudo et vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa
+monet amicitias comparare, quibus partis confirmatur animus et a spe
+pariendarum voluptatum seiungi non potest.
+
+Atque ut odia, invidiae, despicationes adversantur voluptatibus, sic
+amicitiae non modo fautrices fidelissimae, sed etiam effectrices sunt
+voluptatum tam amicis quam sibi, quibus non solum praesentibus fruuntur,
+sed etiam spe eriguntur consequentis ac posteri temporis. Quod quia
+nullo modo sine amicitia firmam et perpetuam iucunditatem vitae tenere
+possumus neque vero ipsam amicitiam tueri, nisi aeque amicos et nosmet
+ipsos diligamus, idcirco et hoc ipsum efficitur in amicitia, et amicitia
+cum voluptate conectitur. Nam et laetamur amicorum laetitia aeque atque
+nostra et pariter dolemus angoribus.
+
+Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum,
+quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet
+propter amici voluptatem. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad
+modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda
+sunt. Praeclare enim Epicurus his paene verbis: ‘Eadem’, inquit,
+‘scientia confirmavit animum, ne quod aut sempiternum aut diuturnum
+timeret malum, quae perspexit in hoc ipso vitae spatio amicitiae
+praesidium esse firmissimum.’
+
+Sunt autem quidam Epicurei timidiores paulo contra vestra convicia, sed
+tamen satis acuti, qui verentur ne, si amicitiam propter nostram
+voluptatem expetendam putemus, tota amicitia quasi claudicare videatur.
+Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum
+voluntates fieri propter voluptatem; cum autem usus progrediens
+familiaritatem effecerit, tum amorem efflorescere tantum, ut, etiamsi
+nulla sit utilitas ex amicitia, tamen ipsi amici propter se ipsos
+amentur. Etenim si loca, si fana, si urbes, si gymnasia, si campum, si
+canes, si equos, si ludicra exercendi aut venandi consuetudine adamare
+solemus, quanto id in hominum consuetudine facilius fieri poterit et
+iustius?
+
+Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus
+amicos quam se ipsos diligant. Quod et posse fieri intellegimus et saepe
+etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri
+posse, quod coniunctione tali sit aptius. Quibus ex omnibus iudicari
+potest non modo non impediri rationem amicitiae, si summum bonum in
+voluptate ponatur, sed sine hoc institutionem omnino amicitiae non posse
+reperiri.
+
+Quapropter si ea, quae dixi, sole ipso illustriora et clariora sunt, si
+omnia dixi hausta e fonte naturae, si tota oratio nostra omnem sibi
+fidem sensibus confirmat, id est incorruptis atque integris testibus, si
+infantes pueri, mutae etiam bestiae paene loquuntur magistra ac duce
+natura nihil esse prosperum nisi voluptatem, nihil asperum nisi dolorem,
+de quibus neque depravate iudicant neque corrupte, nonne ei maximam
+gratiam habere debemus, qui hac exaudita quasi voce naturae sic eam
+firme graviterque comprehenderit, ut omnes bene sanos in viam placatae,
+tranquillae, quietae, beatae vitae deduceret? Qui quod tibi parum
+videtur eruditus, ea causa est, quod nullam eruditionem esse duxit, nisi
+quae beatae vitae disciplinam iuvaret.
+
+An ille tempus aut in poetis evolvendis, ut ego et Triarius te hortatore
+facimus, consumeret, in quibus nulla solida utilitas omnisque puerilis
+est delectatio, aut se, ut Plato, in musicis, geometria, numeris, astris
+contereret, quae et a falsis initiis profecta vera esse non possunt et,
+si essent vera, nihil afferrent, quo iucundius, id est quo melius
+viveremus, eas ergo artes persequeretur, vivendi artem tantam tamque et
+operosam et perinde fructuosam relinqueret? Non ergo Epicurus
+ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea
+putant usque ad senectutem esse discenda.
+
+Quae cum dixisset, Explicavi, inquit, sententiam meam, et eo quidem
+consilio, tuum iudicium ut cognoscerem, quoniam mihi ea facultas, ut id
+meo arbitratu facerem, ante hoc tempus numquam est data.
+
+Hic cum uterque me intueretur seseque ad audiendum significarent
+paratos, Primum, inquam, deprecor, ne me tamquam philosophum putetis
+scholam vobis aliquam explicaturum, quod ne in ipsis quidem philosophis
+magnopere umquam probavi. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae
+iure dici potest, quicquam tale fecit? Eorum erat iste mos qui tum
+sophistae nominabantur, quorum e numero primus est ausus Leontinus
+Gorgias in conventu poscere quaestionem, id est iubere dicere, qua de re
+quis vellet audire. Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc
+institutum postea translatum ad philosophos nostros esset.
+
+Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone
+intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Is enim percontando atque
+interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut
+ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Qui mos cum a
+posterioribus non esset retentus, Arcesilas eum revocavit instituitque
+ut ii, qui se audire vellent, non de se quaererent, sed ipsi dicerent,
+quid sentirent; quod cum dixissent, ille contra. Sed eum qui audiebant,
+quoad poterant, defendebant sententiam suam. Apud ceteros autem
+philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; quod quidem iam fit etiam in
+Academia. Ubi enim is, qui audire vult, ita dixit: ‘Voluptas mihi
+videtur esse summum bonum’, perpetua oratione contra disputatur, ut
+facile intellegi possit eos, qui aliquid sibi videri dicant, non ipsos
+in ea sententia esse, sed audire velle contraria.
+
+Nos commodius agimus. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed
+etiam cur. Ego autem arbitror, quamquam admodum delectatus sum eius
+oratione perpetua, tamen commodius, cum in rebus singulis insistas et
+intellegas quid quisque concedat, quid abnuat, ex rebus concessis
+concludi quod velis et ad exitum perveniri. Cum enim fertur quasi
+torrens oratio, quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas,
+nihil apprehendas, nusquam orationem rapidam coerceas. Omnis autem in
+quaerendo, quae via quadam et ratione habetur, oratio praescribere
+primum debet ut quibusdam in formulis ea res agetur, ut, inter quos
+disseritur, conveniat quid sit id, de quo disseratur.
+
+Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni
+disputatione id fieri oportere. Sed quod proximum fuit non vidit. Negat
+enim definiri rem placere, sine quo fieri interdum non potest, ut inter
+eos, qui ambigunt, conveniat quid sit id, de quo agatur, velut in hoc
+ipso, de quo nunc disputamus. Quaerimus enim finem bonorum. Possumusne
+hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum
+dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum?
+
+Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit
+aperitur, definitio est. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nam
+hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo
+omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur.
+Praeclare hoc quidem. Bonum ipsum etiam quid esset, fortasse, si opus
+fuisset, definisses aut quod esset natura adpetendum aut quod prodesset
+aut quod iuvaret aut quod liberet modo. Nunc idem, nisi molestum est,
+quoniam tibi non omnino displicet definire et id facis, cum vis, velim
+definias quid sit voluptas, de quo omnis haec quaestio est.
+
+Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut qui, quo
+magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Me ipsum esse
+dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et
+satis firme conceptam animo atque comprehensam. Nunc autem dico ipsum
+Epicurum nescire et in eo nutare eumque, qui crebro dicat diligenter
+oportere exprimi quae vis subiecta sit vocibus, non intellegere
+interdum, quid sonet haec vox voluptatis, id est quae res huic voci
+subiciatur. Tum ille ridens: Hoc vero, inquit, optimum, ut is, qui finem
+rerum expetendarum voluptatem esse dicat, id extremum, id ultimum
+bonorum, id ipsum quid et quale sit, nesciat! Atqui, inquam, aut
+Epicurus quid sit voluptas aut omnes mortales, qui ubique sunt,
+nesciunt. Quonam, inquit, modo? Quia voluptatem hanc esse sentiunt
+omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur.
+
+Quid ergo? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Non semper,
+inquam; nam interdum nimis etiam novit, quippe qui testificetur ne
+intellegere quidem se posse ubi sit aut quod sit ullum bonum praeter
+illud, quod cibo et potione et aurium delectatione et obscena voluptate
+capiatur. An haec ab eo non dicuntur? Quasi vero me pudeat, inquit,
+istorum, aut non possim quem ad modum ea dicantur ostendere! Ego vero
+non dubito, inquam, quin facile possis, nec est quod te pudeat sapienti
+adsentiri, qui se unus, quod sciam, sapientem profiteri sit ausus. Nam
+Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro,
+repudiare tantum beneficium noluisse; septem autem illi non suo, sed
+populorum suffragio omnium nominati sunt.
+
+Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum
+nosse quam ceteros. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur.
+Graece […], Latine voluptatem vocant. Quid est igitur, inquit, quod
+requiras? Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut
+Epicurum reprehensum velim. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si
+quid attuleris, quam te reprehenderim. Tenesne igitur, inquam,
+Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri
+oportere? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quid? Idem
+iste, inquam, de voluptate quid sentit?
+
+Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Aliud igitur esse censet
+gaudere, aliud non dolere. Et quidem, inquit, vehementer errat; nam, ut
+paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio.
+Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; aliam vero vim
+voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris,
+concedas necesse est. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem;
+dici enim nihil potest verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in
+bibendo voluptas? Quis istud possit, inquit, negare? Eademne, quae
+restincta siti? Immo alio genere; restincta enim sitis stabilitatem
+voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in
+motu est. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?
+
+Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor
+detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Memini vero, inquam;
+sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Varietas enim Latinum
+verbum est, idque proprie quidem in disparibus coloribus dicitur, sed
+transfertur in multa disparia: varium poema, varia oratio, varii mores,
+varia fortuna, voluptas etiam varia dici solet, cum percipitur e multis
+dissimilibus rebus dissimilis efficientibus voluptates. Eam si
+varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego;
+ista varietas quae sit non satis perspicio, quod ais, cum dolore
+careamus, tum in summa voluptate nos esse, cum autem vescamur iis rebus,
+quae dulcem motum afferant sensibus, tum esse in motu voluptatem, qui
+faciat varietatem voluptatum, sed non augeri illam non dolendi
+voluptatem, quam cur voluptatem appelles nescio.
+
+An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Immo
+sit sane nihil melius, inquam–nondum enim id quaero–, num propterea idem
+voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Plane idem, inquit, et
+maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Quid dubitas igitur,
+inquam, summo bono a te ita constituto, ut id totum in non dolendo sit,
+id tenere unum, id tueri, id defendere?
+
+Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic
+voluptatem in virtutum concilium adducere? Invidiosum nomen est, infame,
+suspectum. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere
+nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Quod quidem mihi si quando dictum
+est–est autem dictum non parum saepe–, etsi satis clemens sum in
+disputando, tamen interdum soleo subirasci. Egone non intellego, quid
+sit […] Graece, Latine voluptas? Utram tandem linguam nescio? Deinde qui
+fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt?
+Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui
+philosophus futurus sit, scire litteras. Itaque ut maiores nostri ab
+aratro adduxerunt Cincinnatum illum, ut dictator esset, sic vos de pagis
+omnibus colligitis bonos illos quidem viros, sed certe non pereruditos.
+
+Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Ut scias
+me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille […]. Et
+quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat;
+hic nihil fuit, quod quaereremus. Nullum inveniri verbum potest quod
+magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Huic
+verbo omnes, qui ubique sunt, qui Latine sciunt, duas res subiciunt,
+laetitiam in animo, commotionem suavem iucunditatis in corpore. Nam et
+ille apud Trabeam ‘voluptatem animi nimiam’ laetitiam dicit eandem, quam
+ille Caecilianus, qui ‘omnibus laetitiis laetum’ esse se narrat. Sed hoc
+interest, quod voluptas dicitur etiam in animo–vitiosa res, ut Stoici
+putant, qui eam sic definiunt: sublationem animi sine ratione opinantis
+se magno bono frui–, non dicitur laetitia nec gaudium in corpore.
+
+In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum
+percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Hanc quoque
+iucunditatem, si vis, transfer in animum; iuvare enim in utroque
+dicitur, ex eoque iucundum, modo intellegas inter illum, qui dicat:
+‘Tanta laetitia auctus sum, ut nihil
+constet’, et eum, qui: ‘Nunc demum mihi
+animus ardet’, quorum alter laetitia gestiat, alter dolore
+crucietur, esse illum medium: ‘Quamquam haec inter nos
+nuper notitia admodum est’, qui nec laetetur nec angatur,
+itemque inter eum, qui potiatur corporis expetitis voluptatibus, et eum,
+qui crucietur summis doloribus, esse eum, qui utroque careat.
+
+Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece
+loqui vel Latine docendus? Et tamen vide, ne, si ego non intellegam quid
+Epicurus loquatur, cum Graece, ut videor, luculenter sciam, sit aliqua
+culpa eius, qui ita loquatur, ut non intellegatur. Quod duobus modis
+sine reprehensione fit, si aut de industria facias, ut Heraclitus,
+‘cognomento qui […] perhibetur, quia de natura nimis obscure memoravit’,
+aut cum rerum obscuritas, non verborum, facit ut non intellegatur
+oratio, qualis est in Timaeo Platonis. Epicurus autem, ut opinor, nec
+non vult, si possit, plane et aperte loqui, nec de re obscura, ut
+physici, aut artificiosa, ut mathematici, sed de illustri et facili et
+iam in vulgus pervagata loquitur. Quamquam non negatis nos intellegere
+quid sit voluptas, sed quid ille dicat. E quo efficitur, non ut nos non
+intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur,
+nostrum neglegat.
+
+Si enim idem dicit, quod Hieronymus, qui censet summum bonum esse sine
+ulla molestia vivere, cur mavult dicere voluptatem quam vacuitatem
+doloris, ut ille facit, qui quid dicat intellegit? Sin autem voluptatem
+putat adiungendam eam, quae sit in motu–sic enim appellat hanc dulcem:
+‘in motu’, illam nihil dolentis ‘in stabilitate’–, quid tendit? Cum
+efficere non possit ut cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui
+suam naturam sensumque perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem
+esse videatur. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex
+animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Quis enim est, qui non
+videat haec esse in natura rerum tria? Unum, cum in voluptate sumus,
+alterum, cum in dolore, tertium hoc, in quo nunc equidem sum, credo item
+vos, nec in dolore nec in voluptate; ut in voluptate sit, qui epuletur,
+in dolore, qui torqueatur. Tu autem inter haec tantam multitudinem
+hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?
+
+Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea
+quidem summa, esse dico. Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat
+mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Tum ille:
+Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita
+me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Rhetorice
+igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Quasi vero, inquit,
+perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Zenonis
+est, inquam, hoc Stoici. Omnem vim loquendi, ut iam ante Aristoteles, in
+duas tributam esse partes, rhetoricam palmae, dialecticam pugni similem
+esse dicebat, quod latius loquerentur rhetores, dialectici autem
+compressius. Obsequar igitur voluntati tuae dicamque, si potero,
+rhetorice, sed hac rhetorica philosophorum, non nostra illa forensi,
+quam necesse est, cum populariter loquatur, esse interdum paulo
+hebetiorem.
+
+Sed dum dialecticam, Torquate, contemnit Epicurus, quae una continet
+omnem et perspiciendi quid in quaque re sit scientiam et iudicandi quale
+quidque sit et ratione ac via disputandi, ruit in dicendo, ut mihi
+quidem videtur, nec ea, quae docere vult, ulla arte distinguit, ut haec
+ipsa, quae modo loquebamur. Summum a vobis bonum voluptas dicitur.
+Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; aliter enim explicari, quod
+quaeritur, non potest. Quam si explicavisset, non tam haesitaret. Aut
+enim eam voluptatem tueretur, quam Aristippus, id est, qua sensus
+dulciter ac iucunde movetur, quam etiam pecudes, si loqui possent,
+appellarent voluptatem, aut, si magis placeret suo more loqui, quam ut
+Omnes Danai atque Mycenenses. Attica pubes reliquique Graeci, qui hoc
+anapaesto citantur, hoc non dolere solum voluptatis nomine appellaret,
+illud Aristippeum contemneret, aut, si utrumque probaret, ut probat,
+coniungeret doloris vacuitatem cum voluptate et duobus ultimis uteretur.
+
+Multi enim et magni philosophi haec ultima bonorum iuncta fecerunt, ut
+Aristoteles virtutis usum cum vitae perfectae prosperitate coniunxit,
+Callipho adiunxit ad honestatem voluptatem, Diodorus ad eandem
+honestatem addidit vacuitatem doloris. Idem fecisset Epicurus, si
+sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi
+vetere sententia. Illi enim inter se dissentiunt. Propterea singulis
+finibus utuntur et, cum uterque Graece egregie loquatur, nec Aristippus,
+qui voluptatem summum bonum dicit, in voluptate ponit non dolere, neque
+Hieronymus, qui summum bonum statuit non dolere, voluptatis nomine
+umquam utitur pro illa indolentia, quippe qui ne in expetendis quidem
+rebus numeret voluptatem.
+
+Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Unum est sine dolore
+esse, alterum cum voluptate. Vos ex his tam dissimilibus rebus non modo
+nomen unum –nam id facilius paterer–, sed etiam rem unam ex duabus
+facere conamini, quod fieri nullo modo potest. Hic, qui utrumque probat,
+ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Cum enim
+eam ipsam voluptatem, quam eodem nomine omnes appellamus, laudat locis
+plurimis, audet dicere ne suspicari quidem se ullum bonum seiunctum ab
+illo Aristippeo genere voluptatis, atque ibi hoc dicit, ubi omnis eius
+est oratio de summo bono. In alio vero libro, in quo breviter
+comprehensis gravissimis sententiis quasi oracula edidisse sapientiae
+dicitur, scribit his verbis, quae nota tibi profecto, Torquate,
+sunt–quis enim vestrum non edidicit Epicuri […], id est quasi maxime
+ratas, quia gravissimae sint ad beate vivendum breviter enuntiatae
+sententiae?–animadverte igitur rectene hanc sententiam interpreter:
+
+‘Si ea, quae sunt luxuriosis efficientia voluptatum, liberarent eos
+deorum et mortis et doloris metu docerentque qui essent fines
+cupiditatum, nihil haberemus (quod reprehenderemus), cum undique
+complerentur voluptatibus nec haberent ulla ex parte aliquid aut dolens
+aut aegrum, id est autem malum.’ Hoc loco tenere se Triarius non potuit.
+Obsecro, inquit, Torquate, haec dicit Epicurus? Quod mihi quidem visus
+est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. At ille non
+pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; sed quid
+sentiat, non videtis. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam
+intellegam quid sentiat; sed plane dicit quod intellegit. Idque si ita
+dicit, non esse reprehendendos luxuriosos, si sapientes sint, dicit
+absurde, similiter et si dicat non reprehendendos parricidas, si nec
+cupidi sint nec deos metuant nec mortem nec dolorem. Et tamen quid
+attinet luxuriosis ullam exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum
+luxuriose viverent, a summo philosopho non reprehenderentur eo nomine
+dumtaxat, cetera caverent?
+
+Sed tamen nonne reprehenderes, Epicure, luxuriosos ob eam ipsam causam,
+quod ita viverent, ut persequerentur cuiusque modi voluptates, cum esset
+praesertim, ut ais tu, summa voluptas nihil dolere? Atqui reperiemus
+asotos primum ita non religiosos, ut edint de patella, deinde ita mortem
+non timentes, ut illud in ore habeant ex Hymnide: ‘Mihi sex menses satis
+sunt vitae, septimum Orco spondeo’. Iam doloris medicamenta illa
+Epicurea tamquam de narthecio proment: ‘Si gravis, brevis; si longus,
+levis.’ Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas
+cupiditates habere.
+
+Quid ergo attinet dicere: ‘Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas
+cupiditates haberent’? Hoc est dicere: ‘Non reprehenderem asotos, si non
+essent asoti.’ isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Hic
+homo severus luxuriam ipsam per se reprehendendam non putat, et hercule,
+Torquate, ut verum loquamur, si summum bonum voluptas est, rectissime
+non putat. Noli enim mihi fingere asotos, ut soletis, qui in mensam
+vomant, et qui de conviviis auferantur crudique postridie se rursus
+ingurgitent, qui solem, ut aiunt, nec occidentem umquam viderint nec
+orientem, qui consumptis patrimoniis egeant. Nemo nostrum istius generis
+asotos iucunde putat vivere. Mundos, elegantis, optimis cocis,
+pistoribus, piscatu, aucupio, venatione, his omnibus exquisitis,
+vitantes cruditatem, quibus vinum defusum e pleno sit chrysizon, ut ait
+Lucilius, cui nihildum situlus et sacculus abstulerit, adhibentis ludos
+et quae sequuntur, illa, quibus detractis clamat Epicurus se nescire
+quid sit bonum; adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat
+his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium–hos ergo asotos
+bene quidem vivere aut beate numquam dixerim.
+
+Ex quo efficitur, non ut voluptas ne sit voluptas, sed ut voluptas non
+sit summum bonum. Nec ille, qui Diogenem Stoicum adolescens, post autem
+Panaetium audierat, Laelius, eo dictus est sapiens, quod non
+intellegeret quid suavissimum esset–nec enim sequitur, ut, cui cor
+sapiat, ei non sapiat palatus–, sed quia parvi id duceret. O lapathe, ut
+iactare, nec es satis cognitu’ qui sis! In quo [cognitu] Laelius
+clamores […] ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros.
+Praeclare Laelius, et recte […], illudque vere: O Publi, o gurges,
+Galloni! Es homo miser, inquit. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia
+in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Is haec
+loquitur, qui in voluptate nihil ponens negat eum bene cenare, qui omnia
+ponat in voluptate, et tamen non negat libenter cenasse umquam
+Gallonium– mentiretur enim–, sed bene. Ita graviter et severe voluptatem
+secrevit a bono. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter
+cenare, qui libenter, non continuo bene.
+
+Semper Laelius bene. Quid bene? Dicet Lucilius: ‘cocto, condito’, sed
+cedo caput cenae: ‘sermone bono’, quid ex eo? ‘si quaeris, libenter’;
+veniebat enim ad cenam, ut animo quieto satiaret desideria naturae.
+Recte ergo is negat umquam bene cenasse Gallonium, recte miserum, cum
+praesertim in eo omne studium consumeret. Quem libenter cenasse nemo
+negat. Cur igitur non bene? Quia, quod bene, id recte, frugaliter,
+honeste; ille porro [male] prave, nequiter, turpiter cenabat; non igitur
+(bene). Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat,
+sed suavitatem ipsam neglegebat; quod non faceret, si in voluptate
+summum bonum poneret.
+
+Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam
+ut loqui deceat frugaliter. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere,
+cum id ne in cena quidem posse videamur? Quo modo autem philosophus
+loquitur? ‘Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales
+et non necessariae, nec naturales nec necessariae.’ primum divisit
+ineleganter; duo enim genera quae erant, fecit tria. Hoc est non
+dividere, sed frangere. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic
+solent: ‘Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo,
+necessariae et non necessariae.’ confecta res esset. Vitiosum est enim
+in dividendo partem in genere numerare.
+
+Sed hoc sane concedamus. Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse
+loquitur. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Et quidem illud ipsum
+non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus
+finiendis. An potest cupiditas finiri? Tollenda est atque extrahenda
+radicitus. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici
+possit? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit
+modum, et luxuriosus eodem modo. Qualis ista philosophia est, quae non
+interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum?
+Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero.
+Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam,
+cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur,
+tamquam capitis accuset.
+
+Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quod equidem non
+reprehendo; est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua
+decreta defendere. Sed tamen ex eo, quod eam voluptatem, quam omnes
+gentes hoc nomine appellant, videtur amplexari saepe vehementius, in
+magnis interdum versatur angustiis, ut hominum conscientia remota nihil
+tam turpe sit, quod voluptatis causa non videatur esse facturus. Deinde,
+ubi erubuit–vis enim est permagna naturae–, confugit illuc, ut neget
+accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. At iste non
+dolendi status non vocatur voluptas. ‘Non laboro’, inquit, ‘de nomine’.
+Quid, quod res alia tota est? ‘Reperiam multos, vel innumerabilis
+potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid
+velim, facile persuadeam.’ quid ergo dubitamus, quin, si non dolere
+voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Cur id non
+ita fit? ‘Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio.’
+
+Hoc vero non videre, maximo argumento esse voluptatem illam, qua sublata
+neget se intellegere omnino quid sit bonum–eam autem ita persequitur:
+quae palato percipiatur, quae auribus; cetera addit, quae si appelles,
+honos praefandus sit–hoc igitur, quod solum bonum severus et gravis
+philosophus novit, idem non videt ne expetendum quidem esse, quod eam
+voluptatem hoc eodem auctore non desideremus, cum dolore careamus.
+
+Quam haec sunt contraria! Hic si definire, si dividere didicisset, si
+loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in
+tantas salebras incidisset. Nunc vides, quid faciat. Quam nemo umquam
+voluptatem appellavit, appellat; quae duo sunt, unum facit. Hanc in motu
+voluptatem –sic enim has suaves et quasi dulces voluptates
+appellat–interdum ita extenuat, ut M’. Curium putes loqui, interdum ita
+laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem.
+Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est.
+Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Luxuriam
+non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Hoc loco
+discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante
+fiant.
+
+A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. ‘Simul
+atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum,
+aspernatur dolorem ut malum.’ De malis autem et bonis ab iis animalibus,
+quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Haec et tu ita
+posuisti, et verba vestra sunt. Quam multa vitiosa! Summum enim bonum et
+malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente?
+Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Si stante, hoc natura
+videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; si movente, quod tamen
+dicitis, nulla turpis voluptas erit, quae praetermittenda sit, et simul
+non proficiscitur animal illud modo natum a summa voluptate, quae est a
+te posita in non dolendo.
+
+Nec tamen argumentum hoc Epicurus a parvis petivit aut etiam a bestiis,
+quae putat esse specula naturae, ut diceret ab iis duce natura hanc
+voluptatem expeti nihil dolendi. Nec enim haec movere potest appetitum
+animi, nec ullum habet ictum, quo pellat animum, status hic non dolendi,
+itaque in hoc eodem peccat Hieronymus. At ille pellit, qui permulcet
+sensum voluptate. Itaque Epicurus semper hoc utitur, ut probet
+voluptatem natura expeti, quod ea voluptas, quae in motu sit, et parvos
+ad se alliciat et bestias, non illa stabilis, in qua tantum inest nihil
+dolere. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci,
+in alia summum bonum ponere?
+
+Bestiarum vero nullum iudicium puto. Quamvis enim depravatae non sint,
+pravae tamen esse possunt. Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum
+de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem
+depravata mala disciplina, sed natura sua. Nec vero ut voluptatem
+expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut
+integrum se salvumque velit. Omne enim animal, simul et ortum est, se
+ipsum et omnes partes suas diligit duasque, quae maximae sunt, in primis
+amplectitur, animum et corpus, deinde utriusque partes. Nam sunt et in
+animo praecipua quaedam et in corpore, quae cum leviter agnovit, tum
+discernere incipit, ut ea, quae prima data sunt natura, appetat
+asperneturque contraria.
+
+In his primis naturalibus voluptas insit necne, magna quaestio est.
+Nihil vero putare esse praeter voluptatem, non membra, non sensus, non
+ingenii motum, non integritatem corporis, non valitudinem [corporis],
+summae mihi videtur inscitiae. Atque ab isto capite fluere necesse est
+omnem rationem bonorum et malorum. Polemoni et iam ante Aristoteli ea
+prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Ergo nata est sententia veterum
+Academicorum et Peripateticorum, ut finem bonorum dicerent secundum
+naturam vivere, id est virtute adhibita frui primis a natura datis.
+Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem
+doloris. ** his omnibus, quos dixi, consequentes fines sunt bonorum,
+Aristippo simplex voluptas, Stoicis consentire naturae, quod esse volunt
+e virtute, id est honeste, vivere, quod ita interpretantur: vivere cum
+intellegentia rerum earum, quae natura evenirent, eligentem ea, quae
+essent secundum naturam, reicientemque contraria.
+
+Ita tres sunt fines expertes honestatis, unus Aristippi vel Epicuri,
+alter Hieronymi, Carneadi tertius, tres, in quibus honestas cum aliqua
+accessione, Polemonis, Calliphontis, Diodori, una simplex, cuius Zeno
+auctor, posita in decore tota, id est in honestate; nam Pyrrho, Aristo,
+Erillus iam diu abiecti. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum
+initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas,
+Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Epicurus autem cum
+in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus,
+idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; sin eam, quam Hieronymus,
+(ne) fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione
+poneret.
+
+Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem
+malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, (cum)
+privatarum litium iudices sumus. Nihil enim possumus iudicare, nisi quod
+est nostri iudicii–in quo frustra iudices solent, cum sententiam
+pronuntiant, addere: ‘si quid mei iudicii est’; si enim non fuit eorum
+iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum–. Quid iudicant
+sensus? Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum
+rotundum.
+
+Aequam igitur pronuntiabit sententiam ratio adhibita primum divinarum
+humanarumque rerum scientia, quae potest appellari rite sapientia,
+deinde adiunctis virtutibus, quas ratio rerum omnium dominas, tu
+voluptatum satellites et ministras esse voluisti. Quarum adeo omnium
+sententia pronuntiabit primum de voluptate nihil esse ei loci, non modo
+ut sola ponatur in summi boni sede, quam quaerimus, sed ne illo quidem
+modo, ut ad honestatem applicetur. De vacuitate doloris eadem sententia
+erit.
+
+Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis
+non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Ita relinquet
+duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Aut enim statuet nihil
+esse bonum nisi honestum, nihil malum nisi turpe, cetera aut omnino
+nihil habere momenti aut tantum, ut nec expetenda nec fugienda, sed
+eligenda modo aut reicienda sint, aut anteponet eam, quam cum honestate
+ornatissimam, tum etiam ipsis initiis naturae et totius perfectione
+vitae locupletatam videbit. Quod eo liquidius faciet, si perspexerit
+rerum inter eas verborumne sit controversia.
+
+Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quantum enim potero,
+minuam contentiones omnesque simplices sententias eorum, in quibus nulla
+inest virtutis adiunctio, omnino a philosophia semovendas putabo, primum
+Aristippi Cyrenaicorumque omnium, quos non est veritum in ea voluptate,
+quae maxima dulcedine sensum moveret, summum bonum ponere contemnentis
+istam vacuitatem doloris.
+
+Hi non viderunt, ut ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum
+canem, sic hominem ad duas res, ut ait Aristoteles, ad intellegendum et
+agendum, esse natum quasi mortalem deum, contraque ut tardam aliquam et
+languidam pecudem ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum
+animal ortum esse voluerunt, quo nihil mihi videtur absurdius.
+
+Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed
+solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Aliter autem
+vobis placet. Sed ille, ut dixi, vitiose. Nec enim figura corporis nec
+ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum
+hominem, ut frueretur voluptatibus. Nec vero audiendus Hieronymus, cui
+summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe
+dicitis, nihil dolere. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo
+satis est ad bene vivendum. Hoc dixerit potius Ennius: ‘Nimium boni est,
+cui nihil est mali’. Nos beatam vitam non depulsione mali, sed adeptione
+boni iudicemus, nec eam cessando, sive gaudentem, ut Aristippus, sive
+non dolentem, ut hic, sed agendo aliquid considerandove quaeramus.
+
+Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, quod is
+non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum
+gerebat, opponeret. Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem
+auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de
+quo omnis haec quaestio est. Nam qui ad virtutem adiungunt vel
+voluptatem, quam unam virtus minimi facit, vel vacuitatem doloris, quae
+etiamsi malo caret, tamen non est summum bonum, accessione utuntur non
+ita probabili, nec tamen, cur id tam parce tamque restricte faciant,
+intellego. Quasi enim emendum eis sit, quod addant ad virtutem, primum
+vilissimas res addunt, dein singulas potius, quam omnia, quae prima
+natura approbavisset, ea cum honestate coniungerent.
+
+Quae quod Aristoni et Pyrrhoni omnino visa sunt pro nihilo, ut inter
+optime valere et gravissime aegrotare nihil prorsus dicerent interesse,
+recte iam pridem contra eos desitum est disputari. Dum enim in una
+virtute sic omnia esse voluerunt, ut eam rerum selectione expoliarent
+nec ei quicquam, aut unde oriretur, darent, aut ubi niteretur, virtutem
+ipsam, quam amplexabantur, sustulerunt. Erillus autem ad scientiam omnia
+revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum nec quo vita
+gubernari possit. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; post enim
+Chrysippum (eum) non sane est disputatum. Restatis igitur vos; nam cum
+Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata
+cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur.
+
+Cum Epicuro autem hoc plus est negotii, quod e duplici genere voluptatis
+coniunctus est, quodque et ipse et amici eius et multi postea defensores
+eius sententiae fuerunt, et nescio quo modo, is qui auctoritatem minimam
+habet, maximam vim, populus cum illis facit. Quos nisi redarguimus,
+omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Ita ceterorum
+sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum
+voluptate certatio. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens,
+Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum
+comparatione positum putat. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid
+ostendero, quod sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra
+omnia. Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto
+accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit.
+
+Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni
+utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure
+laudari. Quod quale sit, non tam definitione, qua sum usus, intellegi
+potest, quamquam aliquantum potest, quam communi omnium iudicio et
+optimi cuiusque studiis atque factis, qui permulta ob eam unam causam
+faciunt, quia decet, quia rectum, quia honestum est, etsi nullum
+consecuturum emolumentum vident. Homines enim, etsi aliis multis, tamen
+hoc uno plurimum a bestiis differunt, quod rationem habent a natura
+datam mentemque acrem et vigentem celerrimeque multa simul agitantem et,
+ut ita dicam, sagacem, quae et causas rerum et consecutiones videat et
+similitudines transferat et disiuncta coniungat et cum praesentibus
+futura copulet omnemque complectatur vitae consequentis statum. Eademque
+ratio fecit hominem hominum adpetentem cumque iis natura et sermone et
+usu congruentem, ut profectus a caritate domesticorum ac suorum serpat
+longius et se implicet primum civium, deinde omnium mortalium societate
+atque, ut ad Archytam scripsit Plato, non sibi se soli natum meminerit,
+sed patriae, sed suis, ut perexigua pars ipsi relinquatur.
+
+Et quoniam eadem natura cupiditatem ingenuit homini veri videndi, quod
+facillime apparet, cum vacui curis etiam quid in caelo fiat scire
+avemus, his initiis inducti omnia vera diligimus, id est fidelia,
+simplicia, constantia, tum vana, falsa, fallentia odimus, ut fraudem,
+periurium, malitiam, iniuriam. Eadem ratio habet in se quiddam amplum
+atque magnificum, ad imperandum magis quam ad parendum accommodatum,
+omnia humana non tolerabilia solum, sed etiam levia ducens, altum
+quiddam et excelsum, nihil timens, nemini cedens, semper invictum.
+
+Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur et in
+eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et
+moderatio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate
+transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Nam ex his tribus
+laudibus, quas ante dixi, et temeritatem reformidat et non audet cuiquam
+aut dicto protervo aut facto nocere vereturque quicquam aut facere aut
+eloqui, quod parum virile videatur.
+
+Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae
+tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt,
+continetur. Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem
+esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Si enim ad honestatem
+omnia referant neque in ea voluptatem dicant inesse, ait eos voce inani
+sonare– his enim ipsis verbis utitur–neque intellegere nec videre sub
+hanc vocem honestatis quae sit subicienda sententia. Ut enim consuetudo
+loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum.
+‘Quod’, inquit, ‘quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius,
+tamen expetitur propter voluptatem.’
+
+Videsne quam sit magna dissensio? Philosophus nobilis, a quo non solum
+Graecia et Italia, sed etiam omnis barbaria commota est, honestum quid
+sit, si id non sit in voluptate, negat se intellegere, nisi forte illud,
+quod multitudinis rumore laudetur. Ego autem hoc etiam turpe esse saepe
+iudico et, si quando turpe non sit, tum esse non turpe, cum id a
+multitudine laudetur, quod sit ipsum per se rectum atque laudabile, non
+ob eam causam tamen illud dici esse honestum, quia laudetur a multis,
+sed quia tale sit, ut, vel si ignorarent id homines, vel si
+obmutuissent, sua tamen pulchritudine esset specieque laudabile. Itaque
+idem natura victus, cui obsisti non potest, dicit alio loco id, quod a
+te etiam paulo ante dictum est, non posse iucunde vivi nisi etiam
+honeste.
+
+Quid nunc ‘honeste’ dicit? Idemne, quod iucunde? Ergo ita: non posse
+honeste vivi, nisi honeste vivatur? An nisi populari fama? Sine ea
+igitur iucunde negat posse (se) vivere? Quid turpius quam sapientis
+vitam ex insipientium sermone pendere? Quid ergo hoc loco intellegit
+honestum? Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari.
+Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello
+peti? Non is vir est, ut, cum honestatem eo loco habeat, ut sine ea
+iucunde neget posse vivi, illud honestum, quod populare sit, sentiat et
+sine eo neget iucunde vivi posse, aut quicquam aliud honestum
+intellegat, nisi quod sit rectum ipsumque per se sua vi, sua natura, sua
+sponte laudabile.
+
+Itaque, Torquate, cum diceres clamare Epicurum non posse iucunde vivi,
+nisi honeste et sapienter et iuste viveretur, tu ipse mihi gloriari
+videbare. Tanta vis inerat in verbis propter earum rerum, quae
+significabantur his verbis, dignitatem, ut altior fieres, ut interdum
+insisteres, ut nos intuens quasi testificarere laudari honestatem et
+iustitiam aliquando ab Epicuro. Quam te decebat iis verbis uti, quibus
+si philosophi non uterentur, philosophia omnino non egeremus! Istorum
+enim verborum amore, quae perraro appellantur ab Epicuro, sapientiae,
+fortitudinis, iustitiae, temperantiae, praestantissimis ingeniis homines
+se ad philosophiae studium contulerunt.
+
+‘Oculorum’, inquit Plato, ‘est in nobis sensus acerrimus, quibus
+sapientiam non cernimus. Quam illa ardentis amores excitaret sui!’ Cur
+tandem? An quod ita callida est, ut optime possit architectari
+voluptates? Cur iustitia laudatur? aut unde est hoc contritum vetustate
+proverbium: ‘quicum in tenebris’? Hoc dictum in una re latissime patet,
+ut in omnibus factis re, non teste moveamur.
+
+Sunt enim levia et perinfirma, quae dicebantur a te, animi conscientia
+improbos excruciari, tum etiam poenae timore, qua aut afficiantur aut
+semper sint in metu ne afficiantur aliquando. Non oportet timidum aut
+inbecillo animo fingi non bonum illum virum, qui, quicquid fecerit, ipse
+se cruciet omniaque formidet, sed omnia callide referentem ad
+utilitatem, acutum, versutum, veteratorem, facile ut excogitet quo modo
+occulte, sine teste, sine ullo conscio fallat.
+
+An tu me de L. Tubulo putas dicere? Qui cum praetor quaestionem inter
+sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut
+anno proximo P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de
+ea re quaeri. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.\
+Caepioni. Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; erat
+enim res aperta. Non igitur de improbo, sed (de) callido improbo
+quaerimus, qualis Q. Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec
+vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam
+scilicet comprimere nihil est negotii. Is enim, qui occultus et tectus
+dicitur, tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius
+improbe facto videatur. Quid est enim aliud esse versutum?
+
+Memini me adesse P. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se
+esse heredem Q. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo
+rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Id Sextilius factum
+negabat. Poterat autem inpune; quis enim redargueret? Nemo nostrum
+credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam
+illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Addebat
+etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi
+aliter amicis videretur. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi
+amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad
+eam lege Voconia pervenire. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem,
+unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta
+emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset.
+Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Nihil
+minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Magni enim
+aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam.
+Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; est enim effectrix
+multarum et magnarum voluptatum.
+
+Ut igitur illis, qui, recta et honesta quae sunt, ea statuunt per se
+expetenda, adeunda sunt saepe pericula decoris honestatisque causa, sic
+vestris, qui omnia voluptate metiuntur, pericula adeunda sunt, ut
+adipiscantur magnas voluptates. Si magna res, magna hereditas agetur,
+cum pecunia voluptates pariantur plurimae, idem erit Epicuro vestro
+faciendum, si suum finem bonorum sequi volet, quod Scipioni magna gloria
+proposita, si Hannibalem in Africam retraxisset. Itaque quantum adiit
+periculum! Ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad
+voluptatem. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta,
+si opus erit, dimicabit.
+
+Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; deprehensus omnem poenam
+contemnet. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad
+ipsum etiam dolorem. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis,
+inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis,
+tolerabilem. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe
+faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Crassus fuit, qui tamen solebat
+uti suo bono, ut hodie est noster Pompeius, cui recte facienti gratia
+est habenda; esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Quam
+multa vero iniuste fieri possunt, quae nemo possit reprehendere!
+
+Si te amicus tuus moriens rogaverit, ut hereditatem reddas suae filiae,
+nec usquam id scripserit, ut scripsit Fadius, nec cuiquam dixerit, quid
+facies? Tu quidem reddes; ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus
+Peducaeus, Sex. F., is qui hunc nostrum reliquit effigiem et humanitatis
+et probitatis suae filium, cum doctus, tum omnium vir optimus et
+iustissimus, cum sciret nemo eum rogatum a Caio Plotio, equite Romano
+splendido, Nursino, ultro ad mulierem venit eique nihil opinanti viri
+mandatum euit hereditatemque reddidit. Sed ego ex te quaero, quoniam
+idem tu certe fecisses, nonne intellegas eo maiorem vim esse naturae,
+quod ipsi vos, qui omnia ad vestrum commodum et, ut ipsi dicitis, ad
+voluptatem referatis, tamen ea faciatis, e quibus appareat non
+voluptatem vos, sed officium sequi, plusque rectam naturam quam rationem
+pravam valere.
+
+Si scieris, inquit Carneades, aspidem occulte latere uspiam, et velle
+aliquem inprudentem super eam assidere, cuius mors tibi emolumentum
+futura sit, improbe feceris, nisi monueris ne assidat, sed inpunite
+tamen; scisse enim te quis coarguere possit? Sed nimis multa. Perspicuum
+est enim, nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si
+omnia haec ad utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri;
+deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a
+Laelio.
+
+Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio
+cupiditatum rationi oboediens. Satisne ergo pudori consulat, si quis
+sine teste libidini pareat? An est aliquid per se ipsum flagitiosum,
+etiamsi nulla comitetur infamia? Quid? Fortes viri voluptatumne calculis
+subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam
+animi ardore atque impetu concitati? utrum tandem censes, Torquate,
+Imperiosum illum, si nostra verba audiret, tuamne de se orationem
+libentius auditurum fuisse an meam, cum ego dicerem nihil eum fecisse
+sua causa omniaque rei publicae, tu contra nihil nisi sua? Si vero id
+etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi
+voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas?
+
+Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitates– malo enim
+dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro–, num etiam eius
+collega P. Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat
+et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de
+voluptatibus suis cogitabat? Ubi ut eam caperet aut quando? Cum sciret
+confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam
+Epicurus voluptatem petendam putat. Quod quidem eius factum nisi esset
+iure laudatum, non esset imitatus quarto consulatu suo filius, neque
+porro ex eo natus cum Pyrrho bellum gerens consul cecidisset in proelio
+seque e continenti genere tertiam victimam rei publicae praebuisset.
+
+Contineo me ab exemplis. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas,
+tres aliqui aut quattuor; ego si nostros colligere coepero, perficiam
+illud quidem, ut se virtuti tradat constringendam voluptas, sed dies me
+deficiet, et, ut Aulus Varius, qui est habitus iudex durior, dicere
+consessori solebat, cum datis testibus alii tamen citarentur:
+‘Aut hoc testium satis est, aut nescio, quid satis sit,’ sic a me satis
+datum est testium. Quid enim? Te ipsum, dignissimum maioribus tuis,
+voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Sullae consulatum?
+Quem cum ad patrem tuum rettulisses, fortissimum virum, qualis ille vel
+consul vel civis cum semper, tum post consulatum fuit! Quo quidem
+auctore nos ipsi ea gessimus, ut omnibus potius quam ipsis nobis
+consuluerimus.
+
+At quam pulchre dicere videbare, cum ex altera parte ponebas cumulatum
+aliquem plurimis et maximis voluptatibus nullo nec praesenti nec futuro
+dolore, ex altera autem cruciatibus maximis toto corpore nulla nec
+adiuncta nec sperata voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior aut
+superiore illo beatior; deinde concludebas summum malum esse dolorem,
+summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem
+meminisse tu non potes. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset
+inveniri voluptas, qua non abundaret. Erat et cupidus voluptatum et eius
+generis intellegens et copiosus, ita non superstitiosus, ut illa plurima
+in sua patria sacrificia et fana contemneret, ita non timidus ad mortem,
+ut in acie sit ob rem publicam interfectus.
+
+Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. Habebat
+tamen rationem valitudinis: utebatur iis exercitationibus, ut ad cenam
+et sitiens et esuriens veniret, eo cibo, qui et suavissimus esset et
+idem facillimus ad concoquendum, vino et ad voluptatem et ne noceret.
+Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid
+sit bonum. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et
+tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Color egregius, integra
+valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium
+varietate.
+
+Hunc vos beatum; ratio quidem vestra sic cogit. At ego quem huic
+anteponam non audeo dicere; dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti
+vestro beato M. Regulum anteponere, quem quidem, cum sua voluntate,
+nulla vi coactus praeter fidem, quam dederat hosti, ex patria
+Karthaginem revertisset, tum ipsum, cum vigiliis et fame cruciaretur,
+clamat virtus beatiorem fuisse quam potantem in rosa Thorium. Bella
+magna gesserat, bis consul fuerat, triumpharat nec tamen sua illa
+superiora tam magna neque tam praeclara ducebat quam illum ultimum
+casum, quem propter fidem constantiamque susceperat, qui nobis
+miserabilis videtur audientibus, illi perpetienti erat voluptarius. Non
+enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe
+etiam tristes firmitate et constantia sunt beati.
+
+Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit.
+Hic dolor populi Romani duce et auctore Bruto causa civitati libertatis
+fuit, ob eiusque mulieris memoriam primo anno et vir et pater eius
+consul est factus. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo
+anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius,
+quam ea Ap. Claudii libidini, qui tum erat summo (ne) imperio,
+dederetur.
+
+Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis
+repudiandum. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis,
+quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? Ut
+enim nos ex annalium monimentis testes excitamus eos, quorum omnis vita
+consumpta est in laboribus gloriosis, qui voluptatis nomen audire non
+possent, sic in vestris disputationibus historia muta est. Numquam
+audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem,
+Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum.
+Nunc vero, quoniam haec nos etiam tractare coepimus, suppeditabit nobis
+Atticus noster e thesauris suis quos et quantos viros!
+
+Nonne melius est de his aliquid quam tantis voluminibus de Themista
+loqui? Sint ista Graecorum; quamquam ab iis philosophiam et omnes
+ingenuas disciplinas habemus; sed tamen est aliquid, quod nobis non
+liceat, liceat illis. Pugnant Stoici cum Peripateticis. Alteri negant
+quicquam esse bonum, nisi quod honestum sit, alteri plurimum se et longe
+longeque plurimum tribuere honestati, sed tamen et in corpore et extra
+esse quaedam bona. Et certamen honestum et disputatio splendida! Omnis
+est enim de virtutis dignitate contentio. At cum tuis cum disseras,
+multa sunt audienda etiam de obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro
+saepissime dicitur.
+
+Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas
+cogitationes et studia perspexeris; pudebit te, inquam, illius tabulae,
+quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Iubebat eos, qui
+audiebant, secum ipsos cogitare pictam in tabula Voluptatem pulcherrimo
+vestitu et ornatu regali in solio sedentem, praesto esse Virtutes ut
+ancillulas, quae nihil aliud agerent, nullum suum officium ducerent,
+nisi ut Voluptati ministrarent et eam tantum ad aurem admonerent, si
+modo id pictura intellegi posset, ut caveret ne quid faceret inprudens,
+quod offenderet animos hominum, aut quicquam, e quo oriretur aliquis
+dolor. ‘Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi
+serviremus, aliud negotii nihil habemus.’
+
+At negat Epicurus–hoc enim vestrum lumen est– quemquam, qui honeste non
+vivat, iucunde posse vivere. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut
+neget. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat,
+consentaneum sit dicere. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius,
+cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Ipse negat,
+ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint,
+id est nisi aut cupiant aut metuant. Quarum ambarum rerum cum medicinam
+pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. His enim rebus detractis
+negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat.
+
+Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere
+virtutem. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat,
+abstinet se ab iniuria. Nosti, credo, illud: ‘Nemo pius est, qui
+pietatem–’; cave putes quicquam esse verius. Nec enim, dum metuit,
+iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; non metuet autem,
+sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit optinere,
+certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non
+putetur. Ita, quod certissimum est, pro vera certaque iustitia
+simulationem nobis iustitiae traditis praecipitisque quodam modo ut
+nostram stabilem conscientiam contemnamus, aliorum errantem opinionem
+aucupemur.
+
+Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta
+vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid enim? Fortemne possumus
+dicere eundem illum Torquatum?–Delector enim, quamquam te non possum, ut
+ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Et
+hercule mihi vir optimus nostrique amantissimus, Aulus Torquatus,
+versatur ante oculos, cuius quantum studium et quam insigne fuerit erga
+me temporibus illis, quae nota sunt omnibus, scire necesse est utrumque
+vestrum. Quae mihi ipsi, qui volo et esse et haberi gratus, grata non
+essent, nisi eum perspicerem mea causa mihi amicum fuisse, non sua, nisi
+hoc dicis sua, quod interest omnium recte facere. Si id dicis, vicimus.
+Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium.
+
+Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem
+exigit. Sed ad illum redeo. Si voluptatis causa cum Gallo apud Anienem
+depugnavit provocatus et ex eius spoliis sibi et torquem et cognomen
+induit ullam aliam ob causam, nisi quod ei talia facta digna viro
+videbantur, fortem non puto. Iam si pudor, si modestia, si pudicitia, si
+uno verbo temperantia poenae aut infamiae metu coercebuntur, non
+sanctitate sua se tuebuntur, quod adulterium, quod stuprum, quae libido
+non se proripiet ac proiciet aut occultatione proposita aut inpunitate
+aut licentia? Quid?
+
+Illud, Torquate, quale tandem videtur, te isto nomine, ingenio, gloria,
+quae facis, quae cogitas, quae contendis quo referas, cuius rei causa
+perficere quae conaris velis, quid optimum denique in vita iudices non
+audere in conventu dicere? Quid enim mereri velis, iam cum magistratum
+inieris et in contionem ascenderis–est enim tibi edicendum quae sis
+observaturus in iure dicendo, et fortasse etiam, si tibi erit visum,
+aliquid de maioribus tuis et de te ipso dices more maiorum–, quid
+merearis igitur, ut dicas te in eo magistratu omnia voluptatis causa
+facturum esse, teque nihil fecisse in vita nisi voluptatis causa? ‘An
+me’, inquis, ‘tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar?’ At
+tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu.
+Numquam facies. Cur, nisi quod turpis oratio est? Mene ergo et Triarium
+dignos existimas, apud quos turpiter loquare?
+
+Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos
+fortasse intellegimus. Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos
+quam dicatis voluptatem. Rem videlicet difficilem et obscuram! Individua
+cum dicitis et intermundia, quae nec sunt ulla nec possunt esse,
+intellegimus, voluptas, quae passeribus omnibus nota est, a nobis
+intellegi non potest? Quid, si efficio ut fateare me non modo quid sit
+voluptas scire–est enim iucundus motus in sensu–, sed etiam quid eam tu
+velis esse? Tum enim eam ipsam vis, quam modo ego dixi, et nomen
+inponis, in motu ut sit et faciat aliquam varietatem, tum aliam quandam
+summam voluptatem, quo addi nihil possit; eam tum adesse, cum dolor
+omnis absit; eam stabilem appellas. Sit sane ista voluptas.
+
+Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Si ne hoc quidem
+satis ample, satis honeste dici putas, dic te omnia et in isto
+magistratu et in omni vita utilitatis tuae causa facturum, nihil nisi
+quod expediat, nihil denique nisi tua causa: quem clamorem contionis aut
+quam spem consulatus eius, qui tibi paratissimus est, futuram putas?
+Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare,
+profiteri et in medium proferre non audeas? At vero illa, quae
+Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis,
+in senatu. Officium, aequitatem, dignitatem, fidem, recta, honesta,
+digna imperio, digna populo Romano, omnia pericula pro re publica, mori
+pro patria, haec cum loqueris, nos barones stupemus, tu videlicet tecum
+ipse rides.
+
+Nam inter ista tam magnifica verba tamque praeclara non habet ullum
+voluptas locum, non modo illa, quam in motu esse dicitis, quam omnes
+urbani rustici, omnes, inquam, qui Latine loquuntur, voluptatem vocant,
+sed ne haec quidem stabilis, quam praeter vos nemo appellat voluptatem.
+Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Quodsi
+vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui
+similis; verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Aut etiam, ut
+vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in
+fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Vide, quaeso, rectumne
+sit. Mihi quidem eae verae videntur opiniones, quae honestae, quae
+laudabiles, quae gloriosae, quae in senatu, quae apud populum, quae in
+omni coetu concilioque profitendae sint, ne id non pudeat sentire, quod
+pudeat dicere.
+
+Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem
+non ipsum amet propter ipsum? Quid autem est amare, e quo nomen ductum
+amicitiae est, nisi velle bonis aliquem affici quam maximis, etiamsi ad
+se ex iis nihil redundet? ‘Prodest’, inquit, ‘mihi eo esse animo.’ Immo
+videri fortasse. Esse enim, nisi eris, non potes. Qui autem esse
+poteris, nisi te amor ipse ceperit? quod non subducta utilitatis ratione
+effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. ‘At enim
+sequor utilitatem.’ Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur
+utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem.
+
+Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, defecerit?
+relinquesne? Quae ista amicitia est? Retinebis? Qui convenit? Quid enim
+de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. ‘Ne in odium
+veniam, si amicum destitero tueri.’ Primum cur ista res digna odio est,
+nisi quod est turpis? Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques
+amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Quid,
+si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed iacturae rei familiaris
+erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae periculum? Ne tum
+quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis
+voluptatibus? Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus
+ille Siculo fecit tyranno? Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem,
+ut moriare pro amico? Aut, si esses Orestes, Pyladem refelleres, te
+indicares et, si id non probares, quo minus ambo una necaremini non
+precarere?
+
+Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; nihil enim arbitror esse magna
+laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris
+metu. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid
+disciplinae. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae
+probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in
+caelum efferat laudibus. At coluit ipse amicitias. Quis, quaeso, illum
+negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? De ingenio eius in his
+disputationibus, non de moribus quaeritur. Sit ista in Graecorum
+levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de
+veritate dissentiunt. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen,
+si haec vera sunt–nihil enim affirmo–, non satis acutus fuit.
+
+At multis se probavit. Et quidem iure fortasse, sed tamen non
+gravissimum est testimonium multitudinis. In omni enim arte vel studio
+vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est.
+Ac mihi quidem, quod et ipse bonus vir fuit et multi Epicurei et fuerunt
+et hodie sunt et in amicitiis fideles et in omni vita constantes et
+graves nec voluptate, sed officio consilia moderantes, hoc videtur maior
+vis honestatis et minor voluptatis. Ita enim vivunt quidam, ut eorum
+vita refellatur oratio. Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam
+facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere.
+
+Sed haec nihil sane ad rem; illa videamus, quae a te de amicitia dicta
+sunt. E quibus unum mihi videbar ab ipso Epicuro dictum cognoscere,
+amicitiam a voluptate non posse divelli ob eamque rem colendam esse,
+quod, (quoniam) sine ea tuto et sine metu vivi non posset, ne iucunde
+quidem posset. Satis est ad hoc responsum. Attulisti aliud humanius
+horum recentiorum, numquam dictum ab ipso illo, quod sciam, primo
+utilitatis causa amicum expeti, cum autem usus accessisset, tum ipsum
+amari per se etiam omissa spe voluptatis. Hoc etsi multimodis reprehendi
+potest, tamen accipio, quod dant. Mihi enim satis est, ipsis non satis.
+Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita
+voluptate.
+
+Posuisti etiam dicere alios foedus quoddam inter se facere sapientis,
+ut, quem ad modum sint in se ipsos animati, eodem modo sint erga amicos;
+id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas
+maxime pertinere. Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud,
+ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant.
+An vero, si fructibus et emolumentis et utilitatibus amicitias colemus,
+si nulla caritas erit, quae faciat amicitiam ipsam sua sponte, vi sua,
+ex se et propter se expetendam, dubium est, quin fundos et insulas
+amicis anteponamus?
+
+Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude
+amicitiae dicta sunt. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter
+possit rationi et sententiae suae dicere. ‘Utilitatis causa amicitia est
+quaesita.’ Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse,
+quam si tua sint Puteolis granaria? Collige omnia, quae soletis:
+‘Praesidium amicorum.’ Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in
+mediocribus amicitiis praesidii. Iam contemni non poteris. Odium autem
+et invidiam facile vitabis. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur.
+Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac
+Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies.
+
+‘At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia?’
+Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Sed fac ista esse non
+inportuna; quid ad utilitatem tantae pecuniae? Vides igitur, si
+amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento,
+summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Me
+igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Sed in
+rebus apertissimis nimium longi sumus. Perfecto enim et concluso neque
+virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia
+referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui
+loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam
+orationem tuam.
+
+Quoniam igitur omnis summa philosophiae ad beate vivendum refertur,
+idque unum expetentes homines se ad hoc studium contulerunt, beate autem
+vivere alii in alio, vos in voluptate ponitis, item contra miseriam
+omnem in dolore, id primum videamus, beate vivere vestrum quale sit.
+Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id
+oportere totum poni in potestate sapientis. Nam si amitti vita beata
+potest, beata esse non potest. Quis enim confidit semper sibi illud
+stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Qui autem
+diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando
+amissis illis sit miser. Beatus autem esse in maximarum rerum timore
+nemo potest.
+
+Nemo igitur esse beatus potest. Neque enim in aliqua parte, sed in
+perpetuitate temporis vita beata dici solet, nec appellatur omnino vita,
+nisi confecta atque absoluta, nec potest quisquam alias beatus esse,
+alias miser; qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit.
+Nam cum suscepta semel est beata vita, tam permanet quam ipsa illa
+effectrix beatae vitae sapientia neque expectat ultimum tempus aetatis,
+quod Croeso scribit Herodotus praeceptum a Solone. At enim, quem ad
+modum tute dicebas, negat Epicurus diuturnitatem quidem temporis ad
+beate vivendum aliquid afferre, nec minorem voluptatem percipi in
+brevitate temporis, quam si illa sit sempiterna.
+
+Haec dicuntur inconstantissime. Cum enim summum bonum in voluptate
+ponat, negat infinito tempore aetatis voluptatem fieri maiorem quam
+finito atque modico. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere
+perfici beatam vitam perfectione virtutis; negat enim summo bono afferre
+incrementum diem. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui
+sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Igitur
+ne dolorem quidem. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem
+non optabiliorem diuturnitas facit? Quid est igitur, cur ita semper deum
+appellet Epicurus beatum et aeternum? Dempta enim aeternitate nihilo
+beatior Iuppiter quam Epicurus; uterque enim summo bono fruitur, id est
+voluptate. ‘At enim hic etiam dolore.’ At eum nihili facit; ait enim se,
+si uratur, ‘Quam hoc suave!’ dicturum.
+
+Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? In qua quid
+est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quid ergo
+attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? In voluptate
+corporis–addam, si vis, ‘animi’, dum ea ipsa, ut vultis, sit e
+corpore–situm est vivere beate. Quid? Istam voluptatem perpetuam quis
+potest praestare sapienti? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae
+non sunt in potestate sapientis. Non enim in ipsa sapientia positum est
+beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat ad voluptatem.
+Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Ita fit
+beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire
+sapienti.
+
+Age, inquies, ista parva sunt. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius
+divitias Epicurus parabiles esse docuit. Haec bene dicuntur, nec ego
+repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Negat enim tenuissimo victu, id
+est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam
+rebus exquisitissimis ad epulandum. Huic ego, si negaret quicquam
+interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem
+etiam; verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco
+numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim.
+Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut
+Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo.
+
+Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura
+contenta. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Non minor, inquit,
+voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Hoc est
+non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Qui enim voluptatem
+ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere.
+Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione
+sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima.
+
+Verum esto; consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me
+nihilo, si potest; sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci
+Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a
+Platone graviter vituperantur; sit, inquam, tam facilis, quam vultis,
+comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Cuius tanta tormenta
+sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non
+possit. Ipse enim Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse
+describit his fere verbis: ‘cum corpus bene constitutum sit et sit
+exploratum ita futurum.’ an id exploratum cuiquam potest esse, quo modo
+se hoc habiturum sit corpus, non dico ad annum, sed ad vesperum? Dolor
+ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; iam enim
+adesse poterit. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali
+metus?
+
+Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Iam id ipsum
+absurdum, maximum malum neglegi. Sed quae tandem ista ratio est? Maximus
+dolor, inquit, brevis est. Primum quid tu dicis breve? Deinde dolorem
+quem maximum? Quid enim? summus dolor plures dies manere non potest?
+Vide, ne etiam menses! Nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit,
+interficit. Quis istum dolorem timet? illum mallem levares, quo optimum
+atque humanissimum virum, Cn. Octavium, Marci filium, familiarem meum,
+confici vidi, nec vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane
+diu. Quos ille, di inmortales, cum omnes artus ardere viderentur,
+cruciatus perferebat! Nec tamen miser esse, quia summum id malum non
+erat, tantum modo laboriosus videbatur; at miser, si in flagitiosa et
+vitiosa vita afflueret voluptatibus.
+
+Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non
+intellego quale sit. Video enim et magnos et eosdem bene longinquos
+dolores, quorum alia toleratio est verior, qua uti vos non potestis, qui
+honestatem ipsam per se non amatis. Fortitudinis quaedam praecepta sunt
+ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quam ob rem
+turpe putandum est, non dico dolere–nam id quidem est interdum necesse–,
+sed saxum illud Lemnium clamore Philocteteo funestare, Quod eiulatu,
+questu, gemitu, fremitibus Resonando mutum flebiles voces refert. Huic
+Epicurus praecentet, si potest, cui (e) viperino morsu venae viscerum
+Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: ‘Philocteta, st!
+Brevis dolor.’ At iam decimum annum in spelunca iacet. ‘Si longus,
+levis; dat enim intervalla et relaxat.’
+
+Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti
+doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor?
+‘Moriatur’, inquit. Fortasse id optimum, sed ubi illud: ‘Plus semper
+voluptatis’? Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas.
+Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore,
+frangi, succumbere. Nam ista vestra: ‘Si gravis, brevis; si longus,
+levis’ dictata sunt. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae,
+fortitudinis fomentis dolor mitigari solet.
+
+Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta
+eius cum dictis discrepare: ‘Epicurus Hermarcho salutem. Cum ageremus’,
+inquit, ‘vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Tanti
+autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem
+posset accedere.’ Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici
+aliter non potest. Sed audiamus ipsum: ‘Compensabatur’, inquit, ‘tamen
+cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum
+inventorumque nostrorum. Sed tu, ut dignum est tua erga me et
+philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori
+tueare liberos.’
+
+Non ego iam Epaminondae, non Leonidae mortem huius morti antepono,
+quorum alter cum vicisset Lacedaemonios apud Mantineam atque ipse gravi
+vulnere exanimari se videret, ut primum dispexit, quaesivit salvusne
+esset clipeus. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit
+essentne fusi hostes. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli
+iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Ita multo sanguine profuso in
+laetitia et in victoria est mortuus. Leonidas autem, rex
+Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat
+Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit
+hostibus. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; philosophi autem in suis
+lectulis plerumque moriuntur. Refert tamen, quo modo. (beatus) sibi
+videtur esse moriens. Magna laus. ‘Compensabatur’, inquit, ‘cum summis
+doloribus laetitia.’
+
+Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit
+oblitus es. Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere
+dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes.
+Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; est autem a te semper
+dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere.
+‘Praeteritis’, inquit, ‘gaudeo.’ Quibusnam praeteritis? Si ad corpus
+pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus,
+non memoriam corpore perceptarum voluptatum; sin autem ad animum, falsum
+est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus.
+Cur deinde Metrodori liberos commendas? Quid (in) isto egregio tuo
+officio et tanta fide–sic enim existimo–ad corpus refers?
+
+Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara
+epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius
+reperietis. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius
+probitate ipsius ac moribus. Nam ista commendatio puerorum, memoria et
+caritas amicitiae, summorum officiorum in extremo spiritu conservatio
+indicat innatam esse homini probitatem gratuitam, non invitatam
+voluptatibus nec praemiorum mercedibus evocatam. Quod enim testimonium
+maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per
+sese, cum videamus tanta officia morientis?
+
+Sed ut epistulam laudandam arbitror eam, quam modo totidem fere verbis
+interpretatus sum, quamquam ea cum summa eius philosophia nullo modo
+congruebat, sic eiusdem testamentum non solum (a) philosophi gravitate,
+sed etiam ab ipsius sententia iudico discrepare. Scripsit enim et multis
+saepe verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem
+nihil ad nos pertinere. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu,
+quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Hoc ipsum
+elegantius poni meliusque potuit. Nam quod ita positum est, quod
+dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane
+dicat quid sit dissolutum.
+
+Sed tamen intellego quid velit. Quaero autem quid sit, quod, cum
+dissolutione, id est morte, sensus omnis extinguatur, et cum reliqui
+nihil sit omnino, quod pertineat ad nos, tam accurate tamque diligenter
+caveat et sanciat ut Amynomachus et Timocrates, heredes sui, de
+Hermarchi sententia dent quod satis sit ad diem agendum natalem suum
+quotannis mense Gamelione itemque omnibus mensibus vicesimo die lunae
+dent ad eorum epulas, qui una secum philosophati sint, ut et sui et
+Metrodori memoria colatur.
+
+Haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,
+sapientis vero nullo modo, physici praesertim, quem se ille esse vult,
+putare ullum esse cuiusquam diem natalem. Quid? Idemne potest esse dies
+saepius, qui semel fuit? Certe non potest. An eiusdem modi? Ne id
+quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum
+eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Nullus est
+igitur cuiusquam dies natalis. ‘At habetur!’ Et ego id scilicet
+nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Idque testamento
+cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos
+pertinere? Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque
+regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset.
+Num quid tale Democritus? Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum
+secutus est.
+
+Quodsi dies notandus fuit, eumne potius, quo natus, an eum, quo sapiens
+factus est? Non potuit, inquies, fieri sapiens, nisi natus esset. [et]
+Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Res tota, Torquate,
+non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui
+nominis. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum
+facetorum urbanitatem incurratis, non dico– nihil opus est litibus–;
+tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam
+illius testamento cavere ut ageretur.
+
+Sed ut ad propositum–de dolore enim cum diceremus, ad istam epistulam
+delati sumus–, nunc totum illud concludi sic licet: qui in summo malo
+est, is tum, cum in eo est, non est beatus; sapiens autem semper beatus
+est et est aliquando in dolore; non est igitur summum malum dolor. Iam
+illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala
+meminisse non oportere? Primum in nostrane potestate est, quid
+meminerimus? Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem
+memoriae polliceretur, ‘Oblivionis’, inquit, ‘mallem. Nam memini etiam
+quae nolo, oblivisci non possum quae volo.’
+
+Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi
+philosophi sit vetare meminisse. Vide ne ista sint Manliana vestra aut
+maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quid, si etiam iucunda
+memoria est praeteritorum malorum? Ut proverbia non nulla veriora sint
+quam vestra dogmata. Vulgo enim dicitur: ‘Iucundi acti labores’, nec
+male Euripides– concludam, si potero, Latine; Graecum enim hunc versum
+nostis omnes–: ‘Suavis laborum est praeteritorum memoria.’ Sed ad bona
+praeterita redeamus. Quae si a vobis talia dicerentur, qualibus Caius
+Marius uti poterat, ut expulsus, egens, in palude demersus tropaeorum
+recordatione levaret dolorem suum, audirem et plane probarem. Nec enim
+absolvi beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima
+quaeque bene ab eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur.
+
+Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, et
+quidem corpore perceptarum. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis
+animi voluptates esse e corporis societate. Corporis autem voluptas si
+etiam praeterita delectat, non intellego, cur Aristoteles Sardanapalli
+epigramma tantopere derideat, in quo ille rex Syriae glorietur se omnis
+secum libidinum voluptates abstulisse. Quod enim ne vivus quidem,
+inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit
+mortuo permanere? Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque
+avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Itaque
+beatior Africanus cum patria illo modo loquens: ‘Desine, Roma, tuos
+hostes’ reliquaque praeclare: ‘Nam tibi moenimenta mei peperere
+labores.’ Laboribus hic praeteritis gaudet, tu iubes voluptatibus, et
+hic se ad ea revocat, e quibus nihil umquam rettulerit ad corpus, tu
+totus haeres in corpore.
+
+Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et
+voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere?
+Nihilne te delectat umquam –video, quicum loquar–, te igitur, Torquate,
+ipsum per se nihil delectat? Omitto dignitatem, honestatem, speciem
+ipsam virtutum, de quibus ante dictum est, haec leviora ponam: poema,
+orationem cum aut scribis aut legis, cum omnium factorum, cum regionum
+conquiris historiam, signum, tabula, locus amoenus, ludi, venatio, villa
+Luculli–nam si ‘tuam’ dicerem, latebram haberes; ad corpus diceres
+pertinere–, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? An est aliquid, quod
+te sua sponte delectet? Aut pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris
+ad corpus ea, quae dixi, referri, aut deserueris totam Epicuri
+voluptatem, si negaveris.
+
+Quod vero a te disputatum est maiores esse voluptates et dolores animi
+quam corporis, quia trium temporum particeps animus sit, corpore autem
+praesentia solum sentiantur, qui id probari potest, ut is, qui propter
+me aliquid gaudeat, plus quam ego ipse gaudeat? [animo voluptas oritur
+propter voluptatem corporis, et maior est animi voluptas quam corporis.
+Ita fit, ut gratulator laetior sit quam is, cui gratulatur.] Sed dum
+efficere vultis beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat
+omnibusque partibus maiores quam corpore, quid occurrat non videtis.
+Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam
+corporis. Ita miser sit aliquando necesse est is, quem vos beatum semper
+vultis esse, nec vero id, dum omnia ad voluptatem doloremque referetis,
+efficietis umquam.
+
+Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est,
+voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti
+soletis. Quid, si etiam bestiae multa faciunt duce sua quaeque natura
+partim indulgenter vel cum labore, ut in gignendo, in educando,
+perfacile appareat aliud quiddam iis propositum, non voluptatem? Partim
+cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo
+civitatis imitantur;
+
+Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis,
+cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Ergo in
+bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum,
+in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Et homini,
+qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil
+datum esse dicemus?
+
+Nos vero, siquidem in voluptate sunt omnia, longe multumque superamur a
+bestiis, quibus ipsa terra fundit ex sese pastus varios atque abundantes
+nihil laborantibus, nobis autem aut vix aut ne vix quidem suppetunt
+multo labore quaerentibus. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et
+hominis idem mihi videri potest. Quid enim tanto opus est instrumento in
+optimis artibus comparandis? Quid tanto concursu honestissimorum
+studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad
+voluptatem conquiruntur?
+
+Ut, si Xerxes, cum tantis classibus tantisque equestribus et pedestribus
+copiis Hellesponto iuncto Athone perfosso mari ambulavisset terra
+navigavisset, si, cum tanto impetu in Graeciam venisset, causam quis ex
+eo quaereret tantarum copiarum tantique belli, mel se auferre ex Hymetto
+voluisse diceret, certe sine causa videretur tanta conatus, sic nos
+sapientem plurimis et gravissimis artibus atque virtutibus instructum et
+ornatum non, ut illum, maria pedibus peragrantem, classibus montes, sed
+omne caelum totamque cum universo mari terram mente complexum voluptatem
+petere si dicemus, mellis causa dicemus tanta molitum.
+
+Ad altiora quaedam et magnificentiora, mihi crede, Torquate, nati sumus,
+nec id ex animi solum partibus, in quibus inest memoria rerum
+innumerabilium, in te quidem infinita, inest coniectura consequentium
+non multum a divinatione differens, inest moderator cupiditatis pudor,
+inest ad humanam societatem iustitiae fida custodia, inest in
+perpetiendis laboribus adeundisque periculis firma et stabilis doloris
+mortisque contemptio–ergo haec in animis, tu autem etiam membra ipsa
+sensusque considera, qui tibi, ut reliquae corporis partes, non comites
+solum virtutum, sed ministri etiam videbuntur.
+
+Quid? Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires,
+valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? In
+quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum
+putaverunt. Quodsi esset in voluptate summum bonum, ut dicitis, optabile
+esset maxima in voluptate nullo intervallo interiecto dies noctesque
+versari, cum omnes sensus dulcedine omni quasi perfusi moverentur. Quis
+est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in
+genere isto voluptatis? Cyrenaici quidem non recusant; vestri haec
+verecundius, illi fortasse constantius.
+
+Sed lustremus animo non has maximas artis, quibus qui carebant inertes a
+maioribus nominabantur, sed quaero num existimes, non dico Homerum,
+Archilochum, Pindarum, sed Phidian, Polyclitum, Zeuxim ad voluptatem
+artes suas direxisse. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam
+civis excellens ad factorum pulchritudinem? Quae autem est alia causa
+erroris tanti tam longe lateque diffusi, nisi quod is, qui voluptatem
+summum bonum esse decernit, non cum ea parte animi, qua inest ratio
+atque consilium, sed cum cupiditate, id est cum animi levissima parte,
+deliberat? Quaero enim de te, si sunt di, ut vos etiam putatis, qui
+possint esse beati, cum voluptates corpore percipere non possint, aut,
+si sine eo genere voluptatis beati sint, cur similem animi usum in
+sapiente esse nolitis.
+
+Lege laudationes, Torquate, non eorum, qui sunt ab Homero laudati, non
+Cyri, non Agesilai, non Aristidi aut Themistocli, non Philippi aut
+Alexandri, lege nostrorum hominum, lege vestrae familiae; neminem
+videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum
+diceretur. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam:
+‘Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum.’
+
+Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium
+populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis
+voluptatibus? Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et
+magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis
+expediat facturos arbitrabimur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum
+omnium consequatur, quanta confusio? Tollitur beneficium, tollitur
+gratia, quae sunt vincla concordiae. Nec enim, cum tua causa cui
+commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia
+deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. Maximas vero virtutes
+iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sunt etiam turpitudines
+plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in
+sapientem non est facile defendere.
+
+Ac ne plura complectar–sunt enim innumerabilia–, bene laudata virtus
+voluptatis aditus intercludat necesse est. Quod iam a me expectare noli.
+Tute introspice in mentem tuam ipse eamque omni cogitatione pertractans
+percontare ipse te perpetuisne malis voluptatibus perfruens in ea, quam
+saepe usurpabas, tranquillitate degere omnem aetatem sine dolore,
+adsumpto etiam illo, quod vos quidem adiungere soletis, sed fieri non
+potest, sine doloris metu, an, cum de omnibus gentibus optime mererere,
+cum opem indigentibus salutemque ferres, vel Herculis perpeti aerumnas.
+Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo
+aerumnas etiam in deo nominaverunt.
+
+Elicerem ex te cogeremque, ut responderes, nisi vererer ne Herculem
+ipsum ea, quae pro salute gentium summo labore gessisset, voluptatis
+causa gessisse diceres. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad
+quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire
+malo paratiores. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum,
+cum optimos viros, tum homines doctissimos. Recte, inquit, intellegis.
+Age sane, inquam. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione
+nostra iudicare. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; tu
+enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Tum Triarius: Posthac
+quidem, inquit, audacius. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo
+audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum
+videro. Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi.
+
+Voluptatem quidem, Brute, si ipsa pro se loquatur nec tam pertinaces
+habeat patronos, concessuram arbitror convictam superiore libro
+dignitati. Etenim sit inpudens, si virtuti diutius repugnet, aut si
+honestis iucunda anteponat aut pluris esse contendat dulcedinem corporis
+ex eave natam laetitiam quam gravitatem animi atque constantiam. Quare
+illam quidem dimittamus et suis se finibus tenere iubeamus, ne
+blanditiis eius inlecebrisque impediatur disputandi severitas.