diff options
author | Norbert Preining <norbert@preining.info> | 2019-09-02 13:46:59 +0900 |
---|---|---|
committer | Norbert Preining <norbert@preining.info> | 2019-09-02 13:46:59 +0900 |
commit | e0c6872cf40896c7be36b11dcc744620f10adf1d (patch) | |
tree | 60335e10d2f4354b0674ec22d7b53f0f8abee672 /info/tex-virtual-academy-pl/poczatki |
Initial commit
Diffstat (limited to 'info/tex-virtual-academy-pl/poczatki')
-rw-r--r-- | info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/index.html | 35 | ||||
-rw-r--r-- | info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/latex-pl.html | 254 | ||||
-rw-r--r-- | info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/mex.html | 222 | ||||
-rw-r--r-- | info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/spw.html | 156 | ||||
-rw-r--r-- | info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/tetex.html | 41 | ||||
-rw-r--r-- | info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/web2c.html | 199 |
6 files changed, 907 insertions, 0 deletions
diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/index.html b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/index.html new file mode 100644 index 0000000000..9a7f546a50 --- /dev/null +++ b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/index.html @@ -0,0 +1,35 @@ +<html> +<head> +<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2"> +<meta http-equiv="Content-language" content="pl"> +<meta name="Author" content="Włodzimierz Macewicz"> +<meta name="Keywords" content="tex,podstawy, Wirtualna Akademia"> +<title> TeX dla początkujących</title> +</head> +<body bgcolor=#F0F0A0> + +<a href="../gify/lew.gif"> +<img src="../gify/texologia.gif" + width=540 height=135 + alt="Katedra TeX-ologii"></a> + + +<p> +<img src="../gify/artykul.gif"> +<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/cototex.html"> --> +<a href="../cototex.html">Przewodnik po systemie TeX (podstawowe informacje)</a><br> +<img src="../gify/artykul.gif"> +<a href="../podstawy/tex.html">Podstawy systemu TeX</a><br> +<img src="../gify/artykul.gif"> +<!-- <a href="http://www.mimuw.edu.pl/~wolinski/spw.html"> --> +<a href="spw.html"> +O polonizacji TeX-a</a><br> +<img src="../gify/artykul.gif"> +<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/DOC/poczatki/web2c.html"> --> +<a href="web2c.html">Web2C</a> +<br> +<hr> +<em>StaW</em>. Ostatnie zmiany: 15.05.2014 +</body> +</html> + diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/latex-pl.html b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/latex-pl.html new file mode 100644 index 0000000000..cc2d7da94a --- /dev/null +++ b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/latex-pl.html @@ -0,0 +1,254 @@ +<HTML> +<HEAD> +<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2"> +<TITLE>(pdf)LaTeX i polski</TITLE> +</HEAD> + +<BODY> + +<!-- May 2014. Staszek Wawrykiewicz (StaW@gust.org.pl). +TeX Live 2014 revision. Public domain. --> + +<center> +<h2>(Pdf)LaTeX i język polski</h2> +</center> + +Dokumentacja niniejsza omawia pokrótce generowanie formatów do tworzenia +plików DVI oraz PDF, ze wsparciem dla języka polskiego i ich użycie +w środowisku opartym na Web2c (TeX Live) lub MiKTeX. +Od wersji 7.5.5 Web2c oba typy plików generowane są jednym programem +<code>pdftex</code>. + +Omówiono teorię co dzieje się za kulisami. Obecnie w dystrybucji TeX Live +cały proces generowania formatów został zautomatyzowany: po instalacji pakietu +do obsługi danego języka aktualizowane są odpowiednie pliki konfiguracyjne, +po czym generowne są pliki formatów dla wszystkich dostępnych odmian-silników +TeX-a. + +<p> +Poniżej pokazano prosty przykład tworzenia pliku z użyciem +pakietu <code>Polski</code>. Pakiet ten dostarcza narzędzi potrzebnych do składu +dokumentów w języku polskim LaTeXem 2e.<br> +Autorzy pakietu: Mariusz Olko i Marcin Woliński.<br> +Więcej informacji na temat samego pakietu -- patrz plik +<code>czytaj.txt</code> dystrybucji pakietu Polski (dawniej PLaTeX). + +<p> +Ponadto w dystrybucjach +dołączono przykładowy plik <code>doc/latex/polski/sample-polski.tex</code>. +służący do przetestowania poprawnego +działania formatu LaTeX. Początkującym użytkownikom zaleca się +zapoznanie z zawartością tego pliku. +<!-- Plik ten dostępny jest także na serwerze +<a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/contrib/zaczynam/">GUST</a>. --> +Techniczne szczegóły dotyczące użycia pakietu polski.sty +(główny element pakietu polski) dostępne są po dwukrotnym uruchomieniu:<br> + <code>latex polski.dtx</code><br> + <code>latex polski.dtx</code><br> +i wyświetleniu wynikowego <code>polski.dvi</code>.<p> + +<hr> + +<h3>I. Przygotowanie formatu LaTeX2e do obsługi języka polskiego</h3> + +<p> +Format w systemie TeX to wstępnie prekompilowany (aby przyspieszyć +jego analizę przez program <code>tex/pdftex</code>) zestaw makrodefinicji oraz reguł +przenoszenia wyrazów dla wybranego zestawu języków. +Plik formatu z reguły posiada rozszerzenie <code>.fmt</code>. +Tworzenie formatu to, w skrócie, uruchomienie programu +<code>tex/pdftex</code> +z opcją <code>--ini</code> i wczytanie odpowiedniego pliku +inicjującego (dla LateX jest to plik <code>latex.ltx</code>). +W LaTeX 2e zestaw reguł przenoszenia wyrazów jest zwyczajowo +deklarowany w pliku o nazwie <code>language.dat</code>. +Plik ten znajduje się zwykle w podkatalogu +<code>tex/generic/config/language.dat</code> lokalnej konfiguracji systemu +TeX bądź w identycznym podkatalogu katalogu głównego instalacji. Modyfikacja +<code>language.dat</code> polega na usunięciu w tym pliku znaku komentarza +`%' w wierszu<br> +<code>polish plhyph.tex</code> +i ewentualnym +zablokowaniu takim znakiem niepożądanych deklaracji wzorców dzielenia +wyrazów.</p> + +<b>Przygotowanie formatu:</b> + + <p> W teTeX/TeX Live należy uruchomić program + <code>texconfig</code>, + uaktywnić reguły dzielenia wyrazów dla języka polskiego -- menu + <code>Hyphenation</code> uruchamia edycję pliku + <code>language.dat</code>; po zapisaniu zmian w pliku + i zakończeniu edycji, zostanie automatyczne wygenerowany format + <code>latex.fmt</code> zawierający + wybrane wzorce dzielenia oraz mechanizm Babel przełączania języków; + <code>texconfig</code> tworzy ponadto dowiązanie (lub program) + <code>latex</code>.<br> + Dla dociekliwych: powyższe odpowiada uruchomieniu z linii + poleceń:<br> + <code>fmtutil --byfmt latex; texlinks</code><br> + zaś na niższym poziomie -- poleceniu<br> + <code>pdftex --ini --progname=latex latex.ini</code><br> + (od Web2c wer. 7.5.5 używamy jednego programu <code>pdftex</code>).</p> + + <p> W instalacji MiKTeX należy uruchomić menu + <code>MiKTeX Options</code>, zaznaczyć w podmenu + <code>Languages: polish</code> reguły przenoszenia wyrazów, po czym + w menu <code>TeX Formats</code> wygenerować (przyciskiem + <code>Build</code>) nowy format <code>latex.fmt</code>, zawierający + polskie wzorce.<br> + Format <code>pdflatex.fmt</code> dla tworzenia plików PDF + tworzony jest analogicznie.</p> + +<p> +W omawianych wyżej przypadkach tworzony jest plik formatu + <code>latex.fmt</code> (lub <code>pdflatex.fmt</code>), który jest + umieszczany w katalogu właściwym dla tego rodzaju + plików, oraz tworzony jest program <code>latex</code> lub + <code>pdflatex</code> +<!-- (uruchamia on program <code>tex</code> lub + <code>pdftex</code> z odpowiednim formatem). --> +</p> + +<hr> + +<h3>II. Użycie</h3> + +Aktualne implementacje, oparte na Web2c, a także MiKTeX pozwalają +na prawidłowe przekodowanie znaków diakrytycznych w pliku TeX-owym +na wewnętrzną reprezentację, stosowaną przez programy. +W Polsce, niestety, +stosowane są różne ,,standardy'' kodowania diakrytyków w tworzonych przez +użytkownika plikach, zależnie od systemu operacyjnego. Dla potrzeb systemu +TeX używamy zewnętrznych, tekstowych plików TCX, pozwalających ,,obsłużyć'' +różne spotykane ,,standardy''. Dzięki temu przekodowanie działa też +w drugą stronę, kiedy TeX wyświetla komunikaty i zapisuje pliki +<code>.log</code>, a także pliki ze spisem treści, skorowidzem itp.<p> + +Uruchomienie polecenia:<br> +<code>latex --translate-file=TCXFILE myfile.tex</code><br> +oznacza uruchomienia TeX-a z formatem <code>latex.fmt</code> +i z odpowiednią tablicą przekodowań (ich lista znajduje się +poniżej).<p> + +Przekodowanie (plik TCX) może być deklarowane bezpośrednio w pliku +TeX-owym. +<!-- Począwszy od wersji Web2c 7.4, wymaga to podania +w wierszu poleceń opcji <code>--parse</code> lub włączenia jej na +stałe, co wymaga zmiany w głównym pliku +konfiguracyjnym <code>texmf.cnf</code>:<br> +<code>parse_first_line = t</code><br> +(t -- od `true', zamiast domyślnego przypisania f -- od `false'). --> +Przykładowo, jeśli <b>pierwszy</b> wiersz pliku zawiera + komentarz strukturalny postaci<br> + <code>%&latex --translate-file=il2-pl</code><br> + to plik może być przetworzony za pomocą polecenia <code>pdftex plik.tex</code>; + zostanie wtedy wczytany format <code>latex.fmt</code> oraz tablica + <code>il2-pl.tcx</code> + przekodowania z układu iso8859-2 do układu fontów PL (wewnętrznego + dla programu TeX; w LaTeX-u ma on kryptonim OT4).<p> + +Tym samym zbędna jest deklaracja w preambule pliku LaTeX-owego:<br> + <code>\usepackage[latin2]{inputenc}</code><p> + <code>\usepackage[OT4]{fontenc}</code><p> + + +W dystrybucjach dostarczono szereg plikow TCX. Można je znaleźć +w katalogu <code>texmf/web2c/</code>:<br> +<table border> +<tr> + <td> amiga-pl.tcx </td> <td> AmigaPL do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>il2-pl.tcx</td> <td> iso8859-2 (latin2) do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>cp1250pl.tcx</td> <td> Windows cp1250 do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>cp852-pl.tcx</td> <td> IBM cp852 do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>macce-pl.tcx</td> <td> Apple MacCE do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>maz-pl.tcx</td> <td> Mazovia do PL </td> +</tr> +</table> + +<p> +A oto przykład pliku LaTeX-owego: + +<pre> + %& --translate-file=cp1250pl + \documentclass[a4paper]{article} + \usepackage{polski} + \begin{document} + Polskie literki piszemy w standardzie Windows cp1250: ..... + \end{document} +</pre> + + Jak widać, nasz plik ma krótką preambułę -- pakiet <code>polski</code> + korzysta domyślnie z zainstalowanych fontów PL (odpowiada mu układ + OT4, więc zbędna jest deklaracja <code>\usepackage[OT4]{fontenc}</code>). + Jeśli korzystamy + z fontów EC nasza preambuła powinna zawierać dodatkowy wiersz:<br> + <code>\usepackage[T1]{fontenc}</code> + + +<h3> III. Polskie fonty PostScriptowe</h3> + +Aktualne dystrybucje zawierają fonty w wersji +Type 1 (postscriptowe) serii PL +(spolonizowane standardowe dla TeX-a fonty CM), a także znacznie +rozszerzone i obecnie zalecane fonty Latin Modern. + Można je także znaleźć w najbliższym węźle CTAN lub jego kopii, + np.:<br> + <a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/language/polish/plpsfont/"> +ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/language/polish/plpsfont/</a>.<br> + <a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/fonts/lm/"> +ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/fonts/lm/</a>.<p> + +Przedstawimy tu przykład dotyczący instalacji fontów PL. + Pliki <code>.pfb</code> powinny znaleźć się w podkatalogu + <code>texmf/fonts/type1/public/pl/</code> naszej instalacji, pliki + map fontowych (<code>.map</code>) w katalogu + <code>texmf/fonts/map/dvips/pl/</code> zaś wektory kodowań +(<code>.enc</code>) -- w katalogu <code>texmf/fonts/enc/dvips/pl/</code> +<p> +W dystrybucjach opartych na Web2c zautomatyzowano, poprzez użycie programu +<code>updmap</code>, proces tworzenia map fontowych dla programów +<code>dvips</code>, <code>pdftex</code> +i <code>dvipdfmx</code>. Poniżej omówiono więc tylko, czego ten proces +dotyczy. +<p> + Sterownik <code>dvips</code> (zamieniający wynik pracy TeX-a, plik DVI, + do formatu PostScript) wymaga aby deklaracje map fontowych + (dla fontów PL konkretnie zawartość <code>texmf/fonts/map/dvips/pl/pl.map</code>) + były dołączone do pliku <code>texmf/fonts/map/dvips/updmap/psfonts.map</code>. + Mapy fontowe można alternatywnie dołączyć w pliku + <code>texmf/dvips/config/config.ps</code> (lub jego lokalnej kopii), + dopisując wiersz:<br> + <code>p +pl.map</code><br> + po deklaracji głównej mapy fontowej: <code>p psfonts.map</code>. <p> + + Aby fonty Type 1 były użyte przez program <code>pdfTeX</code>, + należy sprawdzić jakie mapy fontowe są deklarowane w pliku + <code>texmf/fonts/map/pdftex/updmap/pdftex.map</code> -- powinien on także + zawierać deklaracje map fontowych dla fontów PL.<p> + +W dystrybucjach wszystkie aktualnie dostępne polskie fonty +Type1 są gotowe do użycia zarówno przez program <code>dvips</code>, +<code>pdftex</code>, jak i <code>dvipdfmx</code> .<p> + +Bardziej szczegółowe omówienie instalacji fontów Type1 zawarte +jest w artykule <a href="../fonty/fonts_inst.html">Instalowanie +fontów Type1/True Type</a>. <p> + +<hr> + +<i>Staszek Wawrykiewicz</i> (StaW at gust dot org dot pl), 30.05.2008. + +</BODY> +</HTML> + diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/mex.html b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/mex.html new file mode 100644 index 0000000000..af2d317640 --- /dev/null +++ b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/mex.html @@ -0,0 +1,222 @@ +<HTML> +<HEAD> +<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2"> +<TITLE>MeX, pdfMeX</TITLE> +</HEAD> + +<BODY> + +<!-- May 2008. Staszek Wawrykiewicz (StaW at gust.org.pl). +TeX Live 2008 revision. Public domain. --> + +<center> +<h2>MeX i pdfMeX</h2> +</center> +MeX jest adaptacją formatu Plain TeX do składu w języku polskim +z uwzględnieniem polskich zwyczajów drukarskich.<br> +Autorzy: Bogusław Jackowski i Marek Ryćko.<br> +Dokumentacja poniższa omawia pokrótce tworzenie formatu <code>mex.fmt</code> +(lub <code>pdfmex.fmt</code>, dla wersji TeX-a tworzącej +od razu pliki PDF) +i jego użycie w instalacji zgodnej z <code>Web2c</code> +(dystrybucja TeX Live) a także MiKTeX. +Szczegółowe informacje nt. pakietu MeX zawarto w pliku +<code>mexinfo.pol</code>. + +<p> +W dystrybucji dołączono ponadto prosty plik przykładowy +<code>doc/polish/mex/base/tstmex.tex</code>, służący do przetestowania +poprawnego działania formatu MeX. Początkującym użytkownikom zaleca się +zapoznanie z zawartością tego pliku. +Plik ten dostępny jest także na serwerze +<a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/contrib/zaczynam/">GUST</a>. + +<hr> + +<h3>I. Przygotowanie formatu MeX/pdfMeX (polskiej implementacji formatu Plain)</h3> + +Format w systemie TeX to wstępnie prekompilowany (aby przyspieszyć jego +analizę przez program <code>tex/pdftex</code>) zestaw makrodefinicji oraz reguł +przenoszenia wyrazów dla wybranego zestawu języków. Plik formatu z reguły +posiada rozszerzenie <code>.fmt</code>.<p> + +Przygotowanie formatu MeX (lub pdfMeX do tworzenia +plików PDF) polega w skrócie na uruchomieniu: +<pre> +<em>tex-engine</em> --ini mex.ini +</pre> + +gdzie <em>tex-engine</em> oznacza program <code>tex</code> lub +<code>pdftex</code>. Obecnie, od Web2c wer. 7.5.5, używamy jednego programu: +<code>pdftex</code>, zaś ,,sposób'' generowania formatu (dla tworzenia +plików DVI lub PDF) zależny jest od zawartości pliku <code>.ini</code>. +Zatem format do tworzenia plików PDF generujemy obecnie poleceniem: +<code>pdftex --ini pdfmex.ini</code>. +Podczas przetwarzania wczytywane są pliki makr formatu MeX, a także +<code>plain.tex</code> oraz wzorce przenoszenia wyrazów dla języka polskiego +i angloamerykańskiego. + +<p> +Ponieważ wygenerowany plik powinien znaleźć się w odpowiednim +miejscu struktury katalogów, a także powinien zostać ,,zarejestrowany'' +w instalacji, współczesne dystrybucje ułatwiają proces generowania. + +<ul> +<li>W dystrybucji +opartej na Web2c (TeX Live) formaty generowane są przy pomocy +programu <code>fmtutil</code> (<code>fmtutil --help</code> wyświetla dostępne +opcje) zaś deklaracje formatów znajdują się w pliku +<code>texmf/web2c/fmtutil.cnf</code> (gdy posiadamy drzewo katalogów +zawierające lokalne pliki konfiguracyjne instalacji systemu TeX, program +<code>fmtutil</code> korzysta z lokalnej kopii <code>fmtutil.cnf</code>; +dokładne położenie pliku wyświetli uruchomienie polecenia: +<code>kpsewhich fmtutil.cnf</code>).<br> +Tyle teorii co dzieje się za kulisami. Obecnie w dystrybucji TeX Live +cały proces generowania formatów został zautomatyzowany: po instalacji pakietu +do obsługi danego języka aktualizowane są omówione wyżej pliki konfiguracyjne, +po czym generowne są pliki formatów dla wszystkich dostępnych odmian-silników +TeX-a.<br> +W systemach Windows +należy samodzielnie zmodyfikować plik <code>fmtutil.cnf</code>, po czym +uruchomić polecenie <code>fmtutil --byfmt=mex</code> +(lub <code>fmtutil --byfmt=pdfmex</code>). + +<li> +W MiKTeX (od wersji 2.0) +należy uruchomić w menu <code>MiKTeX Options</code> podmenu +<code>TeX Formats</code>, zaznaczyć format +<code>MeX</code> (<code>pdfMeX</code>) i utworzyć (przyciskiem +<code>Build</code>) potrzebny plik formatu. +</ul> + +<p> +W obu omawianych przypadkach tworzony jest plik formatu +<code>mex.fmt</code> (lub <code>pdfmex.fmt</code>), który jest +umieszczany w katalogu właściwym dla tego rodzaju +plików, oraz tworzony jest program <code>mex</code> lub <code>pdfmex</code> +(uruchamia on program <code>pdftex</code> +z formatem <code>mex</code> bądź +z formatem <code>pdfmex</code>).</p> + +<hr> + +<h3>II. Użycie</h3> + +Aktualne implementacje, oparte na Web2c, a także MiKTeX pozwalają +na prawidłowe przekodowanie znaków diakrytycznych w pliku TeX-owym +na wewnętrzną reprezentację, stosowaną przez programy. +W Polsce, niestety, +stosowane są różne ,,standardy'' kodowania diakrytyków w tworzonych przez +użytkownika plikach, zależnie od systemu operacyjnego. Dla potrzeb systemu +TeX używamy zewnętrznych, tekstowych plików TCX, pozwalających ,,obsłużyć'' +różne spotykane ,,standardy''. Dzięki temu przekodowanie działa też +w drugą stronę, kiedy TeX wyświetla komunikaty i zapisuje pliki +<code>.log</code>, a także pliki ze spisem treści, skorowidzem itp.<p> + +Uruchomienie polecenia:<br> +<code>mex --translate-file=TCXFILE myfile.tex</code><br> +oznacza uruchomienia TeX-a z formatem <code>mex.fmt</code> +i z odpowiednią tablicą przekodowań (ich lista znajduje się +poniżej). Polecenie <code>mex</code> tworzone jest zwykle jako dowiązanie +do programu (obecnie) <code>pdftex</code> w katalogu zawierającym binaria.<p> + +Przekodowanie (plik TCX) może być deklarowane bezpośrednio w pliku +TeX-owym. +<!-- Począwszy od wersji Web2c 7.4, wymaga to podania +w wierszu poleceń opcji <code>--parse</code> lub włączenia jej na +stałe, co wymaga zmiany w głównym pliku +konfiguracyjnym <code>texmf.cnf</code>:<br> +<code>parse_first_line = t</code><br> +(t -- od `true', zamiast domyślnego przypisania f -- od `false'). --> +Przykładowo, jeśli <b>pierwszy</b> wiersz pliku zawiera + komentarz strukturalny postaci<br> + <code>%&mex --translate-file=il2-pl</code><br> + to plik może być przetworzony za pomocą polecenia <code>pdftex plik.tex</code>; + zostanie wtedy wczytany format <code>mex.fmt</code> oraz tablica + <code>il2-pl.tcx</code> + przekodowania z układu iso8859-2 do układu fontów PL (wewnętrznego + dla programu TeX).<p> + + W dystrybucjach dostarczono szereg plikow TCX. Można je znaleźć + w katalogu <code>texmf/web2c/</code>: + +<p> +<table border> +<tr> + <td> amiga-pl.tcx </td> <td> AmigaPL do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>il2-pl.tcx</td> <td> iso8859-2 (latin2) do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>cp1250pl.tcx</td> <td> Windows cp1250 do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>cp852-pl.tcx</td> <td> IBM cp852 do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>macce-pl.tcx</td> <td> Apple MacCE do PL </td> +</tr> +<tr> + <td>maz-pl.tcx</td> <td> Mazovia do PL </td> +</tr> +</table> + +<hr> + +<h3> III. Polskie fonty PostScriptowe</h3> + +Aktualne dystrybucje zawierają fonty w wersji +Type 1 (postscriptowe) serii PL +(spolonizowane standardowe dla TeX-a fonty CM), a także znacznie +rozszerzone i obecnie zalecane fonty Latin Modern. + Można je także znaleźć w najbliższym węźle CTAN lub jego kopii, + np.:<br> + <a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/language/polish/plpsfont/"> +ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/language/polish/plpsfont/</a>.<br> + <a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/fonts/lm/"> +ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/fonts/lm/</a>.<p> + +Przedstawimy tu przykład dotyczący instalacji fontów PL. + Pliki <code>.pfb</code> powinny znaleźć się w podkatalogu + <code>texmf/fonts/type1/public/pl/</code> naszej instalacji, pliki + map fontowych (<code>.map</code>) w katalogu + <code>texmf/fonts/map/dvips/pl/</code> zaś wektory kodowań +(<code>.enc</code>) -- w katalogu <code>texmf/fonts/enc/dvips/pl/</code> +<p> +W dystrybucjach opartych na Web2c zautomatyzowano, poprzez użycie programu +<code>updmap</code>, proces tworzenia map fontowych dla programów +<code>dvips</code>, <code>pdftex</code> +i <code>dvipdfmx</code>. Poniżej omówiono więc tylko, czego ten proces +dotyczy. +<p> + Sterownik <code>dvips</code> (zamieniający wynik pracy TeX-a, plik DVI, + do formatu PostScript) wymaga aby deklaracje map fontowych + (dla fontów PL konkretnie zawartość <code>texmf/fonts/map/dvips/pl/pl.map</code>) + były dołączone do pliku <code>texmf/fonts/map/dvips/updmap/psfonts.map</code>. + Mapy fontowe można alternatywnie dołączyć w pliku + <code>texmf/dvips/config/config.ps</code> (lub jego lokalnej kopii), + dopisując wiersz:<br> + <code>p +pl.map</code><br> + po deklaracji głównej mapy fontowej: <code>p psfonts.map</code>. <p> + + Aby fonty Type 1 były użyte przez program <code>pdfTeX</code>, + należy sprawdzić jakie mapy fontowe są deklarowane w pliku + <code>texmf/fonts/map/pdftex/updmap/pdftex.map</code> -- powinien on także + zawierać deklaracje map fontowych dla fontów PL.<p> + +W dystrybucjach wszystkie aktualnie dostępne polskie fonty +Type1 są gotowe do użycia zarówno przez program <code>dvips</code>, +<code>pdftex</code>, jak i <code>dvipdfmx</code> .<p> + +Bardziej szczegółowe omówienie instalacji fontów Type1 zawarte +jest w artykule <a href="../fonty/fonts_inst.html">Instalowanie +fontów Type1/True Type</a>. <p> + +<hr> + +<i>Staszek Wawrykiewicz</i> (StaW at gust dot org dot pl), 30.05.2008. + +</BODY> +</HTML> + diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/spw.html b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/spw.html new file mode 100644 index 0000000000..2f3e4cc186 --- /dev/null +++ b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/spw.html @@ -0,0 +1,156 @@ +<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 3.2 Final//EN"> +<html> + <head> + <META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-2"> + <title lang="pl"> Sprawa przekodowywania wejścia </title> + </head> + + <body lang="pl" link="#808080" vlink="#bfbfbf"> + <center> + <table bgcolor="white" cellpadding="20"> </table> + <p><br></p> + <table width="90%" border="0" cellpadding="30" cellspacing=0 bgcolor="white"> + <tr><td><center><font size="+3"> + Ośmiobitowe wprowadzanie<br> + polskich znaków w TeXu<br> + (w implementacjach opartych na web2c) </font> + </center></td></tr> + <tr><td><p> + Istnieje kilka sposobów kodowania polskich znaków w + dokumencie TeXowym. Najbardziej komfortowa jest notacja + ,,naturalna'' ośmiobitowa, tzn. zastosowanie jakiejś + strony kodowej (np. cp852, cp1250, ISO 8859-2 (Latin 2), + itp.). Są dwa zasadnicze sposoby nauczenia TeXa + przetwarzania tak zapisanego tekstu. Jeden polega na + zastosowaniu znaków aktywnych. Drugi wymaga wsparcia ze + strony samej implementacji TeXa polegającego na + przekodowywaniu znaków z wejścia na odpowiednie + pozycje znaków w stosowanych fontach. + Każdy z wymienionych sposobów ma swoje wady i + zalety.</p> + + <p>Przekodowywanie znaków narodowych przez samego TeXa + jest dostępne od dawna w emTeXu i sbTeXu (MS DOG), + natomiast w popularnych dystrybucjach UNIXowych + opartych na web2c pojawiło się dosłownie przed chwilą + (jeśli pamiętać, że chwila w TeXu może trwać pół + roku; w porównaniu z wiekiem TeXa jest to czas + zaniedbywalny). W związku z tym przekodowanie stało się + dostępne również w fpTeXu --- opartej na web2c + dystrybucji TeXa dla Windows 95/98/NT. A ponieważ + MikTeX (też Windows) nie zamierza być w tej kwestii w + tyle, można mieć nadzieję, że wkrótce praktycznie każdy + liczący się TeX będzie mógł przekodowywać.</p> + + <p><font size="-1">Implementacja przekodowywania, pod + tajemniczą nazwą TCX została wprowadzona do dystrybucji + web2c już jakiś czas temu. Wkrótce jednak przeciwnicy + tego rozwiązania (związani z ekipą LaTeXa 2e) wymogli + jego unieczynnienie w źródłach (<code>#ifdef 0</code> z + podejrzanym komentarzem). Praca z ośmiobitowym tekstem + jest dla polskich użytkowników czymś zupełnie + podstawowym. Dlatego też niewielka ekipa polskich + użytkowników (Staszek Wawrykiewicz, Włodek Bzyl i niżej + podpisany) podjęła próbę przeforsowania wprowadzenia na + nowo do web2c procedur przekodowujących. + Przedsięwzięcie to powiodło się (głównie dzięki zapałowi + i energii Staszka).</font></p> + + <p>Warto tu jeszcze zaznaczyć, że wprowadzenie + przekodowywania nie narusza licencji TeXa. Jak wiadomo, + jedyną osobą władną aby wprowadzać zmiany w TeXu jest + Don Knuth. Nie dotyczy to wszakże drobnych szczegółów + związanych ze specyfiką danego systemu operacyjnego + (środowiska obliczeniowego), w którym dana implementacja + TeXa ma działać. W istocie TeX ma mechanizm zamiany + dowolnego (jednobajtowego) kodu używanego w dokumentach + na reprezentację opartą na ASCII i używaną w pliku .dvi + (reprezentacja ta odzwierciedla układ znaków w fontach). + Mechanizm przekodowywania został przewidziany z myślą o + komputerach pracujących w EBCDICu (który jest istotnie + odmienny od ASCII). Wierzymy, że środowisko + obliczeniowe posługujące się kodem (na przykład) ISO + 8859-2 też jest środowiskiem ,,nie-ASCII'' i że w + związku z tym pracująca w nim implementacja TeXa może + mieć w odpowiednie tablice w programie włożone + odwzorowanie ISO 8859-2 w układ fontów. W związku z + mnogością stosowanych ,,stron kodowych'' zaszycie + odwzorowania w kompilat TeXa jest niepraktyczne. + Dlatego web2c oferuje rewelacyjne uproszczenie: tabelę + opisującą przekodowanie można zadać przy pomocy opcji + polecenia uruchamiającego TeXa.</p> + + </td></tr> + <tr bgcolor="black"><td><font color="white"> + <p><strong>Jak się tego używa?</strong></p> + + <p> W nowej wersji web2c (7.3) i w konsekwencji teTeXa + (1.0) TeX reaguje na dodatkową opcję + <code>--translate-file</code> wskazującą plik z tablicą + konwersji. Opcji tej używa się przy normalnym wywołaniu + TeXa (a nie jak w emTeXu przy generowaniu formatu).<br> + + Pokaźna kolekcja tablic konwersji jest dystrybuowana z + samym web2c (i w konsekwencji powinna być dostępna w + dystrybucjach pochodnych). Są tu w szczególności + tablice przekodowujące do układu fontów PL (tylko + polskie znaki): il2-pl.tcx -- dla ISO 8859-2 (Latin-2), + cp1250-pl.tcx -- Code Page 1250 (Windows), cp852-pl.tcx + -- tzw. IBM Latin 2, maz-pl.tcx -- Mazowia, a jakże, + oraz amiga-pl.tcx -- dla kodu AmigaPL.</p> + + <p>Przykład: pod Linuksem poniższe wywołanie przetwarza + dokument MeXowy z polskimi znakami w notacji + ,,naturalnej'':</p> + + <pre>mex -translate-file=il2-pl mojdokument.tex</pre> + + <p>Istnieje alternatywny sposób informowania TeXa o + sposobie kodowania danego pliku. Web2c ,,od zawsze'' + reagowało na pierwszą linię pliku zaczynającą się w taki + sposób</p> + <pre>%&mex</pre> + <p>załadowaniem odpowiedniego formatu (tutaj MeXa). W + nowej wersji ten mechanizm został rozszerzony. + Następująca linia</p> + <pre>%&mex --translate-file=il2-pl</pre> + <p>oprócz formatu zadaje również kodowanie pliku. Można + również pominąć nazwę formatu:</p> + <pre>%& --translate-file=il2-pl</pre> + <p>Użycie opcji <code>--translate-file</code> w pierwszej + linii pliku sprawia, że dokument zawiera jawną informację + o kodzie, który został w nim użyty. Dzięki temu nie + trzeba zgadywać, w jakim kodzie kolega przysłał nam plik + (zmora emTeXa). Dzięki zaś obecności kompletu plików .tcx + w dystrybucji wystarczy uruchomić na dokumencie TeXa bez + żadnych dodatkowych opcji, aby uzyskać poprawny + wydruk.</p> + + <p>TeX poszukuje pliku opisującego przekodowanie w + bieżącym katalogu oraz w miejscu właściwym dla plików + <tt>.pool</tt> czyli domyślnie + <code>texmf/web2c</code>.</p> + + <p>Opcji -translate-file można używać również w wywołaniu + initexa, ale będzie ona w mocy tylko w czasie jego + pracy. Po co to komu? Można wyobrazić sobie format + oparty na MeXu definiujący makra o nazwach zawierających + polskie znaki. W pliku takiego formatu nazwy makr + byłyby zakodowane w notacji wewnętrznej. A zatem format + byłby nadal niezależny od notacji wejściowej! Przy + przetwarzaniu dokumentu możnaby nadal wskazać dowolną + stronę kodową dla wejścia i dawałaby ona dostęp do makr + o polskich nazwach. Jak się zdaje web2c jest pierwszą + na świecie implementację TeXa o takich + możliwościach.</p> </font></td></tr> + <tr> + <td> + <table width="100%" cellpadding=0 border=0 cellspacing=0><tr><td> + <a href="mailto:wolinski@mimuw.edu.pl">Marcin Woliński</a> + </td> + </tr></table> + </table> + </center> + </body> +</html> + diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/tetex.html b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/tetex.html new file mode 100644 index 0000000000..0ecbcbb09c --- /dev/null +++ b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/tetex.html @@ -0,0 +1,41 @@ +<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//IETF//DTD HTML//EN"> +<html> +<head> +<title> teTeX</title> +<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2"> +</head> +<body> + +<h1> teTeX</h1> + +<p> +<a href="ftp://sunsite.icm.edu.pl/pub/CTAN/systems/unix/tetex/">teTeX</a>, +autorstwa Thomasa Essera, +był najbardziej dojrzałą implementacją systemu TeX dla środowiska +Unix i Linux. Bardzo dobra +przeglądarka dokumentów (xdvi), współpracująca z GhostScriptem -- potrafi +wyświetlać dołączoną grafikę postscriptową. +teTeX stanowi rdzeń dystrybucji CD TeX Live dla systemów Unix/Linux.</p> + +<p>Od wersji 1.0 w TeX-u, pdfTeX-u itd. zaimplementowano konwersję znaków na +wejściu i wyjściu (tablice TCX), co pozwala wygodnie stosować zapis +znaków diakrytycznych w dowolnym ,,standardzie'' +(opcja +<tt>--translate-file=</tt><i>xxx</i>; gdzie <i>xxx</i> jest nazwą +tablicy konwersji -- pliku .tcx). +Również od tej wersji teTeX jest wyposażony w podstawowe pakiety +(makra, fonty itp.) wspomagające skład w języku polskim.</p> + +<p>W ostatniej wersji (3.0) wprowadzono szereg zmian, m.in. domyślną +,,maszyną'' dla większości formatów jest teraz <code>pdfetex</code>, +zmieniono układ katalogów fontowych zgodnie z TDS1.1, a także +ulepszono znacznie konfigurację.</p> + +<p>Obecnie dystrybucja teTeX nie jest rozwijana; na jej bazie powstała +wieloplatformowa dystrybucja TeX Live.</p> + +<hr> +<em>WM (zmiany i uzupełnienia: 30.05.2008 -- StaW)</em> +</body> +</html> + diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/web2c.html b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/web2c.html new file mode 100644 index 0000000000..58a2b85a80 --- /dev/null +++ b/info/tex-virtual-academy-pl/poczatki/web2c.html @@ -0,0 +1,199 @@ +<HTML> +<HEAD> +<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2"> +<TITLE>Web2c</TITLE> +</HEAD> + +<!-- TeX Live 2008 revision, 30.05.2008 --> + +<BODY> +<center> +<h2>Web2c</h2> +</center> + +Web2c jest systemem do generowania kompletnego środowiska TeX-owego +dla różnorodnych platform, nie tylko Unixowych, ale także +Windows. +Dostępne oprogramowanie to nie tylko TeX i MetaFont, ale także MetaPost, +pdfTeX, +eTeX, szereg sterowników (w tym <code>dvips</code>, <code>xdvi</code> lub <code>dviout</code>), +łącza TeX-HTML, programy fontowe (szczególnie dotyczące PostScript-u), +programy do reorganizacji plików DVI i PS a także wiele innych.<p> + +TeX i MetaFont zostały napisane w języku WEB, stworzonym specjalnie +do tego celu przez Donalda E. Knutha. WEB pozwala na staranną +modularyzację kodu oraz jednocześnie szczegółową dokumentację programu. +Przeniesienie kodu napisanego w WEB do Pascala i kompilację +programów zapewnia program <code>tangle</code>. Z kolei program +<code>weave</code> umożliwia utworzenie z tych samych źródeł pliku +TeX-owego gotowego do składu eleganckiej dokumentacji programu. Dostosowanie +kodu pascalowego do konkretnej implementacji języka zależne jest jedynie od +starannie przygotowanych tzw. plików wymiany (ang. <i>change files</i>). +Zamianę kodu WEB do obecnie powszechnie stosowanego języka C +zrealizował w 1987 r. Tomas Rokicki, tworząc system TeX-to-C. +W roku 1990 systemem zajął się Karl Berry i wtedy to zmieniono jego +nazwę na Web2c. Cały czas udoskonalane i optymalizowane są metody +kompilacji, znacznie rozszerzyła się gama programów pomocniczych, przede +wszystkim zaś rozszerzyła się liczba platform systemowych, na które +w podobny sposób (i coraz łatwiej) można przenieść jednorodne +środowisko TeX-owe. Od 1997 r. system jest pielęgnowany przez Olafa +Webera. W marcu 1999 r. udostępniony został Web2c w wersji +7.3, która zawierała szereg nowości i udoskonaleń działania programów +(m.in. po raz pierwszy programy Web2c pozwalają na swobodne przekodowanie +znaków narodowych). Wersja 7.4, która powstała pod koniec 2002 r., +to kolejny krok w optymalizacji oprogramowania (zmiany w bibliotece kpathsea, +znaczne zmiany w pdftex itp.). Wersja 7.5 z 2004 r. wprowadza +m.in. obsługę nazw plików zawierających spacje, rozszerzenie encTeX, +uporządkowanie współpracy z różnymi terminalami, obsługę zmienionego +układu TDS i wiele innych zmian.<p> + +Obecnie implementacje oparte na Web2c działają na wielu platformach +Unix (w tym oczywiście Linux), Windows, DOS, Amiga i innych. +Wykorzystując jednorodną strukturę katalogów, zgodną z TDS (<i>TeX +Directory Structure</i>) pozwalają na współdzielenie zasobów przez +różne systemy.<p> + +Programy wchodzące w skład Web2c wykorzystują zaawansowane metody +wyszukiwania w rozległej instalacji plików wymaganych przez programy. +Metody te udostępnia wspólnie użytkowana biblioteka <code>kpathsea</code> +(dokumentacja +<!-- w <A href="../../../../../texmf/doc/kpathsea/kpathsea.pdf"><code>kpathsea.pdf</code>)</A>. --> +w <A href="http://www.tug.org/texinfohtml/kpathsea.html"><code>kpathsea.html</code>)</A>. +Opis systemu Web2c zawiera dokumentacja zawarta +<!-- w <A href="../../../../../texmf/doc/web2c/web2c.pdf"><code>web2c.pdf</code></A>. --> +w <A href="http://www.tug.org/texinfohtml/web2c.html"><code>web2c.html</code></A>. +<!-- Obie wymienione dokumentacje dostępne są też w formacie <code>HTML</code>. --> + +<h2>Składniki systemu Web2c</h2> + +System Web2c zawiera następujące podstawowe programy:<p> + +<ul> +<li><code>bibtex</code> + -- program do tworzenia spisów bibliograficznych; +<li><code>dmp</code> + -- konwersja <code>troff</code> do <code>.mpx</code> (postaci MetaPost-owej + niskiego poziomu); +<li><code>dvicopy</code> + -- program modyfikujący pliki DVI; +<li><code>dvitomp</code> + -- konwersja DVI do postaci MetaPost-owej niskiego + poziomu (pliku <code>.mpx</code>); +<li><code>dvitype</code> + -- konwersja DVI na plik tekstowy (ASCII); +<li><code>gftodvi</code> + -- zamiana fontu GF na plik DVI; +<li><code>gftopk</code> + -- zamiana fontów w formacie GF na font spakowany PK; +<li><code>gftype</code> + -- zamiana fontu GF na plik tekstowy (ASCII); +<li><code>makempx</code> + -- skład materiału tekstowego zawartego w pliku MetaPost-owym + i jego konwersja do poleceń niskiego poziomu umieszczanych + w pliku <code>.mpx</code>; program uruchamia kolejno + <code>mpto</code>, <code>tex</code> i <code>dvitomp</code>; +<li><code>mf</code> + -- MetaFont, system do generowania fontów bitmapowych + w formacie GF; +<li><code>mft</code> -- skład plików źródłowych MetaFont-a; +<li><code>mpost</code> -- MetaPost, program do tworzenia rysunków oraz diagramów + technicznych w formacie PostScript, oparty na języku podobnym do + wykorzystywanego przez MetaFont; +<li><code>mpto</code> -- ekstrakcja materiału tekstowego zawartego w pliku + MetaPost-owym i konwersja do pliku TeX-owego (domyślnie) lub Troff; +<li><code>newer</code> -- pomocniczy program do porównywania czasów modyfikacji plików; +<li><code>patgen</code> -- program do tworzenia wzorców przenoszenia wyrazów + (<i>hyphenation patterns</i>); +<li><code>pktogf</code> -- zamiana fontów w formacie PK na fonty GF; +<li><code>pktype</code> -- zamiana fontu PK na plik tekstowy (ASCII); +<li><code>pltotf</code> -- konwersja tekstowej listy właściwości do TFM + (metryki fontu TeX-owego); +<li><code>pooltype</code> -- wyświetlanie WEB-owych plików <code>pool</code> z numeracją + łańcuchów znakowych; +<li><code>tangle</code> -- konwersja kodu WEB do języka Pascal; +<li><code>tex</code> -- program do składu tekstu; +<li><code>tftopl</code> -- konwersja TFM do tekstowej listy właściwości + (PL); +<li><code>vftovp</code> -- konwersja fontów wirtualnych do wirtualnej listy + właściwości (VPL); +<li><code>vptovf</code> -- konwersja wirtualnej listy właściwości do fontów + wirtualnych (<code>.vf</code>); +<li><code>weave</code> -- konwersja WEB do postaci TeX-owej gotowej do składu. +</ul> + +Instalacje oparte na Web2c zawierają ponadto programy: + +<ul> +<li><code>etex</code> -- eTeX czyli TeX rozszerzony o szereg poleceń pierwotnych; +<li><code>pdftex</code> -- pdfTeX, rozszerzenie TeX-a pozwalające tworzyć + bezpośrednio pliki w formacie <code>PDF</code>, + łączy też rozszerzenia <code>etex</code>; +<!-- <li><code>omega</code> -- Omega, rozszerzenie TeX-a pracujące z fontami ze znakami + kodowanymi 16-bitowo (Unicode) i pozwalające na skład w różnych, + b. egzotycznych językach; +<li><code>aleph</code> -- program łączący cechy eTeX-a i Omegi, próba + stabilizacji projektu Omega, który wciąż jest w fazie eksperymentalnej; --> +<li>XeTeX</b> -- intensywnie rozwijana wersja, pracująca w Unikodzie + i korzystająca z fontów systemowych, także OpenType; pozwala na + skład w wielu językach; +<li><code>dvips</code> -- sterownik DVI do PostScript; +<li><code>dvilj</code> -- sterownik DVI dla drukarek zgodnych ze standardem + Hewlett-Packard; + dla poszczególnych modeli drukarek istnieje kilka odmian programu np. + <code>dvilj2</code>, <code>dvilj4</code>, <code>dvilj6</code>; +<li><code>xdvi</code> -- sterownik ekranowy (wyświetlający pliki DVI) + dla X Window (systemy Unix); +<li><code>dviout</code> -- sterownik ekranowy dla Windows; +</ul> + +Zarówno <code>xdvi</code>, jak i <code>dviout</code> potrafią obecnie +wyświetlać włączane to tekstu elementy graficzne w formacie +EPS, jak i obsługiwać fonty w formacie Type1.<p> + +Wymienione wyżej programy wykorzystują wspólne biblioteki i korzystają +ze wspólnych plików konfiguracyjnych. Całość oprogramowania tworzy zatem +jednorodne środowisko. Ponadto dostępne są skrypty bądź programy, m.in.:<p> + +<ul> +<li><code>texconfig</code> -- skrypt do konfiguracji całego środowiska (dostępny + jedynie dla systemów Unix/Linux); +<li><code>fmtutil</code> -- skrypt do generowania formatów; +<li><code>updmap</code> -- skrypt aktualizujący mapy fontowe dla programów +<code>dvips</code>, <code>pdftex</code> oraz <code>dvipdfm</code>; +<li><code>mktexmf</code> -- skrypt tworzy, w miarę możliwości, plik MetaFont-owy dla nowego + fontu (np. cmr11), dla którego istnieje plik źródłowy o zbliżonym stopniu + pisma; +<li><code>mktextfm</code> -- skrypt uruchamia program <code>mf</code> i generuje potrzebny + plik TFM; +<li><code>mktexpk</code> -- skrypt generuje potrzebny font bitmapowy w formacie PK; +<li><code>mktexnam</code> -- skrypt wyświetla nazwy i położenie plików MF, + TFM i PK dla danego fontu; +<li><code>mktexupd</code> -- skrypt uzupełnia bazę danych instalacji (<code>ls-R</code>) + o nazwę katalogu i nowo powstałego pliku; +<li><code>mktexlsr</code> (<code>texhash</code>) -- skrypt tworzy lub aktualizuje bazy danych + instalacji (pliki <code>ls-R</code>); +<li><code>gsftopk</code> -- skrypt służący do konwersji fontów + PostScript-owych (ostatnio + także fontów TTF) na pliki PK, zwykle uruchamiany przez + sterownik <code>Xdvi</code> lub <code>dviout</code>; skrypt steruje wywołaniem programu + GhostScript, który dokonuje rasteryzacji fontów obwiedniowych; +<li><code>kpsewhich</code> -- program do przeszukiwania ścieżek w instalacji TeX-owej, + używany intensywnie przez skrypty ,,<code>mktex...</code>''; program może być + także wykorzystany do diagnostyki problemów. +</ul> + +Większość powyższych skryptów uruchamiana jest automatycznie. Wymienione +dotychczas programy i skrypty mają wspólną cechę, polegającą na +wyświetlaniu tekstu pomocniczego po uruchomieniu ich z parametrem +<code>--help</code>. + +Wszystkie omówione powyżej programy i skrypty mają dokumentację dostępną +w <code>man</code>, <code>info</code> a także +w formacie HTML. + +<hr> +<i>Stanisław Wawrykiewicz</i> (<tt>staw at gust.org.pl</tt>); +<i>modyfikacja: 15.05.2014</i> + +</BODY> +</HTML> |