summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/info/tex-virtual-academy-pl/podstawy/2-1coto.html
blob: 8a51b5c06b54a1bc54370c32a48cd98ce9772678 (plain)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2">
<meta http-equiv="Content-language" content="pl">
<meta name="Author" content="W³odzimierz Macewicz">
<meta name="Keywords" content="tex, Wirtualna Akademia">
</head>
<body>

<a name="coto">
<h2>2. Co<b> </b>to jest T<sub><font size=5>E</font></sub>X -- informacje ogólne</h2>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X, to taki ma³o znany system, u¿ywany przez oko³o milion
osób<b> </b>na ca³ym<b> </b>¶wiecie. S³u¿y --&nbsp;mówi±c bardzo skrótowo --&nbsp;
do<b> </b>wykonywania profesjonalnego sk³adu drukarskiego.
<p>
Autorem<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a jest jeden z&nbsp;najwybitniejszych matematyków i&nbsp;
informatyków<b> </b>na   <b> </b>¶wiecie --&nbsp;profesor Donald Knuth z&nbsp;Uniwersytetu
Stanforda<b> </b>w&nbsp;Stanach Zjednoczonych.
<p>
Nazwê<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X wymawia siê <i> tech</i>, poniewa¿ s± to trzy
du¿e<b> </b>greckie litery Tau, Epsilon, Chi. Polska wersja T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a
nazywa<b> </b>siê M<sub><font size=4>E</font></sub>X (wym.&nbsp;<i> mech</i>). Litera&nbsp;E&nbsp;jest
opuszczona<b> </b>w&nbsp;dó³ i&nbsp;dosuniêta do pozosta³ych, ¿eby zademonstrowaæ
mo¿liwo¶ci<b> </b>sytemu.


<h3>2.1. Cechy<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a</h3>

Jest<b> </b>to system w&nbsp;znacznym stopniu godny zaufania, co najmniej ze
wzglêdu<b> </b>na opisane poni¿ej jego cechy.

<h4>2.1.1. Stabilno¶æ</h4>

Jest<b> </b>to system stosunkowo ,,stary''. Prace nad nim zosta³y rozpoczête
w&nbsp;roku<b> </b>1977, a&nbsp;wiêc jeszcze przed rozpoczêciem ery komputerów osobistych,
a&nbsp;ukoñczone<b> </b>w&nbsp;1982 roku. W&nbsp;(prawie) niezmienionej postaci u¿ywany jest od
kilkunastu
lat.
<p>
Oznacza<b> </b>to bardzo du¿± stabilno¶æ tego programu.
Jest<b> </b>to bardzo wa¿na cecha, gdy¿ jest to program trudny do opanowania.
Jego<b> </b>stabilno¶æ wp³ywa na bezpieczeñstwo u¿ytkownika. Po do¶æ d³ugim
czasie<b> </b>inwestowania w&nbsp;swoj± umiejêtno¶æ obs³ugi T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a,
u¿ytkownik<b> </b>ma gwarancjê, ¿e to,
czego<b> </b>siê nauczy³ pozostanie aktualne nawet po wielu latach. Mo¿na zatem
z&nbsp;du¿±<b> </b>ufno¶ci± uczyæ siê go. Ponadto wszelkie dokumenty (teksty) z³o¿one
za<b> </b>jego pomoc± bêd± mog³y byæ przetwarzane i&nbsp;poprawiane tym samym
systemem<b> </b>mimo up³ywu czasu. Nie ma obawy co do zmiany ,,sposobu kodowania''
dokumentów,<b> </b>która uniemo¿liwia³aby dalsz± obróbkê ,,starych'' tekstów.
<p>
Dobrze<b> </b>jest --&nbsp;wybieraj±c program tak skomplikowany, jak system
sk³adu<b> </b>--&nbsp;zwracaæ uwagê na to, czy zdo³amy nauczyæ siê wszystkich
jego<b> </b>mo¿liwo¶ci, zanim --&nbsp;w&nbsp;kolejnej wersji --&nbsp;ulegn± one zmianie.

<h4>2.1.2. Poprawno¶æ<b> </b>(bezb³êdno¶æ)</h4>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X jest programem w&nbsp;bardzo znacznym stopniu bezb³êdnym.
Oznacza<b> </b>to, ¿e dzia³a ca³kowicie zgodnie z&nbsp;dokumentacj±.
Autor<b> </b>systemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X wyznaczy³ nawet nagrodê pieniê¿n± dla ka¿dego,
kto<b> </b>wykryje jakikolwiek b³±d w&nbsp;dzia³aniu programu. Warto¶æ tej
nagrody<b> </b>wynosi obecnie ponad 300$. Mo¿na mieæ pewno¶æ, ¿e
po<b> </b>kilkunastu latach stosowania programu przez liczne grono u¿ytkowników,
znalezienie<b> </b>jakichkolwiek b³êdów jest bardzo ma³o prawdopodobne.
<p>
Jak¿e<b> </b>czêsto zdarza siê u¿ytkownikom komputerów, ¿e program
wysy³a<b> </b>im niezrozumia³e komunikaty (np.&nbsp;sygna³y b³êdów), zalecaj±c
np.&nbsp;zg³oszenie<b> </b>siê do wytwórcy z&nbsp;pro¶b± o&nbsp;wyja¶nienie. Niewielka
to<b> </b>pociecha, je¶li wytwórca jest za oceanem.

<h4>2.1.3. Dokumentacja</h4>

Autor<b> </b>napisa³ na temat T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a i&nbsp;systemów pokrewnych seriê piêciu
ksi±¿ek<b> </b>[1--5], stanowi±cych kompletn± dokumentacjê tych systemów.
Wszystkie<b> </b>funkcje tych systemów zosta³y tam szczegó³owo opisane.
Dokumentacja<b> </b>nie ma ¿adnych luk.

<h4>2.1.4. Z³o¿ono¶æ</h4>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X jest systemem skomplikowanym. Powoduje to, ¿e jest --&nbsp;
przynajmniej<b> </b>pocz±tkowo --&nbsp;trudny w&nbsp;obs³udze. Czêsto
uwa¿ane<b> </b>jest to za jego wadê. Jest to jednak absolutnie
niezbêdna<b> </b>cena jak± trzeba zap³aciæ za mo¿liwo¶ci, które
oferuje.<b> </b>W&nbsp;istocie to nie T<sub><font size=4>E</font></sub>X jest skomplikowany, lecz
zadanie,<b> </b>które on realizuje jest takie. Je¶li chcemy
ca³kowicie<b> </b>panowaæ nad wynikami uzyskiwanymi za jego
pomoc±,<b> </b>i&nbsp;osi±gaæ efekty profesjonalne i&nbsp;precyzyjne, musimy
nauczyæ<b> </b>siê obs³ugi rozmaitych ,,regulatorów'' i&nbsp;,,pokrête³''
zawartych<b> </b>w&nbsp;T<sub><font size=4>E</font></sub>X-u, aby móc przekazaæ mu nasze
intencje.
<p>
Oczywi¶cie,<b> </b>je¶li nie zale¿y nam na bardzo eleganckich, profesjonalnych
wynikach,<b> </b>to nie musimy u¿ywaæ tak skomplikowanego programu jak T<sub><font size=4>E</font></sub>X.
Jest<b> </b>wiele prostszych programów, s³u¿±cych do podobnych celów.
Nale¿y<b> </b>jednak zdawaæ sobie sprawê, ¿e u¿ywaj±c prostszego programu
prêdzej<b> </b>czy pó¼niej natkniemy siê na zadanie, któremu ten program
nie<b> </b>bêdzie móg³ sprostaæ. W&nbsp;przypadku stosowania T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a takie niebezpieczeñstwo
nam<b> </b>nie grozi (patrz te¿&nbsp;<a href="#rozsz"> --&nbsp;Rozszerzalno¶æ</a>).
<p>
Ró¿nice<b> </b>pomiêdzy T<sub><font size=4>E</font></sub>X-em, a&nbsp;innymi systemami w&nbsp;zakresie z³o¿ono¶ci
i&nbsp;zarazem<b> </b>w&nbsp;zakresie szybko¶ci uczenia siê i&nbsp;szybko¶ci osi±gania
efektów<b> </b>mo¿na przedstawiæ stosuj±c nastêpuj±ce porównanie.
<p>
Czym<b> </b>siê ró¿ni rower od samolotu? Obs³ugi tego pierwszego mo¿na siê nauczyæ
bardzo<b> </b>szybko: kierownica do kierowania, peda³y do przyspieszania
i&nbsp;hamulce<b> </b>do hamowania. Prawie nic wiêcej. W&nbsp;samolocie s± tysi±ce urz±dzeñ,
których<b> </b>obs³ugi trzeba siê nauczyæ. Nie oznacza to jednak, ¿e samolot
jest<b> </b>gorszy, albo ¿e ma przestarza³y ,,interfejs''. Po prostu latanie
z&nbsp;du¿±<b> </b>szybko¶ci± i&nbsp;na du¿e odleg³o¶ci wymaga bardziej skomplikowanej obs³ugi.
<p>
Co<b> </b>wiêcej --&nbsp;pewne proste zadania, które le¿± w&nbsp;zasiêgu mo¿liwo¶ci
obu<b> </b>tych urz±dzeñ, mog± byæ wykonane szybciej i&nbsp;sprawniej rowerem.
Je¶li<b> </b>trzeba przejechaæ kilkaset metrów, to rowerzysta pokona
ten<b> </b>dystans jeszcze zanim pilot samolotu zd±¿y uruchomiæ silniki.
Jednak<b> </b>ju¿ pokonanie odleg³o¶ci kilkuset kilometrów zajmie rowerzy¶cie
znacznie<b> </b>wiêcej czasu, ni¿ pilotowi samolotu, nie mówi±c ju¿ o&nbsp;wysi³ku.
Przebycie<b> </b>oceanu rowerem jest raczej niemo¿liwe.
Te<b> </b>porównania nie oznaczaj± oczywi¶cie, ¿e rower jest lepszy,
albo<b> </b>¿e samolot jest lepszy. Jest jednak jasne, ¿e kto¶, kto jest
pewny,<b> </b>¿e nigdy nie bêdzie je¼dzi³ na wiêksze odleg³o¶ci nie powinien
wybieraæ<b> </b>samolotu.
<p>
Oczywiste<b> </b>jest ponadto, ¿e na<b> </b>¶wiecie jest znacznie wiêcej rowerzystów,
ni¿<b> </b>pilotów samolotów. To znowu nie oznacza, ¿e rower jest lepszy od samolotu,
ani<b> </b>nie oznacza, ¿e takie pojazdy jak samoloty s± w&nbsp;zaniku i&nbsp;wkrótce
przestan±<b> </b>istnieæ.


<a name=rozsz>
<h4>2.1.5. Rozszerzalno¶æ</h4>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X ma wbudowany jêzyk programowania (inaczej mówi±c <i> jest</i> jêzykiem
programowania).<b> </b>Za pomoc± tego jêzyka mo¿na definiowaæ rozszerzenia
tego<b> </b>systemu, tworz±c specjalizowane systemy sk³adu.


<h4>2.1.6. Cena</h4>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X nic nie kosztuje. ¦ci¶lej mówi±c jest to program typu <i> public
domain</i><b> </b>(dobro wspólne). Autor T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a wyrazi³ zgodê na bezp³atne
rozpowszechnianie<b> </b>i&nbsp;u¿ywanie tego programu.
<p>
Nie<b> </b>wszystkie programy <i> public domain</i> na<b> </b>¶wiecie maj± jednak
taki<b> </b>sam status. Na ogó³ ich autorzy decyduj± o tym, co w&nbsp;ich przypadku
oznacza<b> </b>okre¶lenie <i> public domain</i>.
<p>
W&nbsp;przypadku<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a, w&nbsp;ramach szerokiej zgody autora na
u¿ywanie<b> </b>jego dzie³a, mo¿liwe jest nawet utworzenie
w³asnej<b> </b>implementacji z&nbsp;powszechnie dostêpnej<b> </b>¼ród³owej
wersji<b> </b>programu i&nbsp;sprzedawanie jej ju¿ jako programu
komercyjnego<b> </b>--&nbsp;odp³atnego. Przyk³adem takiej implementacji
jest<b> </b>wspaniale opracowany program ,,Textures'' firmy Blue
Sky<b> </b>Research, który jest implementacj± T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a na komputery
Macintosh.<b> </b>Jest to produkt komercyjny, którego u¿ywanie
wymaga<b> </b>licencji. U¿ytkownicy Macintosha mog± te¿ wybraæ --&nbsp;
je¶li<b> </b>wol± --&nbsp;bezp³atn± implementacjê T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a, program
OzT<sub><font size=4>E</font></sub>X.
<p>
Polska<b> </b>wersja systemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X, zawieraj±ca standardowy zestaw fontów
z&nbsp;polskimi<b> </b>znakami diakrytycznymi, polskie regu³y przenoszenia
(dzielenia)<b> </b>wyrazów oraz komplet makr (makrodefinicji) napisanych
w&nbsp;jêzyku<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X nazywa siê M<sub><font size=4>E</font></sub>X i&nbsp;ma równie¿ status <i> public
domain</i>.<b> </b>Jest ona dostêpna --&nbsp;podobnie jak T<sub><font size=4>E</font></sub>X --&nbsp;w&nbsp;wersji<b> </b>¼ród³owej.
<p>
<!--%<b> </b>Programi¶ci mog± te¿ dowolne fragmenty T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a wbudowywaæ do swoich progamów.-->

Co¶<b> </b>jednak zawsze kosztuje. Najwiêcej chyba (czasu albo pieniêdzy)
kosztuje<b> </b>nauczenie siê obs³ugi T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a. Z&nbsp;pewno¶ci± mo¿na
uczyæ<b> </b>siê go latami i&nbsp;jeszcze byæ daleko od stwierdzenia
,,wiem<b> </b>wszystko''. Kosztuj± te¿ pewne programy zwi±zane z&nbsp;
T<sub><font size=4>E</font></sub>X-em, np.&nbsp;niektóre sterowniki urz±dzeñ zewnêtrznych.
Równie¿<b> </b>wiêkszo¶æ fontów, nie nale¿±cych do podstawowego
kompletu<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a mo¿na nabyæ jedynie odp³atnie.


<h4>2.1.7. Przeno¶no¶æ</h4>

Kod<b> </b>¼ród³owy programu T<sub><font size=4>E</font></sub>X jest powszechnie dostêpny i&nbsp;zawiera
dobrze<b> </b>opracowan± dokumentacjê wewnêtrzn±. Zosta³ on napisany
w&nbsp;specjalnie<b> </b>opracowanej wersji jêzyka Pascal, w&nbsp;tzw.&nbsp;jêzyku WEB.
Autor<b> </b>systemu zadba³ bardzo starannie o&nbsp;to, ¿eby cechy programu
zwi±zane<b> </b>¶ci¶le z&nbsp;okre¶lonym typem komputera lub systemem operacyjnym,
m.&nbsp;in.<b> </b>takie jak sposoby zapisywania i&nbsp;czytania plików,
by³y<b> </b>starannie wydzielone w&nbsp;tek¶cie programu i&nbsp;³atwe do wymiany.
Z&nbsp;du¿±<b> </b>pieczo³owito¶ci± opracowa³ te¿ rozmaite dzia³ania wewnêtrzne
programu,<b> </b>tak ¿eby dla tych samych danych program dawa³ dok³adnie
takie<b> </b>same wyniki, niezale¿nie od typu komputera, rodzaju procesora u¿ytego
do<b> </b>obliczeñ itp.
<p>
Dziêki<b> </b>tym cechom powsta³y implementacje T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a na dziesi±tki ró¿nych
typów<b> </b>komputerów, pod ró¿nymi systemami operacyjnymi. Praktycznie ka¿dy
typ<b> </b>komputera, poczynaj±c od 16-bitowych ma swoj± wersjê systemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X.

<!--%<b> </b>jakie komputery?-->


<h4>2.1.8. Logiczno¶æ<b> </b>w&nbsp;przeciwieñstwie do graficzno¶ci</h4>

,,Logiczno¶æ'',<b> </b>to mo¿liwo¶æ opisywania w&nbsp;T<sub><font size=4>E</font></sub>X-u
logicznej<b> </b>struktury sk³adanego tekstu, co bardzo u³atwia
dokonywanie<b> </b>wszelkich zmian w&nbsp;tek¶cie, ju¿ po jego z³o¿eniu.
<p>
Jest<b> </b>to prawdopodobnie jedna z&nbsp;najwa¿niejszych cech T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a,
stanowi±cych<b> </b>o&nbsp;jego sile i&nbsp;mo¿liwo¶ciach


<h3>2.2. Kim<b> </b>s± u¿ytkownicy T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a?</h3>

U¿ytkownicy<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a, to w&nbsp;znacznej czê¶ci pracownicy naukowi i&nbsp;studenci
wy¿szych<b> </b>uczelni i&nbsp;innych instytucji naukowych, choæ nie brakuje te¿
wydawców,<b> </b>a&nbsp;tak¿e np.&nbsp;wytwórców piecz±tek czy wizytówek, agencji
reklamowych<b> </b>itp.


<h3>2.3. T<sub><font size=4>E</font></sub>X-owcy,<b> </b>³±czcie siê</h3>

Ze<b> </b>wzglêdu na to, ¿e T<sub><font size=4>E</font></sub>X ma stosunkowo niewielu u¿ytkowników,
<!--%i&nbsp;nie<b> </b>zawsze jest ³atwo znale¼æ w&nbsp;okolicy innego u¿ytkownika,-->
T<sub><font size=4>E</font></sub>X-owcy zawi±zuj± stowarzyszenia, zwane grupami, w&nbsp;celu ³atwiejszej
wymiany<b> </b>informacji, wspó³pracy, ³atwiejszego rozpowszechniania
oprogramowania&nbsp;itp.
<p>
Istnieje<b> </b>miêdzynarodowe stowarzyszenie u¿ytkowników T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a:
T<sub><font size=4>E</font></sub>X&nbsp;Users Group z&nbsp;siedzib± w&nbsp;Stanach Zjednoczonych. W&nbsp;Europie prawie w&nbsp;
ka¿dym<b> </b>kraju zawi±za³y siê narodowe grupy u¿ytkowników.
<p>
W&nbsp;Polsce<b> </b>w&nbsp;1992&nbsp;r.&nbsp;powsta³a Polska Grupa U¿ytkowników Sytemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X,
w&nbsp;skrócie<b> </b>GUST. Grupa wydaje w³asny biuletyn informacyjny, organizuje
doroczne<b> </b>konferencje u¿ytkowników oraz wspó³organizuje szkolenia
obs³ugi<b> </b>systemu. Dziêki Grupie istnieje te¿ dostêpna elektronicznie
(dla<b> </b>u¿ytkowników sieci komputerowych) lista dyskusyjna oraz archiwum
oprogramowania<b> </b>zwi±zanego z&nbsp;T<sub><font size=4>E</font></sub>X-em.


<h3>2.4. Do<b> </b>czego s³u¿y T<sub><font size=4>E</font></sub>X?</h3>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X pozwala komputerowo robiæ to, co dawniej robili zecerzy.
<p>
Praca<b> </b>zecera w&nbsp;drukarni polega³a na tym, ¿e z&nbsp;gotowych
czcionek,<b> </b>zawieraj±cych poszczególne znaki, odlewanych z&nbsp;
o³owiu<b> </b>lub innego metalu, uk³ada³ on kolejne linijki
tekstu,<b> </b>a&nbsp;nastêpnie --&nbsp;uk³adaj±c takie linijki jedna nad
drug±<b> </b>--&nbsp;montowa³ z&nbsp;nich kolumny tekstu, które nastêpnie,
spiête<b> </b>odpowiedni± ram±, by³y umieszczane w&nbsp;maszynie
drukarskiej<b> </b>i&nbsp;s³u¿y³y do drukowania stron.
<p>
Obecnie<b> </b>takie prace wykonuje siê komputerowo. Koñcowy efekt
pracy<b> </b>komputera w&nbsp;tym zakresie zale¿y od oczekiwanego
stopnia<b> </b>profesjonalizmu lub jako¶ci. W&nbsp;prostszym przypadku
wynikiem<b> </b>mog± byæ strony tekstu wydrukowane bezpo¶rednio na
papierze<b> </b>za pomoc± pod³±czonej do komputera drukarki
(laserowej,<b> </b>mozaikowej lub atramentowej). W&nbsp;zastosowaniach
profesjonalnych,<b> </b>kiedy wynik sk³adu ma byæ zastosowany w&nbsp;
druku,<b> </b>tworzy siê przezroczyst± foliê z&nbsp;nieprzezroczystym
tekstem,<b> </b>na¶wietlon± w&nbsp;urz±dzeniu zwanym fotona¶wietlark±.
Promieñ<b> </b>lasera na¶wietla na b³onie fotograficznej ma³e
punkciki<b> </b>w&nbsp;miejscach, które maj± byæ nieprzezroczyste.
Nastêpnie<b> </b>taka b³ona po wywo³aniu s³u¿y do wykonania matryc
drukarskich<b> </b>do tzw.&nbsp;druku offsetowego.


<h3>2.5. Czy<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-em mo¿na...?</h3>

Czêsto<b> </b>u¿ytkownicy ró¿nych programów s³u¿±cych do podobnych
celów<b> </b>zadaj± sobie nawzajem pytania w&nbsp;rodzaju: ,,Czy twoim systemem
mo¿na...?''.<b> </b>Podobne pytania mog³yby pa¶æ w&nbsp;odniesieniu do systemu
T<sub><font size=4>E</font></sub>X. Wymienienie wszystkiego, co mo¿na zrobiæ T<sub><font size=4>E</font></sub>X-em nie tylko
nie<b> </b>jest ³atwe, ale jest niemo¿liwe. Mo¿emy jednak przyjrzeæ siê
kilku<b> </b>przyk³adom.
<p>
T<sub><font size=4>E</font></sub>X jest uniwersalnym systemem pozwalaj±cym na wykorzystanie
go<b> </b>do wszelkich prac zwi±zanych z&nbsp;nadawaniem formy tekstom.
Mo¿na<b> </b>nim sk³adaæ wszystko pocz±wszy od listów i&nbsp;ulotek,
poprzez<b> </b>wszelkiego rodzaju ksi±¿ki i&nbsp;czasopisma (w&nbsp;tym naukowe
i&nbsp;nutowe),<b> </b>a&nbsp;skoñczywszy na wielkich dzie³ach, jak encyklopedie.
<p>
Typowe<b> </b>systemy maj± na ogó³ listê dobrze przygotowanych,<b> </b>¶ci¶le okre¶lonych
czynno¶ci,<b> </b>które potrafi± zrealizowaæ. Nic poza t± list± nie mo¿e
byæ<b> </b>wykonane. W&nbsp;przypadku T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a trudno¶æ
mo¿e<b> </b>polegaæ jedynie na tym, ¿e <i> jeszcze</i> nie umiemy czego¶
za<b> </b>jego pomoc± zrobiæ.
<p>
Z&nbsp;racji<b> </b>swojego sposobu dzia³ania T<sub><font size=4>E</font></sub>X nigdy nie pracuje samotnie.
W&nbsp;swoim<b> </b>cyklu przetwarzania wspó³pracuje
z&nbsp;ró¿nymi<b> </b>programami pomocniczymi, miêdzy innymi z&nbsp;edytorem i&nbsp;ze
sterownikami<b> </b>urz±dzeñ zewnêtrznych. Od wyboru tych programów
i&nbsp;sposobu<b> </b>organizacji jego cyklu przetwarzania
zale¿±<b> </b>czêsto jego mo¿liwo¶ci. Pisz±c poni¿ej, ¿e T<sub><font size=4>E</font></sub>X mo¿e to-i-to,
mamy<b> </b>na my¶li, ¿e mo¿na tak skonfigurowaæ T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a i&nbsp;po³±czyæ go z&nbsp;
innymi<b> </b>programami, ¿e jest to mo¿liwe.

W&nbsp;szczególno¶ci<b> </b>bardzo du¿± moc daje T<sub><font size=4>E</font></sub>X-owi po³±czenie z&nbsp;systemem
PostScript.

<!--%<b> </b>tu przyda³yby siê przyk³ady...-->


<h4>2.5.1. Matematyka<b> </b>i inne nauki</h4>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X nie ma równego sobie systemu w&nbsp;zakresie sk³adu
prac<b> </b>i&nbsp;ksi±¿ek naukowych, w&nbsp;szczególno¶ci matematycznych i&nbsp;fizycznych.
Wiêkszo¶æ<b> </b>matematyków u¿ywa T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a do pisania swoich prac. T<sub><font size=4>E</font></sub>X
jest<b> </b>standardem Amerykañskiego Towarzystwa Matematycznego (AMS),
najwiêkszej<b> </b>organizacji matematyków na<b> </b>¶wiecie.


<h4>2.5.2. Ilustracje</h4>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X pozwala na w³±czanie do tekstu dowolnych ilustracji (w&nbsp;tym zdjêæ,
równie¿<b> </b>barwnych).


<h4>2.5.3. Nuty</h4>

Istnieje<b> </b>co najmniej kilka rozszerzeñ T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a pozwalaj±cych na sk³ad nut.
Co<b> </b>najmniej jednym z&nbsp;nich mo¿na sk³adaæ nawet najbardziej skomplikowane
partytury<b> </b>i&nbsp;--&nbsp;co bardzo wa¿ne --&nbsp;³±czyæ sk³ad nut z&nbsp;wszystkimi innymi
elementami,<b> </b>na które pozwala T<sub><font size=4>E</font></sub>X. W&nbsp;tym samym dokumencie, a&nbsp;nawet na tej
samej<b> </b>stronie mog± znale¼æ siê nuty, teksty, formu³y matematyczne, zdjêcia itp.


<h4>2.5.4. Kolory</h4>

Przy<b> </b>odpowiednim po³±czeniu systemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X z&nbsp;wyj¶ciowymi urz±dzeniami
barwnymi<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X mo¿e sk³adaæ w&nbsp;kolorze. Teksty, t³o, ilustracje&nbsp;itp.
mog±<b> </b>byæ wielobarwne.


<h4>2.5.5. Ró¿ne<b> </b>kroje pisma</h4>

Niektórzy<b> </b>u¿ytkownicy systemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X b³êdnie s±dz±, ¿e
ten<b> </b>program wyposa¿ony jest w&nbsp;skoñczony, ograniczony i&nbsp;zamkniêty
komplet<b> </b>krojów pisma i&nbsp;¿e nie mo¿na w&nbsp;nim u¿yæ innych krojów.
<p>
Autor<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a wyposa¿y³ go w&nbsp;rodzinê krojów pisma o&nbsp;nazwie
Computer<b> </b>Modern. Kroje te, opracowane czê¶ciowo na wzór
rodziny<b> </b>krojów Modern, zosta³y zaprojektowane przez Donalda Knutha
we<b> </b>wspó³pracy z&nbsp;jednym z&nbsp;najwybitniejszych wspó³czesnych typografów
Hermanem<b> </b>Zapfem. Rodzina krojów Computer Modern zawiera du¿± liczbê znaków
przeznaczonych<b> </b>do sk³adania formu³ matematycznych i&nbsp;dlatego dobrze nadaje
siê<b> </b>do wykonywania sk³adu prac naukowych.
<p>
Program<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X nie jest jednak w&nbsp;¿aden sposób zwi±zany z&nbsp;rodzin±
Computer<b> </b>Modern. Mo¿na w&nbsp;nim wykorzystywaæ praktycznie wszystkie kroje
pisma<b> </b>opracowane na<b> </b>¶wiecie. Ka¿da wiêksza firma zajmuj±ca siê produkcj±
i&nbsp;sprzeda¿±<b> </b>komputerowych no¶ników krojów pisma ma w&nbsp;swojej ofercie
na<b> </b>ogó³ oko³o dwa do czterech tysiêcy krojów. Wszystkie one mog± byæ
u¿ywane<b> </b>w&nbsp;T<sub><font size=4>E</font></sub>X-u. Jak zawsze w&nbsp;przypadku T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a problemem nie jest
,,czy<b> </b>mo¿na?'', tylko ,,czy ju¿ umiem to zrobiæ?''.
<p>
Ka¿dy<b> </b>krój pisma i&nbsp;ka¿da odmiana mo¿e byæ dowolnie skalowana.
Nie<b> </b>ma (praktycznie) ¿adnych ograniczeñ na wielko¶æ pisma.
Sk³ad<b> </b>mo¿na wykonywaæ zarówno pismem wielko¶ci u³amka punktu drukarskiego
(co<b> </b>mo¿e mieæ zastosowanie do tzw.&nbsp;mikrodruku, stosowanego np.&nbsp;do
zabezpieczania<b> </b>banknotów), jak te¿ pismem wielko¶ci kilkudziesiêciu centymetrów
czy<b> </b>nawet kilku metrów.

<!--%Niniejsza<b> </b>broszurka z³o¿ona jest w&nbsp;wiêkszo¶ci krojem pisma
%Galliard,<b> </b>z&nbsp;wykorzystaniem odmiany prostej, kursywy i&nbsp;odmiany pó³grubej.-->


<h3>2.6. Konfiguracja</h3>

T<sub><font size=4>E</font></sub>X jest programem zajmuj±cym w&nbsp;pamiêci dyskowej --&nbsp;zale¿nie od
wersji<b> </b>--&nbsp;oko³o 200--250&nbsp;kilobajtów.
Do<b> </b>pracy potrzebne mu s± dodatkowo pliki zawieraj±ce podstawowe,
tzw.<b> </b>metryczne informacje o&nbsp;fontach.
<p>
Ka¿dy<b> </b>font (font, to zestaw znaków okre¶lonego kroju i&nbsp;wielko¶ci)
u¿ywany<b> </b>przez system T<sub><font size=4>E</font></sub>X, reprezentowany jest w&nbsp;pamiêci dyskowej
komputera<b> </b>co najmniej dwoma ró¿nymi plikami.
<p>
Pierwszy<b> </b>z&nbsp;tych plików
to<b> </b>tak zwany plik <tt>TFM</tt> (<i> T<sub><font size=4>E</font></sub>X font metrics</i>). Zawiera
on<b> </b>jedynie informacje o&nbsp;wymiarach znaków, w&nbsp;szczególno¶ci szeroko¶æ,
wysoko¶æ<b> </b>i&nbsp;g³êboko¶æ ka¿dego znaku. Nie zawiera informacji
o&nbsp;kszta³cie<b> </b>znaku. Zapis w&nbsp;pliku <tt>TFM</tt> wykorzystywany jest przez
program<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X podczas sk³adania tekstu.
Ca³y<b> </b>komplet plików <tt>TFM</tt> obejmuj±cy podstawowy zestaw fontów
T<sub><font size=4>E</font></sub>X-a (w&nbsp;jego polskiej wersji),
w&nbsp;tym<b> </b>wszystkie fonty specjalne s³u¿±ce do sk³adania wzorów
matematycznych,
zajmuje<b> </b>poni¿ej 180&nbsp;kilobajtów.
<p>
Drugi<b> </b>plik informacyjny o&nbsp;foncie zawiera informacje o&nbsp;kszta³cie
ka¿dego<b> </b>znaku. Zapis zawarty w&nbsp;tym pliku przeznaczony jest nie dla
programu<b> </b>T<sub><font size=4>E</font></sub>X, ale dla jednego ze sterowników (<i> drajwerów</i>)
wspó³pracuj±cych<b> </b>z&nbsp;T<sub><font size=4>E</font></sub>X-em. Zapis ten s³u¿y przeniesieniu obrazu
ka¿dego<b> </b>znaku na okre¶lone urz±dzenie zewnêtrzne, takie jak ekran
komputera,<b> </b>drukarka laserowa, atramentowa lub ig³owa albo fotona¶wietlarka.
<p>
W&nbsp;zwi±zku<b> </b>z&nbsp;ró¿norodno¶ci± mo¿liwych urz±dzeñ zewnêtrznych, ich jako¶ci,
rozdzielczo¶ci<b> </b>i&nbsp;sposobów komunikowania siê z&nbsp;nimi programów, ró¿ne te¿
mog±<b> </b>byæ zapisy fontów przeznaczonych do przeniesienia na te urz±dzenia.
Dlatego<b> </b>te¿ nie ma jednego okre¶lonego standardu zapisywania fontów
T<sub><font size=4>E</font></sub>X-owych przeznaczonych dla urz±dzeñ zewnêtrznych. Zwyczajowo jednak
fonty<b> </b>w&nbsp;postaci map bitowych zapisywane s± w&nbsp;tzw.&nbsp;formacie <tt>PK</tt>.
Nale¿y<b> </b>jednak pamiêtaæ, ¿e s± to fonty przeznaczone dla okre¶lonej
rozdzielczo¶ci<b> </b>urz±dzenia zewnêtrznego i&nbsp;dla okre¶lonego rodzaju
sterownika.
<p>
Zale¿nie<b> </b>od ilo¶ci i&nbsp;rodzaju u¿ywanych urz±dzeñ zewnêtrznych
oraz<b> </b>zale¿nie od ilo¶ci ró¿nych krojów i&nbsp;mo¿liwych wielko¶ci znaków,
które<b> </b>chcemy mieæ stale dostêpne, zapis fontów na dysku mo¿e zajmowaæ
mniej<b> </b>lub wiêcej miejsca. Wydaje siê, ¿e minimalna konfiguracja, umo¿liwiaj±ca
ju¿<b> </b>pracê z&nbsp;prostymi tekstami, zajmuje poni¿ej 1&nbsp;megabajta.
Mo¿liwo¶ci<b> </b>instalowania fontów s± praktycznie nieograniczone
mo¿na<b> </b>u¿ywaæ nawet kilku tysiêcy krojów pisma. Ich zapis na dysku mo¿e zajmowaæ
dziesi±tki<b> </b>i&nbsp;setki megabajtów. Ilo¶æ miejsca zajmowanego przez
fonty<b> </b>jest jednak niezale¿na od systemu T<sub><font size=4>E</font></sub>X i&nbsp;wynosi³aby
tyle<b> </b>samo przy jakimkolwiek innym systemie sk³adu.

</body>
</html>