1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
|
Vietnamese-HOWTO:LaTeX
NGUYEN-DAI Quy, DaiQuy.Nguyen@ulg.ac.be
10 JAN 1999
Híng dÉn sö dông tiÕng ViÖt trong LaTeX
______________________________________________________________________
Muc Luc
1. Cã thÓ dïng tiÕng ViÖt víi LaTeX ?
2. C¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nµo cã thÓ dïng tiÕng ViÖt ?
3. C¸c bé font nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó ch¹y trªn teTeX ?
3.1 Font ch÷ TCVN-5712
3.2 Font ch÷ VISCII
4. Lµm thÕ nµo ®Ó t¶i xuèng, cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN ?
4.1 T¶i xuèng (download)
4.2 ChuyÓn tõ TrueType font sang d¹ng Meta Font
4.3 Cµi ®Æt
4.4 Sö dông trong LaTeX
5. Gãp ý, lçi vµ bæ sung
______________________________________________________________________
1. Cã thÓ dïng tiÕng ViÖt víi LaTeX ?
V©ng, b¹n cã thÓ dïng tiÕng ViÖt trong TeX/LaTeX nh c¸c ng«n ng÷
kh¸c. Tµi liÖu mµ b¹n ®ang ®äc ®©y ®îc viÕt ra nh»m môc ®Ých cho b¹n
nh÷ng gîi ý vµ nh÷ng híng dÉn s¬ khëi ®Ó b¹n cã thÓ sö dông tiÕng
ViÖt víi c¸c bé m· kh¸c nhau víi LaTeX.
2. C¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nµo cã thÓ dïng tiÕng ViÖt ?
VÒ nguyªn t¾c b¹n cã thÓ dïng tiÕng ViÖt trªn tÊt c¶ c¸c phiªn b¶n cña
TeX/LaTeX trªn c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c nhau. VÊn ®Ò ®Æt ra lóc ®ã lµ
viÖc chuyÓn ®æi c¸c bé font cho t¬ng thÝch víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh ®ã.
HiÖn t¹i t¸c gi¶ ®· thö nghiÖm thµnh c«ng c¸c bé font ViÖt nam trªn
c¸c phiªn b¶n sau ®©y :
. MikTeX v1.11 Windows9x/NT. §©y lµ hÖ ch¬ng tr×nh kh¸ m¹nh cho
Windows 9x/NT cña t¸c gi¶ Christian Schenk (cschenk@snafu.de). Xin
xem MikTeX Homepage <http://www.snafu.de/~cschenk/miktex/> ®Ó biÕt
thªm chi tiÕt.
. teTeX v0.9 Linux. §©y lµ phiªn b¶n ®îc cung cÊp cïng víi
RedHat-5.2.
Tuy nhiªn t¸c gi¶ cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ thö nghiÖm trªn c¸c
phiªn b¶n TeX/LaTeX kh¸c nh Unix TeX (trªn Unix), NTeX (trªn Linux)
hoÆc c¸c phiªn b¶n dµnh cho Macintosh. C¸c kinh nghiÖm cña ngêi sö
dông c¸c ch¬ng tr×nh nµy sÏ lµ nh÷ng bæ sung quÝ b¸u cho tµi liÖu
nµy.
3. C¸c bé font nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó ch¹y trªn teTeX ?
Mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n ®Æt ra cho ngêi sö dông tiÕng ViÖt trong
hÇu hÕt c¸c øng dông (Windows, Unix/Linux, DOS, Mac...) lµ dïng bé m·
nµo ? Mét c©u hái kh«ng dÔ dµng g× ®Ó t×m ra c©u tr¶ lêi. Phô thuéc
vµo thãi quen cña ngêi sö dông. Mét sè ngêi thÝch dïng bé m· nµy,
sè kh¸c th× thÝch bé m· kh¸c. ThËt ra sö dông bé m· nµo kh«ng quan
träng, mµ quan träng lµ sö dông nh thÕ nµo ?
Cã thÓ tãm t¾t s¬ bé c¸c bé m· tiÕng ViÖt hiÖn cã trong vµ ngoµi níc
nh sau :
. Lo¹i font 1 byte nh TCVN3-5712, VISCII, VIETWARE_F...
. Lo¹i font 2 byte nh VNI-WIN, BK tpHCM2, VIETWARE_X...
. Lo¹i font tæ hîp nh Microsoft CP 1258, IBM CP 01129...
Theo t¸c gi¶ cña VietKey : Nhîc ®iÓm cña lo¹i font 2-byte lµ chÊt
lîng ch÷ kh«ng thËt ®Ñp vµ h¬n n÷a kh«ng cho phÐp t¹o font Bitmap.
Lo¹i font nµy, do c¸c nhîc ®iÓm trªn, kh«ng ®îc ®Ò cËp ®Õn trong tµi
liÖu nµy. Lo¹i font tæ hîp còng cã c¶ ký tù ®îc t¹o font 2-byte nªn
còng kh«ng n»m trong khu«n khæ cña tµi liÖu nµy.
Tµi liÖu nµy ®Ò cËp chñ yÕu ®Õn lo¹i font 1-byte. Do kh«ng thÓ cïng
mét lóc cã thÓ lµm viÖc víi tÊt c¶ c¸c bé font (do h¹n chÕ vÒ thoi
gian vµ ®iÒu kiÖn m¸y mãc), t¸c gi¶ ®· chän hai font tiªu biÓu trong
nhãm nµy lµ TCVN vµ VISCII. Tuy nhiªn theo c¸ch thøc nµy th× tÊt c¶
c¸c lo¹i font lo¹i 1-byte cã thÓ chuyÓn ®æi tõ d¹ng TrueType sang Meta
Font ®Ó dïng ®îc trong LaTeX.
3.1. Font ch÷ TCVN-5712
§©y lµ bé font ch÷ ®· ®îc c«ng nhËn chÝnh thøc ®Ó sö dông t¹i ViÖt
nam. Bé font ®îc thiÕt kÕ chñ yÕu ë d¹ng TrueType dïng cho c¸c øng
dông trªn Windows.
Trªn Internet bé font nµy ®îc t¶i xuèng miÔn phÝ tõ :
<http://www.vnn.vn/> hoÆc <http://home.vnn.vn/utilities/> kÌm theo
ch¬ng tr×nh gâ VietKey trong Windows 3.x/9x/NT.
PhÇn tiÕp theo ®©y sÏ tr×nh bµy chi tiÕt lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ cµi ®Æt
vµ sö dông bé font TCVN víi LaTeX trªn c¶ Windows9x/NT vµ Linux.
3.2. Font ch÷ VISCII
§©y lµ s¶n phÈm cña Trichlor Organization <http://www.trichlor.org/>.
Bé font nµy ®îc thiÕt kÕ cho hÇu hÕt c¸c hÖ ®iÒu hµnh : Windows, DOS,
Unix/X-Windows vµ Macintosh. ViÖc cµi ®Æt bé font nµy rÊt ®¬n gi¶n v×
tÊt c¶ ®· ®îc thiÕt kÕ s½n.
C¸c b¹n cã thÓ t×m thÊy bé font Computer Modern Roman (vncmr-2.2
15/7/1996) cïng víi híng dÉn cµi ®Æt t¹i c¸c server
CTAN:/language/vietnamese/vncmr/. T¸c gi¶ lµ Werner Lemberg
(a7621gac@awiuni11.bitnet)
NÕu c¸c b¹n thÝch dïng TTF h¬n lµ CMR th× cã thÓ t¶i xuèng bé font
VISCII ®· ®îc chuyÓn tõ TTF sang bëi t¸c gi¶ T« Thanh B×nh
<http://infaut.et.uni-magdeburg.de/~binh/vietnam_tex.html>.
4. Lµm thÕ nµo ®Ó t¶i xuèng, cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN ?
4.1. T¶i xuèng (download)
C¸c bé font TCVN cã thÓ ®îc t¶i xuèng tõ c¸c server
CTAN:/language/vietnamese/tcvn/
HoÆc cã thÓ ®îc t¶i xuèng tõ mét trong c¸c ®Þa chØ sau ®©y:
. <http://members.xoom.com/quy/VietLUG/vlug/howtos/>
. <ftp://ltas18.ltas.ulg.ac.be/pub/vlug/howtos/>
4.2. ChuyÓn tõ TrueType font sang d¹ng Meta Font
B»ng c«ng cô ttf2mf t¸c gi¶ ®· chuyÓn c¸c font TCVN tõ d¹ng TrueType
sang d¹ng Meta Font (vn*.mf). Tõ c¸c file nµy c¸c ch¬ng tr×nh cña
TeX sÏ t¹o ra c¸c file TeX font metrics (vn*.tfm). TÊt c¶ c¸c file cña
c¶ hai d¹ng nµy cïng víi c¸c file ®Þnh nghÜa font vµ style ®îc nÐn
trong file tcvn-tex.tar.gz.
4.3. Cµi ®Æt
Tõ c¸cfile t¶i xuèng, c¸c b¹n sö dông dßng lÖnh sau ®Ó gì nÐn c¸c file
$ gunzip tcvn-tex.tar.gz
$ tar xvf tcvn-tex.tar
C¸c b¹n sÏ thu ®îc c¸c th môc sau:
. doc: chøa c¸c file híng dÉn vµ vÝ dô.
. texinput: chøa c¸c file ®Þnh nghÜa font vµ style cho TeX. (*.fd,
*.sty)
. source : chøa c¸c file nguån cña Meta Font (vn*.mf)
. tfm : chøa c¸c file TeX font metrics (vn*.tfm)
ViÖc cµi ®Æt thËt ra chØ ®¬n gi¶n lµ copy c¸c file trªn vµo nh÷ng th
môc thÝch hîp cña tex mµ b¹n ®ang sö dông. Gi¶ sö r»ng b¹n ®· cµi ®Æt
c¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nh sau :
. §èi víi MikTeX:C:\texmf\ vµ C:\localtexmf\. Bé font sÏ ®îc cµi
®Æt vµo th môc C:\localtexmf\.
. §èi víi teTeX:/usr/share/texmf/
Víi qui íc r»ng th môc cµi ®Æt bé font tiÕng ViÖt lµ tcvn, sau ®©y
lµ c¸c bíc cÇn thiÕt ®Ó cµi ®Æt:
. Copy c¸c file trong th muc texinput vµo th môc tcvn.
MikTeX: C:\localtexmf\tex\latex\tcvn\
teTeX: /usr/share/texmf/tex/latex/tcvn/
. Copy c¸c file trong th môc source vµo th môc c¸c file nguån cña
Meta Font vÝ dô nh:
MikTeX:C:\localtexmf\fonts\source\tcvn\
teTeX:/usr/share/texmf/fonts/source/tcvn/
. §èi víi c¸c font tfm th«ng thêng th× kh«ng cÇn cµi ®Æt v× khi b¹n
biªn dÞch file nguån TeX sÏ tù ®éng t¹o ra c¸c file nµy. Tuy nhiªn
trong trêng hîp phiªn b¶n cña b¹n kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã b¹n cã thÓ
cµi ®Æt nh sau:
MikTeX:C:\localtexmf\fonts\tfm\tcvn\
teTeX:/usr/share/texmf/fonts/tfm/tcvn/
TiÕp ®Õn, ®èi víi teTeX b¹n ph¶i thªm mét dßng sau vµo trong file
/usr/share/texmf/fontname/special.map :
vn tcvn vn
Bíc cuèi cïng lµ cËp nhËt b»ng c¬ së d÷ liÖu võa míi ®îc thªm vµo.
Víi teTeX c¸c b¹n dïng :
$ texhash
Víi MikTeX b¹n chän [Programs]- [MikTeX]- [Maintenance]- [Refresh
Filename Database] hoÆc tõ cöa sæ DOS gâ lÖnh sau :
C:\initexmf -u
4.4. Sö dông trong LaTeX
Víi LaTeX, c¸c b¹n cã thÓ dïng font tiÕng ViÖt vÝ dô nh sau :
\documentclass[12pt,a4paper]{article}
\usepackage{tcvn}
\begin{document}
...
(Text in TCVN encoding)
...
\end{document}
Khi b¹n dïng package tcvn th× c¸c font ch÷ ®îc ®Þnh nghÜa mÆc ®Þnh
nh sau:
. Sans font : VnArial
. Roman font : VnTime
. Typewriter font : VnCourier
Muèn thay ®æi font ch÷ th× dïng c¸c lÖnh sau ®©y:
. \VnArial : Font ch÷ VnArial
. \VnArialB : Font ch÷ VnArial Bold
. \VnArialI : Font ch÷ VnArial Italic
. \VnArialBI : Font ch÷ VnArial Bold and Italic
. \VnArialH : Font ch÷ VnArial Hoa
. \VnCourier : Font ch÷ VnCourier
. \VnCourierB : Font ch÷ VnCourier Bold
. \VnCourierI : Font ch÷ VnCourier Italic
. \VnCourierBI : Font ch÷ VnCourier Bold and Italic
. \VnCourierH : Font ch÷ VnCourier Hoa
. \VnTime : Font ch÷ VnTime
. \VnTimeB : Font ch÷ VnTime Bold
. \VnTimeI : Font ch÷ VnTime Italic
. \VnTimeBI : Font ch÷ VnTime Bold and Italic
. \VnTimeH : Font ch÷ VnTime Hoa
VÝ dô: Muèn in dßng ch÷ 'Sµi gßn' b»ng font VnTime ch÷ ®Ëm vµ cì lín
c¸c b¹n cã thÓ dïng:
{\VnTimeB {\Large Sµi gßn}}
Xem thªm file vidu.tex trong th môc doc ®Ó biÕt chi tiÕt c¸ch dïng.
5. Gãp ý, lçi vµ bæ sung
Mäi gãp ý, lçi hoÆc bæ sung cho tµi liÖu nµy xin göi ®Õn :
NGUYEN-DAI Quy <mailto:DaiQuy.Nguyen@ulg.ac.be>.
|