summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/macros/latex/contrib/technica/examples/caesar.tex
diff options
context:
space:
mode:
Diffstat (limited to 'macros/latex/contrib/technica/examples/caesar.tex')
-rw-r--r--macros/latex/contrib/technica/examples/caesar.tex2776
1 files changed, 2776 insertions, 0 deletions
diff --git a/macros/latex/contrib/technica/examples/caesar.tex b/macros/latex/contrib/technica/examples/caesar.tex
new file mode 100644
index 0000000000..0fcedae3c0
--- /dev/null
+++ b/macros/latex/contrib/technica/examples/caesar.tex
@@ -0,0 +1,2776 @@
+\documentclass[11pt]{book}
+\usepackage [latin] {babel}[2005/05/21 v3.8g]
+\usepackage[pagestyles,outermarks,clearempty]{titlesec}[2005/01/22 v2.6]
+\usepackage{titletoc}[2005/01/22 v1.5]
+\usepackage [repeat]{TEXNIKA}
+\usepackage{example}
+
+\TextHeight {\textheight - 8\leading}
+\TextWidth {4in}
+
+\parindent 0em
+\parskip 0pt
+\hfuzz 1pt
+
+\newpagestyle {MainMatterPage} {
+ \sethead []
+ [\textsc{\MakeLowercase {C. Ivli Caesaris}}]
+ []
+ {}
+ {\textsc{\MakeLowercase {De Bello Gallico LIB.\space
+ \romannumeral\chaptertitle}}}
+ {}
+ \Capita {chapter}{section}
+}
+
+\Locus \numerus {\leftmargin - .75em \\ \rightmargin + .75em}
+\Facies {\oldstylenums{#1}}
+\Modus {\pagewise \aligned{right} \\
+ \pagewise \aligned{left}}
+
+\Novus \numerus \Nchap
+\Facies {\textbf{\oldstylenums{#1}}\Nsect{0}}
+\Locus {\rightmargin + .5em \\ \leftmargin - .5em}
+\Modus {\milestone \aligned{left} \\ \aligned{right}}
+\Progressio {0}
+
+\Novus \numerus \Nsect
+\Facies {\RelSize{-1}\oldstylenums{#1}}
+\Locus {\rightmargin + .5em \\ \leftmargin - .5em}
+\Modus {\milestone \aligned{left} \\ \aligned{right}}
+\Progressio {0}
+
+% The commands to set the milestones
+
+\newcommand {\chap} {\par \hskip 1em \Nchap*{=+1}\Nsect{1}}
+\newcommand {\sect} {\Nsect*{=+1}}
+
+\Novus \titulus \Liber
+\Facies {\ifthenelse {\value{Nliber} > 0}{\newpage}{}
+ \thispagestyle{empty}
+ {\RelSize{+1}C. IVLI CAESARIS}\\[1.5ex plus .25ex minus .125ex]
+ {\RelSize{-1}\textsc{commentariorum}}\\[2ex plus .25ex minus .125ex]
+ {\RelSize{+2}\LetterSpace{DE BELLO GALLICO}}\\[2.5ex plus .25ex minus .125ex]
+ \textsc{LIBER \Nliber*{=+1}}%
+ \vspace{3ex}%
+ \Nchap{0}\numerus{1}%
+ }
+
+\Novus \numerus \Nliber
+\Facies {\ordinal {#1}\MakeUppercase{\theordinal}}
+\Caput {\chapter \headline}
+
+\Facies \incipit {\textsc{#1#2}}
+
+\begin{document}
+
+\ExampleTitle [l]{C. IVLI CAESARIS}
+ {Commentarii\\[1ex]de Bello Gallico}
+ {Commentariorum pars prior\\[.75ex] Oxford Classical Texts}
+
+\pagestyle {MainMatterPage}
+\thispagestyle {empty}
+
+\numerus{1}
+\Liber
+\prosa
+\chap \incipit{Gallia} est omnis divisa in partes tres, quarum unam
+incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae,
+nostra Galli appellantur. \sect Hi omnes lingua, institutis, legibus
+inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis
+Matrona et Sequana dividit. \sect Horum omnium fortissimi sunt
+Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime
+absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad
+effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis,
+qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.
+
+\sect Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt,
+quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis
+finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. \sect
+Eorum una, pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit
+a flumine Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus
+Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum,
+vergit ad septentriones. \sect Belgae ab extremis Galliae finibus
+oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in
+septentrionem et orientem solem. \sect Aquitania a Garumna flumine ad
+Pyrenaeos montes et eam partem Oceani quae est ad Hispaniam pertinet;
+spectat inter occasum solis et septentriones.
+
+\chap Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is
+M. Messala, [et P.] M. Pisone consulibus regni cupiditate inductus
+coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit ut de finibus suis
+cum omnibus copiis exirent: \sect perfacile esse, cum virtute omnibus
+praestarent, totius Galliae imperio potiri. \sect Id hoc facilius iis
+persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte
+flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a
+Germanis dividit; altera ex parte monte Iura altissimo, qui est inter
+Sequanos et Helvetios; tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui
+provinciam nostram ab Helvetiis dividit. \sect His rebus fiebat ut et minus
+late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent; qua
+ex parte homines bellandi cupidi magno dolore adficiebantur. \sect Pro
+multitudine autem hominum et pro gloria belli atque fortitudinis angustos
+se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem milia passuum
+\textsc{ccxl}, in latitudinem \textsc{clxxx} patebant.
+
+\chap His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti
+constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare,
+iumentorum et carrorum quam maximum numerum coemere, sementes
+quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti suppeteret, cum
+proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. \sect Ad eas res
+conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum
+profectionem lege confirmant. \sect Ad eas res conficiendas Orgetorix
+deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscipit. In eo itinere
+persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano, cuius pater regnum
+in Sequanis multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani amicus
+appellatus erat, ut regnum in civitate sua occuparet, quod pater ante
+habuerit; \sect itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo
+tempore principatum in civitate obtinebat ac maxime plebi acceptus
+erat, ut idem conaretur persuadet eique filiam suam in matrimonium
+dat. \sect Perfacile factu esse illis probat conata perficere,
+propterea quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset: non
+esse dubium quin totius Galliae plurimum Helvetii possent; se suis
+copiis suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. \sect Hac
+oratione adducti inter se fidem et ius iurandum dant et regno occupato
+per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese
+potiri posse sperant.
+
+\chap Ea res est Helvetiis per indicium enuntiata. Moribus suis Orgetoricem
+ex vinculis causam dicere coegerunt; damnatum poenam sequi oportebat, ut
+igni cremaretur. \sect Die constituta causae dictionis Orgetorix ad
+iudicium omnem suam familiam, ad hominum milia decem, undique coegit, et
+omnes clientes obaeratosque suos, quorum magnum numerum habebat, eodem
+conduxit; per eos ne causam diceret se eripuit. \sect Cum civitas ob eam
+rem incitata armis ius suum exequi conaretur multitudinemque hominum ex
+agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est; \sect neque abest
+suspicio, ut Helvetii arbitrantur, quin ipse sibi mortem consciverit.
+\chap Post eius mortem nihilo minus Helvetii id quod constituerant
+facere conantur, ut e finibus suis exeant. \sect Ubi iam se ad eam rem
+paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia, numero ad duodecim,
+vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt; \sect
+frumentum omne, praeter quod secum portaturi erant, comburunt, ut
+domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula subeunda
+essent; trium mensum molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent.
+Persuadent Rauracis et Tulingis et Latobrigis finitimis, uti eodem usi
+consilio oppidis suis vicisque exustis una cum iis proficiscantur,
+Boiosque, qui trans Rhenum incoluerant et in agrum Noricum transierant
+Noreiamque oppugnabant, receptos ad se socios sibi adsciscunt.
+\chap Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent:
+unum per Sequanos, angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen
+Rhodanum, vix qua singuli carri ducerentur, mons autem altissimus
+impendebat, ut facile perpauci prohibere possent; \sect alterum per
+provinciam nostram, multo facilius atque expeditius, propterea quod
+inter fines Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant,
+Rhodanus fluit isque non nullis locis vado transitur. \sect Extremum
+oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum finibus Genava. Ex eo
+oppido pons ad Helvetios pertinet. Allobrogibus sese vel persuasuros,
+quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur, existimabant vel
+vi coacturos ut per suos fines eos ire paterentur. Omnibus rebus ad
+profectionem comparatis diem dicunt, qua die ad ripam Rhodani omnes
+conveniant. Is dies erat a.~d. V. Kal.~Apr. L.~Pisone, A.~Gabinio
+consulibus.
+
+\chap \looseness=-1 Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provincia nostram iter
+facere conari, maturat ab urbe proficisci et quam maximis potest
+itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit.
+\sect Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat
+omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam,
+iubet rescindi. \sect Ubi de eius aventu Helvetii certiores facti
+sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis, cuius legationis
+Nammeius et Verucloetius principem locum obtinebant, qui dicerent
+sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per provinciam facere,
+propterea quod aliud iter haberent nullum: rogare ut eius voluntate id
+sibi facere liceat. Caesar, quod memoria tenebat L.~Cassium consulem
+occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub iugum missum,
+concedendum non putabat; \sect neque homines inimico animo, data
+facultate per provinciam itineris faciundi, temperaturos ab iniuria
+et maleficio existimabat. \sect Tamen, ut spatium intercedere posset
+dum milites quos imperaverat convenirent, legatis respondit diem se ad
+deliberandum sumpturum: si quid vellent, ad Id.~April. reverterentur.
+
+\chap Interea ea legione quam secum habebat militibusque, qui ex
+provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit,
+ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia
+passuum \textsc{xviii} murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit.
+\sect Eo opere perfecto praesidia disponit, castella communit, quo
+facilius, si se invito transire conentur, prohibere possit. \sect
+Ubi ea dies quam constituerat cum legatis venit et legati ad eum
+reverterunt, negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli
+per provinciam dare et, si vim lacere conentur, prohibiturum ostendit.
+\sect Helvetii ea spe deiecti navibus iunctis ratibusque compluribus
+factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis erat,
+non numquam interdiu, saepius noctu si perrumpere possent conati,
+operis munitione et militum concursu et telis repulsi, hoc conatu
+destiterunt.
+\chap Relinquebatur una per Sequanos via, qua Sequanis invitis propter
+angustias ire non poterant. \sect His cum sua sponte persuadere non
+possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt, ut eo deprecatore a
+Sequanis impetrarent. \sect Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos
+plurimum poterat et Helvetiis erat amicus, quod ex ea civitate
+Orgetorigis filiam in matrimonium duxerat, et cupiditate regni
+adductus novis rebus studebat et quam plurimas civitates suo beneficio
+habere obstrictas volebat. \sect Itaque rem suscipit et a Sequanis
+impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur, obsidesque uti
+inter sese dent perficit: Sequani, ne itinere Helvetios prohibeant,
+Helvetii, ut sine maleficio et iniuria transeant.
+\chap Caesari renuntiatur Helvetiis esse in animo per agrum
+Sequanorum et Haeduorum iter in Santonum fines facere, qui non longe
+a Tolosatium finibus absunt, quae civitas est in provincia. \sect
+Id si fieret, intellegebat magno cum periculo provinciae futurum
+ut homines bellicosos, populi Romani inimicos, locis patentibus
+maximeque frumentariis finitimos haberet. \sect Ob eas causas ei
+munitioni quam fecerat T.~Labienum legatum praeficit; ipse in
+Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit
+et tres, quae circum Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit et,
+qua proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes erat, cum his
+quinque legionibus ire contendit. \sect Ibi Ceutrones et Graioceli et
+Caturiges locis superioribus occupatis itinere exercitum prohibere
+conantur. Compluribus his proeliis pulsis ab Ocelo, quod est
+$\langle$oppidum$\rangle$ citerioris provinciae extremum, in fines
+Vocontiorum ulterioris provinciae die septimo pervenit; inde in
+Allobrogum fines, ab Allobrogibus in Segusiavos exercitum ducit. Hi
+sunt extra provinciam trans Rhodanum primi.
+\chap Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum suas copias
+traduxerant et in Haeduorum fines pervenerant eorumque agros
+populabantur. \sect Haedui, cum se suaque ab iis defendere non possent,
+legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium: \sect ita se omni tempore
+de populo Romano meritos esse ut paene in conspectu exercitus nostri
+agri vastari, liberi [eorum] in servitutem abduci, oppida expugnari
+non debuerint. Eodem tempore $\langle$quo$\rangle$ Haedui Ambarri,
+necessarii et consanguinei Haeduorum, Caesarem certiorem faciunt sese
+depopulatis agris non facile ab oppidis vim hostium prohibere. \sect
+Item Allobroges, qui trans Rhodanum vicos possessionesque habebant,
+fuga se ad Caesarem recipiunt et demonstrant sibi praeter agri solum
+nihil esse reliqui. \sect Quibus rebus adductus Caesar non expectandum
+sibi statuit dum, omnibus, fortunis sociorum consumptis, in Santonos
+Helvetii pervenirent.
+\chap Flumen est Arar, quod per fines Haeduorum et Sequanorum in
+Rhodanum influit, incredibili lenitate, ita ut oculis in utram partem
+fluat iudicari non possit. Id Helvetii ratibus ac lintribus iunctis
+transibant. \sect Ubi per exploratores Caesar certior factus est tres
+iam partes copiarum Helvetios id flumen traduxisse, quartam vero
+partem citra flumen Ararim reliquam esse, de tertia vigilia cum
+legionibus tribus e castris profectus ad eam partem pervenit quae
+nondum flumen transierat. \sect Eos impeditos et inopinantes adgressus
+magnam partem eorum concidit; reliqui sese fugae mandarunt atque in
+proximas silvas abdiderunt. \sect Is pagus appellabatur Tigurinus;
+nam omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est. \sect Hic
+pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L.~Cassium
+consulem interfecerat et eius exercitum sub iugum miserat. \sect
+Ita sive casu sive consilio deorum immortalium quae pars civitatis
+Helvetiae insignem calamitatem populo Romano intulerat, ea princeps
+poenam persolvit. \sect Qua in re Caesar non solum publicas, sed
+etiam privatas iniurias ultus est, quod eius soceri L.~Pisonis avum,
+L.~Pisonem legatum, Tigurini eodem proelio quo Cassium interfecerant.
+\chap Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut consequi
+posset, pontem in Arari faciendum curat atque ita exercitum traducit.
+\sect Helvetii repentino eius adventu commoti cum id quod ipsi
+diebus \textsc{xx} aegerrime confecerant, ut flumen transirent, illum uno
+die fecisse intellegerent, legatos ad eum mittunt; cuius legationis
+Divico princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat.
+\sect Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis
+faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros Helvetios ubi
+eos Caesar constituisset atque esse voluisset; \sect sin bello
+persequi perseveraret, reminisceretur et veteris incommodi populi
+Romani et pristinae virtutis Helvetiorum. Quod improviso unum pagum
+adortus esset, cum ii qui flumen transissent suis auxilium ferre non
+possent, ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos
+despiceret. Se ita a patribus maioribusque suis didicisse, ut magis
+virtute contenderent quam dolo aut insidiis niterentur. \sect Quare ne
+committeret ut is locus ubi constitissent ex calamitate populi Romani
+et internecione exercitus nomen caperet aut memoriam proderet.
+
+\chap His Caesar ita respondit: eo sibi minus dubitationis dari, quod
+eas res quas legati Helvetii commemorassent memoria teneret, atque eo
+gravius ferre quo minus merito populi Romani accidissent; \sect qui si
+alicuius iniuriae sibi conscius fuisset, non fuisse difficile cavere;
+sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret quare timeret
+neque sine causa timendum putaret. \sect Quod si veteris contumeliae
+oblivisci vellet, num etiam recentium iniuriarum, quod eo invito iter
+per provinciam per vim temptassent, quod Haeduos, quod Ambarros, quod
+Allobrogas vexassent, memoriam deponere posse? \sect Quod sua victoria
+tam insolenter gloriarentur quodque tam diu se impune iniurias tulisse
+admirarentur, eodem pertinere. \sect Consuesse enim deos immortales,
+quo gravius homines ex commutatione rerum doleant, quos pro scelere
+eorum ulcisci velint, his secundiores interdum res et diuturniorem
+impunitatem concedere. \sect Cum ea ita sint, tamen, si obsides ab
+iis sibi dentur, uti ea quae polliceantur facturos intellegat, et si
+Haeduis de iniuriis quas ipsis sociisque eorum intulerint, item si
+Allobrogibus satis faciunt, sese cum iis pacem esse facturum. \sect
+Divico respondit: ita Helvetios a maioribus suis institutos esse uti
+obsides accipere, non dare, consuerint; eius rem populum Romanum esse
+testem. Hoc responso dato discessit.
+
+\chap Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar
+equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium, quem ex omni provincia
+et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant
+quas in partes hostes iter faciant. Qui cupidius novissimum agmen
+insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt;
+et pauci de nostris cadunt. \sect Quo proelio sublati Helvetii, quod
+quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant, audacius
+subsistere non numquam et novissimo agmine proelio nostros lacessere
+coeperunt. Caesar suos a proelio continebat, ac satis habebat in
+praesentia hostem rapinis, pabulationibus populationibusque prohibere.
+\sect ita dies circiter \textsc{xv} iter fecerunt uti inter novissimum hostium
+agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum
+interesset.
+
+\chap Interim cotidie Caesar Haeduos frumentum, quod essent publice
+polliciti, flagitare. \sect Nam propter frigora [quod Gallia sub
+septentrionibus, ut ante dictum est, posita est,] non modo frumenta
+in agris matura non erant, sed ne pabuli quidem satis magna copia
+suppetebat; \sect eo autem frumento quod flumine Arari navibus
+subvexerat propterea uti minus poterat quod iter ab Arari Helvetii
+averterant, a quibus discedere nolebat. \sect Diem ex die ducere
+Haedui: conferri, comportari, adesse dicere. \sect Ubi se diutius
+duci intellexit et diem instare quo die frumentum militibus metiri
+oporteret, convocatis eorum principibus, quorum magnam copiam in
+castris habebat, in his Diviciaco et Lisco, qui summo magistratui
+praeerat, quem vergobretum appellant Haedui, qui creatur annuus
+et vitae necisque in suos habet potestatem, graviter eos accusat,
+\sect quod, cum neque emi neque ex agris sumi possit, tam necessario
+tempore, tam propinquis hostibus ab iis non sublevetur, praesertim cum
+magna ex parte eorum precibus adductus bellum susceperit[; multo etiam
+gravius quod sit destitutus queritur].
+
+\chap Tum demum Liscus oratione Caesaris adductus quod antea tacuerat
+proponit: esse non nullos, quorum auctoritas apud plebem plurimum
+valeat, qui privatim plus possint quam ipsi magistratus. \sect Hos
+seditiosa atque improba oratione multitudinem deterrere, ne frumentum
+conferant quod debeant: \sect praestare, si iam principatum Galliae
+obtinere non possint, Gallorum quam Romanorum imperia perferre, \sect
+neque dubitare [debeant] quin, si Helvetios superaverint Romani, una
+cum reliqua Gallia Haeduis libertatem sint erepturi. \sect Ab isdem
+nostra consilia quaeque in castris gerantur hostibus enuntiari; hos a
+se coerceri non posse. \sect Quin etiam, quod necessariam rem coactus
+Caesari enuntiarit, intellegere sese quanto id cum periculo fecerit,
+et ob eam causam quam diu potuerit tacuisse.
+
+\chap Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, Diviciaci fratrem,
+designari sentiebat, sed, quod pluribus praesentibus eas res iactari
+nolebat, celeriter concilium dimittit, Liscum retinet. \sect Quaerit
+ex solo ea quae in conventu dixerat. Dicit liberius atque audacius.
+Eadem secreto ab aliis quaerit; reperit esse vera: \sect ipsum esse
+Dumnorigem, summa audacia, magna apud plebem propter liberalitatem
+gratia, cupidum rerum novarum. Complures annos portoria reliquaque
+omnia Haeduorum vectigalia parvo pretio redempta habere, propterea
+quod illo licente contra liceri audeat nemo. \sect His rebus et suam
+rem familiarem auxisse et facultates ad largiendum magnas comparasse;
+\sect magnum umerum equitatus suo sumptu semper alere et circum se
+habere, \sect neque solum domi, sed etiam apud finitimas civitates
+largiter posse, atque huius potentiae causa matrem in Biturigibus
+homini illic nobilissimo ac potentissimo conlocasse; \sect ipsum ex
+Helvetiis uxorem habere, sororum ex matre et propinquas suas nuptum in
+alias civitates conlocasse. \sect Favere et cupere Helvetiis propter
+eam adfinitatem, odisse etiam suo nomine Caesarem et Romanos, quod
+eorum adventu potentia eius deminuta et Diviciacus frater in antiquum
+locum gratiae atque honoris sit restitutus. \sect Si quid accidat
+Romanis, summam in spem per Helvetios regni obtinendi venire; imperio
+populi Romani non modo de regno, sed etiam de ea quam habeat gratia
+desperare. \sect Reperiebat etiam in quaerendo Caesar, quod proelium
+equestre adversum paucis ante diebus esset factum, initium eius fugae
+factum a Dumnorige atque eius equitibus (nam equitatui, quem auxilio
+Caesari Haedui miserant, Dumnorix praeerat): eorum fuga reliquum esse
+equitatum perterritum.
+
+\chap Quibus rebus cognitis, cum ad has suspiciones certissimae res
+accederent, quod per fines Sequanorum Helvetios traduxisset, quod
+obsides inter eos dandos curasset, quod ea omnia non modo iniussu
+suo et civitatis sed etiam inscientibus ipsis fecisset, quod a
+magistratu Haeduorum accusaretur, satis esse causae arbitrabatur quare
+in eum aut ipse animadverteret aut civitatem animadvertere iuberet.
+\sect His omnibus rebus unum repugnabat, quod Diviciaci fratris
+summum in populum Romanum studium, summum in se voluntatem, egregiam
+fidem, iustitiam, temperantiam cognoverat; nam ne eius supplicio
+Diviciaci animum offenderet verebatur. \sect Itaque prius quam quicquam
+conaretur, Diviciacum ad se vocari iubet et, cotidianis interpretibus
+remotis, per C.~Valerium Troucillum, principem Galliae provinciae,
+familiarem suum, cui summam omnium rerum fidem habebat, cum eo
+conloquitur; \sect simul commonefacit quae ipso praesente in concilio
+[Gallorum] de Dumnorige sint dicta, et ostendit quae separatim
+quisque de eo apud se dixerit. \sect Petit atque hortatur ut sine eius
+offensione animi vel ipse de eo causa cognita statuat vel civitatem
+statuere iubeat.
+
+\chap Diviciacus multis cum lacrimis Caesarem complexus obsecrare
+coepit ne quid gravius in fratrem statueret: \sect scire se illa esse
+vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod,
+cum ipse gratia plurimum domi atque in reliqua Gallia, ille minimum
+propter adulescentiam posset, per se crevisset; \sect quibus opibus
+ac nervis non solum ad minuendam gratiam, sed paene ad perniciem
+suam uteretur. Sese tamen et amore fraterno et existimatione vulgi
+commoveri. \sect Quod si quid ei a Caesare gravius accidisset, cum
+ipse eum locum amicitiae apud eum teneret, neminem existimaturum non
+sua voluntate factum; qua ex re futurum uti totius Galliae animi a se
+averterentur. \sect Haec cum pluribus verbis flens a Caesare peteret,
+Caesar eius dextram prendit; consolatus rogat finem orandi faciat;
+tanti eius apud se gratiam esse ostendit uti et rei publicae iniuriam
+et suum dolorem eius voluntati ac precibus condonet. Dumnorigem ad se
+vocat, fratrem adhibet; quae in eo reprehendat ostendit; quae ipse
+intellegat, quae civitas queratur proponit; monet ut in reliquum
+tempus omnes suspiciones vitet; praeterita se Diviciaco fratri
+condonare dicit. Dumnorigi custodes ponit, ut quae agat, quibuscum
+loquatur scire possit.
+
+\chap Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes
+sub monte consedisse milia passuum ab ipsius castris
+octo, qualis esset natura montis et qualis in circuitu
+ascensus qui cognoscerent misit.\sect Renuntiatum est
+facilem esse. De tertia vigilia T.~Labienum, legatum
+pro praetore, cum duabus legionibus et iis ducibus
+qui iter cognoverant summum iugum montis ascendere
+iubet; quid sui consilii sit ostendit. \sect Ipse de quarta
+vigilia eodem itinere quo hostes ierant ad eos
+contendit equitatumque omnem ante se mittit. \sect
+P.~Considius, qui rei militaris peritissimus habebatur et
+in exercitu L.~Sullae et postea in M.~Crassi fuerat, cum
+exploratoribus praemittitur.
+
+\chap Prima luce, cum summus mons a [Lucio] Labieno teneretur, ipse
+ab hostium castris non longius mille et quingentis passibus abesset
+neque, ut postea ex captivis comperit, aut ipsius adventus aut Labieni
+cognitus esset, \sect Considius equo admisso ad eum accurrit, dicit
+montem, quem a Labieno occupari voluerit, ab hostibus teneri: id se a
+Gallicis armis atque insignibus cognovisse. \sect Caesar suas copias
+in proximum collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat ei
+praeceptum a Caesare ne proelium committeret, nisi ipsius copiae prope
+hostium castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus
+fieret, monte occupato nostros expectabat proelioque abstinebat. \sect
+Multo denique die per exploratores Caesar cognovit et montem a suis
+teneri et Helvetios castra, movisse et Considium timore perterritum
+quod non vidisset pro viso sibi renuntiavisse. Eo die quo consuerat
+intervallo hostes sequitur et milia passuum tria ab eorum castris
+castra ponit.
+
+\chap Postridie eius diei, quod omnino biduum supererat, cum exercitui
+frumentum metiri oporteret, et quod a Bibracte, oppido Haeduorum longe
+maximo et copiosissimo, non amplius milibus passuum \textsc{xviii} aberat,
+rei frumentariae prospiciendum existimavit; $\langle$itaque$\rangle$
+iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte ire contendit. \sect Ea res per
+fugitivos L.~Aemilii, decurionis equitum Gallorum, hostibus nuntiatur.
+\sect Helvetii, seu quod timore perterritos Romanos discedere a se
+existimarent, eo magis quod pridie superioribus locis occupatis
+proelium non commisissent, sive eo quod re frumentaria intercludi
+posse confiderent, commutato consilio atque itinere converso nostros a
+novissimo agmine insequi ac lacessere coeperunt.
+
+\chap Postquam id animum advertit, copias suas Caesar in proximum
+collem subduxit equitatumque, qui sustineret hostium petum, misit.
+\sect Ipse interim in colle medio triplicem aciem instruxit legionum
+quattuor veteranarum; in summo iugo duas legiones quas in Gallia
+citeriore proxime conscripserat et omnia auxilia conlocavit, \sect
+ita ut supra se totum montem hominibus compleret; impedimenta
+sarcinasque in unum locum conterri et eum ab iis qui in superiore acie
+constiterant muniri iussit. \sect Helvetii cum omnibus suis carris
+secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi concertissima acie,
+reiecto nostro equitatu, phalange facta sub primam nostram aciem
+successerunt.
+
+\chap Caesar primum suo, deinde omnium ex conspectu remotis equis, ut
+aequato omnium periculo spem fugae tolleret, cohortatus suos proelium
+commisit. \sect Milites loco superiore pilis missis facile hostium
+phalangem perfregerunt. Ea disiecta gladiis destrictis in eos impetum
+fecerunt. \sect Gallis magno ad pugnam erat impedimento quod pluribus
+eorum scutis uno ictu pilorum transfixis et conligatis, cum ferrum
+se inflexisset, neque evellere neque sinistra impedita satis commode
+pugnare poterant, \sect multi ut diu iactato bracchio praeoptarent
+scutum manu emittere et nudo corpore pugnare. \sect Tandem vulneribus
+defessi et pedem referre et, quod mons suberit circiter mille passuum
+$\langle$spatio$\rangle$, eo se recipere coeperunt. \sect Capto monte
+et succedentibus nostris, Boi et Tulingi, qui hominum milibus circiter
+\textsc{xv} agmen hostium claudebant et novissimis praesidio erant, ex itinere
+nostros $\langle$ab$\rangle$ latere aperto adgressi circumvenire, et
+id conspicati Helvetii, qui in montem sese receperant, rursus instare
+et proelium redintegrare coeperunt. \sect Romani [conversa] signa
+bipertito intulerunt: prima et secunda acies, ut victis ac submotis
+resisteret, tertia, ut venientes sustineret.
+
+\chap Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. Diutius
+cum sustinere nostrorum impetus non possent, alteri se, ut coeperant,
+in montem receperunt, alteri ad impedimenta et carros suos se
+contulerunt. \sect Nam hoc toto proelio, cum ab hora septima ad
+vesperum pugnatum sit, aversum hostem videre nemo potuit. \sect Ad
+multam noctem etiam ad impedimenta pugnatum est, propterea quod pro
+vallo carros obiecerunt et e loco superiore in nostros venientes tela
+coiciebant et non nulli inter carros rotasque mataras ac tragulas
+subiciebant nostrosque vulnerabant. \sect Diu cum esset pugnatum,
+impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi Orgetorigis filia
+atque unus e filiis captus est. \sect Ex eo proelio circiter hominum
+milia \textsc{cxxx} superfuerunt eaque tota nocte continenter ierunt [nullam
+partem noctis itinere intermisso]; in fines Lingonum die quarto
+pervenerunt, cum et propter vulnera militum et propter sepulturam
+occisorum nostri [triduum morati] eos sequi non potuissent. \sect
+Caesar ad Lingonas litteras nuntiosque misit, ne eos frumento neve
+alia re iuvarent: qui si iuvissent, se eodem loco quo Helvetios
+habiturum. Ipse triduo intermisso cum omnibus copiis eos sequi coepit.
+
+\chap Helvetii omnium rerum inopia adducti legatos de deditione ad
+eum miserunt. \sect Qui cum eum in itinere convenissent seque ad pedes
+proiecissent suppliciterque locuti flentes pacem petissent, atque
+eos in eo loco quo tum essent suum adventum expectare iussisset,
+paruerunt. \sect Eo postquam Caesar pervenit, obsides, arma, servos
+qui ad eos perfugissent, poposcit. \sect Dum ea conquiruntur et
+conferuntur, [nocte intermissa] circiter hominum milia \textsc{vi} eius pagi
+qui Verbigenus appellatur, sive timore perterriti, ne armis traditis
+supplicio adficerentur, sive spe salutis inducti, quod in tanta
+multitudine dediticiorum suam fugam aut occultari aut omnino ignorari
+posse existimarent, prima nocte e castris Helvetiorum egressi ad
+Rhenum finesque Germanorum contenderunt.
+
+\chap Quod ubi Caesar resciit, quorum per fines ierant his uti
+conquirerent et reducerent, si sibi purgati esse vellent, imperavit;
+reductos in hostium numero habuit; \sect reliquos omnes obsidibus,
+armis, perfugis traditis in deditionem accepit. \sect Helvetios,
+Tulingos, Latobrigos in fines suos, unde erant profecti, reverti
+iussit, et, quod omnibus frugibus amissis domi nihil erat quo famem
+tolerarent, Allobrogibus imperavit ut iis frumenti copiam facerent;
+ipsos oppida vicosque, quos incenderant, restituere iussit. Id ea
+maxime ratione fecit, quod noluit eum locum unde Helvetii discesserant
+vacare, ne propter bonitatem agrorum Germani, qui trans Rhenum
+incolunt, $\langle$ex$\rangle$ suis finibus in Helvetiorum fines
+transirent et finitimi Galliae provinciae Allobrogibusque essent.
+\sect Boios petentibus Haeduis, quod egregia virtute erant cogniti, ut
+in finibus suis conlocarent, concessit; quibus illi agros dederunt
+quosque postea in parem iuris libertatisque condicionem atque ipsi
+erant receperunt.
+
+\chap In castris Hevetiorum tabulae repertae sunt litteris Graecis
+confectae et ad Caesarem relatae, quibus in tabulis nominatim ratio
+confecta erat, qui numerus domo exisset eorum qui arma ferre possent,
+et item separatim, $\langle$quot$\rangle$ pueri, senes mulieresque.
+\sect [Quarum omnium rerum] summa erat capitum Helvetiorum milium
+\textsc{cclxiii}, Tulingorum milium \textsc{xxxvi}, Latobrigorum
+\textsc{xiiii}, Rauracorum \textsc{xxiii}, Boiorum \textsc{xxxii}; ex his
+qui arma ferre possent ad milia nonaginta
+duo. \sect Summa omnium fuerunt ad milia \textsc{ccclxviii}. Eorum qui domum
+redierunt censu habito, ut Caesar imperaverat, repertus est numerus
+milium C et X.
+
+\chap Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati, principes
+civitatum, ad Caesarem gratulatum convenerunt: \sect in\-tel\-le\-ge\-re
+sese, tametsi pro veteribus Helvetiorum iniuriis populi Romani ab
+his poenas bello repetisset, tamen eam rem non minus ex usu [terrae]
+Galliae quam populi Romani accidisse, \sect propterea quod eo consilio
+florentissimis rebus domos suas Helvetii reliquissent uti toti Galliae
+bellum inferrent imperioque potirentur, locumque domicilio ex magna
+copia deligerent quem ex omni Gallia oportunissimum ac fructuosissimum
+iudicassent, reliquasque civitates stipendiarias haberent. \sect
+Petierunt uti sibi concilium totius Galliae in diem certam indicere
+idque Caesaris facere voluntate liceret: sese habere quasdam res quas
+ex communi consensu ab eo petere vellent. \sect Ea re permissa diem
+concilio constituerunt et iure iurando ne quis enuntiaret, nisi quibus
+communi consilio mandatum esset, inter se sanxerunt.
+
+\chap Eo concilio dimisso, idem princeps civitatum qui ante fuerant
+ad Caesarem reverterunt petieruntque uti sibi secreto in occulto
+de sua omniumque salute cum eo agere liceret. \sect Ea re impetrata
+sese omnes flentes Caesari ad pedes proiecerunt: non minus se id
+contendere et laborare ne ea quae dixissent enuntiarentur quam uti
+ea quae vellent impetrarent, propterea quod, si enuntiatum esset,
+summum in cruciatum se venturos viderent. \sect Locutus est pro his
+Diviciacus Haeduus: Galliae totius lactiones esse duas; harum alterius
+principatum tenere Haeduos, alterius Arvernos. \sect Hi cum tantopere
+de potentatu inter se multos annos contenderent, factum esse uti ab
+Arvernis Sequanisque Germani mercede arcesserentur. \sect Horum primo
+circiter milia \textsc{xv} Rhenum transisse; postea quam agros et cultum et
+copias Gallorum homines feri ac barbari adamassent, traductos plures;
+nunc esse in gallia ad c et \textsc{xx} milium numerum. \sect cum his haeduos
+eorumque clientes semel atque iterum armis contendisse; magnam
+calamitatem pulsos accepisse, omnem nobilitatem, omnem senatum,
+omnem equitatum amisisse. \sect Quibus proeliis calamitatibusque
+fractos, qui et sua virtute et populi Romani hospitio atque amicitia
+plurimum ante in Gallia potuissent, coactos esse Sequanis obsides dare
+nobilissimos civitatis et iure iurando civitatem obstringere sese
+neque obsides repetituros neque auxilium a populo Romano imploraturos
+neque recusaturos quo minus perpetuo sub illorum dicione atque
+imperio essent. \sect Unum se esse ex omni civitate Haeduorum qui
+adduci non potuerit ut iuraret aut liberos suos obsides daret. \sect
+Ob eam rem se ex civitate profugisse et Romam ad senatum venisse
+auxilium postulatum, quod solus neque iure iurando neque obsidibus
+teneretur. \sect Sed peius victoribus Sequanis quam Haeduis victis
+accidisse, propterea quod Ariovistus, rex Germanorum, in eorum finibus
+consedisset tertiamque partem agri Sequani, qui esset optimus totius
+Galliae, occupavisset et nunc de altera parte tertia Sequanos decedere
+iuberet, propterea quod paucis mensibus ante Harudum milia hominum
+\textsc{xxiiii} ad eum venissent, quibus locus ac sedes pararentur. \sect
+Futurum esse paucis annis uti omnes ex Galliae finibus pellerentur
+atque omnes Germani Rhenum transirent; neque enim conferendum esse
+Gallicum cum Germanorum agro neque hanc consuetudinem victus cum
+illa comparandam. \sect Ariovistum autem, ut semel Gallorum copias
+proelio vicerit, quod proelium factum sit ad Magetobrigam, superbe et
+crudeliter imperare, obsides nobilissimi cuiusque liberos poscere et
+in eos omnia exempla cruciatusque edere, si qua res non ad nutum aut
+ad voluntatem eius facta sit. \sect Hominem esse barbarum, iracundum,
+temerarium: non posse eius imperia, diutius sustineri. \sect Nisi quid
+in Caesare populoque Romano sit auxilii, omnibus Gallis idem esse
+faciendum quod Helvetii fecerint, ut domo emigrent, aliud domicilium,
+alias sedes, remotas a Germanis, petant fortunamque, quaecumque
+accidat, experiantur. Haec si enuntiata Ariovisto sint, non dubitare
+quin de omnibus obsidibus qui apud eum sint gravissimum supplicium
+sumat. \sect Caesarem vel auctoritate sua atque exercitus vel recenti
+victoria vel nomine populi Romani deterrere posse ne maior multitudo
+Germanorum Rhenum traducatur, Galliamque omnem ab Ariovisti iniuria
+posse defendere.
+
+\chap Hac oratione ab Diviciaco habita omnes qui aderant magno fletu
+auxilium a Caesare petere coeperunt. \sect Animadvertit Caesar unos
+ex omnibus Sequanos nihil earum rerum facere quas ceteri facerent
+sed tristes capite demisso terram intueri. Eius rei quae causa
+esset miratus ex ipsis quaesiit. \sect Nihil Sequani respondere, sed
+in eadem tristitia taciti permanere. Cum ab his saepius quaereret
+neque ullam omnino vocem exprimere posset, idem Diviacus Haeduus
+respondit: \sect hoc esse miseriorem et graviorem fortunam Sequanorum
+quam reliquorum, quod soli ne in occulto quidem queri neque auxilium
+implorare auderent absentisque Ariovisti crudelitatem, \sect velut si
+cora adesset, horrerent, propterea quod reliquis tamen fugae facultas
+daretur, Sequanis vero, qui intra fines suos Ariovistum recepissent,
+quorum oppida omnia in potestate eius essent, omnes cruciatus essent
+perferendi.
+
+\chap His rebus cognitis Caesar Gallorum animos verbis confirmavit
+pollicitusque est sibi eam rem curae futuram; magnam se habere spem
+et beneficio suo et auctoritate adductum Ariovistum finem iniuriis
+facturum. Hac oratione habita, concilium dimisit. \sect Et secundum
+ea multae res eum hortabantur quare sibi eam rem cogitandam et
+suscipiendam putaret, in primis quod Haeduos, fratres consanguineosque
+saepe numero a senatu appellatos, in servitute atque [in] dicione
+videbat Germanorum teneri eorumque obsides esse apud Ariovistum
+ac Sequanos intellegebat; quod in tanto imperio populi Romani
+turpissimum sibi et rei publicae esse arbitrabatur. \sect Paulatim
+autem Germanos consuescere Rhenum transire et in Galliam magnam
+eorum multitudinem venire populo Romano periculosum videbat, neque
+sibi homines feros ac barbaros temperaturos existimabat quin, cum
+omnem Galliam occupavissent, ut ante Cimbri Teutonique fecissent, in
+provinciam exirent atque inde in Italiam contenderent [, praesertim
+cum Sequanos a provincia nostra Rhodanus divideret]; quibus rebus quam
+maturrime occurrendum putabat. \sect Ipse autem Ariovistus tantos sibi
+spiritus, tantam arrogantiam sumpserat, ut ferendus non videretur.
+
+\chap Quam ob rem placuit ei ut ad Ariovistum legatos mitteret, qui ab
+eo postularent uti aliquem locum medium utrisque conloquio deligeret:
+velle sese de re publica et summis utriusque rebus cum eo agere.
+\sect Ei legationi Ariovistus respondit: si quid ipsi a Caesare opus
+esset, sese ad eum venturum fuisse; si quid ille se velit, illum ad se
+venire oportere. \sect Praeterea se neque sine exercitu in eas partes
+Galliae venire audere quas Caesar possideret, neque exercitum sine
+magno commeatu atque molimento in unum locum contrahere posse. \sect
+Sibi autem mirum videri quid in sua Gallia, quam bello vicisset, aut
+Caesari aut omnino populo Romano negotii esset.
+
+\chap His responsis ad Caesarem relatis, iterum ad eum Caesar legatos
+cum his mandatis mittit: \sect quoniam tanto suo populique Romani
+beneficio adtectus, cum in consulatu suo rex atque amicus a senatu
+appellatus esset, hanc sibi populoque Romano gratiam referret ut in
+conloquium venire invitatus gravaretur neque de communi re dicendum
+sibi et cognoscendum putaret, haec esse quae ab eo postularet:
+\sect primum ne quam multitudinem hominum amplius trans Rhenum in
+Galliam traduceret; deinde obsides quos haberet ab Haeduis redderet
+Sequanisque permitteret ut quos illi haberent voluntate eius reddere
+illis liceret; neve Haeduos iniuria lacesseret neve his sociisque
+eorum bellum inferret. \sect Si [id] ita fecisset, sibi populoque
+Romano perpetuam gratiam atque amicitiam cum eo futuram; si non
+impetraret, sese, quoniam M.~Messala, M.~Pisone consulibus senatus
+censuisset uti quicumque Galliam provinciam obtineret, quod commodo
+rei publicae lacere posset, Haeduos ceterosque amicos populi Romani
+defenderet, se Haeduorum iniurias non neglecturum.
+
+\chap Ad haec Ariovistus respondit: ius esse belli ut qui vicissent
+iis quos vicissent quem ad modum vellent imperarent. Item populum
+Romanum victis non ad alterius praescriptum, sed ad suum arbitrium
+imperare consuesse. \sect Si ipse populo Romano non praescriberet quem
+ad modum suo iure uteretur, non oportere se a populo Romano in suo
+iure impediri. \sect Haeduos sibi, quoniam belli fortunam temptassent
+et armis congressi ac superati essent, stipendiarios esse factos.
+\sect Magnam Caesarem iniuriam facere, qui suo adventu vectigalia
+sibi deteriora faceret. \sect Haeduis se obsides redditurum non esse
+neque his neque eorum sociis iniuria bellum inlaturum, si in eo
+manerent quod convenisset stipendiumque quotannis penderent; si id non
+fecissent, longe iis fraternum nomen populi Romani afuturum. \sect Quod
+sibi Caesar denuntiaret se Haeduorum iniurias non neglecturum, neminem
+secum sine sua pernicie contendisse. \sect Cum vellet, congrederetur:
+intellecturum quid invicti Germani, exercitatissimi in armis, qui
+inter annos \textsc{xiiii} tectum non subissent, virtute possent.
+
+\chap Haec eodem tempore Caesari mandata referebantur et legati ab
+Haeduis et a Treveris veniebant: \sect Haedui questum quod Harudes,
+qui nuper in Galliam transportati essent, fines eorum popularentur:
+sese ne obsidibus quidem datis pacem Ariovisti redimere potuisse; \sect
+Treveri autem, pagos centum Sueborum ad ripas Rheni consedisse, qui
+Rhemum transire conarentur; his praeesse Nasuam et Cimberium fratres.
+Quibus rebus Caesar vehementer commotus maturandum sibi existimavit,
+ne, si nova manus Sueborum cum veteribus copiis Ariovisti sese
+coniunxisset, minus facile resisti posset. \sect Itaque re frumentaria
+quam celerrime potuit comparata magnis itineribus ad Ariovistum
+contendit.
+
+\chap Cum tridui viam processisset, nuntiatum est ei Ariovistum cum
+suis omnibus copiis ad occupandum Vesontionem, quod est oppidum
+maximum Sequanorum, contendere [triduique viam a suis finibus
+processisse]. Id ne accideret, magnopere sibi praecavendum Caesar
+existimabat. Namque omnium rerum quae ad bellum usui erant summa
+erat in eo oppido facultas, \sect idque natura loci sic muniebatur ut
+magnam ad ducendum bellum daret facultatem, propterea quod flumen
+[alduas] Dubis ut circino circumductum paene totum oppidum cingit,
+\sect reliquum spatium, quod est non amplius pedum \textsc{mdc}, qua flumen
+intermittit, mons continet magna altitudine, ita ut radices eius
+montis ex utraque parte ripae fluminis contingant, \sect hunc murus
+circumdatus arcem efficit et cum oppido coniungit. \sect Huc Caesar
+magnis nocturnis diurnisque itineribus contendit occupatoque oppido
+ibi praesidium conlocat.
+
+\chap \looseness=1 Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae commeatusque
+causa moratur, ex percontatione nostrorum vocibusque Gallorum ac
+mercatorum, qui ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili
+virtute atque exercitatione in armis esse praedicabant (saepe numero
+sese cum his congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum dicebant
+ferre potuisse), tantus subito timor omnem exercitum occupavit ut non
+mediocriter omnium mentes animosque perturbaret. \sect Hic primum ortus
+est a tribunis militum, praefectis, reliquisque qui ex urbe amicitiae
+causa Caesarem secuti non magnum in re militari usum habebant:
+\sect quorum alius alia causa inlata, quam sibi ad proficiscendum
+necessariam esse diceret, petebat ut eius voluntate discedere liceret;
+non nulli pudore adducti, ut timoris suspicionem vitarent, remanebant.
+\sect Hi neque vultum fingere neque interdum lacrimas tenere poterant:
+abditi in tabernaculis aut suum fatum querebantur aut cum familiaribus
+suis commune periculum miserabantur. Vulgo totis castris testamenta
+obsignabantur. \sect Horum vocibus ac timore paulatim etiam ii qui
+magnum in castris usum habebant, milites centurionesque quique
+equitatui praeerant, perturbabantur. \sect Qui se ex his minus timidos
+existimari volebant, non se hostem vereri, sed angustias itineris et
+magnitudinem silvarum quae intercederent inter ipsos atque Ariovistum,
+aut rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere
+dicebant. \sect Non nulli etiam Caesari nuntiabant, cum castra moveri
+ac signa ferri iussisset, non fore dicto audientes milites neque
+propter timorem signa laturos.
+
+\chap Haec cum animadvertisset, convocato consilio omniumque ordinum
+ad id consilium adhibitis centurionibus, vehementer eos incusavit:
+primum, quod aut quam in partem aut quo consilio ducerentur sibi
+quaerendum aut cogitandum putarent. \sect Ariovistum se consule
+cupidissime populi Romani amicitiam adpetisse; cur hunc tam temere
+quisquam ab officio discessurum iudicaret? \sect Sibi quidem persuaderi
+cognitis suis poslulatis atque aequitate condicionum perspecta
+eum neque suam neque populi Romani gratiam epudiaturum. \sect
+Quod si furore atque amentia impulsum bellum intulisset, quid
+tandem vererentur? Aut cur de sua virtute aut de ipsius diligentia
+desperarent? \sect Factum eius hostis periculum patrum nostrorum
+emoria Cimbris et Teutonis a C.~Mario pulsis [cum non minorem laudem
+exercitus quam ipse imperator meritus videbatur]; factum etiam nuper
+in Italia servili tumultu, quos tamen aliquid usus ac disciplina, quam
+a nobis accepissent, sublevarint. \sect Ex quo iudicari posse quantum
+haberet in se boni constantia, propterea quod quos aliquam diu inermes
+sine causa timuissent hos postea armatos ac victores superassent.
+\sect Denique hos esse eosdem Germanos quibuscum saepe numero Helvetii
+congressi non solum in suis sed etiam in illorum finibus plerumque
+superarint, qui tamen pares esse nostro exercitui non potuerint.
+\sect Si quos adversum proelium et fuga Gallorum commoveret, hos, si
+quaererent, reperire posse diuturnitate belli defatigatis Gallis
+Ariovistum, cum multos menses castris se ac paludibus tenuisset
+neque sui potestatem fecisset, desperantes iam de pugna et dispersos
+subito adortum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. \sect
+Cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus fuisset,
+hac ne ipsum quidem sperare nostros exercitus capi posse. \sect Qui
+suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itineris
+conferrent, facere arroganter, cum aut de officio imperatoris
+desperare aut praescribere viderentur. \sect Haec sibi esse curae;
+frumentum Sequanos, Leucos, Lingones subministrare, iamque esse in
+agris frumenta matura; de itinere ipsos brevi tempore iudicaturos.
+\sect Quod non fore dicto audientes neque signa laturi dicantur, nihil
+se ea re commoveri: scire enim, quibuscumque exercitus dicto audiens
+non fuerit, aut male re gesta fortunam defuisse aut aliquo facinore
+comperto avaritiam esse convictam. \sect Suam innocentiam perpetua
+vita, felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam. \sect Itaque se
+quod in longiorem diem conlaturus fuisset repraesentaturum et proxima
+nocte de quarta, vigilia castra moturum, ut quam primum intellegere
+posset utrum apud eos pudor atque officium an timor plus valeret. \sect
+Quod si praeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione
+iturum, de qua non dubitet, sibique eam praetoriam cohortem futuram.
+Huic legioni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem
+confidebat maxime.
+
+\chap \looseness=1 Hac oratione habita mirum in modum conversae sunt omnium mentes
+summaque alacritas et cupiditas belli gerendi innata est, \sect
+princepsque X. legio per tribunos militum ei gratias egit quod de se
+optimum iudicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum paratissimam
+confirmavit. \sect Deinde reliquae legiones cum tribunis militum et
+primorum ordinum centurionibus egerunt uti Caesari satis facerent:
+se neque umquam dubitasse neque timuisse neque de summa belli suum
+iudicium sed imperatoris esse existimavisse. \sect Eorum satisfactione
+accepta et itinere exquisito per Diviciacum, quod ex Gallis ei maximam
+fidem habebat, ut milium amplius quinquaginta circuitu locis apertis
+exercitum duceret, de quarta vigilia, ut dixerat, profectus est. \sect
+Septimo die, cum iter non intermitteret, ab exploratoribus certior
+factus est Ariovisti copias a nostris milia passuum \textsc{iiii}
+et \textsc{xx} abesse.
+
+\chap Cognito Caesaris adventu Ariovistus legatos ad eum mittit:
+quod antea de conloquio postulasset, id per se fieri licere, quoniam
+propius accessisset seque id sine periculo facere posse existimaret.
+\sect Non respuit condicionem Caesar iamque eum ad sanitatem reverti
+arbitrabatur, cum id quod antea petenti denegasset ultro polliceretur,
+\sect magnamque in spem veniebat pro suis tantis populique Romani
+in eum beneficiis cognitis suis postulatis fore uti pertinacia
+desisteret. \sect Dies conloquio dictus est ex eo die quintus. \sect
+Interim saepe cum legati ultro citroque inter eos mitterentur,
+Ariovistus postulavit ne quem peditem ad conloquium Caesar adduceret:
+vereri se ne per insidias ab eo circumveniretur; uterque cum equitatu
+veniret: alia ratione sese non esse venturum. \sect Caesar, quod neque
+conloquium interposita causa tolli volebat neque salutem suam Gallorum
+equitatui committere audebat, commodissimum esse statuit omnibus equis
+Gallis equitibus detractis eo legionarios milites legionis X., cui
+quam maxime confidebat, imponere, ut praesidium quam amicissimum, si
+quid opus facto esset, haberet. \sect Quod cum fieret, non inridicule
+quidam ex militibus X. legionis dixit: plus quam pollicitus esset
+Caesarem facere; pollicitum se in cohortis praetoriae loco X. legionem
+habiturum ad equum rescribere.
+
+
+\chap Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis.
+Hic locus aequum fere spatium a castris Ariovisti et Caesaris aberat.
+Eo, ut erat dictum, ad conloquium venerunt. \sect Legionem Caesar,
+quam equis devexerat, passibus \textsc{cc} ab eo tumulo constituit. item
+equites Ariovisti pari intervallo constiterunt. \sect Ariovistus ex
+equis ut conloquerentur et praeter se denos ad conloquium adducerent
+postulavit. \sect Ubi eo ventum est, Caesar initio orationis sua
+senatusque in eum beneficia commemoravit, quod rex appellatus esset a
+senatu, quod amicus, quod munera amplissime missa; quam rem et paucis
+contigisse et pro magnis hominum officiis consuesse tribui docebat;
+\sect illum, cum neque aditum neque causam postulandi iustam haberet,
+beneficio ac liberalitate sua ac senatus ea praemia consecutum. \sect
+Docebat etiam quam veteres quamque iustae causae necessitudinis
+ipsis cum Haeduis intercederent, \sect quae senatus consulta quotiens
+quamque honorifica in eos facta essent, ut omni tempore totius Galliae
+principatum Haedui tenuissent, prius etiam quam nostram amicitiam
+adpetissent. \sect Populi Romani hanc esse consuetudinem, ut socios
+atque amicos non modo sui nihil deperdere, sed gratia, dignitate,
+honore auctiores velit esse; quod vero ad amicitiam populi Romani
+attulissent, id iis eripi quis pati posset? \sect Postulavit deinde
+eadem quae legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum
+sociis bellum inferret, obsides redderet, si nullam partem Germanorum
+domum remittere posset, at ne quos amplius Rhenum transire pateretur.
+
+\chap Ariovistus ad postulata Caesaris pauca respondit, de suis
+virtutibus multa praedicavit: \sect transisse Rhenum sese non sua
+sponte, sed rogatum et arcessitum a Gallis; non sine magna spe
+magnisque praemiis domum propinquosque reliquisse; sedes habere in
+Gallia ab ipsis concessas, obsides ipsorum voluntate datos; stipendium
+capere iure belli, quod victores victis imponere consuerint. \sect Non
+sese Gallis sed Gallos sibi bellum intulisse: omnes Galliae civitates
+ad se oppugnandum venisse ac contra se castra habuisse; eas omnes
+copias a se uno proelio pulsas ac superatas esse. \sect Si iterum
+experiri velint, se iterum paratum esse decertare; si pace uti velint,
+iniquum esse de stipendio recusare, quod sua voluntate ad id tempus
+pependerint. \sect Amicitiam populi Romani sibi ornamento et praesidio,
+non detrimento esse oportere, atque se hac spe petisse. Si per populum
+Romanum stipendium remittatur et dediticii subtrahantur, non minus
+libenter sese recusaturum populi Romani amicitiam quam adpetierit.
+\sect Quod multitudinem Germanorum in Galliam traducat, id se sui
+muniendi, non Galliae oppugnandae causa facere; eius rei testimonium
+esse quod nisi rogatus non venerit et quod bellum non intulerit sed
+defenderit. \sect Se prius in Galliam venisse quam populum Romanum.
+Numquam ante hoc tempus exercitum populi Romani Galliae provinciae
+finibus egressum. \sect Quid sibi vellet? Cur in suas possessiones
+veniret? Provinciam suam hanc esse Galliam, sicut illam nostram. Ut
+ipsi concedi non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, sic
+item nos esse iniquos, quod in suo iure se interpellaremus. \sect Quod
+fratres a senatu Haeduos appellatos diceret, non se tam barbarum neque
+tam imperitum esse rerum ut non sciret neque bello Allobrogum proximo
+Haeduos Romanis auxilium tulisse neque ipsos in iis contentionibus
+quas Haedui secum et cum Sequanis habuissent auxilio populi Romani
+usos esse. \sect Debere se suspicari simulata Caesarem amicitia, quod
+exercitum in Gallia habeat, sui opprimendi causa habere. \sect Qui nisi
+decedat atque exercitum deducat ex his regionibus, sese illum non pro
+amico sed pro hoste habiturum. \sect Quod si eum interfecerit, multis
+sese nobilibus principibusque populi Romani gratum esse facturum (id
+se ab ipsis per eorum nuntios compertum habere), quorum omnium gratiam
+atque amicitiam eius morte redimere posset. \sect Quod si decessisset
+et liberam possessionem Galliae sibi tradidisset, magno se illum
+praemio remuneraturum et quaecumque bella geri vellet sine ullo eius
+labore et periculo confecturum.
+
+\chap Multa a Caesare in eam sententiam dicta sunt quare negotio desistere
+non posset: neque suam neque populi Romani consuetudinem pati ut
+optime meritos socios desereret, neque se iudicare Galliam potius
+esse Ariovisti quam populi Romani. \sect Bello superatos esse Arvernos
+et Rutenos a Q. Fabio Maximo, quibus populus Romanus ignovisset
+neque in provinciam redegisset neque stipendium posuisset. \sect Quod
+si antiquissimum quodque tempus spectari oporteret, populi Romani
+iustissimum esse in Gallia imperium; si iudicium senatus observari
+oporteret, liberam debere esse Galliam, quam bello victam suis legibus
+uti voluisset.
+
+\chap Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est equites
+Ariovisti propius tumulum accedere et ad nostros adequitare,
+lapides telaque in nostros coicere. \sect Caesar loquendi finem
+fecit seque ad suos recepit suisque imperavit ne quod omnino telum
+in hostes reicerent. \sect Nam etsi sine ullo periculo legionis
+delectae cum equitatu proelium fore videbat, tamen committendum non
+putabat ut, pulsis hostibus, dici posset eos ab se per fidem in
+conloquio circumventos. \sect Postea quam in vulgus militum elatum
+est qua arrogantia in conloquio Ariovistus usus omni Gallia Romanis
+interdixisset, impetumque in nostros eius equites fecissent, eaque res
+conloquium ut diremisset, multo maior alacritas studiumque pugnandi
+maius exercitui iniectum est.
+
+\chap Biduo post Ariovistus ad Caesarem legatos misit: velle se de iis
+rebus quae inter eos egi coeptae neque perfectae essent agere cum eo:
+uti aut iterum conloquio diem constitueret aut, si id minus vellet, ex
+suis legatis aliquem ad se mitteret. \sect Conloquendi Caesari causa
+visa non est, et eo magis quod pridie eius diei Germani retineri non
+potuerant quin tela in nostros coicerent. \sect Legatum ex suis sese
+magno cum periculo ad eum missurum et hominibus feris obiecturum
+existimabat. \sect Commodissimum visum est C. Valerium Procillum, C.
+Valerii Caburi filium, summa virtute et humanitate adulescentem,
+cuius pater a C. Valerio Flacco civitate donatus erat, et propter
+fidem et propter linguae Gallicae scientiam, qua multa iam Ariovistus
+longinqua consuetudine utebatur, et quod in eo peccandi Germanis causa
+non esset, ad eum mittere, et una M. Metium, qui hospitio Ariovisti
+utebatur. \sect His mandavit quae diceret Ariovistus cognogcerent et
+ad se referrent. Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,
+exercitu suo praesente conclamavit: quid ad se venirent? an speculandi
+causa? Conantes dicere prohibuit et in catenas coniecit.
+
+\chap Eodem die castra promovit et milibus passuum \textsc{vi} a Caesaris
+castris sub monte consedit. \sect Postridie eius diei praeter castra
+Caesaris suas copias traduxit et milibus passuum duobus ultra eum
+castra fecit eo consilio uti frumento commeatuque qui ex Sequanis
+et Haeduis supportaretur Caesarem intercluderet. \sect Ex eo die
+dies continuos V Caesar pro castris suas copias produxit et aciem
+instructam habuit, ut, si vellet Ariovistus proelio contendere, ei
+potestas non deesset. \sect Ariovistus his omnibus diebus exercitum
+castris continuit, equestri proelio cotidie contendit. Genus hoc
+erat pugnae, quo se Germani exercuerant: \sect equitum milia erant
+\textsc{vi}, totidem numero pedites velocissimi ac fortissimi, quos ex omni
+copia singuli singulos suae salutis causa delegerant: \sect cum his
+in proeliis versabantur, ad eos se equites recipiebant; hi, si quid
+erat durius, concurrebant, si qui graviore vulnere accepto equo
+deciderat, circumsistebant; \sect si quo erat longius prodeundum aut
+celerius recipiendum, tanta erat horum exercitatione celeritas ut
+iubis sublevati equorum cursum adaequarent.
+
+\chap Ubi eum castris se tenere Caesar intellexit, ne diutius commeatu
+prohiberetur, ultra eum locum, quo in loco Germani consederant,
+circiter passus \textsc{dc} ab his, castris idoneum locum delegit acieque
+triplici instructa ad eum locum venit. \sect Primam et secundam aciem
+in armis esse, tertiam castra munire iussit. \sect [Hic locus ab hoste
+circiter passus \textsc{dc}, uti dictum est, aberat.] Eo circiter hominum
+\textsc{xvi} milia expedita cum omni equitatu Ariovistus misit, quae copiae
+nostros terrerent et munitione prohiberent. \sect Nihilo setius Caesar,
+ut ante constituerat, duas acies hostem propulsare, tertiam opus
+perficere iussit. Munitis castris duas ibi legiones reliquit et partem
+auxiliorum, quattuor reliquas legiones in castra maiora reduxit.
+
+\chap Proximo die instituto suo Caesar ex castris utrisque copias
+suas eduxit paulumque a maioribus castris progressus aciem instruxit
+hostibusque pugnandi potestatem fecit. \sect Ubi ne tum quidem eos
+prodire intellexit, circiter meridiem exercitum in castra reduxit.
+Tum demum Ariovistus partem suarum copiarum, quae castra minora
+oppugnaret, misit. Acriter utrimque usque ad vesperum pugnatum est.
+Solis occasu suas copias Ariovistus multis et inlatis et acceptis
+vulneribus in castra reduxit. \sect Cum ex captivis quaereret Caesar
+quam ob rem Ariovistus proelio non decertaret, hanc reperiebat causam,
+quod apud Germanos ea consuetudo esset ut matres familiae eorum
+sortibus et vaticinationibus declararent utrum proelium committi ex
+usu esset necne; eas ita dicere: \sect non esse fas Germanos superare,
+si ante novam lunam proelio contendissent.
+
+\chap Postridie eius diei Caesar praesidio utrisque castris quod
+satis esse visum est reliquit, alarios omnes in conspectu hostium
+pro castris minoribus constituit, quod minus multitudine militum
+legionariorum pro hostium numero valebat, ut ad speciem alariis
+uteretur; ipse triplici instructa acie usque ad castra hostium
+accessit. \sect Tum demum necessario Germani suas copias castris
+eduxerunt generatimque constituerunt paribus intervallis, Harudes,
+Marcomanos, Tribocos, Vangiones, Nemetes, Sedusios, Suebos, omnemque
+aciem suam raedis et carris circumdederunt, ne qua spes in fuga
+relinqueretur. \sect Eo mulieres imposuerunt, quae ad proelium
+proficiscentes milites passis manibus flentes implorabant ne se in
+servitutem Romanis traderent.
+
+\chap {\DriveOut Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem}
+praefecit, uti eos testes suae quisque virtutis haberet; \sect
+ipse a dextro cornu, quod eam partem minime firmam hostium esse
+animadverterat, proelium commisit. \sect Ita nostri acriter in hostes
+signo dato impetum fecerunt itaque hostes repente celeriterque
+procurrerunt, ut spatium pila in hostes coiciendi non daretur. \sect
+Relictis pilis comminus gladiis pugnatum est. At Germani celeriter ex
+consuetudine sua phalange facta impetus gladiorum exceperunt. \sect
+Reperti sunt complures nostri qui in phalanga insilirent et scuta
+manibus revellerent et desuper vulnerarent. \sect Cum hostium acies a
+sinistro cornu pulsa atque in fugam coniecta esset, a dextro cornu
+vehementer multitudine suorum nostram aciem premebant. \sect Id cum
+animadvertisset P. Crassus adulescens, qui equitatui praeerat, quod
+expeditior erat quam ii qui inter aciem versabantur, tertiam aciem
+laborantibus nostris subsidio misit.
+
+\chap Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt
+nec prius fugere destiterunt quam ad flumen Rhenum milia passuum
+ex eo loco circiter \textsc{l} pervenerunt. \sect Ibi perpauci aut viribus
+confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi salutem
+reppererunt. \sect In his fuit Ariovistus, qui naviculam deligatam ad
+ripam nactus ea profugit; reliquos omnes consecuti equites nostri
+interfecerunt. \sect Duae fuerunt Ariovisti uxores, una Sueba natione,
+quam domo secum eduxerat, altera Norica, regis Voccionis soror, quam
+in Gallia duxerat a fratre missam: utraque in ea fuga periit; duae
+filiae: harum altera occisa, altera capta est. \sect C. Valerius
+Procillus, cum a custodibus in fuga trinis catenis vinctus traheretur,
+in ipsum Caesarem hostes equitatu insequentem incidit. \sect Quae
+quidem res Caesari non minorem quam ipsa victoria voluptatem attulit,
+quod hominem honestissimum provinciae Galliae, suum familiarem et
+hospitem, ereptum ex manibus hostium sibi restitutum videbat neque
+eius calamitate de tanta voluptate et gratulatione quicquam fortuna
+deminuerat. \sect Is se praesente de se ter sortibus consultum dicebat,
+utrum igni statim necaretur an in aliud tempus reservaretur: sortium
+beneficio se esse incolumem. \sect Item M. Metius repertus et ad eum
+reductus est.
+
+\chap Hoc proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas Rheni
+venerant, domum reverti coeperunt; quos ubi qui proximi Rhenum
+incolunt perterritos senserunt, insecuti magnum ex iis numerum
+occiderunt. \sect Caesar una aestate duobus maximis bellis confectis
+maturius paulo quam tempus anni postulabat in hiberna in Sequanos
+exercitum deduxit; hibernis Labienum praeposuit; \sect ipse in
+citeriorem Galliam ad conventus agendos profectus est.
+
+\Liber
+
+\chap \incipit{Cum} esset Caesar in citeriore Gallia [in hibernis],
+ita uti supra demonstravimus, crebri ad eum rumores
+adferebantur litterisque item Labieni certior fiebat
+omnes Belgas, quam tertiam esse Galliae partem
+dixeramus, contra populum Romanum coniurare obsidesque
+inter se dare. \sect Coniurandi has esse causas:
+primum quod vererentur ne, omni pacata Gallia, ad
+eos exercitus noster adduceretur; \sect deinde quod ab non
+nullis Gallis sollicitarentur, partim qui, ut Germanos
+diutius in Gallia versari noluerant, ita populi Romani
+exercitum hiemare atque inveterascere in Gallia moleste
+ferebant, partim qui mobilitate et levitate animi
+novis imperiis studebant; \sect ab non nullis etiam quod
+in Gallia a potentioribus atque iis qui ad conducendos
+homines facultates habebant vulgo regna occupabantur;
+qui minus facile eam rem imperio nostro
+consequi poterant.
+
+\chap His nuntiis litterisque commotus Caesar duas legiones
+in citeriore Gallia novas conscripsit et inita
+aestate in ulteriorem Galliam qui deduceret Q.~Pedium
+legatum misit. \sect Ipse, cum primum pabuli copia esse
+inciperet, ad exercitum venit. \sect Dat negotium Senonibus reliquisque Gallis
+qui finitimi Belgis erant uti ea
+quae apud eos gerantur cognoscant seque de his rebus
+certiorem faciant. \sect Hi constanter omnes nuntiaverunt
+manus cogi, exercitum in unum locum conduci. Tum
+vero dubitandum non existimavit quin ad eos
+proficisceretur. Re frumentaria provisa castra movet
+diebusque circiter \textsc{xv} ad fines Belgarum pervenit.
+
+\chap Eo cum de improviso celeriusque omnium opinione
+venisset, Remi, qui proximi Galliae ex Belgis sunt,
+ad eum legatos Iccium et Andebrogium, primos civitatis,
+miserunt, \sect qui dicerent se suaque omnia in fidem
+atque potestatem populi Romani permittere, neque
+se cum reliquis Belgis consensisse neque contra populum
+Romanum coniurasse, \sect paratosque esse et obsides
+dare et imperata facere et oppidis recipere et frumento
+ceterisque rebus iuvare; \sect reliquos omnes Belgas in
+armis esse, Germanosque qui cis Rhenum incolant
+sese cum his coniunxisse, \sect tantumque esse eorum
+omnium furorem ut ne Suessiones quidem, fratres
+consanguineosque suos, qui eodem iure et isdem legibus
+utantur, unum imperium unumque magistratum cum
+ipsis habeant, deterrere potuelint quin cum iis consentirent.
+
+\chap Cum ab iis quaereret quae civitates quantaeque in
+armis essent et quid in bello possent, sic reperiebat:
+plerosque Belgos esse ortos a Germanis Rhenumque
+antiquitus traductos propter loci fertilitatem ibi con\-se\-disse Gallosque
+qui ea loca incolerent expulisse,
+solosque esse qui, \sect patrum nostrorum memoria omni
+Gallia vexata, Teutonos Cimbrosque intra suos fines
+ingredi prohibuerint; \sect qua ex re fieri uti earum rerum
+memoria magnam sibi auctoritatem Illagnosque spiritus
+in re militari sumerent. \sect De numero eorum omnia se
+habere explorata Remi dicebant, propterea quod propinquitatibus
+adfinitatibus quo coniuncti quantam quisque
+multitudinem in communi Belgarum concilio ad
+id bellum pollicitus sit cognoverint. \sect Plurimum inter
+eos Bellovacos et virtute et auctoritate et hominum
+numero valere: hos posse conficere armata milia
+centum, pollicitos ex eo numero electa milia \textsc{lx} totiusque
+belli imperium sibi postulare. \sect Suessiones
+suos esse finitimos; fines latissimos teracissimosque
+agros possidere. \sect Apud eos fuisse regem nostra etiam
+memoria Diviciacum, totius Galliae potentissimum,
+qui cum magnae partis harum regionum, tum etiam
+Britanniae imperium obtinuerit; nunc esse regem
+Galbam: ad hunc propter iustitiam prudentiamque
+summam totius belli omnium voluntate deferri;
+oppida habere numero \textsc{xii}, polliceri milia armata L;
+totidem Nervios, \sect qui maxime feri inter ipsos habeantur
+longissimeque absint; \sect \textsc{xv} milia atrebates, ambianos
+x milia, morinos \textsc{xxv} milia, menapios \textsc{vii} milia,
+Caletos X milia, Veliocasses et Viromanduos totidem,
+atuatucos \textsc{xviiii} milia; \sect condrusos, eburones, caerosos,
+Paemanos, qui uno nomine Germani appellantur,
+arbitrari ad \textsc{xl} milia.
+
+\chap Caesar Remos cohortatus liberaliterque oratione
+prosecutus omnem senatum ad se convenire principumque
+liberos obsides ad se adduci iussit. Quae
+omnia ab his diligenter ad diem facta sunt. \sect Ipse
+Diviciacum Haeduum magnopere cohortatus docet
+quanto opere rei publicae comnlunisque salutis intersit
+manus hostium distineri, ne cum tanta multitudine
+uno tempore confligendum sit. \sect Id fieri posse, si suas
+copias Haedui in fines Bellovacorum introduxerint et
+eorum agros populari coeperint. \sect His $\langle$datis$\rangle$ mandatis
+eum a se dimittit. Postquam omnes Belgarum copias
+in unum locum coactas ad se venire vidit neque iam
+longe abesse ab iis quos miserat exploratoribus et ab
+Remis cognovit, flumen Axonam, quod est in extremis
+Remorum finibus, exercitum traducere maturavit atque
+ibi castra posuit. \sect Quae res et latus ullum castrorum
+ripis fluminis muniebat et post eum quae erant tuta
+ab hostibus reddebat et commeatus ab Remis reliquisque
+civitatibus ut sine periculo ad eum portari
+possent efficiebat. \sect In eo flumine pons erat. Ibi praesidium
+ponit et in altera parte fluminis Q.~Titurium
+Sabinum legatum cum sex cohortibus relinquit; castra
+in altitudinem pedum \textsc{xii} vallo fossaque duodeviginti
+pedum muniri iubet.
+
+\chap Ab his castris oppidum Remorum nomine Bibrax
+aberat milia passuum \textsc{viii}. Id ex itinere magno
+impetu Belgae oppugnare coeperunt. Aegre eo die
+sustentatum est. \sect Gallorum eadem atque Belgarum
+oppugnatio est haec: ubi circumiecta multitudine
+hominum totis moenibus undique in murum lapides
+iaci coepti sunt murusque defensoribus nudatus est,
+testudine facta portas succedunt murumque subruunt.
+Quod tum facile fiebat. \sect Nam cum tanta multitudo
+lapides ac tela $\dag$coicerent$\dag$, in muro consistendi
+potestas erat nulli. \sect Cum finem oppugnandi nox fecisset,
+Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
+qui tum oppido praeerat, unus ex iis qui legati de
+pace ad Caesarem venerant, nuntium ad eum mittit,
+nisi subsidium sibi submittatur, sese diutius sustinere
+non posse.
+
+\chap Eo de media nocte Caesar isdem ducibus usus qui
+nuntii ab Iccio venerant, Numidas et Cretas sagittarios
+et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit;
+\sect quorum adventu et Remis cum spe delensionis studium
+propugnandi accessit et hostibus eadem de causa spes
+potiundi oppidi discessit. \sect Itaque paulisper apud oppidum
+morati agrosque Remorum depopulati, omnibus
+vicis aedificiisque quo adire potuerant incensis, ad
+castra Caesaris omnibus copiis contenderunt et a
+milibus passuum minus duobus castra posuerunt;
+\sect quae castra, ut fumo atque ignibus significabatur,
+amplius milibus passuum \textsc{viii} latitudinem patebant.
+
+\chap Caesar primo et propter multitudinem hostium et
+propter eximiam opinionem virtutis proelio supersedere
+statuit; \sect cotidie tamen equestribus proeliis quid
+hostis virtute posset et quid nostri auderent periclitabatur.
+\sect Ubi nostros non esse inferiores intellexit,
+loco pro castris ad aciem instruendam natura oportuno
+atque idoneo, quod is collis ubi castra posita erant
+paululum ex planitie editus tantum adversus in latitudinem
+patebat quantum loci acies instructa occupare
+poterat, atque ex utraque parte lateris deiectus habebat
+et in fronte leniter fastigatus paulatim ad planitiem
+redibat, ab utroque latere eius collis transversam
+fossam obduxit circiter passuum \textsc{cccc} \sect et ad extremas
+fossas castella constituit ibique tormenta conlocavit,
+ne, cum aciem instruxisset, hostes, quod tantum
+multitudine poterant, ab lateribus pugnantes suos
+circumvenire possent. \sect Hoc facto, duabus legionibus
+quas proxime conscripserat in castris relictis ut, si
+quo opus esset, subsidio duci possent, reliquas \textsc{vi}
+legiones pro castris in acie constituit. Hostes item
+suas copias ex castris eductas instruxerunt.
+
+\chap Palus erat non magna inter nostrum atque hostium
+exercitum. Hanc si nostri transirent hostes expectabant;
+nostri autem, si ab illis initium transeundi
+fieret, ut impeditos adgrederentur parati in armis
+erant. \sect Interim proelio equestri inter duas acies
+contendebatur. Ubi neutri transeundi initium faciunt,
+secundiore equitum proelio nostris Caesar suos in
+castra reduxit. \sect Hostes protinus ex eo loco ad flumen
+Axonam contenderunt, quod esse post nostra castra
+demonstratum est. \sect Ibi vadis repertis partem suarum
+copiarum traducere conati sunt eo consilio ut, si
+possent, castellum, cui praeerat Q.~Titurius legatus,
+expugnarent pontemque interscinderent, \sect si minus
+potuissent, agros Remorum popularentur, qui magno
+nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatuque
+nostros prohiberent.
+
+\chap $\langle$Caesar$\rangle$ certior factus ab Titurio onlnem
+equitatum et levis armaturae Numidas, funditores
+sagittariosque pontem traducit atque ad eos contendit.
+Acriter in eo loco pugnatum est. \sect Hostes impeditos
+nostri in flumine adgressi magnum eorum numerum
+occiderunt; \sect per eorum corpora reliquos audacissime
+transire conantes multitudine telorum reppulerunt
+primosque, qui transierant, equitatu circumventos
+interfecerunt. \sect Hostes, ubi et de expugnando oppido
+et de flumine transeundo spem se fefellisse intellexerunt
+neque nostros in locum iniquiorum progredi
+pugnandi causa viderunt atque ipsos res frumentaria
+deficere coepit, concilio convocato constituerunt
+optimum esse domum suam quemque reverti, et quorum
+in fines primum Romani exercitum introduxissent,
+ad eos defendendos undique convenirent, ut potius
+in suis quam in alienis finibus decertarent et domesticis
+copiis rei frumentariae uterentur. \sect Ad eam sententiam
+cum reliquis causis haec quoque ratio eos
+deduxit, quod Diviciacum atque Haeduos finibus Bellovacorum
+adpropinquare cognoverant. His persuaderi
+ut diutius morarentur neque suis auxilium terrent
+non poterat.
+
+\chap Ea re constituta, secunda vigilia magno cum,
+strepitu ac tumultu castris egressi nullo certo ordine
+neque imperio, cum sibi quisque primum itineris
+locum peteret et domum pervenire properaret, fecerunt
+ut consimilis fugae profectio videretur. \sect Hac re statim
+Caesar per speculatores cognita insidias veritus, quod
+qua de causa discederent nondum perspexerat, exercitum
+equitatumque castris continuit. \sect Prima luce,
+confirmata re ab exploratoribus, omnem equitatum,
+qui novissimum agmen moraretur, praemisit. His
+Q.~Pedium et L.~Aurunculeium Cottam legatos praefecit;
+T.~Labienum legatum cum legionibus tribus
+subsequi iussit. \sect Hi novissimos adorti et multa milia
+passuum prosecuti magnam multitudinem eorum
+fugientium conciderunt, cum ab extremo agmine, ad
+quos ventum erat, consisterent fortiterque impetum
+nostrorum militum sustinerent, \sect priores, quod abesse
+a periculo viderentur neque ulla necessitate neque
+imperio continerentur, exaudito clamore perturbatis
+ordinibus omnes in fuga sibi praesidium ponerent.
+\sect Ita sine ullo periculo tantam eorum multitudinem
+nostri interfecerunt quantum fuit diei spatium; sub
+occasum solis sequi destiterunt seque in castra, ut erat
+imperatum, receperunt.
+
+\chap Postridie eius diei Caesar, prius quam se hostes ex
+terrore ac fuga reciperent, in fines Suessionum, qui
+proximi Remis erant, exercitum duxit et magno itinere
+[confecto] ad oppidum Noviodunum contendit. \sect Id ex
+itinere oppugnare conatus, quod vacuum ab
+defensoribus esse audiebat, propter latitudinem fossae
+murique altitudinem paucis defendentihus expugnare non
+potuit. \sect Castris munitis vineas agere quaeque ad
+oppugnandum usui erant comparare coepit. \sect Interim
+omnis ex fuga Suessionum multitudo in oppidum
+proxima nocte convenit. \sect Celeriter vineis ad oppidum
+actis, aggere iacto turribusque constitutis, magnitudine
+operum, quae neque viderant ante Galli neque
+audierant, et celeritate Romanorum permoti legatos ad
+Caesarem de deditione mittunt et petentibus Remis ut
+conservarentur impetrant.
+\chap Caesar, obsidibus acceptis primis civitatis
+atque ipsius Galbae regis duobus filiis armisque omnibus ex
+oppido traditis, in deditionem Suessiones accipit
+exercitumque in Bellovacos ducit. \sect Qui cum se suaque
+omnia in oppidum Bratuspantium contulissent atque
+ab eo oppido Caesar cum exercitu circiter milia
+passuum V abesset, omnes maiores natu ex oppido
+egressi manus ad Caesarem tendere et voce significare
+coeperunt sese in eius fidem ac potestatem venire
+neque contra populum Romanum armis contendere.
+\sect Item, cum ad oppidum accessisset castraque ibi poneret,
+pueri mulieresque ex muro passis mallibus suo more
+pacem ab Romanis petierunt.
+
+\chap Pro his Diviciacus (nam post discessum Belgarum
+dimissis Haeduorum copiis ad Cum reverterat) facit
+verba: \sect Bellovacos omni tempore in fide atque amicitia
+civitatis Haeduae fuisse; \sect impulsos ab suis principibus,
+qui dicerent Haeduos a Caesare in servitutem redacto.
+omnes indignitates contumeliasque perferre, et ab
+Haeduis defecisse et populo Romano bellum intulisse.
+\sect Qui eius consilii principes fuissent, quod intellegerent
+quantam calamitatem civitati intulissent, in Britanniam
+profugisse. \sect Petere non solum Bellovacos, sed
+etiam pro his Haeduos, ut sua clementia ac
+mansuetudine in eos utatur. \sect Quod si fecerit, Haeduorum
+auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,
+quorum auxiliis atque opibus, si qua bella inciderint,
+sustentare consuerint.
+
+\chap Caesar honoris Diviciaci atque Haeduorum causa
+sese eos in fidem recepturum et conservaturum dixit,
+et quod erat civitas magna inter Belgas auctoritate
+atque hominum multitudine praestabat, \textsc{dc} obsides
+poposcit. \sect His traditis omnibusque armis ex oppido
+conlatis, ab eo loco in fines Ambianorum pervenit;
+qui se suaque omnia sine mora dediderunt. \sect Eorum
+fines Nervii attingebant. Quorum de natura
+moribusque Caesar cum quaereret, sic reperiebat: \sect nullum
+esse aditum ad eos mercatoribus; nihil pati vini
+reliquarumque rerum ad luxuriam pertinentium
+inferri, quod his rebus relanguescere animos eorum
+et remitti virtutem existimarent; \sect esse homines feros
+magnaeque virtutis; increpitare atque incusare reliquos
+Belgas, qui se populo Romano dedidissent
+patriamque virtutem proiecissent; \sect confirmare sese
+neque legatos missuros neque ullam condicionem pacis
+accepturos.
+
+\chap Cum per eorum fines triduum iter fecisset, inveniebat
+ex captivis Sabim flumen a castris suis non
+amplius milibus passuum X abesse; \sect trans id flumen
+omnes Nervios consedisse adventumque ibi Romanorum
+expectare una cum Atrebatibus et Viromanduis,
+finitimis suis \sect (nam his utrisque persuaserant
+uti eandem belli fortunam experirentur); \sect expectari
+etiam ab iis Atuatucorum copias atque esse in itinere;
+\sect mulieres quique per aetatem ad pugnam inutiles
+viderentur in eum locum coniecisse quo propter
+paludes exercitui aditus non esset.
+
+\chap His rebus cognitis, exploratores centurionesque
+praemittit qui locum castris idoneum deligant. \sect Cum ex
+dediticiis Belgis reliquisque Gallis complures Caesarem
+secuti una iter facerent, quidam ex his, ut postea ex
+captivis cognitum est, eorum dierum consuetudine
+itineris nostri exercitus perspecta, nocte ad Nervios
+pervenerunt atque his demonstrarunt inter singulas
+legiones impedimentorum magnum numerum intercedere,
+neque esse quicquam negotii, cum prima legio
+in castra venisset reliquaeque legiones magnum spatium
+abessent, hanc sub sarcinis adoriri; \sect qua pulsa
+impedimentisque direptis, futurum ut reliquae contra
+consistere non auderent. \sect Adiuvabat etiam eorum
+consilium qui rem deferebant quod Nervii antiquitus,
+cum equitatu nihil possent (neque enim ad hoc
+tempus ei rei student, sed quicquid possunt,
+pedestribus valent copiis), quo facilius finitimorum
+equitatum, si praedandi causa ad eos venissent, impedirent,
+teneris arboribus incisis atque inflexis crebrisque in
+latitudinem ramis enatis [et] rubis sentibusque
+interiectis effecerant ut instar muri hae saepes
+munimentum praeberent, quo non modo non intrari sed ne
+perspici quidem posset. \sect His rebus cum iter agminis
+nostri impediretur, non omittendum sibi consilium
+Nervii existimaverunt.
+
+\chap Loci natura erat haec, quem locum nostri castris
+delegerant. Collis ab summo aequaliter declivis ad
+flumen Sabim, quod supra nominavimus, vergebat.
+\sect Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur
+adversus huic et contrarius, passus circiter \textsc{cc} infimus
+apertus, ab superiore parte silvestris, ut non facile
+introrsus perspici posset. \sect Intra eas silvas hostes in
+occulto sese continebant; in aperto loco secundum
+flumen paucae stationes equitum videbantur. Fluminis
+erat altitudo pedum circiter trium.
+
+\chap Caesar equitatu praemisso subsequebatur omnibus
+copiis; sed ratio ordoque agminis aliter se habebat
+ac Belgae ad Nervios detulerant. \sect Nam quod hostibus
+adpropinquabat, consuetudine sua caesar \textsc{vi} legiones
+expeditas ducebat; \sect {\DriveOut post eas totius exercitus
+impedimenta conlocarat; inde duae legiones quae proxime
+conscriptae erant totum agmen claudebant praesidioque
+impedimentis erant}. \sect Equites nostri cum funditoribus
+sagittariisque flumen transgressi cum hostium
+equitatu proelium commiserunt. \sect Cum se illi identidem
+in silvis ad suos reciperent ac rursus ex silva in
+nostros impetum facerent, neque nostri longius quam
+quem ad finem porrecta [ac] loca aperta pertinebant
+cedentes insequi auderent, interim legiones \textsc{vi} quae
+primae venerant, opere dimenso, castra munire
+coeperunt. \sect Ubi prima impedimenta nostri exercitus ab
+iis qui in silvis abditi latebant visa sunt, quod tempus
+inter eos committendi proelii convenerat, ut intra
+silvas aciem ordinesque constituerant atque ipsi sese
+confirmaverant, subito omnibus copiis provolaverunt
+impetumque in nostros equites fecerunt. \sect His facile
+pulsis ac proturbatis, incredibili celeritate ad flumen
+decucurrerunt, ut paene uno tempore et ad silvas et
+in flumine [et iam in manibus nostris] hostes
+viderentur. \sect Eadem autem celeritate adverso colle ad
+nostra castra atque eos qui in opere occupati erant
+contenderunt.
+
+\chap Caesari omnia uno tempore erant agenda: vexillum
+proponendum, quod erat insigne, cum ad arma concurri
+oporteret; signum tuba dandum; ab opere
+revocandi milites; qui paulo longius aggeris petendi
+causa processerant arcessendi; acies instruenda;
+milites cohortandi; signum dandum. Quarum rerum
+magnam partem temporis brevitas et incursus hostium
+impediebat. \sect His difficultatibus duae res erant
+subsidio, scientia atque usus militum, quod superioribus
+proeliis exercitati quid fieri oporteret non minus
+commode ipsi sibi praescribere quam ab aliis doceri
+poterant, et quod ab opere singulisque legionibus
+singulos legatos Caesar discedere nisi munitis castris
+vetuerat. \sect Hi propter propinquitatem et celeritatem
+hostium nihil iam Caesaris imperium expectabant, sed
+per se quae videbantur administrabant.
+
+\chap Caesar, necessariis rebus imperatis, ad cohortandos
+milites, quam [in] partem fors obtulit, decucurrit et
+ad legionem decimam devenit. \sect Milites non longiore
+oratione cohortatus quam uti suae pristinae virtutis
+memoriam retinerent neu perturbarentur animo
+hostiumque impetum fortiter sustinerent, \sect quod non
+longius hostes aberant quam quo telum adigi posset,
+proelii committendi signum dedit. \sect Atque in alteram
+item cohortandi causa profectus pugnantibus
+occurrit. \sect Temporis tanta fuit exiguitas hostiumque
+tam paratus ad dimicandum animus ut non modo ad
+insignia accommodanda sed etiam ad galeas induendas
+scutisque tegimenta detrahenda tempus defuerit.
+\sect Quam quisque ab opere in partem casu devenit
+quaeque prima signa conspexit, ad haec constitit, ne
+in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret.
+
+\chap Instructo exercitu magis ut loci natura [delectusque
+collis] et necessitas temporis quam ut rei militaris
+ratio atque ordo postulabat, cum diversae legiones
+aliae alia in parte hostibus resisterent saepibusque
+densissimis, ut ante demonstravimus, interiectis
+prospectus impediretur, neque certa subsidia conlocari
+neque quid in quaque parte opus esset provideri
+neque ab uno omnia imperia administrari poterant.
+\sect Itaque in tanta rerum iniquitate fortunae quoque
+eventus varii sequebantur.
+
+\chap Legionis \textsc{viiii}. et \textsc{x}. milites, ut in sinistra parte
+aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine
+exanimatos vulneribusque confectos Atrebates (nam
+his ea pars obvenerat) celeriter ex loco superiore in
+flumen compulerunt et transire conantes insecuti
+gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt.
+\sect Ipsi transire flumen non dubitaverunt et
+in locum iniquum progressi rursus resistentes hostes
+redintegrato proelio in fugam coniecerunt. \sect Item alia
+in parte diversae duae legiones, \textsc{xi}. et \textsc{viii}., profligatis
+Viromanduis, quibuscum erant congressae, ex
+loco superiore in ipsis fluminis ripis proeliabantur.
+\sect At totis fere castris a fronte et a sinistra parte nudatis,
+cum in dextro cornu legio \textsc{xii}. et non magno
+ab ea intervallo \textsc{vii}. constitisset, omnes Nervii
+confertissimo agmine duce Boduognato, qui summam
+imperii tenebat, ad eum locum contenderunt; quorum
+pars $\langle$ab$\rangle$ aperto latere legiones circumvenire, pars
+summum castrorum locum petere coepit.
+
+\chap Eodem tempore equites nostri levisque armaturae
+pedites, qui cum iis una fuerant, quos primo hostium
+impetu pulsos dixeram, cum se in castra reciperent,
+adversis hostibus occurrebant ac rursus aliam in
+partem fugam petebant; \sect et calones, qui ab decumana
+porta ac summo iugo collis nostros victores flumen
+transire conspexerant, praedandi causa egressi, cum
+respexissent et hostes in nostris castris versari
+vidissent, praecipites fugae sese mandabant. \sect Simul eorum
+qui cum impedimentis veniebant clamor fremitusque
+oriebatur, aliique aliam in partem perterriti ferebantur.
+\sect Quibus omnibus rebus permoti equites Treveri, quorum
+inter Gallos virtutis opinio est singularis, qui auxilii
+causa a civitate missi ad Caesarem venerant, cum
+multitudine hostium castra [nostra] compleri, legiones
+premi et paene circumventas teneri, calones, equites,
+tunditores, Numidas diversos dissipatosque in omnes
+partes fugere vidissent, desperatis nostris rebus
+domum contenderunt: \sect Romanos pulsos superatosque,
+castris impedimentisque eorum hostes potitos civitati
+renuntiaverunt.
+
+\chap Caesar ab X. legionis cohortatione ad dextrum
+cornu prolectus, ubi suos urgeri signisque in unum
+locum conlatis \textsc{xii}. legionis confertos milites sibi
+ipsos ad pugnam esse impedimento vidit, quartae
+cohortis omnibus centurionibus occisis signiferoque
+interfecto, signo amisso, reliquarum cohortium omnibus
+fere centurionibus aut vulneratis aut occisis, in
+his primipilo P.~Sextio Baculo, fortissimo viro, multis
+gravibusque vulneribus confecto, ut iam se sustinere
+non posset, reliquos esse tardiores et non nullos ab
+novissimis deserto $\langle$loco$\rangle$ proelio excedere ac tela
+vitare, hostes neque a fronte ex inferiore loco
+subeuntes intermittere et ab utroque latere instare et
+rem esse in angusto vidit, neque ullum esse subsidium
+quod submitti posset, \sect scuto ab novissimis [uni] militi
+detracto, quod ipse eo sine scuto venerat, in primam
+aciem processit centurionibusque nominatim appellatis
+reliquos cohortatus milites signa inferre et manipulos
+laxare iussit, quo facilius gladiis uti possent. \sect Cuius
+adventu spe inlata militibus ac redintegrato animo,
+cum pro se quisque in conspectu imperatoris etiam
+in extremis suis rebus operam navare cuperet, paulum
+hostium impetus tardatus est.
+
+\chap Caesar, cum \textsc{vii}. legionem, quae iuxta constiterat,
+item urgeri ab hoste vidisset, tribunos militum monuit
+ut paulatim sese legiones coniungerent et conversa
+signa in hostes inferrent. \sect Quo facto cum aliis alii
+subsidium ferrent neque timerent ne aversi ab hoste
+circumvenirentur, audacius resistere ac fortius
+pugnare coeperunt. \sect Interim milites legionum duarum
+quae in novissimo agmine praesidio impedimentis
+fuerant, proelio nuntiato, cursu incitato in summo
+colle ab hostibus conspiciebantur, \sect et T.~Labienus
+castris hostium potitus et ex loco superiore quae res
+in nostris castris gererentur conspicatus X.~legionem
+subsidio nostris misit. \sect Qui cum ex equitum et
+calonum fuga quo in loco res esset quantoque in
+periculo et castra et legiones et imperator
+versaretur cognovissent, nihil ad celeritatem sibi reliqui
+fecerunt.
+
+\chap Horum adventu tanta rerum commutatio est facta
+ut nostri, etiam qui vulneribus confecti procubuissent,
+scutis innixi proelium redintegrarent, calones perterritos
+hostes conspicati etiam inermes armatis occurrerent,
+\sect equites vero, ut turpitudinem fugae virtute
+delerent, omnibus in locis pugnae se legionariis
+militibus praeferrent. \sect At hostes, etiam in extrema
+spe salutis, tantam virtutem praestiterunt ut, cum
+primi eorum cecidissent, proximi iacentibus insisterent
+atque ex eorum corporibus pugnarent, \sect his deiectis
+et coacervatis cadaveribus qui superessent ut ex
+tumulo tela in nostros coicerent et pila intercepta
+remitterent: \sect ut non nequiquam tantae virtutis
+homines iudicari deberet ausos esse transire latissimum
+flumen, ascendere altissimas ripas, subire iniquissimum
+locum; quae facilia ex difficillimis animi magnitudo
+redegerat.
+
+\chap Hoc proelio facto et prope ad internecionem gente
+ac nomine Nerviorum redacto, maiores natu, quos
+una cum pueris mulieribusque in aestuaria ac paludes
+coniectos dixeramus, hac pugna nuntiata, cum
+victoribus nihil impeditum, victis nihil tutum
+arbitrarentur, \sect omnium qui supererant consensu legatos ad
+Caesarem miserunt seque ei dediderunt; et in
+commemoranda civitatis calamitate ex \textsc{dc} ad tres
+senatores, ex hominum milibus \textsc{lx} vix ad d, qui arma
+ferre possent, sese redactos esse dixerunt. \sect Quos Caesar,
+ut in miseros ac supplices usus misericordia videretur,
+diligentissime conservavit suisque finibus atque oppidis
+uti iussit et finitimis imperavit ut ab iniuria et
+maleficio se suosque prohiberent.
+
+\chap Atuatuci, de quibus supra diximus, cum omnibus
+copiis auxilio Nerviis venirent, hac pugna nuntiata
+ex itinere domum reverterunt; \sect cunctis oppidis castellisque
+desertis sua omnia in unum oppidum egregie
+natura munitum contulerunt. \sect Quod cum ex omnibus
+in circuitu partibus altissimas rupes deiectusque
+haberet, una ex parte leniter acclivis aditus in
+latitudinem non amplius pedum \textsc{cc} relinquebatur; quem
+locum duplici altissimo muro munierant; tum magni
+ponderis saxa et praeacutas trabes in muro
+conlocabant. \sect Ipsi erant ex Cimbris Teutonisque prognati,
+qui, cum iter in provinciam nostram atque Italiam;
+facerent, iis impedimentis quae secum agere ac portare
+non poterant citra flumen Rhenum depositis custodiae
+[ex suis] ac praesidio \textsc{vi} milia hominum una reliquerant.
+\sect Hi post eorum obitum multos annos a finitimis
+exagitati, cum alias bellum inferrent, alias
+inlatum defenderent, consensu eorum omnium pace
+facta hunc sibi domicilio locum delegerant.
+
+\chap Ac primo adventu exercitus nostri crebras ex oppido
+excursiones faciebant parvulisque proeliis cum
+nostris contendebant; \sect postea vallo pedum \textsc{xii} in
+circuitu $\dag$\textsc{xv}$\dag$ milium crebrisque castellis
+circummuniti oppido sese continebant. \sect Ubi vineis actis aggere
+extructo turrim procul constitui viderunt, primum
+inridere ex muro atque increpitare vocibus, quod tanta
+machinatio a tanto spatio institueretur: \sect quibusnam
+mallibus aut quibus viribus praesertim homines tantulae
+staturae (nam plerumque omnibus Gallis prae
+magnitudine corporum quorum brevitas nostra
+contemptui est) tanti oneris turrim in muro sese $\langle$posse$\rangle$
+conlocare confiderent?
+
+\chap Ubi vero moveri et adpropinquare muris viderunt,
+nova atque inusitata specie commoti legatos ad
+Caesarem de pace miserunt, qui ad hunc modum locuti,
+\sect non se existimare Romanos sine ope divina bellum
+gerere, qui tantae altitudinis machinationes tanta
+celeritate promovere possent, \sect se suaque omnia eorum
+potestati permittere dixerunt. \sect Unum petere ac deprecari:
+si forte pro sua clementia ac mansuetudine,
+quam ipsi ab aliis audirent, statuisset Atuatucos esse
+conservandos, ne se armis despoliaret. \sect Sibi omnes
+fere finitimos esse inimicos ac suae virtuti invidere;
+a quibus se defelldere traditis armis non possent.
+\sect Sibi praestare, si in eum casum deducerentur, quamvis
+fortunam a populo Romano pati quam ab his per
+cruciatum interfici inter quos dominari consuessent.
+
+\chap Ad haec Caesar respondit: se magis consuetudine
+sua quam merito eorum civitatem conservaturum, si
+prius quam murum aries attigisset se dedidissent;
+\sect sed deditionis nullam esse condicionem nisi armis
+traditis. Se id quod in Nerviis fecisset facturum
+finitimisque imperaturum ne quam dediticiis populi
+Romani iniuriam inferrent. \sect Re renuntiata ad suos
+illi se quae imperarentur facere dixerunt. \sect Armorum
+magna multitudine de muro in fossam, quae erat
+ante oppidum, iacta, sic ut prope summam muri
+aggerisque altitudinem acervi armorum adaequarent,
+et tamen circiter parte tertia, ut postea perspectum
+est, celata atque in oppido retenta, portis patefactis eo
+die pace sunt usi.
+
+\chap \looseness=1 Sub vesperum Caesar portas claudi militesque ex
+oppido exire iussit, ne quam noctu oppidani a
+militibus iniuriam acciperent. \sect Illi ante inito, ut
+intellectum est, consilio, quod deditione facta nostros
+praesidia deducturos aut denique indiligentius
+servaturos crediderant, partim cum iis quae retinuerant
+et celaverant armis, partim scutis ex cortice factis
+aut viminibus intextis, quae subito, ut temporis
+exiguitas postulabat, pellibus induxerant, tertia
+vigilia, qua minime arduus ad nostras munitiones accensus
+videbatur, omnibus copiis repente ex oppido eruptionem
+fecerunt. \sect Celeriter, ut ante Caesar imperaverat,
+ignibus significatione facta, ex proximis castellis
+eo concursum est, \sect pugnatumque ab hostibus ita acriter
+est ut a viris fortibus in extrema spe salutis iniquo
+loco contra eos qui ex vallo turribusque tela iacerent
+pugnari debuit, cum in una virtute omnis spes consisteret.
+\sect occisis ad hominum milibus \textsc{iiii} reliqui
+in oppidum reiecti sunt. \sect Postridie eius diei refractis
+portis, cum iam defenderet nemo, atque intromissis
+militibus nostris, sectionem eius oppidi universa
+Caesar vendidit. \sect Ab iis qui emerant capitum numerus
+ad eum relatus est milium \textsc{liii}.
+
+\chap Eodem tempore a P.~Crasso, quem cum legione una
+miserat ad Venetos, Venellos, Osismos, Coriosolitas,
+Esuvios, Aulercos, Redones, quae sunt maritimae
+civitates Oceanumque attingunt, certior factus est omnes
+eas civitates in dicionem potestatemque populi Romani
+esse redactas.
+
+\chap His rebus gestis omni Gallia pacata, tanta huius
+belli ad barbaros opinio perlata est uti ab iis
+nationibus quae trans Rhenum incolerent legationes ad
+Caesarem mitterentur, quae se obsides daturas,
+imperata facturas pollicerentur. \sect Quas legationes Caesar,
+quod in Italiam Illyricumque properabat, inita proxima
+aestate ad se reverti iussit. \sect Ipse in Carnutes, Andes,
+Turonos quaeque civitates propinquae iis locis erant
+ubi bellum gesserat, legionibus in hiberna deductis,
+in Italiam profectus est. \sect Ob easque res ex litteris
+caesaris dierum \textsc{xv} supplicatio decreta est, quod ante
+id tempus accidit nulli.
+
+\Liber
+
+\chap \incipit{Cum} in Italiam proficisceretur Caesar, Ser.~Galbam
+cum legione \textsc{xii}. et parte equitatus in Nantuates,
+Veragros Sedunosque misit, qui a finibus Allobrogum
+et lacu Lemanno et flumine Rhodano ad summas Alpes
+pertinent. \sect Causa mittendi fuit quod iter per Alpes,
+quo magno cum periculo magnisque cum portoriis
+mercatores ire consuerant, patefieri volebat. \sect Huic
+permisit, si opus esse arbitraretur, uti in his locis
+legionem hiemandi causa conlocaret. \sect Galba secundis
+aliquot proeliis factis castellisque compluribus eorum
+expugnatis, missis ad eum undique legatis obsidibusque
+datis et pace facta, constituit cohortes duas in
+Nantuatibus conlocare et ipse cum reliquis eius legionis
+cohortibus in vico Veragrorum, qui appellatur
+Octodurus hiemare; \sect qui vicus positus in valle non
+magna adiecta planitie altissimis montibus undique
+continetur. \sect Cum hic in duas partes flumine divideretur,
+alteram partem eius vici Gallis [ad hiemandum]
+concessit, alteram vacuam ab his relictam cohortibus
+attribuit. Eum locum vallo fossaque munivit.
+
+\chap Cum dies hibernorum complures transissent
+frumentumque eo comportari iussisset, subito per
+exploratores certior factus est ex ea parte vici, quam Gallis
+concesserat, omnes noctu discessisse montesque qui
+impenderent a maxima multitudine Sedunorum et
+Veragrorum teneri. \sect Id aliquot de causis acciderat,
+ut subito Galli belli renovandi legionisque
+opprimendae consilium caperent: \sect primum, quod legionem
+neque eam plenissimam detractis cohortibus duabus
+et compluribus singillatim, qui commeatus petendi
+causa missi erant, absentibus propter paucitatem
+despiciebant; \sect tum etiam, quod propter iniquitatem loci,
+cum ipsi ex montibus in vallem decurrerent et tela
+coicerent, ne primum quidem impetum suum posse
+sustineri existimabant. \sect Accedebat quod suos ab se
+liberos abstraetos obsidum nomine dolebant, et
+Romanos non solum itinerum causa sed etiam perpetuae
+possessionis culmina Alpium oceupare conari et ea
+loca finitimae provinciae adiungere sibi persuasum
+habebant.
+
+\chap His nuntiis acceptis Galba, cum neque opus hibernorum
+munitionesque plene essent perfectae neque
+de frumento reliquoque commeatu satis esset provisum
+quod deditione facta obsidibusque acceptis nihil de
+bello timendum existimaverat, consilio celeriter
+convocato sententias exquirere coepit. \sect Quo in consilio,
+cum tantum repentini periculi praeter opinionem
+accidisset ac iam omnia fere superiora loca multitudine
+armatorum completa conspicerentur neque subsidio
+veniri neque commeatus supportari interclusis itineribus
+possent, \sect prope iam desperata salute non nullae
+eius modi sententiae dicebantur, ut impedimentis
+relictis eruptione facta isdem itineribus quibus eo
+pervenissent ad salutem contenderent. \sect Maiori tamen
+parti placuit, hoc reservato ad extremum $\langle$casum$\rangle$
+consilio interim rei eventum experiri et castra defendere.
+
+\chap Brevi spatio interiecto, vix ut iis rebus quas
+constituissent conlocandis atque administrandis tempus
+daretur, hostes ex omnibus partibus signo dato
+decurrere, lapides gaesaque in vallum coicere. \sect Nostri
+primo integris viribus fortiter propugnare neque
+ullum flustra telum ex loco superiore mittere, et
+quaecumque pars castrorum nudata defensoribus
+premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre, \sect sed
+hoc superari quod diuturnitate pugnae hostes defessi
+proelio excedebant, alii integris viribus succedebant;
+\sect quarum rerum a nostris propter paucitatem fieri nihil
+poterat, ac non modo defesso ex pugna excedendi, sed
+ne saucio quidem eius loci ubi constiterat relinquendi
+ac sui recipiendi facultas dabatur.
+
+\chap Cum iam amplius horis sex continenter pugnaretur,
+ac non solum vires sed etiam tela nostros deficerent,
+atque hostes acrius instarent languidioribusque nostris
+vallum scindere et fossas complere coepissent, resque
+esset iam ad extremum perducta casum, \sect P.~Sextius
+Baculus, primi pili centurio, quem Nervico proelio
+compluribus confectum vulneribus diximus, et item
+C.~Volusenus, tribunus militum, vir et consilii magni
+et virtutis, ad Galbam accurrunt atque unam esse
+spem salutis docent, si eruptione facta extremum
+auxilium experirentur. \sect Itaque convocatis centurionibus
+celeriter milites certiores facit, paulisper
+intermitterent proelium ac tantum modo tela missa
+exciperent seque ex labore reficerent, post dato signo
+ex castris erumperent, atque omnem spem salutis in
+virtute ponerent.
+
+\chap Quod iussi sunt faciunt, ac subito omnibus portis
+eruptione facta neque cognoscendi quid fieret neque
+sui colligendi hostibus facultatem relinquunt. \sect Ita
+commutata fortuna eos qui in spem potiundorum
+castrorum venerant undique circumventos intercipiunt,
+et ex hominum milibus amplius \textsc{xxx}, quem numerum
+barbarorum ad castra venisse constabat, plus tertia
+parte interfecta reliquos perterritos in fugam coiciunt
+ac ne in locis quidem superioribus consistere patiuntur.
+\sect Sic omnibus hostium copiis fusis armisque exutis se
+intra munitiones suas recipiunt. \sect Quo proelio facto,
+quod saepius fortunam temptare Galba nolebat atque
+alio se in hiberna consilio venisse meminerat, aliis
+occurrisse rebus videbat, maxime frumenti [commeatusque]
+inopia permotus postero die omnibus eius vici
+aedificiis incensis in provinciam reverti contendit, \sect ac
+nullo hoste prohibente aut iter demorante incolumem
+legionem in Nantuates, inde in Allobroges perduxit
+ibique hiemavit.
+
+\chap His rebus gestis cum omnibus de causis Caesar
+pacatam Galliam existimaret, [\,superatis Belgis,
+expulsis Germanis, victis in Alpibus Sedunis,\,] atque ita
+inita hieme in Illyricum profectus esset, quod eas
+quoque nationes adire et regiones cognoseere volebat,
+subitum bellum in Gallia eoortum est. \sect Eius belli
+haec fuit causa. P.~Crassus adulescens eum legione
+\textsc{vii}. proximus mare Oeeanum in Andibus hiemabat.
+\sect Is, quod in his loeis inopia frumenti erat, praefectos
+tribunosque militum eomplures in finitimas civitates
+frumenti causa dimisit; \sect quo in numero est T.~Terrasidius
+missus in Esuvios, M.~Trebius Gallus in Coriosolites,
+Q.~Velanius eum T.~Silio in Venetos.
+
+\chap Huius est civitatis longe amplissima auctoritas
+omnis orae maritimae regionum earum, quod et naves
+habent Veneti plurimas, quibus in Britanniam
+navigare consuerunt, et scientia atque usu rerum
+nauticarum ceteros antecedunt et in magno impetu maris
+atque aperto paucis portibus interiectis, quos tenent
+ipsi, omnes fere qui eo mari uti consuerunt habent
+vectigales. \sect Ab his fit initium retinendi Silii atque
+Velanii, quod per eos suos se obsides, quos Crasso
+dedissent, recuperaturos existimabant. \sect Horum
+auctoritate finitimi adducti, ut sunt Gallorum subita et
+repentina consilia, eadem de causa Trebium
+Terrasidiumque retinent et celeriter missis legatis per suos
+principes inter se coniurant nihil nisi communi
+consilio acturos eundemque omnes fortunae exitum esse
+laturos, \sect reliquasque civitates sollicitant, ut in ea
+libertate quam a maioribus acceperint permanere
+quam Romanorum servitutem perferre malint. \sect Omni
+ora maritima celeriter ad suam sententiam perducta
+communem legationem ad P.~Crassum mittunt, si
+velit suos recuperare, obsides sibi remittat.
+
+\chap Quibus de rebus Caesar a Crasso certior factus,
+quod ipse aberat longius, naves interim longas
+aedificari in flumine Ligeri, quod influit in Oceanum,
+remiges ex provincia institui, nautas gubernatoresque
+comparari iubet. \sect His rebus celeriter administratis
+ipse, cum primum per anni tempus potuit, ad
+exercitum contendit. \sect Veneti reliquaeque item civitates
+cognito Caesaris adventu [certiores facti], simul quod
+quantum in se facinus admisissent intellegebant,
+[legatos, quod nomen ad omnes nationes sanctum
+inviolatumque semper fuisset, retentos ab se et in
+vincula coniectos,] pro magnitudine periculi bellum
+parare et maxime ea quae ad usum navium pertinent
+providere instituunt, boc maiore spe quod multum
+natura loci confidebant. \sect Pedestria esse itinera
+concisa aestuariis, navigationem impeditam propter
+inscientiam locorum paucitatemque portuum sciebant,
+\sect neque nostros exercitus propter inopiam frumenti
+diutius apud se morari posse confidebant; \sect ac iam
+ut omnia contra opinionem acciderent, tamen sc
+plurimum navibus posse, [quam] Romanos neque
+ullam facultatem habere navium, neque eorum
+locorum ubi bellum gesturi essent vada, portus, insulas
+novisse; \sect ac longe aliam esse navigationem in concluso
+mari atque in vastissimo atque apertissimo Oceano
+perspiciebant. \sect His initis consiliis oppida muniunt,
+\sect frumenta ex agris in oppida comportant, naves in
+Venetiam, ubi Caesarem primum bellum gesturum
+\sect constabat, quam plurimas possunt cogunt. Socios
+sibi ad id bellum Osismos, Lexovios, Namnetes,
+Ambiliatos, Morinos, Diablintes, Menapios adsciscunt;
+auxilia ex Britannia, quae contra eas regiones posita
+est, arcessunt.
+
+\chap Erant hae difficultates belli gerendi quas supra
+ostendiIrIus, sed tamen multa Caesarem ad id bellum
+incitabant: \sect iniuria retentorum equitum Romanorum,
+rebellio facta post deditionem, defectio datis obsidibus,
+tot civitatum coniuratio, in primis ne hac parte
+neglecta reliquae nationes sibi idem licere arbitrarentur.
+\sect Itaque cum intellegeret omnes fere Gallos
+novis rebus studere et ad bellum mobiliter celeriterque
+excitari, omnes autem homines natura libertati studere
+et condicionem servitutis odisse, prius quam plures
+civitates conspirarent, partiendum sibi ac latius
+distribuendum exercitum putavit.
+
+\chap Itaque T.~Labienum legatum in Treveros, qui proximi
+flumini Rheno sunt, cum equitatu mittit. \sect Huic
+imandat, Remos reliquosque Belgas adeat atque in
+officio contineat Germanosque, qui auxilio a Belgis
+arcessiti dicebantur, si per vim navibus flumen transire
+conentur, prohibeat. \sect P.~Crassum cum cohortibus legionariis
+\textsc{xii} et magno numero equitatus in aquitaniam proficisci iubet,
+ne ex his nationibus auxilia in
+Galliam mittantur ac tantae nationes coniungantur.
+\sect Q.~Titurium Sabinum legatum cum legionibus tribus
+in Venellos, Coriosolites Lexoviosque mittit, qui eam
+manum distinendam curet. \sect D.~Brutum adulescentem
+classi Gallicisque navibus, quas ex Pictonibus et
+Santonis reliquisque pacatis regionibus convenirel
+iusserat, praeficit et, cum primum possit, in Venetos
+proficisci iubet. Ipse eo pedestribus copiis contendit.
+
+\chap Erant eius modi fere situs oppidorum ut posita
+in extremis lingulis promunturiisque neque pedibus
+aditum haberent, cum ex alto se acstus incitavisset,
+quod [bis] accidit semper horarum \textsc{xii} spatio, neque
+navibus, quod rursus minuente aestu naves in vadis
+adflictarentur. \sect Ita utraque re oppidorum oppugnatio
+impediebatur. \sect Ac si quando magnitudine operis forte
+superati, extruso mari aggere ac molibus atque his
+oppidi moenibus adaequatis, suis fortunis desperare
+coeperant, magno numero navium adpulso, cuius rei
+summam facultatem habebant, omnia sua deportabant
+seque in proxima oppida recipiebant: \sect ibi se rursus
+isdem oportunitatibus loci defendebant. \sect Haec eo
+facilius Inagnaln partem aestatis faciebant quod
+nostrae naves tempestatibus detinebantur summaque
+erat vasto atque aperto mari, rnagnis aestibus, raris
+ac prope nullis portibus difficultas navigandi.
+
+\chap Namque ipsorum naves ad hunc modum factae
+armataeque erant: carinae aliquanto planiores quam
+nostrarum navium, quo facilius vada ac decessum
+aestus excipere possent; \sect prorae admodum erectae
+atque item puppes, ad magnitudinem fluctuum
+tempestatumque accommodatae; \sect naves totae factae ex
+robore ad quamvis vim et contumeliam perferendam;
+\sect transtra ex pedalibus in altitudinem trabibus, confixa
+clavis ferreis digiti pollicis crassitudine; \sect ancorae pro
+funibus ferreis catenis revinctae; \sect pelles pro velis
+alutaeque tenuiter confectae, [hae] sive propter inopiam
+lini atque eius usus inscientiam, sive eo, quod est
+magis veri simile, quod tantas tempestates Oceani
+tantosque impetus ventorum sustineri ac tanta onera
+navium regi velis non satis commode posse arbitrabantur.
+\sect Cum his navibus nostrae classi eius modi
+congressus erat ut una celeritate et pulsu remorum
+praestaret, reliqua pro loci natura, pro vi tempestatum
+illis essent aptiora et accommodatiora. \sect Neque enim
+iis nostrae rostro nocere poterant (tanta in iis erat
+firmitudo), neque propter altitudinem facile telum
+adigebatur, et eadem de causa minus commode copulis
+continebautur. \sect Accedebat ut, cum [saevire ventus
+coepisset et] se vento dedissent, et tempestatem ferrent
+facilius et in vadis consisterent tutius et ab aestu
+relictae nihil saxa et cotes timerent; quarum rerum
+omnium nostris navibus casus erat extimescendus.
+
+\chap Compluribus expugnatis oppidis Caesar, ubi intellexit
+frustra tantum laborem sumi neque hostium
+fugam captis oppidis reprimi neque iis noceri posse,
+statuit expectandam classem. \sect Quae ubi convenit ac
+primum ab hostibus visa est, circiter \textsc{ccxx} naves
+eorum paratissimae atque omni genere armorum
+ornatissimae profectae ex portu nostris adversae
+constiterunt; \sect neque satis Bruto, qui classi praeerat, vel
+tribunis militum centurionibusque, quibus singulae
+naves erant attributae, constabat quid agerent aut
+quam rationem pugnae insisterent. \sect Rostro enim
+noceri non posse cognoverant; turribus autem excitatis
+tamen has altitudo puppium ex barbaris navibus
+superabat, ut neque ex inferiore loco satis commode
+tela adigi possent et missa a Gallis gravius acciderent.
+\sect Una erat magno usui res praeparata a nostris, falces
+praeacutae insertae adfixaeque longuriis, non absimili
+forma muralium falcium. \sect His cum funes qui antemnas
+ad malos destinabant comprehensi adductique erant,
+navigio remis incitato praerumpebantur. \sect Quibus
+abscisis antemnae necessario concidebant, ut, cum
+omnis Gallicis navibus spes in velis armamentisque
+consisteret, his ereptis omnis usus navium uno tempore
+eriperetur. \sect Reliquum erat certamen positum in
+virtute, qua nostri milites facile superabant, atque
+eo magis quod in conspectu Caesaris atque omnis
+exercitus res gerebatur, ut nullum paulo fortius
+factum latere posset; \sect omnes enim colles ac loca
+superiora, unde erat propinquus despectus in mare,
+ab exercitu tenebantur.
+\chap Deiectis, ut diximus, antemnis, cum singulas binae
+ac ternae naves circumsteterant, milites summa vi
+transcendere in hostium naves contendebant. \sect Quod
+postquam barbari fieri animadverterunt, expugnatis
+compluribus navibus, cum ei rei nullum reperiretur
+auxilium, fuga salutem petere contenderunt. \sect Ac iam
+conversis in eam partem navibus quo ventus ferebat,
+tanta subito malacia ac tranquillitas extitit ut se ex
+loco movere non possent. \sect Quae quidem res ad negotium
+conficiendum maximae fuit oportunitati: \sect nam
+singulas nostri consectati expugnaverunt, ut perpaucae
+ex omni numero noctis interventu ad terram per venirent,
+cum ab hora fere \textsc{iiii}. usque ad solis occasum
+pugnaretur.
+
+\chap Quo proelio bellum Venetorum totiusque orae maritimae
+confectum est. \sect Nam cum omnis iuventus,
+omnes etiam gravioris aetatis in quibus aliquid consilii
+aut dignitatis fuit eo convenerant, tum navium quod
+ubique fuerat in unum locum coegerant; \sect quibus
+amissis reliqui neque quo se reciperent neque quem
+ad modum oppida defenderent habebant. \sect Itaque se
+suaque omnia Caesari dediderunt. In quos eo gravius
+Caesar vindicandum statuit quo diligentius in reliquum
+tempus a barbaris ius legatorum conservaretur.
+Itaque omni senatu necato reliquos sub corona
+vendidit.
+\chap Dum haec in Venetis geruntur, Q.~Titurius Sabinus
+cum iis copiis quas a Caesare acceperat in fines
+Venellorum pervenit. \sect His praeerat Viridovix ac
+summam imperii tenebat earum omnium civitatum
+quae defecerant, ex quibus exercitum [magnasque
+scopias] coegerat; \sect atque his paucis diebus Aulerci
+Eburovices Lexoviique, senatu suo interfecto quod
+auctores belli esse nolebant, portas clauserunt seque
+cum Viridovice coniunxerunt; \sect magnaque praeterea
+multitudo undique ex Gallia perditorum hominum
+latronumque convenerat, quos spes praedandi studiumque
+bellandi ab agri cultura et cotidiano labore
+revocabat. \sect Sabinus idoneo omnibus rebus loco castris
+sese tenebat, cum Viridovix contra eum duorum milium
+spatio consedisset cotidieque productis copiis pugnandi
+potestatem faceret, ut iam non solum hostibus in
+contemptionem Sabinus veniret, sed etiam nostrorum
+militum vocibus non nihil carperetur; \sect tantamque
+opinionem timoris praebuit ut iam ad vallum castrorum
+hostes accedere auderent. \sect Id ea de causa faciebat
+quod cum tanta multitudine hostium, praesertim eo
+absente qui summam imperii teneret, nisi aequo loco
+aut oportunitate aliqua data legato dimicandum non
+existimabat.
+
+\chap Hac confirmata opinione timoris idoneum quendam
+hominem et callidum deligit, Gallum, ex iis quos
+auxilii causa secum habebat. \sect Huic magnis praemiis
+pollicitationibusque persuadet uti ad hostes transeat,
+et quid fieri velit edocet. \sect Qui ubi pro perfuga ad
+eos venit, timorem Romanorum proponit, quibus
+angustiis ipse Caesar a Venetis prematur docet, \sect eque
+longius abesse quin proxima nocte Sabinus clam ex
+castris exercitum educat et ad Caesarem auxilii ferendi
+causa proficiscatur. \sect Quod ubi auditum est, conclamant
+omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non
+esse: \sect ad castra iri oportere. Multae res
+ad hoc consilium Gallos hortabantur: superiorum
+dierum Sabini cunctatio, perfugae confirmatio, inopia
+cibariorum, cui rei paum diligenter ab iis erat
+provisum, spes Venetici belli, et quod fere libenter.
+homines id quod volunt credunt. \sect His rebus adducti
+non prius Viridovicem reliquosque duces ex concilio
+dimittunt quam ab iis sit concessum arma uti capiant
+et ad castra contendant. \sect Qua re concessa laeti, ut
+explorata victoria, sarmentis virgultisque collectis,
+quibus fossas Romanorum compleant, ad castra pergunt.
+
+\chap Locus erat castrorum editus et paulatim ab imo
+acclivis circiter passus mille. Huc magno cursu
+contenderunt, ut quam minimum spatii ad se colligendos
+armandosque Romanis daretur, exanimatique pervenerunt.
+\sect Sabinus suos hortatus cupientibus signum dat.
+Impeditis hostibus propter ea quae ferebant onera
+subito duabus portis eruptionem fieri iubet. \sect Factum
+est oportunitate loci, hostium inscientia ac defatigatione,
+virtute militum et superiorum pugnarum exercitatione,
+ut ne unum quidem nostrorum impetum
+ferrent ac statim terga verterent. \sect Quos impeditos
+integris viribus milites nostri consecuti magnum
+numerum eorum occiderunt; reliquos equites consectati
+paucos, qui ex fuga evaserant, reliquerunt.
+\sect Sic uno tempore et de navali pugna Sabinus et de
+Sabini victoria Caesar est certior factus, civitatesque
+omnes se statim Titurio dediderunt. \sect Nam ut ad bella
+suscipienda Gallorum alacer ac promptus est animus,
+sic mollis ac minime resistens ad calamitates ferendas
+mens eorum est.
+
+\chap Eodem fere tempore P.~Crassus., cum in Aquitaniam
+pervenisset, quae [pars], ut ante dictum est,
+[et regionum latitudine et multitudine hominum] tertia pars
+Galliae est [aestimanda], cum intellegeret in iis locis
+sibi bellum gerendum ubi paucis ante annis L.~Valerius
+Praeconinus legatus exercitu pulso interfectus esset
+atque unde L.~Manlius proconsul impedimentis amissis
+profugisset, non mediocrem sibi diligentiam adhibendam
+intellegebat. \sect Itaque re frumentaria provisa,
+auxiliis equitatuque comparato, multis praeterea viris
+fortibus Tolosa et Carcasone et Narbone, quae sunt
+civitates Galliae provinciae finitimae, ex his regionibus
+nominatim evocatis, in Sotiatium fines exercitum introduxit.
+\sect Cuius adventu cognito Sotiates magnis
+copiis coactis, equitatuque, quo plurimum valebant,
+in itinere agmen nostrum adorti primum equestre
+proelium commiserunt, \sect deinde equitatu suo pulso
+atque insequentibus nostris subito pedestres copias,
+quas in convalle in insidiis conlocaverant, ostenderunt.
+Hi nostros disiectos adorti proelium renovarunt.
+
+\chap Pugnatum est diu atque acriter, cum Sotiates
+superioribus victoriis freti in sua virtute totius
+Aquitaniae salutem positam putarent, nostri autem quid
+sine imperatore et sine reliquis legionibus adulescentulo
+duce efficere possent perspici cuperent;
+tandem confecti vulneribus hostes terga verterunt.
+\sect Quorum magno numero interfecto Crassus ex itinere
+oppidum Sotiatium oppugnare coepit. Quibus fortiter
+resistentibus vineas turresque egit. \sect Illi alias eruptione
+temptata, alias cuniculis ad aggerem vineasque actis
+(cuius rei sunt longe peritissimi Aquitani, propterea
+quod multis locis apud eos aerariae secturaeque sunt),
+ubi diligentia nostrorum nihil his rebus profici posse
+intellexerunt, legatos ad Crassum mittunt seque in
+deditionem ut recipiat petunt. Qua re impetrata arma
+tradere iussi faciunt.
+
+\chap Atque in eam rem omnium nostrorum intentis
+animis alia ex parte oppidi Adiatunnus, qui summam
+imperii tenebat, cum \textsc{dc} devotis, quos illi soldurios
+appellant, \sect quorum haec est condicio, ut omnibus in
+vita commodis una cum iis fruantur quorum se
+amicitiae dediderint, si quid his per vim accidat, aut
+eundem casum una ferant aut sibi mortem consciscant;
+\sect neque adhuc hominum memoria repertus est quisquam
+qui, eo interfecto cuius se amicitiae devovisset, mortem
+recusaret---\sect cum his Adiatunnus eruptionem facere
+conatus clamore ab ea parte munitionis sublato cum
+ad arma milites concurrissent vehementerque ibi
+pugnatum esset, repulsus in oppidum tamen uti eadem
+deditionis condicione uteretur a Crasso impetravit.
+
+\chap Armis obsidibusque acceptis, Crassus in fines Vocatium
+et Tarusatium profectus est. \sect Tum vero barbari
+commoti, quod oppidum et natura loci et manu
+munitum paucis diebus quibus eo ventum erat
+expugnatum cognoverant, legatos quoque versus
+dimittere, coniurare, obsides inter se dare, copias parare
+coeperunt. \sect Mittuntur etiam ad eas civitates legati
+quae sunt citerioris Hispaniae finitimae Aquitaniae:
+inde auxilia ducesque arcessuntur. \sect Quorum adventu
+magna cum auctoritate et magna [cum] hominum
+multitudine bellum gerere conantur. \sect Duces vero ii
+deliguntur qui una cum Q.~Sertorio omnes annos
+fuerant summamque scientiam rei militaris habere
+existimabantur. \sect Hi consuetudine populi Romani loca
+capere, castra munire, commeatibus nostros
+intercludere instituunt. \sect Quod ubi Crassus animadvertit,
+suas copias propter exiguitatem non facile diduci,
+hostem et vagari et vias obsidere et castris satis
+praesidii relinquere, ob eam causam minus commode
+frumentum commeatumque sibi supportari, in dies
+hostium numcrum augeri, non cunctandum existimavit
+quin pugna decertaret. \sect Hac re ad consilium
+delata, ubi omnes idem sentire intellexit, posterum
+diem pugnae constituit.
+
+\chap Prima luce productis omnibus copiis duplici acie
+instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid
+hostes consilii caperent expectabat. \sect Illi, etsi propter
+multitudinem et veterem belli gloriam paucitatemque
+nostrorum se tuto dimicaturos existimabant, tamen
+tutius esse arbitrabantur obsessis viis commeatu intercluso
+sine vulnere victoria potiri, \sect et si propter inopiam
+rei frumentariae Romani se recipere coepissent,
+impeditos in agmine et sub sarcinis infirmiores animo
+adoriri cogitabant. \sect Hoc consilio probato ab ducibus,
+productis Romanorum copiis, sese castris tenebant.
+\sect Hac re perspecta Crassus, cum sua cunctatione atque
+opinione timoris hostes nostros milites alacriores ad
+pugnaudum effecissent atque omnium voces audirentur
+expectari diutius non oportere quin ad castra iretur,
+cohortatus suos omnibus cupientibus ad hostium castra
+contendit.
+
+\chap {\DriveOut Ibi cum alii fossas complerent, alii multis telis
+coniectis defensores vallo munitionibusque depellerent,
+auxiliaresque, quibus ad pugnam non multum Crassus
+confidebat, lapidibus telisque subministrandis et ad
+aggerem caespitibus comportandis speciem atque
+opinionem pugnantium praeberent, cum item ab hostibus
+constanter ac non timide pugnaretur telaque ex loco
+superiore missa non frustra acciderent,} \sect equites
+circumitis hostium castris Crasso renuntiaverunt non
+eadem esse diligentia ab decumana porta castra munita
+facilemque aditum habere.
+
+\chap Crassus equitum praefectos cohortatus, ut magnis
+praemiis pollicitationibusque suos excitarent, quid fieri
+vellet ostendit. \sect Illi, ut erat imperatum, eductis iis
+cohortibus quae praesidio castris relictae intritae ab
+labore erant, et longiore itinere circumductis, ne ex
+hostium castris conspici possent, omnium oculis
+mentibusque ad pugnam intentis celeriter ad eas quas
+diximus munitiones pervenerunt \sect atque his prorutis
+prius in hostium castris constiterunt quam plane ab
+his videri aut quid rei gereretur cognosci posset.
+\sect Tum vero clamore ab ea parte audito nostri redintegratis
+viribus, quod plerumque in spe victoriae accidere
+consuevit, acrius impugnare coeperunt. \sect Hostes undique
+circumventi desperatis omnibus rebus se per
+munitiones deicere et fuga salutem petere contenderunt.
+\sect Quos equitatus apertissimis campis consectatus ex
+milium L numero, quae ex Aquitania Cantabrisque
+convenisse constabat, vix quarta parte relicta, multa
+nocte se in castra recepit.
+
+\chap Hac audita pugna maxima pars Aquitaniae sese
+Crasso dedidit obsidesque ultro misit; quo in numero
+fuerunt Tarbelli, Bigerriones, Ptianii, Vocates,
+Tarusates, Elusates, Gates, Ausci, Garumni, Sibusates,
+Cocosates: \sect paucae ultimae nationes anni tempore confisae,
+quod hiems suberat, id facere neglexerunt.
+
+\chap Eodem fere tempore Caesar, etsi pmpe exacta iam
+aestas erat, tamen, quod omni Gallia pacata Morini
+Menapiique supererant, qui in armis essent neque ad
+eum umquam legatos de pace misissent, arbitratus id
+bellum celeriter confici posse eo exercitum duxit; qui
+longe alia ratione ac reliqui Galli bellum gerere coeperunt.
+\sect Nam quod intellegebant maximas nationes,
+quae proelio contendissent, pulsas superatasque esse,
+continentesque silvas ac paludes habebant, eo se suaque
+omnia contulerunt. \sect Ad quarum initium silvarum cum
+Caesar pervenisset castraque munire instituisset neque
+hostis interim visus esset, dispersis in opere nostris
+subito ex omnibus partibus silvae evolaverunt et in
+nostros impetum fecerunt. \sect Nostri celeriter arma
+ceperunt eosque in silvas repulerunt et compluribus
+interfectis longius impeditioribus locis secuti paucos
+ex suis deperdiderunt.
+
+\chap Reliquis deinceps diebus Caesar silvas caedere
+instituit, et ne quis inermibus imprudentibusque
+militibus ab latere impetus fieri posset, omnem eam
+materiam quae erat caesa conversam ad hostem conlocabat
+et pro vallo ad utrumque latus extruebat.
+\sect Incredibili celeritate magno spatio paucis diebus
+confecto, cum iam pecus atque extrema impedimenta a
+nostris tenerentur, ipsi densiores silvas peterent, eius
+modi sunt tempestates consecutae uti opus necessario
+intermitteretur et continuatione imbrium diutius sub
+pellibus milites contineri non possent. \sect Itaque vastatis
+omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis,
+Caesar exercitum reduxit et in Aulercis Lexoviisque,
+reliquis item civitatibus quae proxime bellum fecerant,
+in hibernis conlocavit.
+
+\Liber
+
+\chap \incipit{Ea} {\DriveOut quae secuta est hieme, qui fuit annus Cn.~Pompeio,
+M.~Crasso consulibus, Usipetes Germani et item Tencteri magna [cum]
+multitudine hominum flumen Rhenum transierunt, non longe a mari, quo
+Rhenus influit}. \sect Causa transeundi fuit quod ab Suebis complures
+annos exagitati bello premebantur et agri cultura prohibebantur.
+\sect Sueborum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium.
+\sect Hi centum pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia
+armatorum bellandi causa ex finibus educunt. Reliqui, qui domi
+manserunt, se atque illos alunt; \sect hi rursus in vicem anno post in
+armis sunt, illi domi remanent. \sect Sic neque agri cultura nec ratio
+atque usus belli intermittitur. \sect Sed privati ac separati agri apud eos
+nihil est, neque longius anno remanere uno in loco colendi causa licet.
+\sect Neque multum frumento, sed maximam partem lacte atque pecore vivunt
+multum sunt in venationibus; \sect quae res et cibi genere et cotidiana
+exercitatione et libertate vitae, quod a pueris nullo officio aut
+disciplina adsuefacti nihil omnino contra voluntatem faciunt, et vires
+alit et immani corporum magnitudine homines efficit. \sect Atque in eam
+se consuetudinem adduxerunt ut locis frigidissimis neque vestitus
+praeter pelles habeant quicquam, quarum propter exiguitatem magna est
+corporis pars aperta, et laventur in fluminibus.
+
+\chap Mercatoribus est aditus magis eo ut quae bello ceperint quibus
+vendant habeant, quam quo ullam rem ad se importari desiderent. \sect
+Quin etiam iumentis, quibus maxime Galli delectantur quaeque impenso
+parant pretio, Germani importatis non utuntur, sed quae sunt apud eos
+nata, parva atque deformia, haec cotidiana exercitatione summi ut sint
+laboris efficiunt. \sect Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt
+ac pedibus proeliantur, equos eodem remanere vestigio adsue fecerunt, ad
+quos se celeriter, cum usus est, recipiunt: \sect neque eorum moribus
+turpius quicquam aut inertius habetur quam ephippiis uti. \sect Itaque ad
+quemvis numerum ephippiatorum equitum quamvis pauci adire audent. \sect
+Vinum omnino ad se importari non patiuntur, quod ea re ad laborem
+ferendum remollescere homines atque effeminari arbitrantur.
+
+\chap Publice maximam putant esse laudem quam latissime a suis finibus
+vacare agros: hac re significari magnum numerum civitatum suam vim
+sustinere non posse. \sect Itaque una ex parte a Suebis circiter milia
+passuum C agri vacare dicuntur. \sect Ad alteram partem succedunt Ubii,
+quorum fuit civitas ampla atque florens, ut est captus Germanorum; ii
+paulo, quamquam sunt eiusdem generis, sunt ceteris humaniores, propterea
+quod Rhenum attingunt multum ad eos mercatores ventitant et ipsi propter
+propinquitatem [quod] Gallicis sunt moribus adsuefacti. \sect Hos cum
+Suebi multis saepe bellis experti propter amplitudinem gravitatem
+civitatis finibus expellere non potuissent, tamen vectigales sibi
+fecerunt ac multo humiliores infirmiores redegerunt.
+
+\chap In eadem causa fuerunt Usipetes et Tencteri, quos supra diximus;
+qui complures annos Sueborum vim sustinuerunt, \sect ad extremum tamen
+agris expulsi et multis locis Germaniae triennium vagati ad Rhenum
+pervenerunt, quas regiones Menapii incolebant. Hi ad utramque ripam
+fluminis agros, aedificia vicosque habebant; \sect sed tantae
+multitudinis adventu perterriti ex iis aedificiis quae trans flumen
+habuerant demigraverant, et cis Rhenum dispositis praesidiis Germanos
+transire prohibebant. \sect Illi omnia experti, cum neque vi contendere
+propter inopiam navium neque clam transire propter custodias Menapiorum
+possent, \sect reverti se in suas sedes regiones simulaverunt et tridui
+viam progressi rursus reverterunt atque omni hoc itinere una nocte
+equitatu confecto inscios inopinantes Menapios oppresserunt, \sect qui de
+Germanorum discessu per exploratores certiores facti sine metu trans
+Rhenum in suos vicos remigraverant. \sect His interfectis navibus eorum
+occupatis, prius quam ea pars Menapiorum quae citra Rhenum erat certior
+fieret, flumen transierunt atque omnibus eorum aedificiis occupatis
+reliquam partem hiemis se eorum copiis aluerunt.
+
+\chap His de rebus Caesar certior factus et infirmitatem Gallorum
+veritus, quod sunt in consiliis capiendis mobiles et novis plerumque
+rebus student, nihil his committendum existimavit. \sect Est enim hoc
+Gallicae consuetudinis, uti et viatores etiam invitos consistere cogant
+et quid quisque eorum de quaque re audierit aut cognoverit quaerant et
+mercatores in oppidis vulgus circumsistat quibus ex regionibus veniant
+quas ibi res cognoverint pronuntiare cogat. \sect His rebus atque
+auditionibus permoti de summis saepe rebus consula ineunt, quorum eos in
+vestigio paenitere necesse est, cum incertis rumoribus serviant et pleri
+ad voluntatem eorum ficta respondeant.
+
+\chap Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bello, occurreret,
+maturius quam consuerat ad exercitum proficiscitur. \sect Eo cum
+venisset, ea quas fore suspicatus erat facta cognovit: \sect missas
+legationes ab non nullis civitatibus ad Germanos invitatos eos uti ab
+Rheno discederent: omnia quae[que] postulassent ab se fore parata. \sect
+Qua spe adducti Germani latius iam vagabantur et in fines Eburonum et
+Condrusorum, qui sunt Treverorum clientes, pervenerant. \sect Principibus
+Gallice evocatis Caesar ea quae cognoverat dissimulanda sibi
+existimavit, eorumque animis permulsis et confirmatis equitatu imperato
+bellum cum Germanis gerere constituit.
+
+\chap Re frumentaria comparata equitibusque delectis iter in ea loca
+facere coepit, quibus in locis esse Germanos audiebat. \sect A quibus cum
+paucorum dierum iter abesset, legati ab iis venerunt, quorum haec fuit
+oratio: \sect Germanos neque priores populo Romano bellum inferre neque
+tamen recusare, si lacessantur, quin armis contendant, quod Germanorum
+consuetudo [haec] sit a maioribus tradita, Quicumque bellum inferant,
+resistere neque deprecari. Haec tamen dicere venisse invitos, eiectos
+domo; \sect si suam gratiam Romani velint, posse iis utiles esse amicos;
+vel sibi agros attribuant vel patiantur eos tenere quos armis
+possederint: \sect sese unis Suebis concedere, quibus ne di quidem
+immortales pares esse possint; reliquum quidem in terris esse neminem
+quem non superare possint.
+
+\chap Ad haec Caesar quae visum est respondit; sed exitus fuit
+orationis: sibi nullam cum iis amicitiam esse posse, si in Gallia
+remanerent; \sect neque verum esse, qui suos fines tueri non potuerint
+alienos occupare; neque ullos in Gallia vacare agros qui dari tantae
+praesertim multitudini sine iniuria possint; \sect sed licere, si velint,
+in Ubiorum finibus considere, quorum sint legati apud se et de Sueborum
+iniuriis querantur et a se auxilium petant: hoc se Ubiis imperaturus.
+
+\chap Legati haec se ad suos relaturos dixerunt et re deliberata post
+diem tertium ad Caesarem reversuros: interea ne propius se castra
+moveret petierunt. \sect Ne id quidem Caesar ab se impetrari posse dixit.
+\sect Cognoverat enim magnam partem equitatus ab iis aliquot diebus ante
+praedandi frumentandi causa ad Ambivaritos trans Mosam missam: hos
+expectari equites atque eius rei causa moram interponi arbitrabatur.
+
+\chap [Mosa profluit ex monte Vosego, qui est in finibus Lingonum, et
+parte quadam ex Rheno recepta, quae appellatur Vacalus insulam efficit
+Batavorum, in Oceanum influit \sect neque longius ab Oceano milibus
+passuum \textsc{lxxx} in rhenum influit. \sect rhenus autem oritur ex lepontiis, qui
+Alpes incolunt, et longo spatio per fines Nantuatium, Helvetiorum,
+Sequanorum, Mediomatricorum, Tribocorum, Treverorum citatus fertur et,
+\sect ubi Oceano adpropinquavit, in plures diffluit partes multis
+ingentibus insulis effectis, quarum pars magna a feris barbaris
+nationibus incolitur, \sect ex quibus sunt qui piscibus atque ovis avium
+vivere existimantur, multis capitibus in Oceanum influit.]
+
+\chap Caesar cum ab hoste non amplius passuum \textsc{xii}: milibus abesset, ut
+erat constitutum, ad eum legati revertuntur; qui in itinere congressi
+magnopere ne longius progrederetur orabant. \sect Cum id non
+impetrassent, petebant uti ad eos [equites] qui agmen antecessissent
+praemitteret eos pugna prohiberet, sibique ut potestatem faceret in
+Ubios legatos mittendi; \sect quorum si principes ac senatus sibi iure
+iurando fidem fecisset, ea condicione quae a Caesare ferretur se usuros
+ostendebant: ad has res conficiendas sibi tridui spatium daret. \sect
+Haec omnia Caesar eodem illo pertinere arbitrabatur ut tridui mora
+interposita equites eorum qui abessent reverterentur; tamen sese non
+longius milibus passuum \textsc{iiii} aquationis causa processurum eo die dixit:
+\sect huc postero die quam frequentissimi convenirent, ut de eorum
+postulatis cognosceret. \sect Interim ad praefectos, qui cum omni
+equitatu antecesserant, mittit qui nuntiarent ne hostes proelio
+lacesserent, et si ipsi lacesserentur, sustinerent quoad ipse cum
+exercitu propius accessisset.
+
+\chap At hostes, ubi primum nostros equites conspexerunt, quorum erat V
+milium numerus, cum ipsi non amplius \textsc{dccc} equites haberent, quod ii qui
+frumentandi causa erant trans Mosam profecti nondum redierant, nihil
+timentibus nostris, quod legati eorum paulo ante a Caesare discesserant
+atque is dies indutiis erat ab his petitus, impetu facto celeriter
+nostros perturbaverunt; \sect rursus his resistentibus consuetudine sua
+ad pedes desiluerunt subfossis equis compluribus nostris deiectis
+reliquos in fugam coniecerunt atque ita perterritos egerunt ut non prius
+fuga desisterent quam in conspectum agminis nostri venissent. \sect In eo
+proelio ex equitibus nostris interficiuntur \textsc{iiii} et
+\textsc{lxx}, \sect in his vir
+fortissimus Piso Aquitanus, amplissimo genere natus, cuius avus in
+civitate sua regnum obtinuerat amicus a senatu nostro appellatus. \sect
+Hic cum fratri intercluso ab hostibus auxilium ferret, illum ex periculo
+eripuit, ipse equo vulnerato deiectus, quoad potuit, fortissime
+restitit; \sect cum circumventus multis vulneribus acceptis cecidisset
+atque id frater, qui iam proelio excesserat, procul animadvertisset,
+incitato equo se hostibus obtulit atque interfectus est.
+
+\chap Hoc facto proelio Caesar neque iam sibi legatos audiendos neque
+condiciones accipiendas arbitrabatur ab iis qui per dolum atque insidias
+petita pace ultro bellum intulissent; \sect expectare vero dum hostium
+copiae augerentur equitatus reverteretur summae dementiae esse
+iudicabat, \sect et cognita Gallorum infirmitate quantum iam apud eos
+hostes uno proelio auctoritatis essent consecuti sentiebat; quibus ad
+consilia capienda nihil spatii dandum existimabat. \sect His constitutis
+rebus et consilio cum legatis et quaestore communicato, ne quem diem
+pugnae praetermitteret, oportunissima res accidit, quod postridie eius
+diei mane eadem et perfidia et simulatione usi Germani frequentes,
+omnibus principibus maioribusque natu adhibitis, ad eum in castra
+venerunt, \sect simul, ut dicebatur, sui purgandi causa, quod contra
+atque esset dictum et ipsi petissent, proelium pridie commisissent,
+simul ut, si quid possent, de indutiis fallendo impetrarent. \sect Quos
+sibi Caesar oblatos gavisus illos retineri iussit; ipse omnes copias
+castris D eduxit equitatumque, quod recenti proelio perterritum esse
+existimabat, agmen subsequi iussit.
+
+\chap Acie triplici instituta et celeriter \textsc{viii} milium itinere confecto,
+prius ad hostium castra pervenit quam quid ageretur Germani sentire
+possent. \sect Qui omnibus rebus subito perterriti et celeritate
+adventus nostri et discessu suorum, neque consilii habendi neque arma
+capiendi spatio dato perturbantur, copiasne adversus hostem ducere an
+castra defendere an fuga salutem petere praestaret. \sect Quorum timor
+cum fremitu et concursu significaretur, milites nostri pristini diei
+perfidia incitati in castra inruperunt. \sect Quo loco qui celeriter
+arma capere potuerunt paulisper nostris restiterunt atque inter carros
+impedimenta proelium commiserunt; \sect at reliqua multitudo puerorum
+mulierum (nam eum omnibus suis domo excesserant Rhenum transierant)
+passim fugere coepit, ad quos consectandos Caesar equitatum misit.
+
+\chap Germani post tergum clamore audito, eum suos interfiei viderent,
+armis abiectis signis militaribus relictis se ex castris eiecerunt, \sect
+et eum ad confluentem Mosae et Rheni pervenissent, reliqua fuga
+desperata, magno numero interfecto, reliqui se in flumen
+praecipitaverunt atque ibi timore, lassitudine, vi fluminis oppressi
+perierunt. \sect Nostri ad unum omnes incolumes, perpaucis vulneratis, ex
+tanti belli timore, cum hostium numerus capitum \textsc{ccccxxx} milium fuisset,
+se in castra receperunt. \sect Caesar iis quos in castris retinuerat
+discedendi potestatem fecit. \sect Illi supplicia cruciatusque Gallorum
+veriti, quorum agros vexaverant, remanere se apud eum velle dixerunt.
+His Caesar libertatem concessit.
+
+\chap Germanico bello confecto multis de causis Caesar statuit sibi
+Rhenum esse transeundum; quarum illa fuit iustissima quod, cum videret
+Germanos tam facile impelli ut in Galliam venirent, suis quoque rebus
+eos timere voluit, cum intellegerent et posse et audere populi Romani
+exercitum Rhenum transire. \sect Accessit etiam quod illa pars equitatus
+Usipetum et Tencterorum, quam supra commemoravi praedandi frumentandi
+causa Mosam transisse neque proelio interfuisse, post fugam suorum se
+trans Rhenum in fines Sugambrorum receperat seque cum his coniunxerat.
+\sect Ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent eos qui sibi
+Galliae bellum intulissent sibi dederent, responderunt: \sect populi
+Romani imperium Rhenum finire; si se invito Germanos in Galliam transire
+non aequum existimaret, cur sui quicquam esse imperii aut potestatis
+trans Rhenum postularet? \sect Ubii autem, qui uni ex Transrhenanis ad
+Caesarem legatos miserant, amicitiam fecerant, obsides dederant,
+magnopere orabant ut sibi auxilium ferret, quod graviter ab Suebis
+premerentur; \sect vel, si id facere occupationibus rei publicae
+prohiberetur, exercitum modo Rhenum transportaret: id sibi
+$\langle$ad$\rangle$ auxilium spemque reliqui temporis satis futurum.
+\sect Tantum esse nomen atque opinionem eius exercitus Ariovisto pulso et
+hoc novissimo proelio facto etiam ad ultimas Germanorum nationes, uti
+opinione et amicitia populi Romani tuti esse possint. \sect Navium
+magnam copiam ad transportandum exercitum pollicebantur.
+
+\chap Caesar his de causis quas commemoravi Rhenum transire decrevat;
+sed navibus transire neque satis tutum esse arbitrabatur neque suae
+neque populi Romani dignitatis esse statuebat. \sect Itaque, etsi summa
+difficultas faciendi pontis proponebatur propter latitudinem,
+rapiditatem altitudinemque fluminis, tamen id sibi contendendum aut
+aliter non traducendum exercitum existimabat. \sect Rationem pontis hanc
+instituit. Tigna bina sesquipedalia. paulum ab imo praeacuta dimensa ad
+altitudinem fluminis intervallo pedum duorum inter se iungebat. \sect
+Haec cum machinationibus immissa in flumen defixerat fistucisque
+adegerat, non sublicae modo derecte ad perpendiculum, sed prone ac
+fastigate, ut secundum naturam fluminis procumberent, \sect iis item
+contraria duo ad eundem modum iuncta intervallo pedum quadragenum ab
+inferiore parte contra vim atque impetu fluminis conversa statuebat.
+\sect Haec utraque insuper bipedalibus trabibus immissis, quantum eorum
+tignorum iunctura distabat, binis utrimque fibulis ab extrema parte
+distinebantur; \sect quibus disclusis atque in contrariam partem
+revinctis, tanta erat operis firmitudo atque ea rerum natura ut, quo
+maior vis aquae se incitavisset, hoc artius inligata tenerentur. \sect
+Haec derecta materia iniecta contexebantur ac longuriis cratibusque
+consternebantur; \sect ac nihilo setius sublicae et ad inferiorem partem
+fluminis oblique agebantur, quae pro ariete subiectae et cum omni opere
+coniunctae vim fluminis exciperent, \sect et aliae item supra pontem
+mediocri spatio, ut, si arborum trunci sive naves deiciendi operis causa
+essent a barbaris missae, his defensoribus earum rerum vis minueretur
+neu ponti nocerent.
+
+\chap Diebus X, quibus materia coepta erat comportari, omni opere
+effecto exercitus traducitur. \sect Caesar ad utramque partem pontis
+firmo praesidio relicto in fines Sugambrorum contendit. \sect Interim a
+compluribus civitatibus ad eum legati veniunt; quibus pacem atque
+amicitiam petentibus liberaliter respondet obsidesque ad se adduci
+iubet. \sect At Sugambri, ex eo tempore quo pons institui coeptus est
+fuga comparata, hortantibus iis quos ex Tencteris atque Usipetibus apud
+se habebant, finibus suis excesserant suaque omnia exportaverant seque
+in solitudinem ac silvas abdiderant.
+
+\chap Caesar paucos dies in eorum finibus moratus, omnibus vicis
+aedificiisque incensis frumentisque succisis, se in fines Ubiorum
+recepit atque his auxilium suum pollicitus, si a Suebis premerentur,
+haec ab iis cognovit: \sect Suebos, postea quam per exploratores pontem
+fieri comperissent, more suo concilio habito nuntios in omnes partes
+dimisisse, uti de oppidis demigrarent, liberos, uxores suaque omnia in
+silvis deponerent atque omnes qui arma ferre possent unum in locum
+convenirent. \sect Hunc esse delectum medium fere regionum earum quas
+Suebi obtinerent; hic Romanorum adventum expectare atque ibi decertare
+constituisse. \sect Quod ubi Caesar comperit, omnibus iis rebus
+confectis, quarum rerum causa exercitum traducere constituerat, ut
+Germanis metum iniceret, ut Sugambros ulcisceretur, ut Ubios obsidione
+liberaret, diebus omnino \textsc{xviii} trans rhenum consumptis, satis et ad
+laudem et ad utilitatem profectum arbitratus se in Galliam recepit
+pontemque rescidit.
+
+\chap Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in his locis, quod
+omnis Gallia ad septentriones vergit, maturae sunt hiemes, tamen in
+Britanniam proficisci contendit, quod omnibus fere Gallicis bellis
+hostibus nostris inde subministrata auxilia intellegebat, \sect et si
+tempus anni ad bellum gerendum deficeret, tamen magno sibi usui fore
+arbitrabatur, si modo insulam adiisset, genus hominum perspexisset,
+loca, portus, aditus cognovisset; quae omnia fere Gallis erant
+incognita. \sect Neque enim temere praeter mercatores illo adit quisquam,
+neque his ipsis quicquam praeter oram maritimam atque eas regiones quae
+sunt contra Galliam notum est. \sect Itaque vocatis ad se undique
+mercatoribus, neque quanta esset insulae magnitudo neque quae aut
+quantae nationes incolerent, neque quem usum belli haberent aut quibus
+institutis uterentur, neque qui essent ad maiorem navium multitudinem
+idonei portus reperire poterat.
+
+\chap Ad haec cognoscenda, prius quam periculum faceret, idoneum esse
+arbitratus C.~Volusenum cum navi longa praemittit. \sect Huic mandat ut
+exploratis omnibus rebus ad se quam primum revertatur. \sect Ipse cum
+omnibus copiis in Morinos proficiscitur, quod inde erat brevissimus in
+Britanniam traiectus. \sect Huc naves undique ex finitimis regionibus et
+quam superiore aestate ad Veneticum bellum fecerat classem iubet
+convenire.
+\sect Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad
+Britannos, a compluribus insulae civitatibus ad eum legati veniunt, qui
+polliceantur obsides dare atque imperio populi Romani obtemperare. \sect
+Quibus auditis, liberaliter pollicitus hortatusque ut in ea sententia
+permanerent, \sect eos domum remittit et cum iis una Commium, quem ipse
+Atrebatibus superatis regem ibi constituerat, cuius et virtutem et
+consilium probabat et quem sibi fidelem esse arbitrabatur cuiusque
+auctoritas in his regionibus magni habebatur, mittit. \sect Huic imperat
+quas possit adeat civitates horteturque ut populi Romani fidem sequantur
+seque celeriter eo venturum nuntiet. \sect Volusenus perspectis
+regionibus omnibus quantum ei facultatis dari potuit, qui navi egredi ac
+se barbaris committere non auderet, V.~die ad Caesarem revertitur
+quaeque ibi perspexisset renuntiat.
+
+\chap Dum in his locis Caesar navium parandarum causa moratur, ex magna
+parte Morinorum ad eum legati venerunt, qui se de superioris temporis
+consilio excusarent, quod homines barbari et nostrae consuetudinis
+imperiti bellum populo Romano fecissent, seque ea quae imperasset
+facturos pollicerentur. \sect Hoc sibi Caesar satis oportune accidisse
+arbitratus, quod neque post tergum hostem relinquere volebat neque belli
+gerendi propter anni tempus facultatem habebat neque has tantularum
+rerum occupationes Britanniae anteponendas iudicabat, magnum iis numerum
+obsidum imperat.
+
+\chap Quibus adductis eos in fidem recipit. Navibus
+circiter \textsc{lxxx} onerariis coactis contractisque, quot satis esse ad duas
+transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum
+habebat quaestori, legatis praefectisque distribuit. \sect Huc accedebant
+\textsc{xviii} onerariae naves, quae ex eo loco a milibus passuum
+\textsc{viii} vento
+tenebantur quo minus in eundem portum venire possent: has equitibus
+tribuit. \sect Reliquum exercitum Q.~Titurio Sabino et L.~Aurunculeio
+Cottae legatis in Menapios atque in eos pagos Morinorum a quibus ad eum
+legati non venerant ducendum dedit. \sect P.~Sulpicium Rufum legatum cum
+eo praesidio quod satis esse arbitrabatur portum tenere iussit.
+
+\chap His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem
+\textsc{iii}. fere vigilia solvit equitesque in ulteriorem portum progredi et
+naves conscendere et se sequi iussit. \sect A quibus cum paulo tardius
+esset administratum, ipse hora diei circiter \textsc{iiii}. cum primis navibus
+Britanniam attigit atque ibi in omnibus collibus expositas hostium
+copias armatas conspexit. \sect Cuius loci haec erat natura atque ita
+montibus angustis mare continebatur, uti ex locis superioribus in litus
+telum adigi posset. \sect Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum
+arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris
+expectavit. \sect Interim legatis tribunisque militum convocatis et quae
+ex Voluseno cognovisset et quae fieri vellet ostendit monuitque, ut rei
+militaris ratio, maximeque ut maritimae res postularent, ut, cum celerem
+atque instabilem motum haberent, ad nutum et ad tempus D omnes res ab
+iis administrarentur. \sect his dimissis, et \textsc{vii} ab eo loco progressus
+aperto ac plano litore naves constituit.
+
+\chap At barbari, consilio Romanorum cognito praemisso equitatu et
+essedariis, quo plerumque genere in proeliis uti consuerunt, reliquis
+copiis subsecuti nostros navibus egredi prohibebant. \sect Erat ob has
+causas summa difficultas, quod naves propter magnitudinem nisi in alto
+constitui non poterant, militibus autem, ignotis locis, impeditis
+manibus, magno et gravi onere armorum oppressis simul et de navibus
+desiliendum et in auctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum,
+\sect cum illi aut ex arido aut paulum in aquam progressi omnibus membris
+expeditis, notissimis locis, audacter tela coicerent et equos
+insuefactos incitarent. \sect Quibus rebus nostri perterriti atque huius
+omnino generis pugnae imperiti, non eadem alacritate ac studio quo in
+pedestribus uti proeliis consuerant utebantur.
+
+\chap Quod ubi Caesar animadvertit, naves longas, quarum et species erat
+barbaris inusitatior et motus ad usum expeditior, paulum removeri ab
+onerariis navibus et remis incitari et ad latus apertum hostium
+constitui atque inde fundis, sagittis, tormentis hostes propelli ac
+submoveri iussit; quae res magno usui nostris fuit. \sect Nam et navium
+figura et remorum motu et inusitato genere tormentorum permoti barbari
+constiterunt ac paulum modo pedem rettulerunt. \sect Atque nostris
+militibus cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui X legionis
+aquilam gerebat, obtestatus deos, ut ea res legioni feliciter eveniret,
+' desilite', inquit, ' milites, nisi vultis aquilam hostibus prodere;
+ego certe meum rei publicae atque imperatori officium praestitero.' \sect
+Hoc cum voce magna dixisset, se ex navi proiecit atque in hostes aquilam
+ferre coepit. \sect Tum nostri cohortati inter se, ne tantum dedecus
+admitteretur, universi ex navi desiluerunt. \sect Hos item ex proximis
+primi navibus cum conspexissent, subsecuti hostibus adpropinquaverunt.
+
+\chap Pugnatum est ab utrisque acriter. Nostri tamen, quod neque ordines
+servare neque firmiter insistere neque signa subsequi poterant atque
+alius alia ex navi quibuscumque signis occurrerat se adgregabat,
+magnopere perturbabantur; \sect hostes vero, notis omnibus vadii, ubi ex
+litore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant, incitatis
+equis impeditos adoriebantur, \sect plures paucos circumsistebant, alii
+ab latere aperto in universos tela coiciebant. \sect Quod cum
+animadvertisset Caesar, scaphas longarum navium, item speculatoria
+navigia militibus compleri iussit, et quos laborantes conspexerat, his
+subsidia submittebat. \sect Nostri, simul in arido constiterunt, suis
+omnibus consecutis, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam
+dederunt; neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere
+atque insulam capere non potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam
+Caesari defuit.
+
+\chap Hostes proelio superati, simul atque se ex fuga: receperunt,
+statim ad Caesarem legatos de pace miserunt; obsides sese daturos
+quaeque imperasset facturos polliciti sunt. \sect Una cum his legatis
+Commius Atrebas venit, quem supra demonstraveram a Caesare in Britanniam
+praemissum. \sect Hunc illi e navi egressum, cum ad eos oratoris modo
+Caesaris mandata deferret, comprehenderant atque in vincula coniecerant;
+\sect tum proelio facto remiserunt et in petenda pace eius rei culpam in
+multitudinem contulerunt et propter imprudentiam ut ignosceretur
+petiverunt. \sect Caesar questus quod, cum ultro in continentem legatis
+missis pacem ab se petissent, bellum sine causa intulissent, ignoscere
+$\langle$se$\rangle$ imprudentiae dixit obsidesque imperavit; \sect
+quorum illi partem statim dederunt, partem ex longinquioribus locis
+arcessitam paucis diebus sese daturos dixerunt. \sect Interea suos in
+agros remigrare iusserunt, principesque undique convenire et se
+civitatesque suas Caesari commendare coeperunt.
+
+\chap His rebus pace confirmata, post diem quartum quam est in
+Britanniam ventum naves \textsc{xviii}, de quibus supra demonstratum est, quae
+equites sustulerant, ex superiore portu leni vento solverunt. \sect Quae
+cum adpropinquarent Britanniae et ex castris viderentur, tanta tempestas
+subito coorta est ut nulla earum cursum tenere posset, sed aliae eodem
+unde erant profectae referrentur, aliae ad inferiorem partem insulae,
+quae est propius solis occasum, magno suo cum periculo deicerentur; \sect
+quae tamen ancoris iactis cum fluctibus complerentur, necessario adversa
+nocte in altum provectae continentem petierunt.
+
+\chap Eadem nocte accidit ut esset luna plena, qui dies a maritimos
+aestus maximos in Oceano efficere consuevit, nostrisque id erat
+incognitum. \sect Ita uno tempore et longas naves, [quibus Caesar
+exercitum transportandum curaverat,] quas Caesar in aridum subduxerat,
+aestus complebat, et onerarias, quae ad ancoras erant deligatae,
+tempestas adflictabat, neque ulla nostris facultas aut administrandi `
+aut auxiliandi dabatur. \sect Compluribus navibus fractis, reliquae cum
+essent funibus, ancoris reliquisque armamentis amissis ad navigandum
+inutiles, magna, id quod necesse erat accidere, totius exercitus
+perturbatio facta est. \sect Neque enim naves erant aliae quibus
+reportari possent, et omnia deerant quae ad reficiendas naves erant
+usui, et, quod omnibus constabat hiemari in Gallia oportere, frumentum
+in his locis in hiemem provisum non erat. Quibus rebus cognitis,
+principes Britanniae, qui post proelium ad Caesarem convenerant, inter
+se conlocuti, cum et equites et naves et frumentum Romanis deesse
+intellegerent et paucitatem militum ex castrorum exiguitate
+cognoscerent, quae hoc erant etiam angustior quod sine impedimentis
+Caesar legiones transportaverat, \sect optimum factu esse duxerunt
+rebellione facta frumento commeatuque nostros prohibere et rem in hiemem
+producere, quod his superatis aut reditu interclusis neminem postea
+belli inferendi causa in Britanniam transiturum confidebant. Itaque
+rursus coniuratione facta paulatim ex castris discedere et suos clam ex
+agris deducere coeperunt.
+
+\chap At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognoverat, tamen et ex
+eventu navium suarum et ex eo quod obsides dare intermiserant fore id
+quod accidit suspicabatur. \sect Itaque ad omnes casus subsidia
+comparabat. Nam et frumentum ex agris cotidie in castra conferebat et,
+quae gravissime adflictae erant naves, earum materia atque aere ad
+reliquas reficiendas utebatur et quae ad eas res erant usui ex
+continenti comportari iubebat. \sect Itaque, cum summo studio a militibus
+administraretur, \textsc{xii} navibus amissis, reliquis ut navigari
+$\langle$satis$\rangle$ commode posset effecit.
+
+\chap Dum ea geruntur, legione ex consuetudine una frumentatum missa,
+quae appellabatur \textsc{vii}., neque ulla ad id tempus belli suspicione
+interposita, cum pars hominum in agris remaneret, pars etiam in castra
+ventitaret, ii qui pro portis castrorum in statione erant Caesari
+nuntiaverunt pulverem maiorem quam consuetudo ferret in ea parte videri
+quam in partem legio iter fecisset. \sect Caesar---id quod
+erat---suspicatus aliquid novi a barbaris initum consilii, cohortes quae
+in statione erant secum in eam partem proficisci, ex reliquis duas in
+stationem succedere, reliquas armari et confestim sese subsequi iussit.
+\sect Cum paulo longius a castris processisset, suos ab hostibus premi
+atque aegre sustinere et conferta legione ex omnibus partibus tela coici
+animadvertit. \sect Nam quod omni ex reliquis partibus demesso frumento
+pars una erat reliqua, suspicati hostes huc nostros esse venturos noctu
+in silvis delituerant; \sect tum dispersos depositis armis in metendo
+occupatos Subito adorti paucis interfectis reliquos incertis ordinibus
+perturbaverant, simul equitatu atque essedis circumdederant.
+
+\chap Genus hoc est ex essedis pugnae. Primo per omnes partes
+perequitant et tela coiciunt atque ipso terrore equorum et strepitu
+rotarum ordines plerumque perturbant, et cum se inter equitum turmas
+insinuaverunt, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur. \sect Aurigae
+interim paulatim ex proelio excedunt atque ita currus conlocant ut, si
+illi a multitudine hostium premantur, expeditum ad quos receptum
+habeant. \sect Ita mobilitatem equitum, stabilitatem peditum in proeliis
+praestant, ac tantum usu cotidiano et exercitatione efficiunt uti in
+declivi ac praecipiti loco incitatos equos sustinere et brevi moderari
+ac flectere et per temonem percurrere et in iugo insistere et se inde in
+currus citissime recipere consuerint.
+
+\chap Quibus rebus perturbatis nostris [novitate pugnae] tempore
+oportunissimo Caesar auxilium tulit: nam\-que eius adventu hostes
+constiterunt, nostri se ex timore receperunt. \sect Quo facto, ad
+lacessendum hostem et committendum proelium alienum esse tempus
+arbitratus suo se loco continuit et brevi tempore intermisso in castra
+legiones reduxit. \sect Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis qui
+erant in agris reliqui discesserunt. \sect Secutae sunt continuos
+complures dies tempeststes, quae et nostros in castris continerent et
+hostem a pugna prohiberent. \sect Interim barbari nuntios in omnes partes
+dimiserunt paucitatemque nostrorum militum suis praedicaverunt et quanta
+praedae faciendae atque in perpetuum sui liberandi facultas daretur, si
+Romanos castris expulissent, demonstra; verunt. His rebus celeriter
+magna multitudine peditatus equitatusque coacta ad castra venerunt.
+
+\chap Caesar, etsi idem quod superioribus diebus acciderat fore videbat,
+ut, si essent hostes pulsi, celeritate periculum effugerent, tamen
+nactus equites circiter \textsc{xxx}, quos Commius Atrebas, de quo ante dictum
+est, secum transportaverat, legiones in acie pro castris constituit.
+\sect Commisso proelio diutius nostrorum militum impetum hostes ferre non
+potuerunt ac terga verterunt. \sect Quos tanto spatio secuti quantum
+cursu et viribus efficere potuerunt, complures ex iis occiderunt, deinde
+omnibus longe lateque aedificiis incensis se in castra receperunt.
+
+\chap Eodem die legati ab hostibus missi ad Caesarem de pace venerunt.
+\sect His Caesar numerum obsidum quem ante imperaverat duplicavit eosque
+in continentem adduci iussit, quod propinqua die aequinoctii infirmis
+navibus hiemi navigationem subiciendam non existimabat. \sect Ipse
+idoneam tempestatem nactus paulo post mediam noctem naves solvit, \sect
+quae omnes incolumes ad continentem pervenerunt; sed ex iis onerariae
+duae eosdem portus quos reliquae capere non potuerunt et paulo infra
+delatae sunt.
+
+\chap Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter
+\textsc{ccc} atque
+in castra contenderent, Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens
+pacatos reliquerat, spe praedae adducti primo non ita magno suorum
+numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere
+iusserunt. \sect Cum illi orbe facto sese defenderent, celeriter ad
+clamorem hominum circiter milia \textsc{vi} convenerunt; Qua re nuntiata, Caesar
+omnem ex castris equitatum suis auxilio misit. \sect Interim nostri
+milites impetum hostium sustinuerunt atque amplius horis
+\textsc{iiii} fortissime
+pugnaverunt et paucis vulneribus acceptis complures ex iis occiderunt.
+\sect Postea vero quam equitatus noster in conspectum venit, hostes
+abiectis armis terga verterunt magnusque eorum numerus est occisus.
+
+\chap Caesar postero die T.~Labienum legatum cum iis legionibus quas ex
+Britannia reduxerat in Morinos qui rebellionem fecerant misit. \sect Qui
+cum propter siccitates paludum quo se reciperent non haberent, quo
+perfugio superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem Labieni
+venerunt. \sect At Q.~Titurius et L.~Cotta legati, qui in Menapiorum
+fines legiones duxerant, omnibus eorum agris vastatis, frumentis
+succisis, aedificiis incensis, quod Menapii se omnes in densissimas
+silvas abdiderant, se ad Caesarem receperunt. \sect Caesar in Belgis
+omnium legionum hiberna constituit. Eo duae omnino civitates ex
+Britannia obsides miserunt, reliquae neglexerunt. \sect His rebus gestis
+ex litteris Caesaris dierum \textsc{xx} supplicatio a senatu decreta est.
+
+\endprosa
+\end{document}
+
+