summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/info/tex-virtual-academy-pl/cototex.html
diff options
context:
space:
mode:
Diffstat (limited to 'info/tex-virtual-academy-pl/cototex.html')
-rw-r--r--info/tex-virtual-academy-pl/cototex.html883
1 files changed, 883 insertions, 0 deletions
diff --git a/info/tex-virtual-academy-pl/cototex.html b/info/tex-virtual-academy-pl/cototex.html
new file mode 100644
index 0000000000..5caa30feed
--- /dev/null
+++ b/info/tex-virtual-academy-pl/cototex.html
@@ -0,0 +1,883 @@
+<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//IETF//DTD HTML//EN">
+<html>
+<head>
+ <title>Co to jest TeX</title>
+ <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2">
+ <LINK REL=STYLESHEET TYPE="text/css" HREF="./tpstyle.css">
+</head>
+
+<!-- offline revision for TeX Live 2009 11.10.2009 -->
+
+<body>
+<h1> Przewodnik po systemie TeX </h1>
+
+<a name=CONT>
+<menu>
+<li> <a href=#P1>Co to jest TeX?</a>
+<li> <a href=#P2>Składniki systemu TeX</a>.
+<ul>
+<li> <a href=#P21>tex i plik formatu</a>
+<li> <a href=#P22>Plik źródłowy</a>
+<li> <a href=#P23>Pliki .tfm</a>
+<li> <a href=#P24>Program mf</a>
+<li> <a href=#P25>Fonty CM, EC i PL</a>
+<li> <a href=#P26>Plik .dvi, sterowniki</a>
+<li> <a href=#P27>Plik .log</a>
+<li> <a href=#P28>LaTeX:</a>
+ <ul>
+ <li><a href=#P28a>pliki .cls, .clo, .sty i&nbsp;.fd</a>
+ <li><a href=#P28b>inne pliki tworzone przez LaTeX-a</a>
+ </ul>
+<li> <a href=#extensions>Rozszerzone wersje programu TeX</a>
+<li> <a href=#P30>TDS</a>
+</ul>
+<li> <a href=#web>Web2c</a>
+<li> <a href=#P3>Jak zacząć pracę z TeX-em</a>
+ <ul>
+ <li><a href=#P3A>Archiwa TeX-owe</a>
+ <li><a href=#P3B>Generowanie formatów</a>
+ </ul>
+<li> <a href=#P4>Podręczniki dla początkujących</a>
+</menu>
+
+<P><hr></P>
+
+<a name=P1>
+<h1>Co to jest TeX?</h1>
+
+TeX (wym. tech) jest systemem profesjonalnego składu drukarskiego. Wśród
+systemów służących do podobnych celów wyróżnia się dbałością o&nbsp;jakość
+wyników. Nie ma sobie równych przy składaniu trudnych tekstów naukowych
+(szczególnie matematycznych), słowników, itp. Inną zaletą TeX-a, istotną
+w&nbsp;środowisku akademickim, jest jego status oprogramowania <em>public
+domain</em>. Poniżej wprowadzimy Czytelnika w&nbsp;świat TeX-a
+i&nbsp;przedstawimy podstawowe pojęcia.
+
+<h2> Bardzo krótka historia systemu </h2>
+
+TeX powstał w&nbsp;Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie Stanforda. Jego
+twórcą jest wybitny matematyk i&nbsp;informatyk, profesor
+<a href="http://www-cs-faculty.Stanford.Edu/~knuth/"> Donald E. Knuth</a>.
+System został ukończony w&nbsp;1986 roku, w&nbsp;dziesięć lat po rozpoczęciu
+pracy.
+
+<h2>Kto używa TeX-a?</h2>
+
+System TeX, odpowiednio przystosowany do pracy w&nbsp;różnych językach, jest
+używany przez setki tysięcy użytkowników na całym świecie. Na większości
+wyższych uczelni na świecie jest używany do składania tekstów naukowych.
+Wykorzystywany jest np. przez dwóch największych na świecie wydawców tekstów
+naukowych, tj. American Mathematical Society oraz Springer Verlag,
+a&nbsp;ponadto przez kilkadziesiąt innych cenionych wydawnictw, takich jak:
+Addison-Wesley Publishing Group, Oxford University Press, Elsevier Publishers,
+Kluwer Academic Publishers itd.
+
+<h2>Dlaczego używa się TeX-a?</h2>
+
+TeX umożliwia efektywne składanie tekstów o&nbsp;dowolnej trudności. Unikalny
+algorytm, którym posługuje się TeX przy składaniu akapitów, powoduje, że nie ma
+programu oferującego w&nbsp;tym względzie lepsze możliwości. Inne zalety TeX-a
+to jego cena i&nbsp;powszechność. System TeX jest oprogramowaniem <em>public
+domain</em>, co oznacza, że każdy może zostać jego legalnym użytkownikiem bez
+żadnych opłat licencyjnych. <p>
+
+Ponadto TeX, jak każdy prawdziwy program <em>public domain</em>, jest
+dostępny <em>łącznie z&nbsp;kodem źródłowym</em> i&nbsp;został
+zaimplementowany praktycznie na każdej platformie. W&nbsp;rezultacie
+użytkownicy TeX-a na całym świecie mogą się porozumiewać (np. wymieniać
+dokumenty poprzez pocztę elektroniczną) bez względu na to, na jakim sprzęcie
+pracują. TeX <em>działa tak samo</em> na wszystkich platformach. <p>
+
+Wreszcie TeX jest oprogramowaniem otwartym, przez co rozumieć należy
+jego zdolność do współpracy z&nbsp;innymi programami.
+Częstą sytuacją jest wykorzystanie TeX-a -- programu, który doskonale
+działa w&nbsp;trybie wsadowym -- jako ważnego elementu
+zautomatyzowanych systemów publikacyjnych,
+np. opartych na standardzie SGML.
+<p>
+
+<h2>Wersje językowe TeX-a</h2>
+
+TeX został zaprojektowany w&nbsp;taki sposób, że może być przystosowany do
+składania tekstów w&nbsp;dowolnych językach, nawet tak
+egzotycznych dla nas, użytkowników alfabetu łacińskiego, systemach, jak
+drukowanie z&nbsp;góry na dół (chińska albo japońska wersja językowa) czy
+z&nbsp;prawa na lewo (hebrajska i&nbsp;arabska).
+
+<h2>Wymagania sprzętowe</h2>
+
+TeX jest przygotowany do pracy na komputerach pracujących
+pod różnymi systemami operacyjnymi, na przykład na komputerach
+IBM PC (MS DOS, OS/2, Windows 9x/NT/2000/XP, Linux),
+IBM (VM/CMS),
+VAX (VMS, UNIX),
+HP (HP-UX),
+SUN (Solaris),
+Cray, DEC,
+Commodore Amiga
+i&nbsp;Apple Macintosh.
+<!-- W&nbsp;Polsce TeX jest najczęściej używany na
+komputerach typu IBM&nbsp;PC. -->
+
+<h2>Kto rozwija TeX-a</h2>
+
+System jest rozwijany przez użytkowników
+na całym świecie. Wielu z&nbsp;nich jest stowarzyszonych
+w&nbsp;międzynarodowej organizacji
+<a href="http://www.tug.org"><em>TeX Users Group</em> (TUG)</a>.
+TUG liczy około 3000
+członków indywidualnych, reprezentujących ponad 1500 szkół,
+uniwersytetów, agencji rządowych (np. Los Alamos National Laboratory,
+NASA w&nbsp;USA czy CERN w Europie) i&nbsp;prywatnych, oraz ponad 100
+instytucjonalnych.
+Ponadto istnieje kilkanaście
+<a href="http://www.tug.org/lugs.html">narodowych grup
+użytkowników TeX-a</a>, z&nbsp;których do największych należą:
+<a href="http://www.dante.de/Welcome_english.html">DANTE</a>
+(niemieckojęzyczna),
+<a href="http://www.gutenberg.eu.org">GUTENBERG</a> (francuskojęzyczna),
+<a href="http://www.ntg.nl">NTG</a> (holenderska).
+TUG i&nbsp;grupy narodowe prowadzą ogólnie dostępne serwery FTP, serwisy
+informacyjne WWW i&nbsp;listy dyskusyjne, wydają periodyki oraz organizują
+konferencje i&nbsp;szkolenia.
+
+<h2>TeX w Polsce</h2>
+
+W&nbsp;1992 roku powstała Polska Grupa Użytkowników Systemu
+TeX (GUST). Obecnie GUST zrzesza ponad 250 członków indywidualnych
+i&nbsp;instytucjonalnych. Co roku organizowana jest
+<a href="http://www.gust.org.pl/BachoTeX/">Ogólnopolska
+Konferencja Użytkowników TeX-a</a>. Organizowane są kursy i&nbsp;szkolenia.
+W&nbsp;1994 roku GUST był organizatorem IX&nbsp;Europejskiej Konferencji
+Użytkowników Systemu TeX w&nbsp;Gdańsku, w&nbsp;1998 roku
+XIX Światowej Konferencji Użytkowników Systemu TeX
+w&nbsp;Toruniu, w&nbsp;2002 roku XIII oraz w&nbsp;2007 roku XVIII
+Europejskiej Konferencji.
+GUST wydaje dwa razy do roku swój
+<a href="http://www.gust.org.pl/gust/gust_bulletin">biuletyn</a>.
+<P>
+
+[<a href=#CONT>Spis treści</a>]
+
+<P><hr><P>
+
+
+<a name=P2>
+<h1> Składniki systemu TeX </h1>
+
+TeX jest programem do komputerowego składu tekstu. Razem z&nbsp;edytorem,
+sterownikami umożliwiającymi wydrukowanie czy wyświetlenie złożonego
+dokumentu, wieloma programami towarzyszącymi, takimi jak: MetaFont
+do generowania fontów czy MetaPost do tworzenia grafiki wektorowej,
+BiBTeX do przetwarzania baz bibliograficznych czy MakeIndex do
+sortowania skorowidzów i&nbsp;innych,
+tworzy system do elektronicznego składu komputerowego.
+<p>
+
+Słowo TeX oznacza także pewien wyspecjalizowany język programowania.
+Jak każdy język programowania, TeX ma specyficzną składnię
+(zawiera m.in. zmienne, instrukcje podstawienia i&nbsp;instrukcje warunkowe,
+ale informacja ta nie powinna odstraszyć początkującego użytkownika)
+oraz pozwala definiować nowe funkcje. Pomiędzy działaniem programu
+TeX a&nbsp;działaniem kompilatora, takiego jak np. <code>gcc</code>,
+istnieje duże podobieństwo.
+TeX czyta plik źródłowy tworząc plik wynikowy, podobnie jak
+w&nbsp;wyniku kompilacji z&nbsp;pliku źródłowego powstaje program.
+Plik wynikowy tworzony przez TeX jest niezależny od platformy
+(może być przenoszony na dowolny komputer lub system operacyjny),
+a&nbsp;także urządzenia, które go wyświetli lub wydrukuje.
+<p>
+
+TeX to skomplikowany system, w&nbsp;którego skład wchodzi
+wiele (kilka tysięcy) plików. W&nbsp;tym tekście omówiono
+rolę i&nbsp;przeznaczenie najważniejszych programów
+i&nbsp;typów plików wchodzących w&nbsp;skład systemu TeX.
+Tekst ten <em>nie jest</em> natomiast opisem TeX-a jako języka
+programowania (patrz: <a href=#P4>Podręczniki dla początkujących</a>).
+
+<a name=P21>
+<h2> tex i plik formatu</h2>
+
+Najważniejszą składową systemu jest oczywiście sam program <code>tex</code>
+ <!-- który występuje w&nbsp;dwóch odmianach <code>virtex</code>
+ i&nbsp;<code>initex</code>. W&nbsp;większości współczesnych implementacji
+ obie odmiany to zwykle ten sam program, po prostu <code>tex</code> -->
+(lub <code>tex.exe</code>), uruchamiany z&nbsp;różnymi parametrami, np.
+<code>tex --ini</code> czy <code>tex /i</code> oznacza
+uruchomienie programu <code>tex</code> w&nbsp;celu utworzenia tzw.
+<em>formatu</em>.
+<p>
+
+TeX zna około 300 instrukcji podstawowych (wbudowanych), tworzących jądro
+języka. W&nbsp;codziennej pracy użytkownik <em>nie posługuje się</em>
+instrukcjami wbudowanymi, ponieważ operują one na zbyt niskim poziomie
+abstrakcji. Użytkownik posługuje się instrukcjami (<em>makrodefinicjami</em>,
+<em>makrami</em>) zdefiniowanymi za pomocą instrukcji wbudowanych. Zbiór
+takich instrukcji oraz wzorce dzielenia wyrazów dla różnych języków są
+czytane podczas uruchamiania <code>tex</code>-a z&nbsp;parametrem
+<code>--ini</code> i,&nbsp;po przetworzeniu,
+zapisywane do pliku, który nazywamy <em>formatem</em>. Plik formatu ma
+zwyczajowe rozszerzenie <code>.fmt</code>. Powszechnie używane formaty
+to: Plain (format zaprojektowany przez D.E.&nbsp;Knutha), LaTeX, AMSTeX
+i&nbsp;ConTeXt.
+Istnieje oczywiście więcej formatów i&nbsp;użytkownik ma pełną swobodę
+tworzenia własnego formatu, przeznaczonego do specyficznych zadań.<p>
+
+ <!-- Program <code>initex</code> jest wykorzystywany <em>tylko</em>
+ do generowania formatu. -->
+Kiedy potrzebujemy wygenerować format? Najczęściej w&nbsp;wypadku
+zmiany zestawu potrzebnych wzorców dzielenia wyrazów, aktualizacji makr
+(dotyczy to szczególnie LaTeX-a) albo użycia nowszej wersji samego programu.
+ <!-- Natomiast <code>virtex</code> jest programem wykorzystywanym
+ w&nbsp;normalnej pracy. -->
+Pierwszą rzeczą, którą wykonuje program <code>tex</code> (lub
+jego wersja rozszerzona <a href="#extensions"><code>pdftex</code></a>),
+po uruchomieniu, jest przeczytanie formatu. Program umożliwia
+przełączanie pomiędzy poszczególnymi wzorcami dzielenia wyrazów, ale nie
+potrafi dołączyć nowego.<p>
+We współczesnych instalacjach uruchomienie programu o&nbsp;nazwie
+<code>tex</code> bez podawania dodatkowych parametrów tożsame jest
+z&nbsp;uruchomieniem TeX-a wraz z&nbsp;formatem Plain. Z&nbsp;kolei
+uruchomienie np. polecenia <code>latex</code> oznacza uruchomienie
+TeX-a z&nbsp;formatem LaTeX itp. Z&nbsp;punktu widzenia przeciętnego
+użytkownika nieistotne jest, czy takie polecenie zapisane jest na dysku
+pod nazwą <code>latex</code> (Unix), <code>latex.exe</code> (Windows),
+czy <code>latex.bat</code> (DOS).<br>
+
+Więcej o&nbsp;tworzeniu formatów -- patrz:
+<a href="#P3B">Generowanie formatów</a>
+
+<p>
+Oprócz wersji standardowej programu TeX dostępne są
+jego <a href="#extensions">wersje rozszerzone</a>, wzbogacone o&nbsp;nowe
+elementy funkcjonalne.
+
+<a name=P22>
+<h2> Plik źródłowy </h2>
+
+Po przeczytaniu formatu, TeX rozpoczyna przetwarzanie dokumentu źródłowego.
+Dokument źródłowy, najczęściej mający rozszerzenie <code>.tex</code> lub
+<code>.ltx</code>, to zwykły plik tekstowy (ASCII). TeX nie ma nic wspólnego
+z&nbsp;jego utworzeniem czy modyfikowaniem. Dokument źródłowy
+tworzymy/modyfikujemy za pomocą edytora <code>emacs</code>, <code>vi</code>,
+<code>joe</code>, czy jakiegoś innego przez nas ulubionego. Dla systemów
+Windows dostępne są implementacje wymienionych edytorów, a&nbsp;także
+wiele innych edytorów tekstowych o&nbsp;statusie <em>public domain</em>
+bądź <em>shareware</em>. Jeszcze raz
+należy podkreślić, że edytor musi zapisać plik jako zwykły plik tekstowy.
+Dokument źródłowy może być także utworzony automatycznie, np. przez
+odpowiedni skrypt Perlowy. <p>
+
+Plik źródłowy zawiera tekst oraz polecenia języka TeX. Jeżeli polecenia
+opisują wygląd dokumentu, to mówimy o&nbsp;<em>formatowaniu wizualnym</em>,
+a&nbsp;jeżeli dotyczą jego logicznej struktury, to mówimy
+o&nbsp;<em>formatowaniu logicznym</em>. Formatowanie logiczne operuje takimi
+pojęciami, jak tytuł rozdziału, tytuł punktu, tabela, tytuł tabeli, odsyłacz
+itp. Formatowanie wizualne to odstępy, stopień i&nbsp;krój pisma, kolory
+itp. Posługując się TeX-em możemy wykorzystywać oba sposoby formatowania.
+W&nbsp;przypadku tworzenia większych dokumentów znakowanie logiczne ma
+zdecydowaną przewagę nad wizualnym, zwiększa wygodę pracy i&nbsp;jej
+wydajność. Formaty LaTeX i&nbsp;AMSTeX umożliwiają znakowanie logiczne.
+Format Plain nie definiuje struktury dokumentu, umożliwia w&nbsp;zasadzie
+znakowanie wizualne, ale pozwala użytkownikowi na pełną swobodę definiowania
+dowolnej struktury logicznej i&nbsp;na pełne sterowanie procesem składu.
+Innymi słowy: LaTeX (czy AMSTeX) może być traktowany jako gotowy zbiór
+szablonów dla wielu typowych dokumentów, podczas gdy Plain wymaga
+samodzielnego ich zdefiniowania. <p>
+
+Z&nbsp;reguły na początku dokumentu źródłowego
+znajdują się instrukcje, które powodują, że zanim TeX rozpocznie
+składanie jakiegokolwiek tekstu, musi zapoznać się z&nbsp;zawartością
+innych plików, zawierających wymagane makra. Szczególnie dotyczy to
+formatu LaTeX, gdzie obowiązkowe jest wczytanie minimum pliku tzw. klasy
+dokumentu (patrz: <a href=#P28a>LaTeX: pliki .cls, .clo, .sty i&nbsp;.fd</a>).
+ <!-- Rysunek przedstawia schematycznie sposób przetwarzania plików
+ w&nbsp;przypadku uruchomienia TeX-a z formatem latex, czyli w&nbsp;skrócie
+ przez LaTeX-a. -->
+<p>
+
+<a name=P23>
+<h2> Pliki .tfm </h2>
+
+Są to podstawowe pliki, z&nbsp;których korzysta TeX: musi on mieć informacje
+o&nbsp;użytych w&nbsp;dokumencie fontach. Informacje takie nie są zaszyte
+w&nbsp;programie, ale znajdują się w&nbsp;plikach z&nbsp;rozszerzeniem
+<code>.tfm</code>, zwanych plikami metrycznymi. Tym samym nie ma żadnych
+ograniczeń stosowanych fontów, wystarczy posiadanie odpowiednich plików
+metrycznych. Dla każdego wykorzystywanego w&nbsp;dokumencie fontu, TeX
+z&nbsp;odpowiedniego pliku <code>.tfm</code> pobiera informacje
+o&nbsp;wymiarach znaków. Oprócz wymiarów (wysokość, szerokość, głębokość
+znaku) plik <code>.tfm</code> zawiera informacje o&nbsp;podcięciach (kernach)
+oraz spójkach (ligaturach). Nie ma natomiast informacji o&nbsp;kształcie
+znaków, ponieważ te informacje nie są TeX-owi potrzebne. Więcej informacji
+na temat fontów znajduje się w&nbsp;artykule
+ <!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/fonts/abc">Fontowe ABC</a>. -->
+ <a href="fonty/font-abc.html">Fontowe ABC</a>.
+ <p>
+
+Wiele implementacji (np. teTeX) pozwala wygenerować brakujący plik
+<code>.tfm</code> ,,w&nbsp;locie'', o&nbsp;ile odnalezione zostaną pliki
+źródłowe fontu (pliki z&nbsp;rozszerzeniem <code>.mf</code>). Służy do tego
+opisany w&nbsp;kolejnym punkcie program MetaFont.<p>
+
+<a name=P24>
+<h2> Program mf </h2>
+
+Do generowania fontów wykorzystywany jest system MetaFont,
+także autorstwa D.E.&nbsp;Knutha.
+Jest to program, który tworzy pliki metryczne (<code>.tfm</code>) oraz pliki
+zawierające mapy bitowe, definiujące kształty poszczególnych znaków
+na podstawie plików źródłowych.
+Pliki źródłowe MetaFont-a (mają one rozszerzenie <code>.mf</code>)
+opisują znaki w&nbsp;sposób niezależny od rozdzielczości czy konkretnego
+urządzenia drukującego.
+<p>
+
+Uwaga: znakomita większość użytkowników TeX-a nie ma potrzeby korzystania
+z&nbsp;programu MetaFont w&nbsp;inny sposób niż przez jego automatyczne
+uruchamianie do generowania brakujących fontów. Coraz częściej używane są
+fonty skalowalne Type&nbsp;1 (PostScriptowe), ale warto nieco
+wiedzieć także i&nbsp;o&nbsp;tym programie.
+<p>
+
+System MetaFont, podobnie jak TeX, to język programowania i&nbsp;program
+implementujący go.
+Pliki źródłowe <code>.mf</code> przetwarzane są przez program <code>mf</code>
+(w&nbsp;systemach DOS/MS Windows będzie to <code>mf.exe</code>).
+Pierwszą rzeczą wykonywaną po uruchomieniu przez program <code>mf</code>
+jest przeczytanie <em>bazy</em>, która jest tym, czym dla programu TeX
+jest format.
+Plik <em>bazy</em> ma zwyczajowe rozszerzenie <code>.base</code>
+(lub <code>.bas</code>). W&nbsp;standardowym systemie TeX powinny się
+znajdować dwa takie pliki: <code>plain.base</code>
+i&nbsp;<code>cm.base</code>.
+<p>
+
+Po wczytaniu <em>bazy</em> MetaFont utworzy (zwykle) opisany wyżej plik
+<code>.tfm</code> <em>oraz</em> plik zawierający kształty poszczególnych
+znaków, zapisany w&nbsp;specyficznym dla sterowników TeX-owych bitmapowym
+formacie PK. Mówiąc ściślej, MetaFont tworzy pliki w&nbsp;formacie
+<em>generic</em> (<code>.gf</code>), ale w&nbsp;instalacjach TeX-a
+automatycznie wywoływany jest program <code>gftopk</code> konwersji
+do bardziej efektywnego formatu PK. Pliki takie mają rozszerzenie <code>.pk</code> lub
+<code>.999pk</code>, gdzie <code>999</code> oznacza rozdzielczość fontu.
+Przykładowo, font o&nbsp;nazwie <code>plr10</code>, w&nbsp;rozdzielczości 600
+DPI będzie znajdował się w&nbsp;pliku <code>plr10.600pk</code>. <p>
+
+Tradycyjne, bitmapowe fonty TeX-owe nie są jedynymi, z&nbsp;których może
+korzystać TeX, np. możliwe jest korzystanie z&nbsp;fontów PostScriptowych
+lub w&nbsp;formacie TrueType. <p>
+
+Warto tu zwrócić uwagę na program MetaPost, będący mutacją
+MetaFont-a. Jest to doskonałe narzędzie do tworzenia
+grafiki obwiedniowej w&nbsp;postaci różnego rodzaju wykresów,
+schematów czy diagramów (również kolorowych).
+<p>
+
+<a name=P25>
+<h2> Fonty CM, EC i PL </h2>
+
+D.E.&nbsp;Knuth opracował zestaw różnych krojów pisma, wzorując się
+na kroju Modern&nbsp;8A firmy Monotype, i&nbsp;udostępnił je publicznie.
+Fonty te, nazwane Computer Modern, są standardowymi fontami
+używanymi przez TeX-a. Generowane są, oczywiście, za pomocą programu MetaFont.
+Jedną z&nbsp;wielu zalet tych fontów jest to, że zawierają bogaty zestaw
+symboli matematycznych oraz że publicznie dostępne są
+dodatkowe, optycznie do nich pasujące kroje, umożliwiające skład
+w&nbsp;wielu alfabetach, nawet tak egzotycznych jak gruziński czy arabski.
+<p>
+
+Oryginalne fonty Computer Modern (CM) są 128-znakowe i&nbsp;nie zawierają
+kompletu polskich znaków. Znaki diakrytyczne, niezbędne do składu po polsku
+i&nbsp;w&nbsp;innych językach europejskich, dostępne są w&nbsp;256-znakowych
+fontach European Computer Modern (EC), opracowanych na podstawie fontów CM
+przez Joerga Knappena i&nbsp;wiele innych osób. Każda współczesna dystrybucja
+TeX-a zawiera zarówno fonty CM, jak i&nbsp;EC. Układ znaków w&nbsp;zakresie
+kodów 0--127 fontów EC różni się nieco od układu CM i&nbsp;w&nbsp;zasadzie
+tylko LaTeX zapewnia mechanizmy przełączania się między nimi (dla użytkownika
+jest to prawie niewidoczne). Dostępne są ponadto fonty PL, w&nbsp;pełni
+zgodne z CM, zawierające dodatkowo wszystkie polskie znaki diakrytyczne oraz
+cudzysłowy stosowane w&nbsp;polskiej typografii. Fonty CM i&nbsp;PL są
+dostępne (w&nbsp;odróżnieniu od fontów EC) także w&nbsp;postaci fontów
+PostScriptowych (skalowalnych). <p>
+
+Omówienie dostępnych polskich fontów, przygotowanych specjalnie dla systemu
+TeX, zawarto w&nbsp;artykule
+<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/fonts/polish_fonts">Polskie fonty komputerowe</a>. -->
+<a href="./fonty/index.html">Polskie fonty komputerowe</a>.
+
+
+<a name=P26>
+<h2> Plik .dvi, sterowniki</h2>
+
+Wynikiem pracy TeX-a jest zwykle kilka plików, z&nbsp;których najważniejszym
+jest
+plik z&nbsp;rozszerzeniem <code>.dvi</code>, który może być wyświetlony na
+ekranie bądź wydrukowany. Plik <code>.dvi</code> zawiera dla każdego znaku na
+stronie jego współrzędne oraz informację, z&nbsp;jakiego fontu pochodzi dany
+znak, nie zawiera natomiast definicji kształtów znaków. Do wydrukowania lub
+wyświetlenia na ekranie pliku <code>.dvi</code> potrzebny jest odrębny
+program zwany sterownikiem. W&nbsp;systemach Unix takim sterownikiem
+ekranowym jest np. program <code>xdvi</code>, w&nbsp;Windows
+<code>dviout</code> lub <code>yap</code>. Dopiero sterownik korzysta
+z&nbsp;plików zawierających definicje kształtów znaków (np. z&nbsp;plików
+PK). <p>
+
+Plik <code>.dvi</code> można zamienić na plik w&nbsp;formacie PostScript.
+Służy do tego program <code>dvips</code>. Wynikowy plik możemy wydrukować
+bezpośrednio na drukarce PostScriptowej, a&nbsp; także wyświetlić na ekranie
+lub wydrukować na dowolnej innej drukarce, wykorzystując interpreter tego
+języka <a
+href="ftp://ftp.gust.org.pl/TeX/support/ghostscript/"><code>Ghostscript</code></a>.
+<p>
+
+Użycie docelowego formatu PostScript otwiera wiele nowych możliwości,
+niemożliwych do realizacji w&nbsp;tradycyjnym systemie TeX/LaTeX.
+Najważniejsze to: dołączanie praktycznie dowolnej
+grafiki (wektorowej, bitmapowej, kolorowej itd.), wykorzystanie
+kolorów w&nbsp;dokumencie czy korzystanie z&nbsp;różnych
+krojów pisma w&nbsp;formacie Adobe Type&nbsp;1 (PostScriptowych).
+Więcej informacji na temat fontów i&nbsp;grafiki:
+ <!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/fonts/fonts_inst">Instalowanie font˘w Type&nbsp;1/True Type</a>. -->
+ <a href="./fonty/fonts_inst.html">Instalowanie fontów Type&nbsp;1/True Type</a>
+ oraz
+ <!-- <a href="http://www.immt.pwr.wroc.pl/~myszka/grafika/grafika.pdf"> -->
+ <!-- <a href="../../guides/polish/grafika.pdf"> -->
+ <a href="http://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/doc/grafika.pdf">
+ Włączanie grafik do dokumentów LaTeX2e</a> (plik PDF, ok. 800kb).
+ <p>
+
+<a name=P27>
+<h2> Plik .log </h2>
+
+Plik <code>.log</code> zawiera komunikaty i&nbsp;ewentualne ostrzeżenia
+TeX-a, wygenerowane podczas kompilacji dokumentu. Przeglądanie tego
+pliku może być często pomocne w&nbsp;diagnostyce błędów.
+<p>
+
+<a name=P28>
+<h2> LaTeX </h2>
+
+LaTeX jest bardzo rozbudowanym zestawem makr, zawierającym wiele mechanizmów
+opisu struktury logicznej dokumentów. Jak wspomniano powyżej, zestaw taki,
+wraz z&nbsp;wzorcami dzielenia wyrazów, jest wstępnie prekompilowany
+i&nbsp;używany jako tzw. format. LaTeX to obecnie najbardziej
+rozpowszechniony format i&nbsp;dostarczany w&nbsp;każdej dystrybucji
+stanowi tym samym ważny sładnik systemu TeX. Twórcą LaTeX-a jest
+Leslie Lamport. Zaprojektowany przez niego zestaw makr został ,,zamrożony''
+jako tzw. LaTeX&nbsp;2.09 i&nbsp;praktycznie nie jest już używany.
+Obecnie używany LaTeX to intensywnie rozwijany przez tzw. LaTeX Team
+projekt, określany jako LaTeX2epsilon (LaTeX2e).
+
+<a name=P28a>
+<h3> LaTeX: pliki .cls, .clo, .sty i&nbsp;.fd</h3>
+
+Oprócz informacji z&nbsp;plików <code>.tfm</code>, LaTeX czyta także
+pliki <code>.cls</code>
+i&nbsp;<code>.clo</code> (klasy) oraz <code>.sty</code> (pakiety). Klasa to
+plik(i) zawierający specyficzne instrukcje służące do sformatowania dokumentu
+określonego typu, np. książki, artykułu czy listu. Wczytanie pliku klasy
+jest w&nbsp;LaTeX-u obowiązkowe. Pliki <code>.sty</code> rozszerzają
+możliwości LaTeX-a. Podstawowy LaTeX nie umożliwia np. dołączania grafiki,
+kolorowania tekstu, automatycznego łamania długich tabel itd. Do wykonania
+takich zadań służą właśnie pakiety. <p>
+
+Klasy i&nbsp;pakiety LaTeX-a są dystrybuowane w&nbsp;postaci plików
+z&nbsp;rozszerzeniem <code>.dtx</code>.
+Plik taki zawiera definicje poleceń dla LaTeX-a oraz dokumentację pakietu
+(opis techniczny i&nbsp;podręcznik użytkownika).
+Instalacja pakietu dostarczonego w&nbsp;pliku (lub plikach)
+<code>.dtx</code> polega na skompilowaniu pliku o&nbsp;nazwie
+takiej jak nazwa pliku <code>.dtx</code>,
+ale z&nbsp;rozszerzeniem <code>.ins</code> (zwykle plikowi <code>.dtx</code>
+towarzyszy odpowiadający mu plik <code>.ins</code>):<p>
+<code>tex plik.ins</code><p>
+W&nbsp;rezultacie otrzymujemy wiele plików (o&nbsp;rozszerzeniach
+<code>.cls</code>, <code>.sty</code>, <code>.def</code>
+i&nbsp;<code>.fd</code> lub innych
+rzadziej spotykanych). Wszystkie takie pliki umieszczamy
+w&nbsp;katalogu, w&nbsp;którym LaTeX szuka plików tego typu
+(w&nbsp;strukturze TDS -- patrz niżej -- będzie to podkatalog w&nbsp;ramach
+<a href=#P311><code>texmf/tex/latex/</code></a>).
+<p>
+
+W plikach z&nbsp;rozszerzeniami <code>.fd</code> znajdują się instrukcje
+definiujące dostępne w&nbsp;danej instalacji LaTeX-owej fonty. Oznacza to,
+że w&nbsp;przypadku posługiwania się LaTeX-em, sam plik <code>.tfm</code> nie
+wystarczy do tego, żeby system potrafił z&nbsp;niego skorzystać. Konieczne
+jest, aby font był ,,zarejestrowany'' w&nbsp;systemie. Rejestracja ta odbywa
+się przez zainstalowanie odpowiedniego pliku <code>.fd</code>
+w&nbsp;strukturze katalogów przeszukiwanych przez LaTeX-a. <p>
+
+Aby wydrukować dokumentację pakietu, należy skompilować plik
+<code>.dtx</code> (polecenie <code>latex&nbsp;plik.dtx</code>). Czasem
+niezbędne jest dwukrotne, a&nbsp;nawet trzykrotne uruchomienie tego
+polecenia, dzięki czemu dokumentacja będzie zawierała prawidłowe odsyłacze,
+spis treści itp. <p>
+
+Pliki <code>.dtx</code> i&nbsp;<code>.ins</code> nie są wykorzystywane
+w codziennej pracy. Po zainstalowaniu pakietu
+można je usunąć z&nbsp;systemu. <p>
+
+Polskie opisy wielu pakietów dostępne są
+w&nbsp;ramach <a href="./latex2e/latex2e.html">Wirtualnej
+Akademii TeX-owej</a>. Poszukiwanie potrzebnego pakietu może ułatwić
+<a href="./latex2e/macro/macro_t.html">
+zestawienie w&nbsp;układzie tematycznym</a>.
+
+<a name=P28b>
+<h3> Inne pliki tworzone przez LaTeX-a</h3>
+
+Wymienione poniżej pliki pomocnicze są tworzone przez LaTeX-a na żądanie
+użytkownika, tzn. tylko wtedy, gdy dokument zawiera takie opcjonalne elementy,
+jak: spisy treści, bibliografie i&nbsp;skorowidze. Przykładowo, plik
+<code>.toc</code> powstanie tylko wtedy, gdy dokument ma zawierać spis treści.
+
+<h4> Pliki .toc, .lot i&nbsp;.lof </h4>
+
+Powstałe w&nbsp;wyniku kompilacji dokumentu LaTeX-owego pliki
+z&nbsp;rozszerzeniami <code>.toc</code>,
+<code>.lot</code> oraz <code>.lof</code> zawierają spisy treści,
+tabel i&nbsp;rysunków.
+LaTeX przetwarza dokument strona po stronie, dlatego w&nbsp;pojedynczym
+przebiegu niemożliwe jest wstawienie spisu treści na początku
+dokumentu, ponieważ jego treść nie jest jeszcze znana. Podobnie ma
+się sprawa ze spisami tabel czy rysunków.
+Rozwiązanie tego problemu jest tyle proste, co skuteczne.
+Podczas pierwszej kompilacji do plików
+pomocniczych zapisywane są odpowiednie informacje, które są następnie
+wykorzystywane podczas drugiej kompilacji. Patrz też:
+ <a href="./latex2e/spisy/spis.html">
+Spisy w&nbsp;LaTeX-u</a>.
+<p>
+
+Podobna technika jest stosowana do wstawienia odsyłaczy.
+Informacje niezbędne do ich prawidłowego zdefiniowania są
+zapisywane do pliku z&nbsp;rozszerzeniem <code>.aux</code>.
+<p>
+
+<h4> Pliki .idx, .ind i&nbsp;.ist </h4>
+
+Plik z&nbsp;rozszerzeniem <code>.idx</code> zawiera hasła skorowidza.
+Hasła te powinny być następnie posortowane przez
+program <code>makeindex</code> albo <code>plmindex</code>.
+Drugi z&nbsp;tych programów, będący
+zmodyfikowaną wersją pierwszego, jest zdolny do tworzenia skorowidza
+zarówno według reguł angielskich, jak i&nbsp;polskich.
+Wynikiem działania programu
+<code>makeindex</code>/<code>plmindex</code> jest
+plik z&nbsp;rozszerzeniem <code>.ind</code>, który zawiera
+gotowy do przetworzenia przez LaTeX-a skorowidz.
+Postacią tworzonego skorowidza można sterować w&nbsp;ograniczony sposób
+za pomocą specjalnych instrukcji zapisanych w&nbsp;pliku
+<code>.ist</code> (<em>index style</em>).
+Dodatkowo powstający plik <code>.ilg</code> zawiera komunikaty pracy programu
+<code>makeindex</code>/<code>plmindex</code>.
+Patrz też
+<a href="./idx/index.html">Wszystko o&nbsp;indeksowaniu</a>.
+<p>
+
+<h4> Pliki .bib, .bbl i&nbsp;.bst </h4>
+
+Do przygotowywania spisów bibliograficznych służy program BibTeX. Jest to
+narzędzie przydatne dla osób piszących np. prace naukowe, które to prace,
+jak wiadomo, zawierają wiele odwołań do innych dokumentów. Informacja
+bibliograficzna jest przechowywana w&nbsp;pliku <code>.bib</code>. Każda
+pozycja jest oznaczona etykietą. W&nbsp;dokumencie LaTeX-owym zamiast pełnej
+treści odwołania wstawiamy etykietę, którą podczas kompilacji LaTeX zapisuje
+do pliku <code>.aux</code>. Na podstawie pliku <code>.aux</code> program
+BibTeX tworzy spis bibliograficzny, obejmujący oczywiście tylko te pozycje
+z&nbsp;pliku <code>.bib</code>, które były cytowane w&nbsp;dokumencie. Spis
+jest formatowany według specyfikacji zawartej w&nbsp;pliku <code>.bst</code>
+i&nbsp;zapisywany do pliku <code>.bbl</code>. Komunikaty programu BibTeX są
+zapisywane do pliku <code>.blg</code>. Dwa kolejne przetworzenia dokumentu
+powodują poprawne sformatowanie bibliografii i&nbsp;odwołań. Patrz też
+<a href="./prog/bibtex/bibtex.html">Bibliografia w&nbsp;LaTeX-u</a>.
+<p>
+
+<a name=extensions>
+<h2> Rozszerzone wersje programu TeX </h2>
+
+We współczesnych dystrybucjach oprócz programu <code>tex</code>
+dostępne są jego rozszerzone wersje:
+
+<ul>
+<li><b>pdfTeX</b> -- rozszerzenie TeX-a pozwalające tworzyć
+ bezpośrednio pliki w&nbsp;formacie <code>PDF</code>, w&nbsp;trybie pracy
+ tworzącym standardowe pliki <code>DVI</code> pdfTeX jest w&nbsp;pełni
+ zgodny z&nbsp;programem TeX; pdfTeX wraz z&nbsp;zestawem odpowiednich
+ makr pozwala tworzyć interaktywne dokumenty hipertekstowe
+ i&nbsp;atrakcyjne prezentacje; od 2004 roku pdfTeX jest rozwijany jako
+ pdfeTeX (patrz niżej); obszerne omówienie pdfTeX-a zawiera
+artykuł G.&nbsp;Sapijaszko:
+<a href="http://www.sapijaszko.net/pedeefy.pdf">Tworzenie dokumentów PDF
+ przy pomocy LaTeX-a</a> (plik PDF, ok. 1mb).
+<!-- <a href="../../guides/polish/pedeefy.pdf">Tworzenie dokumentów PDF
+ przy pomocy LaTeX-a</a>; -->
+<li><b>eTeX</b> -- TeX rozszerzony o&nbsp;szereg poleceń pierwotnych, posiada
+ m.in. tryb składu od prawej do lewej (dla m.in. arabskiego i&nbsp;hebrajskiego);
+ w&nbsp;trybie zgodności pracuje jak standardowy program TeX;
+<li><b>pdfeTeX</b> -- połączenie pdfTeX i&nbsp;e-TeX; w&nbsp;2004&nbsp;r. uzgodniono,
+ że pdfeTeX będzie głównym ,,motorem'' instalacji TeX-owych i&nbsp;będzie
+ wykorzystywany do generowania i&nbsp;pracy z&nbsp;większością formatów
+ (LaTeX, pdfLaTeX, ConTeXt, TeXinfo, MeX itp.), sposób generowania
+ formatu będzie decydował o&nbsp;domyślnym tworzeniu wynikowego pliku
+ <code>DVI</code> bądź <code>PDF</code>; od roku 2007 <code>pdftex</code>
+i&nbsp;<code>pdfetex</code> to ten sam program;
+<!-- <li><b>Omega</b> -- rozszerzenie TeX-a pracujące z&nbsp;fontami ze znakami
+ kodowanymi 16-bitowo (Unicode) i&nbsp;pozwalające na skład w&nbsp;różnych,
+ nawet b.&nbsp;egzotycznych językach. Projekt ten ostatnio nie jest rozwijany;
+<li><b>Alef</b> -- stabilna wersja Omegi zawierająca rozszerzenia eTeX; -->
+<li><b>XeTeX</b> -- intensywnie rozwijana wersja, pracująca w Unikodzie
+i&nbsp;korzystająca z&nbsp;fontów systemowych, także OpenType.
+</ul>
+
+<a name=P30>
+<h2> TDS </h2>
+
+TDS (ang. <em>TeX Directory Structure</em>) oznacza standardową strukturę
+katalogów systemu TeX. Współczesne instalacje TeX-a są w&nbsp;zdecydowanej
+większości zgodne z&nbsp;TDS. <p>
+
+W instalacji TeX-owej zgodnej z&nbsp;TDS wszystkie omówione wyżej składniki
+systemu <em>oprócz plików wykonywalnych</em> (i&nbsp;oczywiście oprócz plików
+tworzonych podczas pracy) mają swoje standardowe miejsce w katalogu, którego
+korzeniem jest katalog <code>texmf-dist</code>. Umiejscowienie tego katalogu
+w&nbsp;systemie plików jest zależne od lokalnej konfiguracji, np. w systemie
+Linux może to być <code>/usr/local/texlive/texmf-dist/</code>, a&nbsp;w&nbsp;systemie
+Windows np. <code>C:\texlive\texmf-dist\</code>. Warto tu podkreślić, że
+z&nbsp;zawartości katalogu <code>texmf-dist/</code> mogą korzystać różne systemy
+operacyjne, wystarczy, aby został on udostępniony w&nbsp;instalacji sieciowej
+lub zamontowany. Innymi słowy: zawartość <code>texmf-dist/</code> jest
+<em>niezależna</em> od platformy (komputera i&nbsp;systemu operacyjnego);
+katalog z&nbsp;taką samą zawartością można mieć np. w&nbsp;pracy na maszynie
+Sun z&nbsp;systemem Solaris i&nbsp;w&nbsp;domu na PC z&nbsp;Windows bądź Linux.
+Poniżej wymieniono najważniejsze podkatalogi drzewa <code>texmf-dist/</code>:
+<p>
+
+<dl>
+<dt>
+<code>texmf-dist/web2c/</code>
+ <dd>znajdują się tu m.in. pomocnicze pliki do generowania formatów dla
+programu TeX (pdfTeX itp.) i&nbsp;bazy
+MetaFonta i&nbsp;MetaPosta oraz <em>pliki konfiguracyjne</em> instalacji.
+<a name=P311>
+<dt> <code>texmf-dist/tex/</code>
+ <dd>podkatalogi tu zawarte są przeszukiwane przez program TeX, i&nbsp;tak
+ np. <code>generic/</code> zawiera biblioteki współużytkowane przez różne
+ formaty;
+ <code>latex/</code> zawiera biblioteki klas, stylów, plików
+ <code>.def</code> i&nbsp;<code>.fd</code> dla LaTeX-a.
+ Inne podkatalogi katalogu <code>tex/</code> zawierają biblioteki
+ przeznaczone dla innych formatów.
+<dt><code>texmf-dist/fonts/</code>
+ <dd>zawiera wszelkiego rodzaju pliki fontowe:
+ podkatalog <code>source/</code> to miejsce, w&nbsp;którym znajdują się
+ źródłowe pliki MetaFonta; <code>type1/</code> zawiera
+ fonty PostScriptowe (pliki <code>.pfa</code>
+ lub <code>.pfb</code>);
+ <code>tfm/</code> zawiera pliki <code>.tfm</code>;
+<code>enc/</code> pliki przekodowań fontów zaś <code>map/</code> pliki map
+fontowych.
+ Mogą też znajdować się tam inne katalogi,
+ np. <code>truetype/</code>, jeżeli instalacja
+ wykorzystuje fonty w&nbsp;formacie TrueType.
+<dt><code>texmf-dist/dvips/</code>
+ <dd>zawiera pliki konfiguracyjne i&nbsp;pomocnicze dla programu Dvips.
+</dl>
+
+Miejsce, w którym znajdują się pliki zawierające fonty bitmapowe
+w&nbsp;formacie PK, jest zależne od konkretnej platformy systemowej
+i&nbsp;dystrybucji. W&nbsp;systemach Unixowych pliki te są często generowane
+w&nbsp;katalogu udostępnionym do zapisu dla wszystkich użytkowników
+i&nbsp;kontrolowane przez demona <code>cron</code> (po upływie pewnego czasu
+są automatycznie usuwane). W&nbsp;instalacjach jednostanowiskowych pliki PK
+mogą być deponowane w&nbsp;katalogu <code>~/texmf/fonts/pk/</code>&nbsp;.
+<p>
+
+Wszystkie pliki programów znajdują się natomiast w&nbsp;osobnym katalogu,
+którego położenie jest zależne od konkretnej platformy
+i&nbsp;dystrybucji. Ponieważ jednak są one
+wszystkie <em>w&nbsp;jednym</em>
+miejscu ich odszukanie nie powinno stanowić problemu.
+<p>
+
+<!-- Szczegółowy opis TDS znajduje się w&nbsp;pliku
+<a href="../../english/tds/tds.html">tds.html</a>
+<p> -->
+
+<a name=web>
+<h2>Web2c</h2>
+
+Web2c jest systemem do generowania kompletnego środowiska TeX-owego
+dla różnorodnych platform, nie tylko Unixowych, ale także
+Windows. W&nbsp;oparciu o&nbsp;Web2c
+zbudowane były dystrybucje teTeX (Unix, Linux), W32TeX (Windows), a obecnie
+dystrybucja wieloplatformowa TeX Live.
+Więcej szczegółów zawarto w&nbsp;artykule
+<!-- <a href="./doc/poczatki/web2c.html">Web2c</a>, -->
+<a href="./poczatki/web2c.html">Web2c</a>,
+gdzie wymieniono też programy tworzone w&nbsp;tym środowisku. <p>
+
+[<a href=#CONT>Spis treści</a>]
+
+<P><hr></P>
+
+<a name=P3>
+<h1> Jak zacząć pracę z TeX-em </h1>
+
+[Część ta na razie zawiera tylko
+pobieżne omówienie implementacji TeX-a i&nbsp;generowanie formatów.]<br>
+
+<a name=P3A>
+<h2>Archiwa TeX-owe</h2>
+
+Oprogramowanie dla systemu TeX gromadzone jest
+na serwerach CTAN (<em>Comprehensive TeX Archive Network</em>)
+usytuowanych w&nbsp;<a href="ftp://ftp.dante.de/tex-archive/">Niemczech</a>,
+<a href="ftp://ftp.tex.ac.uk/tex-archive/">Anglii</a>
+i&nbsp;<a href="ftp://ftp.tug.org/tex-archive/">Danii</a>. Archiwa CTAN
+posiadają wiele kopii (<em>mirror</em>) na całym świecie, w&nbsp;Polsce
+pełna kopia dostępna jest na <a
+href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/">FTP GUST</a>, zaś
+prace polskich użytkowników gromadzone są
+w&nbsp;<a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/">Archiwum GUST</a>.
+Na serwerach CTAN i&nbsp;ich kopiach dostępne są implementacje
+dla większości obecnie używanych systemów operacyjnych, a&nbsp;także
+bogate archiwa makr, fontów i&nbsp;oprogramowania towarzyszącego.
+
+<a name=P3B>
+<h2>Generowanie formatów</h2>
+
+Generowanie formatu polega na uruchomieniu programu <code>tex</code>
+(lub pochodnego, np. <code>pdftex</code>)
+z&nbsp;parametrem <code>--ini</code> i&nbsp;przetworzeniu odpowiedniego
+pliku inicjującego. Plik taki zawiera najczęściej deklaracje wczytania
+pliku z&nbsp;makrami, wzorców przenoszenia wyrazów oraz ewentualne inne
+polecenia dla TeX-a, wymagane
+dla danego formatu. Dzięki takiemu podejściu możliwe było zbudowanie
+programów, które ułatwiają generowanie różnorodnych formatów. Programy takie
+nie tylko uruchamiają <code>tex</code>-a, ale też umieszczają wygenerowany
+plik w&nbsp;odpowiednim katalogu instalacji, tworzą polecenie uruchamiania
+TeX-a (lub jego odmian pdfTeX, eTeX, Omega) z&nbsp;danym formatem, wreszcie
+odświeżają bazę danych instalacji (co przyspiesza znajdywanie potrzebnych
+plików w&nbsp;codziennej pracy).<p>
+W&nbsp;przypadku formatu LaTeX (lub jego wersji pdflatex dla programu
+pdfTeX, tworzącego od razu pliki PDF) niezbędne jest określenie wymaganych
+w&nbsp;formacie wzorców przenoszenia wyrazów.
+W&nbsp;LaTeX&nbsp;2e zestaw reguł przenoszenia wyrazów jest
+deklarowany w&nbsp;pliku o&nbsp;nazwie <code>language.dat</code>,
+który znajduje się zwykle w&nbsp;podkatalogu
+<code>tex/generic/config/</code> lokalnej konfiguracji systemu
+TeX bądź głównego katalogu instalacji. Modyfikacja
+<code>language.dat</code> polega na usunięciu w&nbsp;tym pliku znaku
+`%' przed deklaracją potrzebnych wzorców (dla języka polskiego jest to plhyph.tex)
+i&nbsp;ewentualnym zablokowaniu takim znakiem
+niepożądanych deklaracji wzorców dzielenia wyrazów. Reasumując, dla
+formatu LaTeX (pdfLaTeX) należy najpierw wybrać potrzebne wzorce dzielenia wyrazów,
+a&nbsp;następnie uruchomić generowanie formatu.
+
+<dl>
+<dt>
+<strong>Dystrybucje oparte na
+<a href="./poczatki/web2c.html">Web2c</a>
+(obecnie TeX Live)</strong>
+</dt>
+<dd>
+Pliki formatów znajdują się w&nbsp;katalogu <code>texmf-var/web2c/</code>,
+dedykowanym na lokalne
+pliki danej instalacji. W&nbsp;podkatalogu <code>web2c/</code> znajduje
+się także plik konfiguracyjny <code>fmtutil.cnf</code> dla programu
+<code>fmtutil</code> automatyzującego generowanie formatów.
+Plik ten można modyfikować zgodnie z&nbsp;zawartymi w&nbsp;nim wskazówkami,
+co zwykle polega na odblokowaniu deklaracji interesującego nas formatu
+(usunięciu znaku komentarza #) bądź zablokowaniu deklaracji formatów
+niepożądanych, po czym, po zapisaniu pliku,
+uruchomienie programu: <code>fmtutil --all </code>
+wygeneruje wszystkie zadeklarowane formaty, <code>fmtutil --byfmt
+nazwa_formatu</code> wygeneruje dany format (<code>fmtutil --help</code>
+wyświetla dostępne opcje).
+<!-- W&nbsp;systemach Unix i&nbsp;Linux
+modyfikowanie <code>fmtutil.cnf</code> możliwe jest po uruchomieniu
+programu <code>texconfig</code> i&nbsp;wybraniu menu <code>Formats</code>.
+Modyfikacja pliku z&nbsp;deklaracjami wzorców
+przenoszenia wyrazów (dla LaTeX jest to <code>language.dat</code>)
+dostępna jest z&nbsp;kolei z&nbsp;menu <code>Hyphenation</code>.
+Po zakończonej edycji <code>texconfig</code> automatycznie uruchomi
+program <code>fmtutil</code> i&nbsp;wygeneruje format(y). -->
+Tyle teorii co dzieje się za kulisami. Obecnie w dystrybucji TeX Live
+cały proces generowania formatów został zautomatyzowany: po instalacji pakietu
+do obsługi danego języka aktualizowane są omówione wyżej pliki konfiguracyjne,
+po czym generowne są pliki formatów dla wszystkich dostępnych odmian-silników
+TeX-a.
+<p>
+</dd>
+<dt>
+<strong>MiKTeX</strong>
+</dt>
+<dd>
+W dystrybucji tej, od wersji 2.0, wprowadzono menu
+<code>MiKTeX Options</code>, uruchamiające program <code>mo.exe</code>
+(program można uruchomić także z&nbsp;wiersza poleceń). W&nbsp;podmenu
+<code>TeX Formats</code> można wybrać potrzebny format, po czym,
+po naciśnięciu przycisku <code>Build</code>, wygenerować go. Możliwe jest
+deklarowanie nowych formatów. Deklaracje
+formatów są przechowywane w&nbsp;pliku <code>miktex/config/formats.ini</code>
+lokalnego (bądź, przy jego braku, głównego) drzewa instalacji.
+Podobnie jak w&nbsp;dystrybucjach opartych
+na Web2c, generowanie formatu LaTeX wymaga uprzedniego zadeklarowania
+wymaganych wzorców przenoszenia wyrazów. Służy do tego podmenu
+<code>Languages</code> (patrz uwagi zawarte powyżej, dotyczące formatu
+LaTeX).
+<code>MiKTeX Options -- Formats</code> zawiera deklaracje dla polskich
+formatów <code>mex, pdfmex</code>.
+Pliki formatów umieszczane są w podkatalogu <code>miktex/fmt/</code>
+lokalnego drzewa instalacji (bądź, przy jego braku, głównego drzewa
+instalacji).
+</dd>
+</dl>
+
+<h3>Tworzenie formatów dla języka polskiego</h3>
+
+Zanim przedstawimy szczegóły dotyczące generowania formatów
+dla języka polskiego, zainteresowanych Czytelników zachęcamy
+do przeczytania artykułu o&nbsp;problemach związanych
+<!-- z&nbsp;<a href="http://www.mimuw.edu.pl/~wolinski/spw.html">kodowaniem -->
+z&nbsp;<a href="./poczatki/spw.html">kodowaniem
+polskich liter</a>.
+
+<p>
+<a href="./poczatki/mex.html">MeX</a>
+<!-- <a href="./doc/poczatki/mex.html">MeX</a> -->
+<p>
+<a href="./poczatki/latex-pl.html">(pdf)LaTeX i&nbsp;polski</a>
+<!-- <a href="./doc/poczatki/latex-pl.html">LaTeX i&nbsp;polski</a> -->
+<p>
+<a href="./poczatki/cont-pl.html">ConTeXt</a>
+<!-- <a href="./doc/poczatki/cont-pl.html">ConTeXt</a> -->
+<p>
+
+[<a href=#CONT>Spis treści</a>]
+
+<P><hr><P>
+
+<a name=P4>
+<h1> Podręczniki dla początkujących </h1>
+<ul>
+<!-- <li> <a href="../../guides/polish/gentl-pl.pdf"> -->
+<li><a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/doc/gentl-pl.pdf">
+Michael Doob: <em>Łagodne wprowadzenie do systemu TeX</em>
+(tł. Stanisław Wawrykiewicz)</a> -- samouczek dla użytkowników Plain TeX/MeX,
+ale przydatny także bardziej dociekliwym.<br>
+<li><a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/doc/lshort2e.pdf">
+<!-- <li><a href="ftp://ftp.gust.org.pl/CTAN/info/lshort/polish/lshort2e.pdf"> -->
+Tobias Oetiker: <em>Nie za krótkie wprowadzenie do systemu LaTeX2e</em>
+(tł. Janusz Gołdasz, Ryszard Kubiak, Tomasz Przechlewski)</a> -- całkiem
+zgrabne wprowadzenie dla niecierpliwych.
+</ul>
+
+<hr>
+<em>T. Przechlewski i&nbsp;S. Wawrykiewicz</em><br>
+Ostatnie zmiany: 15.05.2014.
+</body>
+</html>