1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
1001
1002
1003
1004
1005
1006
1007
1008
1009
1010
1011
1012
1013
1014
1015
1016
1017
1018
1019
1020
1021
1022
1023
1024
1025
1026
1027
1028
1029
1030
1031
1032
1033
1034
1035
1036
1037
1038
1039
1040
1041
1042
1043
1044
1045
1046
1047
1048
1049
1050
1051
1052
1053
1054
1055
1056
1057
1058
1059
1060
1061
1062
1063
1064
1065
1066
1067
1068
1069
1070
1071
1072
1073
1074
1075
1076
1077
1078
1079
1080
1081
1082
1083
1084
1085
1086
1087
1088
1089
1090
1091
1092
1093
1094
1095
1096
1097
1098
1099
1100
1101
1102
1103
1104
1105
1106
1107
1108
1109
1110
1111
1112
1113
1114
1115
1116
1117
1118
1119
1120
1121
1122
1123
1124
1125
1126
1127
1128
1129
1130
1131
1132
1133
1134
1135
1136
1137
1138
1139
1140
1141
1142
1143
1144
1145
1146
1147
1148
1149
1150
1151
1152
1153
1154
1155
1156
1157
1158
1159
1160
1161
1162
1163
1164
1165
1166
1167
1168
1169
1170
1171
1172
1173
1174
1175
1176
1177
1178
1179
1180
1181
1182
1183
1184
1185
1186
1187
1188
1189
1190
1191
1192
1193
1194
1195
1196
1197
1198
1199
1200
1201
1202
1203
1204
1205
1206
1207
1208
1209
1210
1211
1212
1213
1214
1215
1216
1217
1218
1219
1220
1221
1222
1223
1224
1225
1226
1227
1228
1229
1230
1231
1232
1233
1234
1235
1236
1237
1238
1239
1240
1241
1242
1243
1244
1245
1246
1247
1248
1249
1250
1251
1252
1253
1254
1255
1256
1257
1258
1259
1260
1261
1262
1263
1264
1265
1266
1267
1268
1269
1270
1271
1272
1273
1274
1275
1276
1277
1278
1279
1280
1281
1282
1283
1284
1285
1286
1287
1288
1289
1290
1291
1292
1293
1294
1295
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
1304
1305
1306
1307
1308
1309
1310
1311
1312
1313
1314
1315
1316
1317
1318
1319
1320
1321
1322
1323
1324
1325
1326
1327
1328
1329
1330
1331
1332
1333
1334
1335
1336
1337
1338
1339
1340
1341
1342
1343
1344
1345
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1353
1354
1355
1356
1357
1358
1359
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1368
1369
1370
1371
1372
1373
1374
1375
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
1395
1396
1397
1398
1399
1400
1401
1402
1403
1404
1405
1406
1407
1408
1409
1410
1411
1412
1413
1414
1415
1416
1417
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
1429
1430
1431
1432
1433
1434
1435
1436
1437
1438
1439
1440
1441
1442
1443
1444
1445
1446
1447
1448
1449
1450
1451
1452
1453
1454
1455
1456
1457
1458
1459
1460
1461
1462
1463
1464
1465
1466
1467
1468
1469
1470
1471
1472
1473
1474
1475
1476
1477
1478
1479
1480
1481
1482
1483
1484
1485
1486
1487
1488
1489
1490
1491
1492
1493
1494
1495
1496
1497
1498
1499
1500
1501
1502
1503
1504
1505
1506
1507
1508
1509
1510
1511
1512
1513
1514
1515
1516
1517
1518
1519
1520
1521
1522
1523
1524
1525
1526
1527
1528
1529
1530
1531
1532
1533
1534
1535
1536
1537
1538
1539
1540
1541
1542
1543
1544
1545
1546
1547
1548
1549
1550
1551
1552
1553
1554
1555
1556
1557
1558
1559
1560
1561
1562
1563
1564
1565
1566
1567
1568
1569
1570
1571
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
1581
1582
1583
1584
1585
1586
1587
1588
1589
1590
1591
1592
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
1600
1601
1602
1603
1604
1605
1606
1607
1608
1609
1610
1611
1612
1613
1614
1615
1616
1617
1618
1619
1620
1621
1622
1623
1624
1625
1626
1627
1628
1629
1630
1631
1632
1633
1634
1635
1636
1637
1638
1639
1640
1641
1642
1643
1644
1645
1646
1647
1648
1649
1650
1651
1652
1653
1654
1655
1656
1657
1658
1659
1660
1661
1662
1663
1664
1665
1666
1667
1668
1669
1670
1671
1672
1673
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1680
1681
1682
1683
1684
1685
1686
1687
1688
1689
1690
1691
1692
1693
1694
1695
1696
1697
1698
1699
1700
1701
1702
1703
1704
1705
1706
1707
1708
1709
1710
1711
1712
1713
1714
1715
1716
1717
1718
1719
1720
1721
1722
1723
1724
1725
1726
1727
1728
1729
1730
1731
1732
1733
1734
1735
1736
1737
1738
1739
1740
1741
1742
1743
1744
1745
1746
1747
1748
1749
1750
1751
1752
1753
1754
1755
1756
1757
1758
1759
1760
1761
1762
1763
1764
1765
1766
1767
1768
1769
1770
1771
1772
1773
1774
1775
1776
1777
1778
1779
1780
1781
1782
1783
1784
1785
1786
1787
1788
1789
1790
1791
1792
1793
1794
1795
1796
1797
1798
1799
1800
1801
1802
1803
1804
1805
1806
1807
1808
1809
1810
1811
1812
1813
1814
1815
1816
1817
1818
1819
1820
1821
1822
1823
1824
1825
1826
1827
1828
1829
1830
1831
1832
1833
1834
1835
1836
1837
1838
1839
1840
1841
1842
1843
1844
1845
1846
1847
1848
1849
1850
1851
1852
1853
1854
1855
1856
1857
1858
1859
1860
1861
1862
1863
1864
1865
1866
1867
1868
1869
1870
1871
1872
1873
1874
1875
1876
1877
1878
1879
1880
1881
1882
1883
1884
1885
1886
1887
1888
1889
1890
1891
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1904
1905
1906
1907
1908
1909
1910
1911
1912
1913
1914
1915
1916
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
2031
2032
2033
2034
2035
2036
2037
2038
2039
2040
2041
2042
2043
2044
2045
2046
2047
2048
2049
2050
2051
2052
2053
2054
2055
2056
2057
2058
2059
2060
2061
2062
2063
2064
2065
2066
2067
2068
2069
2070
2071
2072
2073
2074
2075
2076
2077
2078
2079
2080
2081
2082
2083
2084
2085
2086
2087
2088
2089
2090
2091
2092
2093
2094
2095
2096
2097
2098
2099
2100
2101
2102
2103
2104
2105
2106
2107
2108
2109
2110
2111
2112
2113
2114
2115
2116
2117
2118
2119
2120
2121
2122
2123
2124
2125
2126
2127
2128
2129
2130
2131
2132
2133
2134
2135
2136
2137
2138
2139
2140
2141
2142
2143
2144
2145
2146
2147
2148
2149
2150
2151
2152
2153
2154
2155
2156
2157
2158
2159
2160
2161
2162
2163
2164
2165
2166
2167
2168
2169
2170
2171
2172
2173
2174
2175
2176
2177
2178
2179
2180
2181
2182
2183
2184
2185
|
%%
%% This is file `cicero.ltd.tex',
%% generated with the docstrip utility.
%%
%% The original source files were:
%%
%% lipsum.dtx (with options: `cicero')
%%
%% This file is part of the package lipsum for use with LaTeX2e.
%%
%% Function: Access to 150 paragraphs of the well known Lorem Ipsum dummy text.
%%
%% This program may be distributed and/or modified under the
%% conditions of the LaTeX Project Public License, either version 1.3
%% of this license or (at your option) any later version.
%% The latest version of this license is in
%% http://www.latex-project.org/lppl.txt
%% and version 1.3 or later is part of all distributions of LaTeX
%% version 2005/12/01 or later.
%%
%% Please send error reports and suggestions for improvements to
%% Patrick Happel <patrick.happel@rub.de>
%%
%% Alternatively, use github:
%% https://github.com/patta42/lipsum
%%
\ProvidesFile{cicero.ltd.tex}[2019/01/02 v2.2 Text of Cicero's speech]
%%
%% This text was provided by github-user
%% svenper. See https://github.com/patta42/lipsum/issues/13
%%
\NewLipsumPar{Non eram nescius, Brute, cum, quae summis ingeniis exquisitaque
doctrina philosophi Graeco sermone tractavissent, ea Latinis litteris
mandaremus, fore ut hic noster labor in varias reprehensiones incurreret. Nam
quibusdam, et iis quidem non admodum indoctis, totum hoc displicet
philosophari. Quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed
tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur. Erunt
etiam, et ii quidem eruditi Graecis litteris, contemnentes Latinas, qui se
dicant in Graecis legendis operam malle consumere. Postremo aliquos futuros
suspicor, qui me ad alias litteras vocent, genus hoc scribendi, etsi sit
elegans, personae tamen et dignitatis esse negent.}
%{2}
\NewLipsumPar{Contra quos omnis dicendum breviter existimo. Quamquam
philosophiae quidem vituperatoribus satis responsum est eo libro, quo a nobis
philosophia defensa et collaudata est, cum esset accusata et vituperata ab
Hortensio. Qui liber cum et tibi probatus videretur et iis, quos ego posse
iudicare arbitrarer, plura suscepi veritus ne movere hominum studia viderer,
retinere non posse. Qui autem, si maxime hoc placeat, moderatius tamen id
volunt fieri, difficilem quandam temperantiam postulant in eo, quod semel
admissum coerceri reprimique non potest, ut propemodum iustioribus utamur
illis, qui omnino avocent a philosophia, quam his, qui rebus infinitis modum
constituant in reque eo meliore, quo maior sit, mediocritatem desiderent.}
%{3}
\NewLipsumPar{Sive enim ad sapientiam perveniri potest, non paranda nobis
solum ea, sed fruenda etiam [sapientia] est; sive hoc difficile est, tamen nec
modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi defatigatio
turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Etenim si delectamur,
cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Sin laboramus,
quis est, qui alienae modum statuat industriae? Nam ut Terentianus Chremes non
inhumanus, qui novum vicinum non vult \textquoteleft fodere aut arare aut
aliquid ferre denique\textquoteright\space\textendash\space non enim illum ab
industria, sed ab inliberali labore deterret \textendash, sic isti curiosi,
quos offendit noster minime nobis iniucundus labor.}
%{4}
\NewLipsumPar{Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta
dicunt contemnere. In quibus hoc primum est in quo admirer, cur in gravissimis
rebus non delectet eos sermo patrius, cum idem fabellas Latinas ad verbum e
Graecis expressas non inviti legant. Quis enim tam inimicus paene nomini
Romano est, qui Ennii Medeam aut Antiopam Pacuvii spernat aut reiciat, quod se
isdem Euripidis fabulis delectari dicat, Latinas litteras oderit?}
%{5}
\NewLipsumPar{Synephebos ego, inquit, potius Caecilii aut Andriam Terentii
quam utramque Menandri legam?}
%{6}
\NewLipsumPar{A quibus tantum dissentio, ut, cum Sophocles vel optime
scripserit Electram, tamen male conversam Atilii mihi legendam putem, de quo
Lucilius: \textquoteleft ferreum scriptorem\textquoteright, verum, opinor,
scriptorem tamen, ut legendus sit. Rudem enim esse omnino in nostris poetis
aut inertissimae segnitiae est aut fastidii delicatissimi. Mihi quidem nulli
satis eruditi videntur, quibus nostra ignota sunt. An \textquoteleft Utinam ne
in nemore\ldots\textquoteright\space nihilo minus legimus quam hoc idem
Graecum, quae autem de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt, haec
explicari non placebit Latine?}
%{7}
\NewLipsumPar{Quid? Si nos non interpretum fungimur munere, sed tuemur ea,
quae dicta sunt ab iis quos probamus, eisque nostrum iudicium et nostrum
scribendi ordinem adiungimus, quid habent, cur Graeca anteponant iis, quae et
splendide dicta sint neque sint conversa de Graecis? Nam si dicent ab illis
has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant,
quam legendi sunt. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Legimus
tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque
familiarem nostrum Posidonium. Quid? Theophrastus mediocriterne delectat, cum
tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Quid? Epicurei num desistunt de
isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum
scribere? Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione
compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur?}
%{8}
\NewLipsumPar{Quamquam, si plane sic verterem Platonem aut Aristotelem, ut
verterunt nostri poetae fabulas, male, credo, mererer de meis civibus, si ad
eorum cognitionem divina illa ingenia transferrem. Sed id neque feci adhuc nec
mihi tamen, ne faciam, interdictum puto. Locos quidem quosdam, si videbitur,
transferam, et maxime ab iis, quos modo nominavi, cum inciderit, ut id apte
fieri possit, ut ab Homero Ennius, Afranius a Menandro solet. Nec vero, ut
noster Lucilius, recusabo, quo minus omnes mea legant. Utinam esset ille
Persius, Scipio vero et Rutilius multo etiam magis, quorum ille iudicium
reformidans Tarentinis ait se et Consentinis et Siculis scribere. Facete is
quidem, sicut alia; sed neque tam docti tum erant, ad quorum iudicium
elaboraret, et sunt illius scripta leviora, ut urbanitas summa appareat,
doctrina mediocris.}
%{9}
\NewLipsumPar{Ego autem quem timeam lectorem, cum ad te ne Graecis quidem
cedentem in philosophia audeam scribere? Quamquam a te ipso id quidem facio
provocatus gratissimo mihi libro, quem ad me de virtute misisti. Sed ex eo
credo quibusdam usu venire; ut abhorreant a Latinis, quod inciderint in
inculta quaedam et horrida, de malis Graecis Latine scripta deterius. Quibus
ego assentior, dum modo de isdem rebus ne Graecos quidem legendos putent. Res
vero bonas verbis electis graviter ornateque dictas quis non legat? Nisi qui
se plane Graecum dici velit, ut a Scaevola est praetore salutatus Athenis
Albucius.}
%{10}
\NewLipsumPar{Quem quidem locum comit multa venustate et omni sale idem
Lucilius, apud quem praeclare Scaevola:}
%{11}
\NewLipsumPar{Graecum te, Albuci, quam Romanum atque Sabinum, municipem Ponti,
Tritani, centurionum, praeclarorum hominum ac primorum signiferumque, maluisti
dici. Graece ergo praetor Athenis, id quod maluisti, te, cum ad me accedis,
saluto: \textquoteleft[\ldots],\textquoteright\space inquam, \textquoteleft
Tite!\textquoteright\space lictores, turma omnis chorusque:
\textquoteleft[\ldots], Tite!\textquoteright\space hinc hostis mi Albucius,
hinc inimicus.}
%{12}
\NewLipsumPar{Sed iure Mucius. Ego autem mirari [satis] non queo unde hoc sit
tam insolens domesticarum rerum fastidium. Non est omnino hic docendi locus;
sed ita sentio et saepe disserui, Latinam linguam non modo non inopem, ut
vulgo putarent, sed locupletiorem etiam esse quam Graecam. Quando enim nobis,
vel dicam aut oratoribus bonis aut poetis, postea quidem quam fuit quem
imitarentur, ullus orationis vel copiosae vel elegantis ornatus defuit? Ego
vero, quoniam forensibus operis, laboribus, periculis non deseruisse mihi
videor praesidium, in quo a populo Romano locatus sum, debeo profecto,
quantumcumque possum, in eo quoque elaborare, ut sint opera, studio, labore
meo doctiores cives mei, nec cum istis tantopere pugnare, qui Graeca legere
malint, modo legant illa ipsa, ne simulent, et iis servire, qui vel utrisque
litteris uti velint vel, si suas habent, illas non magnopere desiderent.}
%{13}
\NewLipsumPar{Qui autem alia malunt scribi a nobis, aequi esse debent, quod et
scripta multa sunt, sic ut plura nemini e nostris, et scribentur fortasse
plura, si vita suppetet; et tamen, qui diligenter haec, quae de philosophia
litteris mandamus, legere assueverit, iudicabit nulla ad legendum his esse
potiora. Quid est enim in vita tantopere quaerendum quam cum omnia in
philosophia, tum id, quod his libris quaeritur, qui sit finis, quid extremum,
quid ultimum, quo sint omnia bene vivendi recteque faciendi consilia
referenda, quid sequatur natura ut summum ex rebus expetendis, quid fugiat ut
extremum malorum? Qua de re cum sit inter doctissimos summa dissensio, quis
alienum putet eius esse dignitatis, quam mihi quisque tribuat, quid in omni
munere vitae optimum et verissimum sit, exquirere?}
%{14}
\NewLipsumPar{An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter
principes civitatis, P. Scaevolam M\textquoteright.que Manilium, ab iisque M.
Brutus dissentiet \textendash\space quod et acutum genus est et ad usus civium
non inutile, nosque ea scripta reliquaque eiusdem generis et legimus libenter
et legemus \textendash, haec, quae vitam omnem continent, neglegentur? Nam, ut
sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quamquam id quidem licebit
iis existimare, qui legerint. Nos autem hanc omnem quaestionem de finibus
bonorum et malorum fere a nobis explicatam esse his litteris arbitramur, in
quibus, quantum potuimus, non modo quid nobis probaretur, sed etiam quid a
singulis philosophiae disciplinis diceretur, persecuti sumus.}
%{15}
\NewLipsumPar{Ut autem a facillimis ordiamur, prima veniat in medium Epicuri
ratio, quae plerisque notissima est. Quam a nobis sic intelleges eitam, ut ab
ipsis, qui eam disciplinam probant, non soleat accuratius explicari; verum
enim invenire volumus, non tamquam adversarium aliquem convincere. Accurate
autem quondam a L. Torquato, homine omni doctrina erudito, defensa est Epicuri
sententia de voluptate, a meque ei responsum, cum C. Triarius, in primis
gravis et doctus adolescens, ei disputationi interesset.}
%{16}
\NewLipsumPar{Nam cum ad me in Cumanum salutandi causa uterque venisset, pauca
primo inter nos de litteris, quarum summum erat in utroque studium, deinde
Torquatus: Quoniam nacti te, inquit, sumus aliquando otiosum, certe audiam,
quid sit, quod Epicurum nostrum non tu quidem oderis, ut fere faciunt, qui ab
eo dissentiunt, sed certe non probes, eum quem ego arbitror unum vidisse verum
maximisque erroribus animos hominum liberavisse et omnia tradidisse, quae
pertinerent ad bene beateque vivendum. Sed existimo te, sicut nostrum
Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti
orationis ornamenta neglexerit. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea,
quae senserit ille, tibi non vera videantur.}
%{17}
\NewLipsumPar{Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Oratio me istius
philosophi non offendit; nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit
plane, quod intellegam; et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non
asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Re mihi non aeque satisfacit,
et quidem locis pluribus. Sed quot homines, tot sententiae; falli igitur
possumus.}
%{18}
\NewLipsumPar{Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Te enim iudicem
aequum puto, modo quae dicat ille bene noris.}
%{19}
\NewLipsumPar{Nisi mihi Phaedrum, inquam, tu mentitum aut Zenonem putas,
quorum utrumque audivi, cum mihi nihil sane praeter sedulitatem probarent,
omnes mihi Epicuri sententiae satis notae sunt. Atque eos, quos nominavi, cum
Attico nostro frequenter audivi, cum miraretur ille quidem utrumque, Phaedrum
autem etiam amaret, cotidieque inter nos ea, quae audiebamus, conferebamus,
neque erat umquam controversia, quid ego intellegerem, sed quid probarem.}
%{20}
\NewLipsumPar{Quid igitur est? Inquit; audire enim cupio, quid non probes.
Principio, inquam, in physicis, quibus maxime gloriatur, primum totus est
alienus. Democritea dicit perpauca mutans, sed ita, ut ea, quae corrigere
vult, mihi quidem depravare videatur. Ille atomos quas appellat, id est
corpora individua propter soliditatem, censet in infinito inani, in quo nihil
nec summum nec infimum nec medium nec ultimum nec extremum sit, ita ferri, ut
concursionibus inter se cohaerescant, ex quo efficiantur ea, quae sint quaeque
cernantur, omnia, eumque motum atomorum nullo a principio, sed ex aeterno
tempore intellegi convenire.}
%{21}
\NewLipsumPar{Epicurus autem, in quibus sequitur Democritum, non fere labitur.
Quamquam utriusque cum multa non probo, tum illud in primis, quod, cum in
rerum natura duo quaerenda sint, unum, quae materia sit, ex qua quaeque res
efficiatur, alterum, quae vis sit, quae quidque efficiat, de materia
disseruerunt, vim et causam efficiendi reliquerunt. Sed hoc commune vitium,
illae Epicuri propriae ruinae: censet enim eadem illa individua et solida
corpora ferri deorsum suo pondere ad lineam, hunc naturalem esse omnium
corporum motum.}
%{22}
\NewLipsumPar{Deinde ibidem homo acutus, cum illud ocurreret, si omnia deorsus
e regione ferrentur et, ut dixi, ad lineam, numquam fore ut atomus altera
alteram posset attingere itaque ** attulit rem commenticiam: declinare dixit
atomum perpaulum, quo nihil posset fieri minus; ita effici complexiones et
copulationes et adhaesiones atomorum inter se, ex quo efficeretur mundus
omnesque partes mundi, quaeque in eo essent. Quae cum tota res (est) ficta
pueriliter, tum ne efficit [quidem], quod vult. Nam et ipsa declinatio ad
libidinem fingitur \textendash\space ait enim declinare atomum sine causa; quo
nihil turpius physico, quam fieri quicquam sine causa dicere,
\textendash\space et illum motum naturalem omnium ponderum, ut ipse
constituit, e regione inferiorem locum petentium sine causa eripuit atomis nec
tamen id, cuius causa haec finxerat, assecutus est.}
%{23}
\NewLipsumPar{Nam si omnes atomi declinabunt, nullae umquam cohaerescent, sive
aliae declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur, primum erit hoc quasi,
provincias atomis dare, quae recte, quae oblique ferantur, deinde eadem illa
atomorum, in quo etiam Democritus haeret, turbulenta concursio hunc mundi
ornatum efficere non poterit. Ne illud quidem physici, credere aliquid esse
minimum, quod profecto numquam putavisset, si a Polyaeno, familiari suo,
geometrica discere maluisset quam illum etiam ipsum dedocere. Sol Democrito
magnus videtur, quippe homini erudito in geometriaque perfecto, huic pedalis
fortasse; tantum enim esse censet, quantus videtur, vel paulo aut maiorem aut
minorem.}
%{24}
\NewLipsumPar{Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota
Democriti, atomi, inane, imagines, quae [\ldots] nominant, quorum incursione
non solum videamus, sed etiam cogitemus; infinitio ipsa, quam [\ldots] vocant,
tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant
cotidie. Quae etsi mihi nullo modo probantur, tamen Democritum laudatum a
ceteris ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum.}
%{25}
\NewLipsumPar{Iam in altera philosophiae parte. Quae est quaerendi ac
disserendi, quae [\ldots] dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur,
inermis ac nudus est. Tollit definitiones, nihil de dividendo ac partiendo
docet, non quo modo efficiatur concludaturque ratio tradit, non qua via
captiosa solvantur ambigua distinguantur ostendit; iudicia rerum in sensibus
ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero probatum sit, sublatum esse omne
iudicium veri et falsi putat.}
%{26}
\NewLipsumPar{Confirmat autem illud vel maxime, quod ipsa natura, ut ait ille,
sciscat et probet, id est voluptatem et dolorem. Ad haec et quae sequamur et
quae fugiamus refert omnia. Quod quamquam Aristippi est a Cyrenaicisque melius
liberiusque defenditur, tamen eius modi esse iudico, ut nihil homine videatur
indignius. Ad maiora enim quaedam nos natura genuit et conformavit, ut mihi
quidem videtur. Ac fieri potest, ut errem, sed ita prorsus existimo, neque eum
Torquatum, qui hoc primus cognomen invenerit, aut torquem illum hosti
detraxisse, ut aliquam ex eo perciperet corpore voluptatem, aut cum Latinis
tertio consulatu conflixisse apud Veserim propter voluptatem; quod vero securi
percussit filium, privavisse se etiam videtur multis voluptatibus, cum ipsi
naturae patrioque amori praetulerit ius maiestatis atque imperii.}
%{27}
\NewLipsumPar{Quid? T. Torquatus, is qui consul cum Cn.\ Octavio fuit, cum
illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Silano
emancipaverat, ut eum Macedonum legatis accusantibus, quod pecunias praetorem
in provincia cepisse arguerent, causam apud se dicere iuberet reque ex utraque
parte audita pronuntiaret eum non talem videri fuisse in imperio, quales eius
maiores fuissent, et in conspectum suum venire vetuit, numquid tibi videtur de
voluptatibus suis cogitavisse?}
%{28}
\NewLipsumPar{Sed ut omittam pericula, labores, dolorem etiam, quem optimus
quisque pro patria et pro suis suscipit, ut non modo nullam captet, sed etiam
praetereat omnes voluptates, dolores denique quosvis suscipere malit quam
deserere ullam officii partem, ad ea, quae hoc non minus declarant, sed
videntur leviora, veniamus.}
%{29}
\NewLipsumPar{Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae
cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria
voluptatis affert? Nec mihi illud dixeris: \textquoteleft Haec enim ipsa mihi
sunt voluptati, et erant illa Torquatis.\textquoteright\space Numquam hoc ita
defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid
aut ista didicisset. Et quod quaeritur saepe, cur tam multi sint Epicurei,
sunt aliae quoque causae, sed multitudinem haec maxime allicit, quod ita
putant dici ab illo, recta et honesta quae sint, ea facere ipsa per se
laetitiam, id est voluptatem. Homines optimi non intellegunt totam rationem
everti, si ita res se habeat. Nam si concederetur, etiamsi ad corpus nihil
referatur, ista sua sponte et per se esse iucunda, per se esset et virtus et
cognitio rerum, quod minime ille vult expetenda.}
%{30}
\NewLipsumPar{Haec igitur Epicuri non probo, inquam. De cetero vellem equidem
aut ipse doctrinis fuisset instructior \textendash\space est enim, quod tibi
ita videri necesse est, non satis politus iis artibus, quas qui tenent,
eruditi appellantur \textendash\space aut ne deterruisset alios a studiis.
Quamquam te quidem video minime esse deterritum.}
%{31}
\NewLipsumPar{Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse
loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum
paene e philosophorum choro sustulisti. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo
modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Aliena dixit in physicis nec ea
ipsa, quae tibi probarentur; si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit.
Disserendi artem nullam habuit. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in
eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; nam ante Aristippus, et ille
melius. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse.}
%{32}
\NewLipsumPar{Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid
non probes eius, a quo dissentias. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si
probarem, quae ille diceret? Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Quam
ob rem dissentientium inter se reprehensiones non sunt vituperandae,
maledicta, contumeliae, tum iracundiae, contentiones concertationesque in
disputando pertinaces indignae philosophia mihi videri solent.}
%{33}
\NewLipsumPar{Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; neque enim disputari
sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.
Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te
audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Utrum igitur percurri omnem
Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen
est? Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Sic faciam igitur, inquit: unam
rem explicabo, eamque maximam, de physicis alias, et quidem tibi et
declinationem istam atomorum et magnitudinem solis probabo et Democriti errata
ab Epicuro reprehensa et correcta permulta. Nunc dicam de voluptate, nihil
scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam.}
%{34}
\NewLipsumPar{Certe, inquam, pertinax non ero tibique, si mihi probabis ea,
quae dices, libenter assentiar. Probabo, inquit, modo ista sis aequitate, quam
ostendis. Sed uti oratione perpetua malo quam interrogare aut interrogari. Ut
placet, inquam. Tum dicere exorsus est. Primum igitur, inquit, sic agam, ut
ipsi auctori huius disciplinae placet: constituam, quid et quale sit id, de
quo quaerimus, non quo ignorare vos arbitrer, sed ut ratione et via procedat
oratio. Quaerimus igitur, quid sit extremum et ultimum bonorum, quod omnium
philosophorum sententia tale debet esse, ut ad id omnia referri oporteat,
ipsum autem nusquam. Hoc Epicurus in voluptate ponit, quod summum bonum esse
vult, summumque malum dolorem, idque instituit docere sic:}
%{35}
\NewLipsumPar{Omne animal, simul atque natum sit, voluptatem appetere eaque
gaudere ut summo bono, dolorem aspernari ut summum malum et, quantum possit, a
se repellere, idque facere nondum depravatum ipsa natura incorrupte atque
integre iudicante. Itaque negat opus esse ratione neque disputatione, quam ob
rem voluptas expetenda, fugiendus dolor sit. Sentiri haec putat, ut calere
ignem, nivem esse albam, dulce mel. Quorum nihil oportere exquisitis
rationibus confirmare, tantum satis esse admonere. Interesse enim inter
argumentum conclusionemque rationis et inter mediocrem animadversionem atque
admonitionem. Altera occulta quaedam et quasi involuta aperiri, altera prompta
et aperta iudicari. Etenim quoniam detractis de homine sensibus reliqui nihil
est, necesse est, quid aut ad naturam aut contra sit, a natura ipsa iudicari.
Ea quid percipit aut quid iudicat, quo aut petat aut fugiat aliquid, praeter
voluptatem et dolorem?}
%{36}
\NewLipsumPar{Sunt autem quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere
et negent satis esse, quid bonum sit aut quid malum, sensu iudicari, sed animo
etiam ac ratione intellegi posse et voluptatem ipsam per se esse expetendam et
dolorem ipsum per se esse fugiendum. Itaque aiunt hanc quasi naturalem atque
insitam in animis nostris inesse notionem, ut alterum esse appetendum, alterum
aspernandum sentiamus. Alii autem, quibus ego assentior, cum a philosophis
compluribus permulta dicantur, cur nec voluptas in bonis sit numeranda nec in
malis dolor, non existimant oportere nimium nos causae confidere, sed et
argumentandum et accurate disserendum et rationibus conquisitis de voluptate
et dolore disputandum putant.}
%{37}
\NewLipsumPar{Sed ut perspiciatis, unde omnis iste natus error sit voluptatem
accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam eaque ipsa, quae ab illo
inventore veritatis et quasi architecto beatae vitae dicta sunt, explicabo.
Nemo enim ipsam voluptatem, quia voluptas sit, aspernatur aut odit aut fugit,
sed quia consequuntur magni dolores eos, qui ratione voluptatem sequi
nesciunt, neque porro quisquam est, qui dolorem ipsum, quia dolor sit, amet,
consectetur, adipisci velit, sed quia non numquam eius modi tempora incidunt,
ut labore et dolore magnam aliquam quaerat voluptatem. Ut enim ad minima
veniam, quis nostrum exercitationem ullam corporis suscipit laboriosam, nisi
ut aliquid ex ea commodi consequatur? Quis autem vel eum iure reprehenderit,
qui in ea voluptate velit esse, quam nihil molestiae consequatur, vel illum,
qui dolorem eum fugiat, quo voluptas nulla pariatur?}
%{38}
\NewLipsumPar{At vero eos et accusamus et iusto odio dignissimos ducimus, qui
blanditiis praesentium voluptatum deleniti atque corrupti, quos dolores et
quas molestias excepturi sint, obcaecati cupiditate non provident, similique
sunt in culpa, qui officia deserunt mollitia animi, id est laborum et dolorum
fuga. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Nam libero
tempore, cum soluta nobis est eligendi optio, cumque nihil impedit, quo minus
id, quod maxime placeat, facere possimus, omnis voluptas assumenda est, omnis
dolor repellendus. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut
rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et
molestiae non recusandae. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus,
ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis
doloribus asperiores repellat.}
%{39}
\NewLipsumPar{Hanc ego cum teneam sententiam, quid est cur verear, ne ad eam
non possim accommodare Torquatos nostros? Quos tu paulo ante cum memoriter,
tum etiam erga nos amice et benivole collegisti, nec me tamen laudandis
maioribus meis corrupisti nec segniorem ad respondendum reddidisti. Quorum
facta quem ad modum, quaeso, interpretaris? Sicine eos censes aut in armatum
hostem impetum fecisse aut in liberos atque in sanguinem suum tam crudelis
fuisse, nihil ut de utilitatibus, nihil ut de commodis suis cogitarent? At id
ne ferae quidem faciunt, ut ita ruant itaque turbent, ut earum motus et
impetus quo pertineant non intellegamus, tu tam egregios viros censes tantas
res gessisse sine causa?}
%{40}
\NewLipsumPar{Quae fuerit causa, mox videro; interea hoc tenebo, si ob aliquam
causam ista, quae sine dubio praeclara sunt, fecerint, virtutem iis per se
ipsam causam non fuisse. \textendash\space Torquem detraxit hosti.
\textendash\space Et quidem se texit, ne interiret. \textendash\space At
magnum periculum adiit. \textendash\space In oculis quidem exercitus.
\textendash\space Quid ex eo est consecutus? \textendash\space Laudem et
caritatem, quae sunt vitae sine metu degendae praesidia firmissima.
\textendash\space Filium morte multavit. \textendash\space Si sine causa,
nollem me ab eo ortum, tam inportuno tamque crudeli; sin, ut dolore suo
sanciret militaris imperii disciplinam exercitumque in gravissimo bello
animadversionis metu contineret, saluti prospexit civium, qua intellegebat
contineri suam. Atque haec ratio late patet.}
%{41}
\NewLipsumPar{In quo enim maxime consuevit iactare vestra se oratio, tua
praesertim, qui studiose antiqua persequeris, claris et fortibus viris
commemorandis eorumque factis non emolumento aliquo, sed ipsius honestatis
decore laudandis, id totum evertitur eo delectu rerum, quem modo dixi,
constituto, ut aut voluptates omittantur maiorum voluptatum adipiscendarum
causa aut dolores suscipiantur maiorum dolorum effugiendorum gratia.}
%{42}
\NewLipsumPar{Sed de clarorum hominum factis illustribus et gloriosis satis
hoc loco dictum sit. Erit enim iam de omnium virtutum cursu ad voluptatem
proprius disserendi locus. Nunc autem explicabo, voluptas ipsa quae qualisque
sit, ut tollatur error omnis imperitorum intellegaturque ea, quae voluptaria,
delicata, mollis habeatur disciplina, quam gravis, quam continens, quam severa
sit. Non enim hanc solam sequimur, quae suavitate aliqua naturam ipsam movet
et cum iucunditate quadam percipitur sensibus, sed maximam voluptatem illam
habemus, quae percipitur omni dolore detracto, nam quoniam, cum privamur
dolore, ipsa liberatione et vacuitate omnis molestiae gaudemus, omne autem id,
quo gaudemus, voluptas est, ut omne, quo offendimur, dolor, doloris omnis
privatio recte nominata est voluptas. Ut enim, cum cibo et potione fames
sitisque depulsa est, ipsa detractio molestiae consecutionem affert
voluptatis, sic in omni re doloris amotio successionem efficit voluptatis.}
%{43}
\NewLipsumPar{Itaque non placuit Epicuro medium esse quiddam inter dolorem et
voluptatem; illud enim ipsum, quod quibusdam medium videretur, cum omni dolore
careret, non modo voluptatem esse, verum etiam summam voluptatem. Quisquis
enim sentit, quem ad modum sit affectus, eum necesse est aut in voluptate esse
aut in dolore. Omnis autem privatione doloris putat Epicurus terminari summam
voluptatem, ut postea variari voluptas distinguique possit, augeri
amplificarique non possit.}
%{44}
\NewLipsumPar{At etiam Athenis, ut e patre audiebam facete et urbane Stoicos
irridente, statua est in Ceramico Chrysippi sedentis porrecta manu, quae manus
significet illum in hae esse rogatiuncula delectatum: \textquoteleft
Numquidnam manus tua sic affecta, quem ad modum affecta nunc est,
desiderat?\textquoteright\space \textendash\space Nihil sane.
\textendash\space\textquoteleft At, si voluptas esset bonum,
desideraret.\textquoteright\space\textendash\space Ita credo.
\textendash\space\textquoteleft Non est igitur voluptas
bonum.\textquoteright\space Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si
loqui posset. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad
Epicurum. Nam si ea sola voluptas esset, quae quasi titillaret sensus, ut ita
dicam, et ad eos cum suavitate afflueret et illaberetur, nec manus esse
contenta posset nec ulla pars vacuitate doloris sine iucundo motu voluptatis.
Sin autem summa voluptas est, ut Epicuro placet, nihil dolere, primum tibi
recte, Chrysippe, concessum est nihil desiderare manum, cum ita esset affecta,
secundum non recte, si voluptas esset bonum, fuisse desideraturam. Idcirco
enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.}
%{45}
\NewLipsumPar{Extremum autem esse bonorum voluptatem ex hoc facillime perspici
potest: Constituamus aliquem magnis, multis, perpetuis fruentem et animo et
corpore voluptatibus nullo dolore nec impediente nec inpendente, quem tandem
hoc statu praestabiliorem aut magis expetendum possimus dicere? Inesse enim
necesse est in eo, qui ita sit affectus, et firmitatem animi nec mortem nec
dolorem timentis, quod mors sensu careat, dolor in longinquitate levis, in
gravitate brevis soleat esse, ut eius magnitudinem celeritas, diuturnitatem
allevatio consoletur.}
%{46}
\NewLipsumPar{Ad ea cum accedit, ut neque divinum numen horreat nec
praeteritas voluptates effluere patiatur earumque assidua recordatione
laetetur, quid est, quod huc possit, quod melius sit, accedere? Statue contra
aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, quanti in hominem maximi
cadere possunt, nulla spe proposita fore levius aliquando, nulla praeterea
neque praesenti nec expectata voluptate, quid eo miserius dici aut fingi
potest? Quodsi vita doloribus referta maxime fugienda est, summum profecto
malum est vivere cum dolore, cui sententiae consentaneum est ultimum esse
bonorum eum voluptate vivere. Nec enim habet nostra mens quicquam, ubi
consistat tamquam in extremo, omnesque et metus et aegritudines ad dolorem
referuntur, nec praeterea est res ulla, quae sua natura aut sollicitare possit
aut angere.}
%{47}
\NewLipsumPar{Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum
initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quod cum ita sit,
perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate
vivatur. Quoniam autem id est vel summum bonorum vel ultimum vel extremum
\textendash\space quod Graeci [\ldots] nominant \textendash, quod ipsum nullam
ad aliam rem, ad id autem res referuntur omnes, fatendum est summum esse bonum
iucunde vivere.}
%{48}
\NewLipsumPar{Id qui in una virtute ponunt et splendore nominis capti quid
natura postulet non intellegunt, errore maximo, si Epicurum audire voluerint,
liberabuntur: istae enim vestrae eximiae pulchraeque virtutes nisi voluptatem
efficerent, quis eas aut laudabilis aut expetendas arbitraretur? Ut enim
medicorum scientiam non ipsius artis, sed bonae valetudinis causa probamus, et
gubernatoris ars, quia bene navigandi rationem habet, utilitate, non arte
laudatur, sic sapientia, quae ars vivendi putanda est, non expeteretur, si
nihil efficeret; nunc expetitur, quod est tamquam artifex conquirendae et
comparandae voluptatis \textendash}
%{49}
\NewLipsumPar{Quam autem ego dicam voluptatem, iam videtis, ne invidia verbi
labefactetur oratio mea \textendash. Nam cum ignoratione rerum bonarum et
malarum maxime hominum vita vexetur, ob eumque errorem et voluptatibus maximis
saepe priventur et durissimis animi doloribus torqueantur, sapientia est
adhibenda, quae et terroribus cupiditatibusque detractis et omnium falsarum
opinionum temeritate derepta certissimam se nobis ducem praebeat ad
voluptatem. Sapientia enim est una, quae maestitiam pellat ex animis, quae nos
exhorrescere metu non sinat. Qua praeceptrice in tranquillitate vivi potest
omnium cupiditatum ardore restincto. Cupiditates enim sunt insatiabiles, quae
non modo singulos homines, sed universas familias evertunt, totam etiam
labefactant saepe rem publicam.}
%{50}
\NewLipsumPar{Ex cupiditatibus odia, discidia, discordiae, seditiones, bella
nascuntur, nec eae se foris solum iactant nec tantum in alios caeco impetu
incurrunt, sed intus etiam in animis inclusae inter se dissident atque
discordant, ex quo vitam amarissimam necesse est effici, ut sapiens solum
amputata circumcisaque inanitate omni et errore naturae finibus contentus sine
aegritudine possit et sine metu vivere.}
%{51}
\NewLipsumPar{Quae est enim aut utilior aut ad bene vivendum aptior partitio
quam illa, qua est usus Epicurus? Qui unum genus posuit earum cupiditatum,
quae essent et naturales et necessariae, alterum, quae naturales essent nec
tamen necessariae, tertium, quae nec naturales nec necessariae. Quarum ea
ratio est, ut necessariae nec opera multa nec impensa expleantur; ne naturales
quidem multa desiderant, propterea quod ipsa natura divitias, quibus contenta
sit, et parabilis et terminatas habet; inanium autem cupiditatum nec modus
ullus nec finis inveniri potest.}
%{52}
\NewLipsumPar{Quodsi vitam omnem perturbari videmus errore et inscientia,
sapientiamque esse solam, quae nos a libidinum impetu et a formidinum terrore
vindicet et ipsius fortunae modice ferre doceat iniurias et omnis monstret
vias, quae ad quietem et ad tranquillitatem ferant, quid est cur dubitemus
dicere et sapientiam propter voluptates expetendam et insipientiam propter
molestias esse fugiendam?}
%{53}
\NewLipsumPar{Eademque ratione ne temperantiam quidem propter se expetendam
esse dicemus, sed quia pacem animis afferat et eos quasi concordia quadam
placet ac leniat. Temperantia est enim, quae in rebus aut expetendis aut
fugiendis ut rationem sequamur monet. Nec enim satis est iudicare quid
faciendum non faciendumve sit, sed stare etiam oportet in eo, quod sit
iudicatum. Plerique autem, quod tenere atque servare id, quod ipsi statuerunt,
non possunt, victi et debilitati obiecta specie voluptatis tradunt se
libidinibus constringendos nec quid eventurum sit provident ob eamque causam
propter voluptatem et parvam et non necessariam et quae vel aliter pararetur
et qua etiam carere possent sine dolore tum in morbos gravis, tum in damna,
tum in dedecora incurrunt, saepe etiam legum iudiciorumque poenis obligantur.}
%{54}
\NewLipsumPar{Qui autem ita frui volunt voluptatibus, ut nulli propter eas
consequantur dolores, et qui suum iudicium retinent, ne voluptate victi
faciant id, quod sentiant non esse faciendum, ii voluptatem maximam
adipiscuntur praetermittenda voluptate. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur,
ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Ex quo intellegitur nec
intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia
voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur.}
%{55}
\NewLipsumPar{Eadem fortitudinis ratio reperietur. Nam neque laborum
perfunctio neque perpessio dolorum per se ipsa allicit nec patientia nec
assiduitas nec vigiliae nec ea ipsa, quae laudatur, industria, ne fortitudo
quidem, sed ista sequimur, ut sine cura metuque vivamus animumque et corpus,
quantum efficere possimus, molestia liberemus. Ut enim mortis metu omnis
quietae vitae status perturbatur, et ut succumbere doloribus eosque humili
animo inbecilloque ferre miserum est, ob eamque debilitatem animi multi
parentes, multi amicos, non nulli patriam, plerique autem se ipsos penitus
perdiderunt, sic robustus animus et excelsus omni est liber cura et angore,
cum et mortem contemnit, qua qui affecti sunt in eadem causa sunt, qua ante
quam nati, et ad dolores ita paratus est, ut meminerit maximos morte finiri,
parvos multa habere intervalla requietis, mediocrium nos esse dominos, ut, si
tolerabiles sint, feramus, si minus, animo aequo e vita, cum ea non placeat,
tamquam e theatro exeamus. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem
ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed
illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem.}
%{56}
\NewLipsumPar{Iustitia restat, ut de omni virtute sit dictum. Sed similia fere
dici possunt. Ut enim sapientiam, temperantiam, fortitudinem copulatas esse
docui cum voluptate, ut ab ea nullo modo nec divelli nec distrahi possint, sic
de iustitia iudicandum est, quae non modo numquam nocet cuiquam, sed contra
semper afficit cum vi sua atque natura, quod tranquillat animos, tum spe nihil
earum rerum defuturum, quas natura non depravata desiderat. [et] quem ad modum
temeritas et libido et ignavia semper animum excruciant et semper sollicitant
turbulentaeque sunt, sic [inprobitas si] cuius in mente consedit, hoc ipso,
quod adest, turbulenta est; si vero molita quippiam est, quamvis occulte
fecerit, numquam tamen id confidet fore semper occultum. Plerumque improborum
facta primo suspicio insequitur, dein sermo atque fama, tum accusator, tum
iudex;}
%{57}
\NewLipsumPar{Multi etiam, ut te consule, ipsi se indicaverunt. Quodsi qui
satis sibi contra hominum conscientiam saepti esse et muniti videntur, deorum
tamen horrent easque ipsas sollicitudines, quibus eorum animi noctesque
diesque exeduntur, a diis inmortalibus supplicii causa importari putant. Quae
autem tanta ex improbis factis ad minuendas vitae molestias accessio potest
fieri, quanta ad augendas, cum conscientia factorum, tum poena legum odioque
civium? Et tamen in quibusdam neque pecuniae modus est neque honoris neque
imperii nec libidinum nec epularum nec reliquarum cupiditatum, quas nulla
praeda umquam improbe parta minuit, [sed] potius inflammat, ut coercendi magis
quam dedocendi esse videantur.}
%{58}
\NewLipsumPar{Invitat igitur vera ratio bene sanos ad iustitiam, aequitatem,
fidem, neque homini infanti aut inpotenti iniuste facta conducunt, qui nec
facile efficere possit, quod conetur, nec optinere, si effecerit, et opes vel
fortunae vel ingenii liberalitati magis conveniunt, qua qui utuntur,
benivolentiam sibi conciliant et, quod aptissimum est ad quiete vivendum,
caritatem, praesertim cum omnino nulla sit causa peccandi.}
%{59}
\NewLipsumPar{Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur
sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nihil enim
desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam in iis
rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Itaque ne iustitiam quidem recte
quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum
afferat. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam
et voluptatem pleniorem efficit. Itaque non ob ea solum incommoda, quae
eveniunt inprobis, fugiendam inprobitatem putamus, sed multo etiam magis,
quod, cuius in animo versatur, numquam sinit eum respirare, numquam
adquiescere.}
%{60}
\NewLipsumPar{Quodsi ne ipsarum quidem virtutum laus, in qua maxime ceterorum
philosophorum exultat oratio, reperire exitum potest, nisi derigatur ad
voluptatem, voluptas autem est sola, quae nos vocet ad se et alliciat suapte
natura, non potest esse dubium, quin id sit summum atque extremum bonorum
omnium, beateque vivere nihil aliud sit nisi cum voluptate vivere.}
%{61}
\NewLipsumPar{Huic certae stabilique sententiae quae sint coniuncta explicabo
brevi. Nullus in ipsis error est finibus bonorum et malorum, id est in
voluptate aut in dolore, sed in his rebus peccant, cum e quibus haec
efficiantur ignorant. Animi autem voluptates et dolores nasci fatemur e
corporis voluptatibus et doloribus \textendash\space itaque concedo, quod modo
dicebas, cadere causa, si qui e nostris aliter existimant, quos quidem video
esse multos, sed imperitos \textendash, quamquam autem et laetitiam nobis
voluptas animi et molestiam dolor afferat, eorum tamen utrumque et ortum esse
e corpore et ad corpus referri, nec ob eam causam non multo maiores esse et
voluptates et dolores animi quam corporis. Nam corpore nihil nisi praesens et
quod adest sentire possumus, animo autem et praeterita et futura. Ut enim
aeque doleamus animo, cum corpore dolemus, fieri tamen permagna accessio
potest, si aliquod aeternum et infinitum impendere malum nobis opinemur. Quod
idem licet transferre in voluptatem, ut ea maior sit, si nihil tale metuamus.}
%{62}
\NewLipsumPar{Iam illud quidem perspicuum est, maximam animi aut voluptatem
aut molestiam plus aut ad beatam aut ad miseram vitam afferre momenti quam
eorum utrumvis, si aeque diu sit in corpore. Non placet autem detracta
voluptate aegritudinem statim consequi, nisi in voluptatis locum dolor forte
successerit, at contra gaudere nosmet omittendis doloribus, etiamsi voluptas
ea, quae sensum moveat, nulla successerit, eoque intellegi potest quanta
voluptas sit non dolere.}
%{63}
\NewLipsumPar{Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis,
quae recordamur. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona
praeterita grata recordatione renovata delectant. Est autem situm in nobis ut
et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter
meminerimus. Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et attento intuemur,
tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint, laetitia, si bona.}
%{64}
\NewLipsumPar{O praeclaram beate vivendi et apertam et simplicem et directam
viam! Cum enim certe nihil homini possit melius esse quam vacare omni dolore
et molestia perfruique maximis et animi et corporis voluptatibus, videtisne
quam nihil praetermittatur quod vitam adiuvet, quo facilius id, quod
propositum est, summum bonum consequamur? Clamat Epicurus, is quem vos nimis
voluptatibus esse deditum dicitis; non posse iucunde vivi, nisi sapienter,
honeste iusteque vivatur, nec sapienter, honeste, iuste, nisi iucunde.}
%{65}
\NewLipsumPar{Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in
discordia dominorum domus; quo minus animus a se ipse dissidens secumque
discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Atqui
pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti
videre, nihil tranquilli potest.}
%{66}
\NewLipsumPar{Quodsi corporis gravioribus morbis vitae iucunditas impeditur,
quanto magis animi morbis impediri necesse est! Animi autem morbi sunt
cupiditates inmensae et inanes divitiarum, gloriae, dominationis,
libidinosarum etiam voluptatum. Accedunt aegritudines, molestiae, maerores,
qui exedunt animos conficiuntque curis hominum non intellegentium nihil
dolendum esse animo, quod sit a dolore corporis praesenti futurove seiunctum.
Nec vero quisquam stultus non horum morborum aliquo laborat, nemo igitur est
non miser.}
%{67}
\NewLipsumPar{Accedit etiam mors, quae quasi saxum Tantalo semper impendet,
tum superstitio, qua qui est imbutus quietus esse numquam potest. Praeterea
bona praeterita non meminerunt, praesentibus non fruuntur, futura modo
expectant, quae quia certa esse non possunt, conficiuntur et angore et metu
maximeque cruciantur, cum sero sentiunt frustra se aut pecuniae studuisse aut
imperiis aut opibus aut gloriae. Nullas enim consequuntur voluptates, quarum
potiendi spe inflammati multos labores magnosque susceperant.}
%{68}
\NewLipsumPar{Ecce autem alii minuti et angusti aut omnia semper desperantes
aut malivoli, invidi, difficiles, lucifugi, maledici, monstruosi, alii autem
etiam amatoriis levitatibus dediti, alii petulantes, alii audaces, protervi,
idem intemperantes et ignavi, numquam in sententia permanentes, quas ob causas
in eorum vita nulla est intercapedo molestiae. Igitur neque stultorum quisquam
beatus neque sapientium non beatus. Multoque hoc melius nos veriusque quam
Stoici. Illi enim negant esse bonum quicquam nisi nescio quam illam umbram,
quod appellant honestum non tam solido quam splendido nomine, virtutem autem
nixam hoc honesto nullam requirere voluptatem atque ad beate vivendum se ipsa
esse contentam.}
%{69}
\NewLipsumPar{Sed possunt haec quadam ratione dici non modo non repugnantibus,
verum etiam approbantibus nobis. Sic enim ab Epicuro sapiens semper beatus
inducitur: finitas habet cupiditates, neglegit mortem, de diis inmortalibus
sine ullo metu vera sentit, non dubitat, si ita melius sit, migrare de vita.
His rebus instructus semper est in voluptate. Neque enim tempus est ullum, quo
non plus voluptatum habeat quam dolorum. Nam et praeterita grate meminit et
praesentibus ita potitur, ut animadvertat quanta sint ea quamque iucunda,
neque pendet ex futuris, sed expectat illa, fruitur praesentibus ab iisque
vitiis, quae paulo ante collegi, abest plurimum et, cum stultorum vitam cum
sua comparat, magna afficitur voluptate. Dolores autem si qui incurrunt,
numquam vim tantam habent, ut non plus habeat sapiens, quod gaudeat, quam quod
angatur.}
%{70}
\NewLipsumPar{Optime vero Epicurus, quod exiguam dixit fortunam intervenire
sapienti maximasque ab eo et gravissimas res consilio ipsius et ratione
administrari neque maiorem voluptatem ex infinito tempore aetatis percipi
posse, quam ex hoc percipiatur, quod videamus esse finitum. In dialectica
autem vestra nullam existimavit esse nec ad melius vivendum nec ad commodius
disserendum viam. In physicis plurimum posuit. Ea scientia et verborum vis et
natura orationis et consequentium repugnantiumve ratio potest perspici. Omnium
autem rerum natura cognita levamur superstitione, liberamur mortis metu, non
conturbamur ignoratione rerum, e qua ipsa horribiles existunt saepe
formidines. Denique etiam morati melius erimus, cum didicerimus quid natura
desideret. Tum vero, si stabilem scientiam rerum tenebimus, servata illa, quae
quasi delapsa de caelo est ad cognitionem omnium, regula, ad quam omnia
iudicia rerum dirigentur, numquam ullius oratione victi sententia desistemus.}
%{71}
\NewLipsumPar{Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus
sensuum iudicia defendere. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a
sensibus; qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit
aliquid cognosci et percipi. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt,
ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt.
Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae
degendae et rerum gerendarum. Sic e physicis et fortitudo sumitur contra
mortis timorem et constantia contra metum religionis et sedatio animi omnium
rerum occultarum ignoratione sublata et moderatio natura cupiditatum
generibusque earum explicatis, et, ut modo docui, cognitionis regula et
iudicio ab eadem illa constituto veri a falso distinctio traditur.}
%{72}
\NewLipsumPar{Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de
amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore.
De qua Epicurus quidem ita dicit, omnium rerum, quas ad beate vivendum
sapientia comparaverit, nihil esse maius amicitia, nihil uberius, nihil
iucundius. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et
moribus comprobavit. Quod quam magnum sit fictae veterum fabulae declarant, in
quibus tam multis tamque variis ab ultima antiquitate repetitis tria vix
amicorum paria reperiuntur, ut ad Orestem pervenias profectus a Theseo. At
vero Epicurus una in domo, et ea quidem angusta, quam magnos quantaque amoris
conspiratione consentientis tenuit amicorum greges! Quod fit etiam nunc ab
Epicureis. Sed ad rem redeamus; de hominibus dici non necesse est.}
%{73}
\NewLipsumPar{Tribus igitur modis video esse a nostris de amicitia disputatum.
Alii cum eas voluptates, quae ad amicos pertinerent, negarent esse per se
ipsas tam expetendas, quam nostras expeteremus, quo loco videtur quibusdam
stabilitas amicitiae vacillare, tuentur tamen eum locum seque facile, ut mihi
videtur, expediunt. Ut enim virtutes, de quibus ante dictum est, sic amicitiam
negant posse a voluptate discedere. Nam cum solitudo et vita sine amicis
insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare, quibus
partis confirmatur animus et a spe pariendarum voluptatum seiungi non potest.}
%{74}
\NewLipsumPar{Atque ut odia, invidiae, despicationes adversantur voluptatibus,
sic amicitiae non modo fautrices fidelissimae, sed etiam effectrices sunt
voluptatum tam amicis quam sibi, quibus non solum praesentibus fruuntur, sed
etiam spe eriguntur consequentis ac posteri temporis. Quod quia nullo modo
sine amicitia firmam et perpetuam iucunditatem vitae tenere possumus neque
vero ipsam amicitiam tueri, nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,
idcirco et hoc ipsum efficitur in amicitia, et amicitia cum voluptate
conectitur. Nam et laetamur amicorum laetitia aeque atque nostra et pariter
dolemus angoribus.}
%{75}
\NewLipsumPar{Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se
ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet
propter amici voluptatem. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae
semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Praeclare
enim Epicurus his paene verbis: \textquoteleft Eadem\textquoteright, inquit,
\textquoteleft scientia confirmavit animum, ne quod aut sempiternum aut
diuturnum timeret malum, quae perspexit in hoc ipso vitae spatio amicitiae
praesidium esse firmissimum.\textquoteright}
%{76}
\NewLipsumPar{Sunt autem quidam Epicurei timidiores paulo contra vestra
convicia, sed tamen satis acuti, qui verentur ne, si amicitiam propter nostram
voluptatem expetendam putemus, tota amicitia quasi claudicare videatur. Itaque
primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates
fieri propter voluptatem; cum autem usus progrediens familiaritatem effecerit,
tum amorem efflorescere tantum, ut, etiamsi nulla sit utilitas ex amicitia,
tamen ipsi amici propter se ipsos amentur. Etenim si loca, si fana, si urbes,
si gymnasia, si campum, si canes, si equos, si ludicra exercendi aut venandi
consuetudine adamare solemus, quanto id in hominum consuetudine facilius fieri
poterit et iustius?}
%{77}
\NewLipsumPar{Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne
minus amicos quam se ipsos diligant. Quod et posse fieri intellegimus et saepe
etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse,
quod coniunctione tali sit aptius. Quibus ex omnibus iudicari potest non modo
non impediri rationem amicitiae, si summum bonum in voluptate ponatur, sed
sine hoc institutionem omnino amicitiae non posse reperiri.}
%{78}
\NewLipsumPar{Quapropter si ea, quae dixi, sole ipso illustriora et clariora
sunt, si omnia dixi hausta e fonte naturae, si tota oratio nostra omnem sibi
fidem sensibus confirmat, id est incorruptis atque integris testibus, si
infantes pueri, mutae etiam bestiae paene loquuntur magistra ac duce natura
nihil esse prosperum nisi voluptatem, nihil asperum nisi dolorem, de quibus
neque depravate iudicant neque corrupte, nonne ei maximam gratiam habere
debemus, qui hac exaudita quasi voce naturae sic eam firme graviterque
comprehenderit, ut omnes bene sanos in viam placatae, tranquillae, quietae,
beatae vitae deduceret? Qui quod tibi parum videtur eruditus, ea causa est,
quod nullam eruditionem esse duxit, nisi quae beatae vitae disciplinam
iuvaret.}
%{79}
\NewLipsumPar{An ille tempus aut in poetis evolvendis, ut ego et Triarius te
hortatore facimus, consumeret, in quibus nulla solida utilitas omnisque
puerilis est delectatio, aut se, ut Plato, in musicis, geometria, numeris,
astris contereret, quae et a falsis initiis profecta vera esse non possunt et,
si essent vera, nihil afferrent, quo iucundius, id est quo melius viveremus,
eas ergo artes persequeretur, vivendi artem tantam tamque et operosam et
perinde fructuosam relinqueret? Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti,
qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse
discenda.}
%{80}
\NewLipsumPar{Quae cum dixisset, Explicavi, inquit, sententiam meam, et eo
quidem consilio, tuum iudicium ut cognoscerem, quoniam mihi ea facultas, ut id
meo arbitratu facerem, ante hoc tempus numquam est data.}
%{81}
\NewLipsumPar{Hic cum uterque me intueretur seseque ad audiendum significarent
paratos, Primum, inquam, deprecor, ne me tamquam philosophum putetis scholam
vobis aliquam explicaturum, quod ne in ipsis quidem philosophis magnopere
umquam probavi. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici
potest, quicquam tale fecit? Eorum erat iste mos qui tum sophistae
nominabantur, quorum e numero primus est ausus Leontinus Gorgias in conventu
poscere quaestionem, id est iubere dicere, qua de re quis vellet audire. Audax
negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad
philosophos nostros esset.}
%{82}
\NewLipsumPar{Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone
intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Is enim percontando atque
interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea,
quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Qui mos cum a posterioribus
non esset retentus, Arcesilas eum revocavit instituitque ut ii, qui se audire
vellent, non de se quaererent, sed ipsi dicerent, quid sentirent; quod cum
dixissent, ille contra. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant
sententiam suam. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet;
quod quidem iam fit etiam in Academia. Ubi enim is, qui audire vult, ita
dixit: \textquoteleft Voluptas mihi videtur esse summum bonum\textquoteright,
perpetua oratione contra disputatur, ut facile intellegi possit eos, qui
aliquid sibi videri dicant, non ipsos in ea sententia esse, sed audire velle
contraria.}
%{83}
\NewLipsumPar{Nos commodius agimus. Non enim solum Torquatus dixit quid
sentiret, sed etiam cur. Ego autem arbitror, quamquam admodum delectatus sum
eius oratione perpetua, tamen commodius, cum in rebus singulis insistas et
intellegas quid quisque concedat, quid abnuat, ex rebus concessis concludi
quod velis et ad exitum perveniri. Cum enim fertur quasi torrens oratio,
quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, nihil apprehendas,
nusquam orationem rapidam coerceas. Omnis autem in quaerendo, quae via quadam
et ratione habetur, oratio praescribere primum debet ut quibusdam in formulis
ea res agetur, ut, inter quos disseritur, conveniat quid sit id, de quo
disseratur.}
%{84}
\NewLipsumPar{Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in
omni disputatione id fieri oportere. Sed quod proximum fuit non vidit. Negat
enim definiri rem placere, sine quo fieri interdum non potest, ut inter eos,
qui ambigunt, conveniat quid sit id, de quo agatur, velut in hoc ipso, de quo
nunc disputamus. Quaerimus enim finem bonorum. Possumusne hic scire qualis
sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis,
quid etiam sit ipsum bonum?}
%{85}
\NewLipsumPar{Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque
sit aperitur, definitio est. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nam
hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo
omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur.
Praeclare hoc quidem. Bonum ipsum etiam quid esset, fortasse, si opus fuisset,
definisses aut quod esset natura adpetendum aut quod prodesset aut quod
iuvaret aut quod liberet modo. Nunc idem, nisi molestum est, quoniam tibi non
omnino displicet definire et id facis, cum vis, velim definias quid sit
voluptas, de quo omnis haec quaestio est.}
%{86}
\NewLipsumPar{Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut
qui, quo magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Me ipsum esse
dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis
firme conceptam animo atque comprehensam. Nunc autem dico ipsum Epicurum
nescire et in eo nutare eumque, qui crebro dicat diligenter oportere exprimi
quae vis subiecta sit vocibus, non intellegere interdum, quid sonet haec vox
voluptatis, id est quae res huic voci subiciatur. Tum ille ridens: Hoc vero,
inquit, optimum, ut is, qui finem rerum expetendarum voluptatem esse dicat, id
extremum, id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit, nesciat! Atqui,
inquam, aut Epicurus quid sit voluptas aut omnes mortales, qui ubique sunt,
nesciunt. Quonam, inquit, modo? Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam
sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur.}
%{87}
\NewLipsumPar{Quid ergo? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Non
semper, inquam; nam interdum nimis etiam novit, quippe qui testificetur ne
intellegere quidem se posse ubi sit aut quod sit ullum bonum praeter illud,
quod cibo et potione et aurium delectatione et obscena voluptate capiatur. An
haec ab eo non dicuntur? Quasi vero me pudeat, inquit, istorum, aut non possim
quem ad modum ea dicantur ostendere! Ego vero non dubito, inquam, quin facile
possis, nec est quod te pudeat sapienti adsentiri, qui se unus, quod sciam,
sapientem profiteri sit ausus. Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed,
cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; septem
autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt.}
%{88}
\NewLipsumPar{Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis
Epicurum nosse quam ceteros. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur.
Graece [\ldots], Latine voluptatem vocant. Quid est igitur, inquit, quod
requiras? Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut
Epicurum reprehensum velim. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid
attuleris, quam te reprehenderim. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius
quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Teneo, inquit,
finem illi videri nihil dolere. Quid? Idem iste, inquam, de voluptate quid
sentit?}
%{89}
\NewLipsumPar{Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Aliud igitur esse
censet gaudere, aliud non dolere. Et quidem, inquit, vehementer errat; nam, ut
paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Non
dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; aliam vero vim voluptatis
esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est.
Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; dici enim nihil potest
verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Quis istud
possit, inquit, negare? Eademne, quae restincta siti? Immo alio genere;
restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem
voluptas ipsius restinctionis in motu est. Cur igitur, inquam, res tam
dissimiles eodem nomine appellas?}
%{90}
\NewLipsumPar{Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis
dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Memini vero, inquam;
sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Varietas enim Latinum verbum est,
idque proprie quidem in disparibus coloribus dicitur, sed transfertur in multa
disparia: varium poema, varia oratio, varii mores, varia fortuna, voluptas
etiam varia dici solet, cum percipitur e multis dissimilibus rebus dissimilis
efficientibus voluptates. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam
non dicente te intellego; ista varietas quae sit non satis perspicio, quod
ais, cum dolore careamus, tum in summa voluptate nos esse, cum autem vescamur
iis rebus, quae dulcem motum afferant sensibus, tum esse in motu voluptatem,
qui faciat varietatem voluptatum, sed non augeri illam non dolendi voluptatem,
quam cur voluptatem appelles nescio.}
%{91}
\NewLipsumPar{An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere?
Immo sit sane nihil melius, inquam\textendash nondum enim id
quaero\textendash, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam,
indolentia? Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior
potest. Quid dubitas igitur, inquam, summo bono a te ita constituto, ut id
totum in non dolendo sit, id tenere unum, id tueri, id defendere?}
%{92}
\NewLipsumPar{Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum,
sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Invidiosum nomen est, infame,
suspectum. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam
dicat Epicurus voluptatem. Quod quidem mihi si quando dictum est\textendash
est autem dictum non parum saepe\textendash, etsi satis clemens sum in
disputando, tamen interdum soleo subirasci. Egone non intellego, quid sit
[\ldots] Graece, Latine voluptas? Utram tandem linguam nescio? Deinde qui fit,
ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Quod vestri
quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit,
scire litteras. Itaque ut maiores nostri ab aratro adduxerunt Cincinnatum
illum, ut dictator esset, sic vos de pagis omnibus colligitis bonos illos
quidem viros, sed certe non pereruditos.}
%{93}
\NewLipsumPar{Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Ut
scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille [\ldots]. Et
quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; hic
nihil fuit, quod quaereremus. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem
declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Huic verbo omnes, qui
ubique sunt, qui Latine sciunt, duas res subiciunt, laetitiam in animo,
commotionem suavem iucunditatis in corpore. Nam et ille apud Trabeam
\textquoteleft voluptatem animi nimiam\textquoteright\space laetitiam dicit
eandem, quam ille Caecilianus, qui \textquoteleft omnibus laetitiis
laetum\textquoteright\space esse se narrat. Sed hoc interest, quod voluptas
dicitur etiam in animo\textendash vitiosa res, ut Stoici putant, qui eam sic
definiunt: sublationem animi sine ratione opinantis se magno bono
frui\textendash, non dicitur laetitia nec gaudium in corpore.}
%{94}
\NewLipsumPar{In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum
percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Hanc quoque
iucunditatem, si vis, transfer in animum; iuvare enim in utroque dicitur, ex
eoque iucundum, modo intellegas inter illum, qui dicat: \textquoteleft Tanta
laetitia auctus sum, ut nihil constet\textquoteright, et eum, qui:
\textquoteleft Nunc demum mihi animus ardet\textquoteright, quorum alter
laetitia gestiat, alter dolore crucietur, esse illum medium: \textquoteleft
Quamquam haec inter nos nuper notitia admodum est\textquoteright, qui nec
laetetur nec angatur, itemque inter eum, qui potiatur corporis expetitis
voluptatibus, et eum, qui crucietur summis doloribus, esse eum, qui utroque
careat.}
%{95}
\NewLipsumPar{Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel
Graece loqui vel Latine docendus? Et tamen vide, ne, si ego non intellegam
quid Epicurus loquatur, cum Graece, ut videor, luculenter sciam, sit aliqua
culpa eius, qui ita loquatur, ut non intellegatur. Quod duobus modis sine
reprehensione fit, si aut de industria facias, ut Heraclitus, \textquoteleft
cognomento qui [\ldots] perhibetur, quia de natura nimis obscure
memoravit\textquoteright, aut cum rerum obscuritas, non verborum, facit ut non
intellegatur oratio, qualis est in Timaeo Platonis. Epicurus autem, ut opinor,
nec non vult, si possit, plane et aperte loqui, nec de re obscura, ut physici,
aut artificiosa, ut mathematici, sed de illustri et facili et iam in vulgus
pervagata loquitur. Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas,
sed quid ille dicat. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit
istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat.}
%{96}
\NewLipsumPar{Si enim idem dicit, quod Hieronymus, qui censet summum bonum
esse sine ulla molestia vivere, cur mavult dicere voluptatem quam vacuitatem
doloris, ut ille facit, qui quid dicat intellegit? Sin autem voluptatem putat
adiungendam eam, quae sit in motu\textendash sic enim appellat hanc dulcem:
\textquoteleft in motu\textquoteright, illam nihil dolentis \textquoteleft in
stabilitate\textquoteright\textendash, quid tendit? Cum efficere non possit ut
cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui suam naturam sensumque
perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem esse videatur. Hoc est vim
afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus
inbuti sumus. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria?
Unum, cum in voluptate sumus, alterum, cum in dolore, tertium hoc, in quo nunc
equidem sum, credo item vos, nec in dolore nec in voluptate; ut in voluptate
sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Tu autem inter haec tantam
multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?}
%{97}
\NewLipsumPar{Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in
voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Ergo in eadem voluptate eum, qui
alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Tum
ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita
me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Rhetorice igitur,
inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Quasi vero, inquit, perpetua
oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Zenonis est, inquam, hoc
Stoici. Omnem vim loquendi, ut iam ante Aristoteles, in duas tributam esse
partes, rhetoricam palmae, dialecticam pugni similem esse dicebat, quod latius
loquerentur rhetores, dialectici autem compressius. Obsequar igitur voluntati
tuae dicamque, si potero, rhetorice, sed hac rhetorica philosophorum, non
nostra illa forensi, quam necesse est, cum populariter loquatur, esse interdum
paulo hebetiorem.}
%{98}
\NewLipsumPar{Sed dum dialecticam, Torquate, contemnit Epicurus, quae una
continet omnem et perspiciendi quid in quaque re sit scientiam et iudicandi
quale quidque sit et ratione ac via disputandi, ruit in dicendo, ut mihi
quidem videtur, nec ea, quae docere vult, ulla arte distinguit, ut haec ipsa,
quae modo loquebamur. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Aperiendum est
igitur, quid sit voluptas; aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest.
Quam si explicavisset, non tam haesitaret. Aut enim eam voluptatem tueretur,
quam Aristippus, id est, qua sensus dulciter ac iucunde movetur, quam etiam
pecudes, si loqui possent, appellarent voluptatem, aut, si magis placeret suo
more loqui, quam ut Omnes Danai atque Mycenenses. Attica pubes reliquique
Graeci, qui hoc anapaesto citantur, hoc non dolere solum voluptatis nomine
appellaret, illud Aristippeum contemneret, aut, si utrumque probaret, ut
probat, coniungeret doloris vacuitatem cum voluptate et duobus ultimis
uteretur.}
%{99}
\NewLipsumPar{Multi enim et magni philosophi haec ultima bonorum iuncta
fecerunt, ut Aristoteles virtutis usum cum vitae perfectae prosperitate
coniunxit, Callipho adiunxit ad honestatem voluptatem, Diodorus ad eandem
honestatem addidit vacuitatem doloris. Idem fecisset Epicurus, si sententiam
hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia.
Illi enim inter se dissentiunt. Propterea singulis finibus utuntur et, cum
uterque Graece egregie loquatur, nec Aristippus, qui voluptatem summum bonum
dicit, in voluptate ponit non dolere, neque Hieronymus, qui summum bonum
statuit non dolere, voluptatis nomine umquam utitur pro illa indolentia,
quippe qui ne in expetendis quidem rebus numeret voluptatem.}
%{100}
\NewLipsumPar{Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Unum est
sine dolore esse, alterum cum voluptate. Vos ex his tam dissimilibus rebus non
modo nomen unum \textendash nam id facilius paterer\textendash, sed etiam rem
unam ex duabus facere conamini, quod fieri nullo modo potest. Hic, qui
utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit
verbis. Cum enim eam ipsam voluptatem, quam eodem nomine omnes appellamus,
laudat locis plurimis, audet dicere ne suspicari quidem se ullum bonum
seiunctum ab illo Aristippeo genere voluptatis, atque ibi hoc dicit, ubi omnis
eius est oratio de summo bono. In alio vero libro, in quo breviter
comprehensis gravissimis sententiis quasi oracula edidisse sapientiae dicitur,
scribit his verbis, quae nota tibi profecto, Torquate, sunt\textendash quis
enim vestrum non edidicit Epicuri [\ldots], id est quasi maxime ratas, quia
gravissimae sint ad beate vivendum breviter enuntiatae sententiae?\textendash
animadverte igitur rectene hanc sententiam interpreter:}
%{101}
\NewLipsumPar{\textquoteleft Si ea, quae sunt luxuriosis efficientia
voluptatum, liberarent eos deorum et mortis et doloris metu docerentque qui
essent fines cupiditatum, nihil haberemus (quod reprehenderemus), cum undique
complerentur voluptatibus nec haberent ulla ex parte aliquid aut dolens aut
aegrum, id est autem malum.\textquoteright\space Hoc loco tenere se Triarius
non potuit. Obsecro, inquit, Torquate, haec dicit Epicurus? Quod mihi quidem
visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. At ille non
pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; sed quid
sentiat, non videtis. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam
intellegam quid sentiat; sed plane dicit quod intellegit. Idque si ita dicit,
non esse reprehendendos luxuriosos, si sapientes sint, dicit absurde,
similiter et si dicat non reprehendendos parricidas, si nec cupidi sint nec
deos metuant nec mortem nec dolorem. Et tamen quid attinet luxuriosis ullam
exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum luxuriose viverent, a summo
philosopho non reprehenderentur eo nomine dumtaxat, cetera caverent?}
%{102}
\NewLipsumPar{Sed tamen nonne reprehenderes, Epicure, luxuriosos ob eam ipsam
causam, quod ita viverent, ut persequerentur cuiusque modi voluptates, cum
esset praesertim, ut ais tu, summa voluptas nihil dolere? Atqui reperiemus
asotos primum ita non religiosos, ut edint de patella, deinde ita mortem non
timentes, ut illud in ore habeant ex Hymnide: \textquoteleft Mihi sex menses
satis sunt vitae, septimum Orco spondeo\textquoteright. Iam doloris
medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: \textquoteleft Si
gravis, brevis; si longus, levis.\textquoteright\space Unum nescio, quo modo
possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.}
%{103}
\NewLipsumPar{Quid ergo attinet dicere: \textquoteleft Nihil haberem, quod
reprehenderem, si finitas cupiditates haberent\textquoteright? Hoc est dicere:
\textquoteleft Non reprehenderem asotos, si non essent
asoti.\textquoteright\space isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri.
Hic homo severus luxuriam ipsam per se reprehendendam non putat, et hercule,
Torquate, ut verum loquamur, si summum bonum voluptas est, rectissime non
putat. Noli enim mihi fingere asotos, ut soletis, qui in mensam vomant, et qui
de conviviis auferantur crudique postridie se rursus ingurgitent, qui solem,
ut aiunt, nec occidentem umquam viderint nec orientem, qui consumptis
patrimoniis egeant. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere.
Mundos, elegantis, optimis cocis, pistoribus, piscatu, aucupio, venatione, his
omnibus exquisitis, vitantes cruditatem, quibus vinum defusum e pleno sit
chrysizon, ut ait Lucilius, cui nihildum situlus et sacculus abstulerit,
adhibentis ludos et quae sequuntur, illa, quibus detractis clamat Epicurus se
nescire quid sit bonum; adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat
his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium\textendash hos ergo
asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim.}
%{104}
\NewLipsumPar{Ex quo efficitur, non ut voluptas ne sit voluptas, sed ut
voluptas non sit summum bonum. Nec ille, qui Diogenem Stoicum adolescens, post
autem Panaetium audierat, Laelius, eo dictus est sapiens, quod non
intellegeret quid suavissimum esset\textendash nec enim sequitur, ut, cui cor
sapiat, ei non sapiat palatus\textendash, sed quia parvi id duceret. O
lapathe, ut iactare, nec es satis cognitu\textquoteright\space qui sis! In quo
[cognitu] Laelius clamores [\ldots] ille so lebat Edere compellans gumias ex
ordine nostros. Praeclare Laelius, et recte [\ldots], illudque vere: O Publi,
o gurges, Galloni! Es homo miser, inquit. Cenasti in vita numquam bene, cum
omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Is haec
loquitur, qui in voluptate nihil ponens negat eum bene cenare, qui omnia ponat
in voluptate, et tamen non negat libenter cenasse umquam
Gallonium\textendash\space mentiretur enim\textendash, sed bene. Ita graviter
et severe voluptatem secrevit a bono. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent
omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.}
%{105}
\NewLipsumPar{Semper Laelius bene. Quid bene? Dicet Lucilius: \textquoteleft
cocto, condito\textquoteright, sed cedo caput cenae: \textquoteleft sermone
bono\textquoteright, quid ex eo? \textquoteleft si quaeris,
libenter\textquoteright; veniebat enim ad cenam, ut animo quieto satiaret
desideria naturae. Recte ergo is negat umquam bene cenasse Gallonium, recte
miserum, cum praesertim in eo omne studium consumeret. Quem libenter cenasse
nemo negat. Cur igitur non bene? Quia, quod bene, id recte, frugaliter,
honeste; ille porro [male] prave, nequiter, turpiter cenabat; non igitur
(bene). Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed
suavitatem ipsam neglegebat; quod non faceret, si in voluptate summum bonum
poneret.}
%{106}
\NewLipsumPar{Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed
etiam ut loqui deceat frugaliter. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere,
cum id ne in cena quidem posse videamur? Quo modo autem philosophus loquitur?
\textquoteleft Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et
non necessariae, nec naturales nec necessariae.\textquoteright\space primum
divisit ineleganter; duo enim genera quae erant, fecit tria. Hoc est non
dividere, sed frangere. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent:
\textquoteleft Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo,
necessariae et non necessariae.\textquoteright\space confecta res esset.
Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare.}
%{107}
\NewLipsumPar{Sed hoc sane concedamus. Contemnit enim disserendi elegantiam,
confuse loquitur. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Et quidem illud ipsum
non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus
finiendis. An potest cupiditas finiri? Tollenda est atque extrahenda
radicitus. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici
possit? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et
luxuriosus eodem modo. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat
pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Quamquam in hac divisione
rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Appellet haec desideria naturae,
cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia,
cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset.}
%{108}
\NewLipsumPar{Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quod equidem
non reprehendo; est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta
defendere. Sed tamen ex eo, quod eam voluptatem, quam omnes gentes hoc nomine
appellant, videtur amplexari saepe vehementius, in magnis interdum versatur
angustiis, ut hominum conscientia remota nihil tam turpe sit, quod voluptatis
causa non videatur esse facturus. Deinde, ubi erubuit\textendash vis enim est
permagna naturae\textendash, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse
ad voluptatem nihil dolentis. At iste non dolendi status non vocatur voluptas.
\textquoteleft Non laboro\textquoteright, inquit, \textquoteleft de
nomine\textquoteright. Quid, quod res alia tota est? \textquoteleft Reperiam
multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos
estis, quibus, quid velim, facile persuadeam.\textquoteright\space quid ergo
dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor
sit maximus? Cur id non ita fit? \textquoteleft Quia dolori non voluptas
contraria est, sed doloris privatio.\textquoteright}
%{109}
\NewLipsumPar{Hoc vero non videre, maximo argumento esse voluptatem illam, qua
sublata neget se intellegere omnino quid sit bonum\textendash eam autem ita
persequitur: quae palato percipiatur, quae auribus; cetera addit, quae si
appelles, honos praefandus sit\textendash hoc igitur, quod solum bonum severus
et gravis philosophus novit, idem non videt ne expetendum quidem esse, quod
eam voluptatem hoc eodem auctore non desideremus, cum dolore careamus.}
%{110}
\NewLipsumPar{Quam haec sunt contraria! Hic si definire, si dividere
didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret,
numquam in tantas salebras incidisset. Nunc vides, quid faciat. Quam nemo
umquam voluptatem appellavit, appellat; quae duo sunt, unum facit. Hanc in
motu voluptatem \textendash sic enim has suaves et quasi dulces voluptates
appellat\textendash interdum ita extenuat, ut M\textquoteright. Curium putes
loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne
suspicari quidem. Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore
opprimenda est. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus.
Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Hoc
loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante
fiant.}
%{111}
\NewLipsumPar{A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni.
\textquoteleft Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit
ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.\textquoteright\space De malis autem et
bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Haec
et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Quam multa vitiosa! Summum enim
bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente?
Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Si stante, hoc natura
videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; si movente, quod tamen
dicitis, nulla turpis voluptas erit, quae praetermittenda sit, et simul non
proficiscitur animal illud modo natum a summa voluptate, quae est a te posita
in non dolendo.}
%{112}
\NewLipsumPar{Nec tamen argumentum hoc Epicurus a parvis petivit aut etiam a
bestiis, quae putat esse specula naturae, ut diceret ab iis duce natura hanc
voluptatem expeti nihil dolendi. Nec enim haec movere potest appetitum animi,
nec ullum habet ictum, quo pellat animum, status hic non dolendi, itaque in
hoc eodem peccat Hieronymus. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate.
Itaque Epicurus semper hoc utitur, ut probet voluptatem natura expeti, quod ea
voluptas, quae in motu sit, et parvos ad se alliciat et bestias, non illa
stabilis, in qua tantum inest nihil dolere. Qui igitur convenit ab alia
voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere?}
%{113}
\NewLipsumPar{Bestiarum vero nullum iudicium puto. Quamvis enim depravatae non
sint, pravae tamen esse possunt. Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum
de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem
depravata mala disciplina, sed natura sua. Nec vero ut voluptatem expetat,
natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque
velit. Omne enim animal, simul et ortum est, se ipsum et omnes partes suas
diligit duasque, quae maximae sunt, in primis amplectitur, animum et corpus,
deinde utriusque partes. Nam sunt et in animo praecipua quaedam et in corpore,
quae cum leviter agnovit, tum discernere incipit, ut ea, quae prima data sunt
natura, appetat asperneturque contraria.}
%{114}
\NewLipsumPar{In his primis naturalibus voluptas insit necne, magna quaestio
est. Nihil vero putare esse praeter voluptatem, non membra, non sensus, non
ingenii motum, non integritatem corporis, non valitudinem [corporis], summae
mihi videtur inscitiae. Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem
bonorum et malorum. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae
paulo ante dixi. Ergo nata est sententia veterum Academicorum et
Peripateticorum, ut finem bonorum dicerent secundum naturam vivere, id est
virtute adhibita frui primis a natura datis. Callipho ad virtutem nihil
adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. ** his omnibus, quos
dixi, consequentes fines sunt bonorum, Aristippo simplex voluptas, Stoicis
consentire naturae, quod esse volunt e virtute, id est honeste, vivere, quod
ita interpretantur: vivere cum intellegentia rerum earum, quae natura
evenirent, eligentem ea, quae essent secundum naturam, reicientemque
contraria.}
%{115}
\NewLipsumPar{Ita tres sunt fines expertes honestatis, unus Aristippi vel
Epicuri, alter Hieronymi, Carneadi tertius, tres, in quibus honestas cum
aliqua accessione, Polemonis, Calliphontis, Diodori, una simplex, cuius Zeno
auctor, posita in decore tota, id est in honestate; nam Pyrrho, Aristo,
Erillus iam diu abiecti. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis
convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui
principiis naturalibus esset extremum. Epicurus autem cum in prima
commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit
ultimum bonorum, quod ille; sin eam, quam Hieronymus, (ne) fecisset idem, ut
voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret.}
%{116}
\NewLipsumPar{Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse,
dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, (cum)
privatarum litium iudices sumus. Nihil enim possumus iudicare, nisi quod est
nostri iudicii\textendash in quo frustra iudices solent, cum sententiam
pronuntiant, addere: \textquoteleft si quid mei iudicii est\textquoteright; si
enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est
iudicatum\textendash. Quid iudicant sensus? Dulce amarum, leve asperum, prope
longe, stare movere, quadratum rotundum.}
%{117}
\NewLipsumPar{Aequam igitur pronuntiabit sententiam ratio adhibita primum
divinarum humanarumque rerum scientia, quae potest appellari rite sapientia,
deinde adiunctis virtutibus, quas ratio rerum omnium dominas, tu voluptatum
satellites et ministras esse voluisti. Quarum adeo omnium sententia
pronuntiabit primum de voluptate nihil esse ei loci, non modo ut sola ponatur
in summi boni sede, quam quaerimus, sed ne illo quidem modo, ut ad honestatem
applicetur. De vacuitate doloris eadem sententia erit.}
%{118}
\NewLipsumPar{Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut
voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Ita
relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Aut enim statuet nihil
esse bonum nisi honestum, nihil malum nisi turpe, cetera aut omnino nihil
habere momenti aut tantum, ut nec expetenda nec fugienda, sed eligenda modo
aut reicienda sint, aut anteponet eam, quam cum honestate ornatissimam, tum
etiam ipsis initiis naturae et totius perfectione vitae locupletatam videbit.
Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit
controversia.}
%{119}
\NewLipsumPar{Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quantum enim
potero, minuam contentiones omnesque simplices sententias eorum, in quibus
nulla inest virtutis adiunctio, omnino a philosophia semovendas putabo, primum
Aristippi Cyrenaicorumque omnium, quos non est veritum in ea voluptate, quae
maxima dulcedine sensum moveret, summum bonum ponere contemnentis istam
vacuitatem doloris.}
%{120}
\NewLipsumPar{Hi non viderunt, ut ad cursum equum, ad arandum bovem, ad
indagandum canem, sic hominem ad duas res, ut ait Aristoteles, ad
intellegendum et agendum, esse natum quasi mortalem deum, contraque ut tardam
aliquam et languidam pecudem ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum
animal ortum esse voluerunt, quo nihil mihi videtur absurdius.}
%{121}
\NewLipsumPar{Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo
summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Aliter
autem vobis placet. Sed ille, ut dixi, vitiose. Nec enim figura corporis nec
ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut
frueretur voluptatibus. Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est
idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Non
enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Hoc
dixerit potius Ennius: \textquoteleft Nimium boni est, cui nihil est
mali\textquoteright. Nos beatam vitam non depulsione mali, sed adeptione boni
iudicemus, nec eam cessando, sive gaudentem, ut Aristippus, sive non dolentem,
ut hic, sed agendo aliquid considerandove quaeramus.}
%{122}
\NewLipsumPar{Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici,
quod is non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum
gerebat, opponeret. Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem
auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo
omnis haec quaestio est. Nam qui ad virtutem adiungunt vel voluptatem, quam
unam virtus minimi facit, vel vacuitatem doloris, quae etiamsi malo caret,
tamen non est summum bonum, accessione utuntur non ita probabili, nec tamen,
cur id tam parce tamque restricte faciant, intellego. Quasi enim emendum eis
sit, quod addant ad virtutem, primum vilissimas res addunt, dein singulas
potius, quam omnia, quae prima natura approbavisset, ea cum honestate
coniungerent.}
%{123}
\NewLipsumPar{Quae quod Aristoni et Pyrrhoni omnino visa sunt pro nihilo, ut
inter optime valere et gravissime aegrotare nihil prorsus dicerent interesse,
recte iam pridem contra eos desitum est disputari. Dum enim in una virtute sic
omnia esse voluerunt, ut eam rerum selectione expoliarent nec ei quicquam, aut
unde oriretur, darent, aut ubi niteretur, virtutem ipsam, quam amplexabantur,
sustulerunt. Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum
vidit, sed nec optimum nec quo vita gubernari possit. Itaque hic ipse iam
pridem est reiectus; post enim Chrysippum (eum) non sane est disputatum.
Restatis igitur vos; nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil
affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri
simile videatur.}
%{124}
\NewLipsumPar{Cum Epicuro autem hoc plus est negotii, quod e duplici genere
voluptatis coniunctus est, quodque et ipse et amici eius et multi postea
defensores eius sententiae fuerunt, et nescio quo modo, is qui auctoritatem
minimam habet, maximam vim, populus cum illis facit. Quos nisi redarguimus,
omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Ita ceterorum
sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum
voluptate certatio. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens,
Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione
positum putat. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid ostendero, quod
sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra omnia. Itaque eo,
quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua,
Torquate, nisi memoria forte defecerit.}
%{125}
\NewLipsumPar{Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni
utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari.
Quod quale sit, non tam definitione, qua sum usus, intellegi potest, quamquam
aliquantum potest, quam communi omnium iudicio et optimi cuiusque studiis
atque factis, qui permulta ob eam unam causam faciunt, quia decet, quia
rectum, quia honestum est, etsi nullum consecuturum emolumentum vident.
Homines enim, etsi aliis multis, tamen hoc uno plurimum a bestiis differunt,
quod rationem habent a natura datam mentemque acrem et vigentem celerrimeque
multa simul agitantem et, ut ita dicam, sagacem, quae et causas rerum et
consecutiones videat et similitudines transferat et disiuncta coniungat et cum
praesentibus futura copulet omnemque complectatur vitae consequentis statum.
Eademque ratio fecit hominem hominum adpetentem cumque iis natura et sermone
et usu congruentem, ut profectus a caritate domesticorum ac suorum serpat
longius et se implicet primum civium, deinde omnium mortalium societate atque,
ut ad Archytam scripsit Plato, non sibi se soli natum meminerit, sed patriae,
sed suis, ut perexigua pars ipsi relinquatur.}
%{126}
\NewLipsumPar{Et quoniam eadem natura cupiditatem ingenuit homini veri
videndi, quod facillime apparet, cum vacui curis etiam quid in caelo fiat
scire avemus, his initiis inducti omnia vera diligimus, id est fidelia,
simplicia, constantia, tum vana, falsa, fallentia odimus, ut fraudem,
periurium, malitiam, iniuriam. Eadem ratio habet in se quiddam amplum atque
magnificum, ad imperandum magis quam ad parendum accommodatum, omnia humana
non tolerabilia solum, sed etiam levia ducens, altum quiddam et excelsum,
nihil timens, nemini cedens, semper invictum.}
%{127}
\NewLipsumPar{Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur
et in eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et
moderatio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate
transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Nam ex his tribus
laudibus, quas ante dixi, et temeritatem reformidat et non audet cuiquam aut
dicto protervo aut facto nocere vereturque quicquam aut facere aut eloqui,
quod parum virile videatur.}
%{128}
\NewLipsumPar{Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam
honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae
sunt, continetur. Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem
esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Si enim ad honestatem omnia
referant neque in ea voluptatem dicant inesse, ait eos voce inani
sonare\textendash\space his enim ipsis verbis utitur\textendash neque
intellegere nec videre sub hanc vocem honestatis quae sit subicienda
sententia. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est
populari fama gloriosum. \textquoteleft Quod\textquoteright, inquit,
\textquoteleft quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen
expetitur propter voluptatem.\textquoteright}
%{129}
\NewLipsumPar{Videsne quam sit magna dissensio? Philosophus nobilis, a quo non
solum Graecia et Italia, sed etiam omnis barbaria commota est, honestum quid
sit, si id non sit in voluptate, negat se intellegere, nisi forte illud, quod
multitudinis rumore laudetur. Ego autem hoc etiam turpe esse saepe iudico et,
si quando turpe non sit, tum esse non turpe, cum id a multitudine laudetur,
quod sit ipsum per se rectum atque laudabile, non ob eam causam tamen illud
dici esse honestum, quia laudetur a multis, sed quia tale sit, ut, vel si
ignorarent id homines, vel si obmutuissent, sua tamen pulchritudine esset
specieque laudabile. Itaque idem natura victus, cui obsisti non potest, dicit
alio loco id, quod a te etiam paulo ante dictum est, non posse iucunde vivi
nisi etiam honeste.}
%{130}
\NewLipsumPar{Quid nunc \textquoteleft honeste\textquoteright\space dicit?
Idemne, quod iucunde? Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur?
An nisi populari fama? Sine ea igitur iucunde negat posse (se) vivere? Quid
turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Quid ergo hoc
loco intellegit honestum? Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure
laudari. Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello
peti? Non is vir est, ut, cum honestatem eo loco habeat, ut sine ea iucunde
neget posse vivi, illud honestum, quod populare sit, sentiat et sine eo neget
iucunde vivi posse, aut quicquam aliud honestum intellegat, nisi quod sit
rectum ipsumque per se sua vi, sua natura, sua sponte laudabile.}
%{131}
\NewLipsumPar{Itaque, Torquate, cum diceres clamare Epicurum non posse iucunde
vivi, nisi honeste et sapienter et iuste viveretur, tu ipse mihi gloriari
videbare. Tanta vis inerat in verbis propter earum rerum, quae significabantur
his verbis, dignitatem, ut altior fieres, ut interdum insisteres, ut nos
intuens quasi testificarere laudari honestatem et iustitiam aliquando ab
Epicuro. Quam te decebat iis verbis uti, quibus si philosophi non uterentur,
philosophia omnino non egeremus! Istorum enim verborum amore, quae perraro
appellantur ab Epicuro, sapientiae, fortitudinis, iustitiae, temperantiae,
praestantissimis ingeniis homines se ad philosophiae studium contulerunt.}
%{132}
\NewLipsumPar{\textquoteleft Oculorum\textquoteright, inquit Plato,
\textquoteleft est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus.
Quam illa ardentis amores excitaret sui!\textquoteright\space Cur tandem? An
quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Cur iustitia
laudatur? aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: \textquoteleft
quicum in tenebris\textquoteright? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in
omnibus factis re, non teste moveamur.}
%{133}
\NewLipsumPar{Sunt enim levia et perinfirma, quae dicebantur a te, animi
conscientia improbos excruciari, tum etiam poenae timore, qua aut afficiantur
aut semper sint in metu ne afficiantur aliquando. Non oportet timidum aut
inbecillo animo fingi non bonum illum virum, qui, quicquid fecerit, ipse se
cruciet omniaque formidet, sed omnia callide referentem ad utilitatem, acutum,
versutum, veteratorem, facile ut excogitet quo modo occulte, sine teste, sine
ullo conscio fallat.}
%{134}
\NewLipsumPar{An tu me de L. Tubulo putas dicere? Qui cum praetor quaestionem
inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut
anno proximo P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re
quaeri. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.\ Caepioni.
Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; erat enim res
aperta. Non igitur de improbo, sed (de) callido improbo quaerimus, qualis Q.
Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed
primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est
negotii. Is enim, qui occultus et tectus dicitur, tantum abest ut se indicet,
perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto videatur. Quid est enim aliud
esse versutum?}
%{135}
\NewLipsumPar{Memini me adesse P. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita
deferret, se esse heredem Q. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset
se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Id Sextilius factum
negabat. Poterat autem inpune; quis enim redargueret? Nemo nostrum credebat,
eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se
rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Addebat etiam se in legem Voconiam
iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Aderamus
nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus
Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Tenuit permagnam
Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et
recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset.
Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Nihil minus,
contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Magni enim aestimabat
pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Quae quidem vel
cum periculo est quaerenda vobis; est enim effectrix multarum et magnarum
voluptatum.}
%{136}
\NewLipsumPar{Ut igitur illis, qui, recta et honesta quae sunt, ea statuunt
per se expetenda, adeunda sunt saepe pericula decoris honestatisque causa, sic
vestris, qui omnia voluptate metiuntur, pericula adeunda sunt, ut adipiscantur
magnas voluptates. Si magna res, magna hereditas agetur, cum pecunia
voluptates pariantur plurimae, idem erit Epicuro vestro faciendum, si suum
finem bonorum sequi volet, quod Scipioni magna gloria proposita, si Hannibalem
in Africam retraxisset. Itaque quantum adiit periculum! Ad honestatem enim
illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Sic vester sapiens
magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit.}
%{137}
\NewLipsumPar{Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; deprehensus omnem
poenam contemnet. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad
ipsum etiam dolorem. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis,
inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis,
tolerabilem. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat,
verum etiam praepotentem, ut M. Crassus fuit, qui tamen solebat uti suo bono,
ut hodie est noster Pompeius, cui recte facienti gratia est habenda; esse enim
quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Quam multa vero iniuste fieri
possunt, quae nemo possit reprehendere!}
%{138}
\NewLipsumPar{Si te amicus tuus moriens rogaverit, ut hereditatem reddas suae
filiae, nec usquam id scripserit, ut scripsit Fadius, nec cuiquam dixerit,
quid facies? Tu quidem reddes; ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus
Peducaeus, Sex. F., is qui hunc nostrum reliquit effigiem et humanitatis et
probitatis suae filium, cum doctus, tum omnium vir optimus et iustissimus, cum
sciret nemo eum rogatum a Caio Plotio, equite Romano splendido, Nursino, ultro
ad mulierem venit eique nihil opinanti viri mandatum euit hereditatemque
reddidit. Sed ego ex te quaero, quoniam idem tu certe fecisses, nonne
intellegas eo maiorem vim esse naturae, quod ipsi vos, qui omnia ad vestrum
commodum et, ut ipsi dicitis, ad voluptatem referatis, tamen ea faciatis, e
quibus appareat non voluptatem vos, sed officium sequi, plusque rectam naturam
quam rationem pravam valere.}
%{139}
\NewLipsumPar{Si scieris, inquit Carneades, aspidem occulte latere uspiam, et
velle aliquem inprudentem super eam assidere, cuius mors tibi emolumentum
futura sit, improbe feceris, nisi monueris ne assidat, sed inpunite tamen;
scisse enim te quis coarguere possit? Sed nimis multa. Perspicuum est enim,
nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si omnia haec ad
utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri; deque his rebus satis
multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio.}
%{140}
\NewLipsumPar{Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio
cupiditatum rationi oboediens. Satisne ergo pudori consulat, si quis sine
teste libidini pareat? An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla
comitetur infamia? Quid? Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium
ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu
concitati? utrum tandem censes, Torquate, Imperiosum illum, si nostra verba
audiret, tuamne de se orationem libentius auditurum fuisse an meam, cum ego
dicerem nihil eum fecisse sua causa omniaque rei publicae, tu contra nihil
nisi sua? Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum
fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas?}
%{141}
\NewLipsumPar{Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas
utilitates\textendash\space malo enim dicere quam voluptates, in tanto
praesertim viro\textendash, num etiam eius collega P. Decius, princeps in ea
familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum
irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat? Ubi ut eam caperet aut
quando? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio
peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Quod quidem eius factum nisi
esset iure laudatum, non esset imitatus quarto consulatu suo filius, neque
porro ex eo natus cum Pyrrho bellum gerens consul cecidisset in proelio seque
e continenti genere tertiam victimam rei publicae praebuisset.}
%{142}
\NewLipsumPar{Contineo me ab exemplis. Graecis hoc modicum est: Leonidas,
Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; ego si nostros colligere coepero,
perficiam illud quidem, ut se virtuti tradat constringendam voluptas, sed dies
me deficiet, et, ut Aulus Varius, qui est habitus iudex durior, dicere
consessori solebat, cum datis testibus alii tamen citarentur: \textquoteleft
Aut hoc testium satis est, aut nescio, quid satis sit,\textquoteright\space
sic a me satis datum est testium. Quid enim? Te ipsum, dignissimum maioribus
tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Sullae consulatum?
Quem cum ad patrem tuum rettulisses, fortissimum virum, qualis ille vel consul
vel civis cum semper, tum post consulatum fuit! Quo quidem auctore nos ipsi ea
gessimus, ut omnibus potius quam ipsis nobis consuluerimus.}
%{143}
\NewLipsumPar{At quam pulchre dicere videbare, cum ex altera parte ponebas
cumulatum aliquem plurimis et maximis voluptatibus nullo nec praesenti nec
futuro dolore, ex altera autem cruciatibus maximis toto corpore nulla nec
adiuncta nec sperata voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior aut
superiore illo beatior; deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum
bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non
potes. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua
non abundaret. Erat et cupidus voluptatum et eius generis intellegens et
copiosus, ita non superstitiosus, ut illa plurima in sua patria sacrificia et
fana contemneret, ita non timidus ad mortem, ut in acie sit ob rem publicam
interfectus.}
%{144}
\NewLipsumPar{Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate.
Habebat tamen rationem valitudinis: utebatur iis exercitationibus, ut ad cenam
et sitiens et esuriens veniret, eo cibo, qui et suavissimus esset et idem
facillimus ad concoquendum, vino et ad voluptatem et ne noceret. Cetera illa
adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Aberat
omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam
philosophis uteretur. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita
denique conferta voluptatum omnium varietate.}
%{145}
\NewLipsumPar{Hunc vos beatum; ratio quidem vestra sic cogit. At ego quem huic
anteponam non audeo dicere; dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro
beato M. Regulum anteponere, quem quidem, cum sua voluntate, nulla vi coactus
praeter fidem, quam dederat hosti, ex patria Karthaginem revertisset, tum
ipsum, cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam
potantem in rosa Thorium. Bella magna gesserat, bis consul fuerat, triumpharat
nec tamen sua illa superiora tam magna neque tam praeclara ducebat quam illum
ultimum casum, quem propter fidem constantiamque susceperat, qui nobis
miserabilis videtur audientibus, illi perpetienti erat voluptarius. Non enim
hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam
tristes firmitate et constantia sunt beati.}
%{146}
\NewLipsumPar{Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa
interemit. Hic dolor populi Romani duce et auctore Bruto causa civitati
libertatis fuit, ob eiusque mulieris memoriam primo anno et vir et pater eius
consul est factus. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno
post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea
Ap.\space Claudii libidini, qui tum erat summo (ne) imperio, dederetur.}
%{147}
\NewLipsumPar{Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium
voluptatis repudiandum. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est
voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit
adhibere? Ut enim nos ex annalium monimentis testes excitamus eos, quorum
omnis vita consumpta est in laboribus gloriosis, qui voluptatis nomen audire
non possent, sic in vestris disputationibus historia muta est. Numquam audivi
in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam
nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Nunc vero, quoniam
haec nos etiam tractare coepimus, suppeditabit nobis Atticus noster e
thesauris suis quos et quantos viros!}
%{148}
\NewLipsumPar{Nonne melius est de his aliquid quam tantis voluminibus de
Themista loqui? Sint ista Graecorum; quamquam ab iis philosophiam et omnes
ingenuas disciplinas habemus; sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat,
liceat illis. Pugnant Stoici cum Peripateticis. Alteri negant quicquam esse
bonum, nisi quod honestum sit, alteri plurimum se et longe longeque plurimum
tribuere honestati, sed tamen et in corpore et extra esse quaedam bona. Et
certamen honestum et disputatio splendida! Omnis est enim de virtutis
dignitate contentio. At cum tuis cum disseras, multa sunt audienda etiam de
obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro saepissime dicitur.}
%{149}
\NewLipsumPar{Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et
tuas cogitationes et studia perspexeris; pudebit te, inquam, illius tabulae,
quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Iubebat eos, qui
audiebant, secum ipsos cogitare pictam in tabula Voluptatem pulcherrimo
vestitu et ornatu regali in solio sedentem, praesto esse Virtutes ut
ancillulas, quae nihil aliud agerent, nullum suum officium ducerent, nisi ut
Voluptati ministrarent et eam tantum ad aurem admonerent, si modo id pictura
intellegi posset, ut caveret ne quid faceret inprudens, quod offenderet animos
hominum, aut quicquam, e quo oriretur aliquis dolor. \textquoteleft Nos quidem
Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil
habemus.\textquoteright}
%{150}
\NewLipsumPar{At negat Epicurus\textendash hoc enim vestrum lumen
est\textendash\space quemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere.
Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Illud quaero, quid ei, qui in
voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Quid affers, cur
Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non
iucundissime vixerit? Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam
reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant.
Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur.
His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat.}
%{151}
\NewLipsumPar{Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut
retinere virtutem. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum
habeat, abstinet se ab iniuria. Nosti, credo, illud: \textquoteleft Nemo pius
est, qui pietatem\textendash\textquoteright; cave putes quicquam esse verius.
Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit;
non metuet autem, sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit
optinere, certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non
putetur. Ita, quod certissimum est, pro vera certaque iustitia simulationem
nobis iustitiae traditis praecipitisque quodam modo ut nostram stabilem
conscientiam contemnamus, aliorum errantem opinionem aucupemur.}
%{152}
\NewLipsumPar{Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium
fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid enim? Fortemne
possumus dicere eundem illum Torquatum?\textendash Delector enim, quamquam te
non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine.
Et hercule mihi vir optimus nostrique amantissimus, Aulus Torquatus, versatur
ante oculos, cuius quantum studium et quam insigne fuerit erga me temporibus
illis, quae nota sunt omnibus, scire necesse est utrumque vestrum. Quae mihi
ipsi, qui volo et esse et haberi gratus, grata non essent, nisi eum
perspicerem mea causa mihi amicum fuisse, non sua, nisi hoc dicis sua, quod
interest omnium recte facere. Si id dicis, vicimus. Id enim volumus, id
contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium.}
%{153}
\NewLipsumPar{Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi
mercedem exigit. Sed ad illum redeo. Si voluptatis causa cum Gallo apud
Anienem depugnavit provocatus et ex eius spoliis sibi et torquem et cognomen
induit ullam aliam ob causam, nisi quod ei talia facta digna viro videbantur,
fortem non puto. Iam si pudor, si modestia, si pudicitia, si uno verbo
temperantia poenae aut infamiae metu coercebuntur, non sanctitate sua se
tuebuntur, quod adulterium, quod stuprum, quae libido non se proripiet ac
proiciet aut occultatione proposita aut inpunitate aut licentia? Quid?}
%{154}
\NewLipsumPar{Illud, Torquate, quale tandem videtur, te isto nomine, ingenio,
gloria, quae facis, quae cogitas, quae contendis quo referas, cuius rei causa
perficere quae conaris velis, quid optimum denique in vita iudices non audere
in conventu dicere? Quid enim mereri velis, iam cum magistratum inieris et in
contionem ascenderis\textendash est enim tibi edicendum quae sis observaturus
in iure dicendo, et fortasse etiam, si tibi erit visum, aliquid de maioribus
tuis et de te ipso dices more maiorum\textendash, quid merearis igitur, ut
dicas te in eo magistratu omnia voluptatis causa facturum esse, teque nihil
fecisse in vita nisi voluptatis causa? \textquoteleft An me\textquoteright,
inquis, \textquoteleft tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo
loquar?\textquoteright\space At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam
times, dic in senatu. Numquam facies. Cur, nisi quod turpis oratio est? Mene
ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare?}
%{155}
\NewLipsumPar{Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec
nos fortasse intellegimus. Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos
quam dicatis voluptatem. Rem videlicet difficilem et obscuram! Individua cum
dicitis et intermundia, quae nec sunt ulla nec possunt esse, intellegimus,
voluptas, quae passeribus omnibus nota est, a nobis intellegi non potest?
Quid, si efficio ut fateare me non modo quid sit voluptas scire\textendash est
enim iucundus motus in sensu\textendash, sed etiam quid eam tu velis esse? Tum
enim eam ipsam vis, quam modo ego dixi, et nomen inponis, in motu ut sit et
faciat aliquam varietatem, tum aliam quandam summam voluptatem, quo addi nihil
possit; eam tum adesse, cum dolor omnis absit; eam stabilem appellas. Sit sane
ista voluptas.}
%{156}
\NewLipsumPar{Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Si ne hoc
quidem satis ample, satis honeste dici putas, dic te omnia et in isto
magistratu et in omni vita utilitatis tuae causa facturum, nihil nisi quod
expediat, nihil denique nisi tua causa: quem clamorem contionis aut quam spem
consulatus eius, qui tibi paratissimus est, futuram putas? Eamne rationem
igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium
proferre non audeas? At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt,
semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Officium, aequitatem,
dignitatem, fidem, recta, honesta, digna imperio, digna populo Romano, omnia
pericula pro re publica, mori pro patria, haec cum loqueris, nos barones
stupemus, tu videlicet tecum ipse rides.}
%{157}
\NewLipsumPar{Nam inter ista tam magnifica verba tamque praeclara non habet
ullum voluptas locum, non modo illa, quam in motu esse dicitis, quam omnes
urbani rustici, omnes, inquam, qui Latine loquuntur, voluptatem vocant, sed ne
haec quidem stabilis, quam praeter vos nemo appellat voluptatem. Vide igitur
ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Quodsi vultum tibi, si
incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; verba tu
fingas et ea dicas, quae non sentias? Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam
habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus
veritas occultetur? Vide, quaeso, rectumne sit. Mihi quidem eae verae videntur
opiniones, quae honestae, quae laudabiles, quae gloriosae, quae in senatu,
quae apud populum, quae in omni coetu concilioque profitendae sint, ne id non
pudeat sentire, quod pudeat dicere.}
%{158}
\NewLipsumPar{Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse
cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Quid autem est amare, e quo nomen
ductum amicitiae est, nisi velle bonis aliquem affici quam maximis, etiamsi ad
se ex iis nihil redundet? \textquoteleft Prodest\textquoteright, inquit,
\textquoteleft mihi eo esse animo.\textquoteright\space Immo videri fortasse.
Esse enim, nisi eris, non potes. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse
ceperit? quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se
oritur et sua sponte nascitur. \textquoteleft At enim sequor
utilitatem.\textquoteright\space Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu
sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem.}
%{159}
\NewLipsumPar{Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe,
defecerit? relinquesne? Quae ista amicitia est? Retinebis? Qui convenit? Quid
enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. \textquoteleft Ne
in odium veniam, si amicum destitero tueri.\textquoteright\space Primum cur
ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Quodsi, ne quo incommodo
afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut
moriatur optabis. Quid, si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed
iacturae rei familiaris erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae
periculum? Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et
suis voluptatibus? Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus
ille Siculo fecit tyranno? Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut
moriare pro amico? Aut, si esses Orestes, Pyladem refelleres, te indicares et,
si id non probares, quo minus ambo una necaremini non precarere?}
%{160}
\NewLipsumPar{Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; nihil enim arbitror
esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris
metu. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid
disciplinae. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae
probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum
efferat laudibus. At coluit ipse amicitias. Quis, quaeso, illum negat et bonum
virum et comem et humanum fuisse? De ingenio eius in his disputationibus, non
de moribus quaeritur. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui
maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Sed quamvis
comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt\textendash nihil enim
affirmo\textendash, non satis acutus fuit.}
%{161}
\NewLipsumPar{At multis se probavit. Et quidem iure fortasse, sed tamen non
gravissimum est testimonium multitudinis. In omni enim arte vel studio vel
quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Ac mihi
quidem, quod et ipse bonus vir fuit et multi Epicurei et fuerunt et hodie sunt
et in amicitiis fideles et in omni vita constantes et graves nec voluptate,
sed officio consilia moderantes, hoc videtur maior vis honestatis et minor
voluptatis. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Atque ut
ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere
melius quam dicere.}
%{162}
\NewLipsumPar{Sed haec nihil sane ad rem; illa videamus, quae a te de amicitia
dicta sunt. E quibus unum mihi videbar ab ipso Epicuro dictum cognoscere,
amicitiam a voluptate non posse divelli ob eamque rem colendam esse, quod,
(quoniam) sine ea tuto et sine metu vivi non posset, ne iucunde quidem posset.
Satis est ad hoc responsum. Attulisti aliud humanius horum recentiorum,
numquam dictum ab ipso illo, quod sciam, primo utilitatis causa amicum expeti,
cum autem usus accessisset, tum ipsum amari per se etiam omissa spe
voluptatis. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant.
Mihi enim satis est, ipsis non satis. Nam aliquando posse recte fieri dicunt
nulla expectata nec quaesita voluptate.}
%{163}
\NewLipsumPar{Posuisti etiam dicere alios foedus quoddam inter se facere
sapientis, ut, quem ad modum sint in se ipsos animati, eodem modo sint erga
amicos; id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas
maxime pertinere. Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, ut
aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. An vero,
si fructibus et emolumentis et utilitatibus amicitias colemus, si nulla
caritas erit, quae faciat amicitiam ipsam sua sponte, vi sua, ex se et propter
se expetendam, dubium est, quin fundos et insulas amicis anteponamus?}
%{164}
\NewLipsumPar{Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro
de laude amicitiae dicta sunt. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter
possit rationi et sententiae suae dicere. \textquoteleft Utilitatis causa
amicitia est quaesita.\textquoteright\space Num igitur utiliorem tibi hunc
Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Collige omnia,
quae soletis: \textquoteleft Praesidium amicorum.\textquoteright\space Satis
est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii.
Iam contemni non poteris. Odium autem et invidiam facile vitabis. Ad eas enim
res ab Epicuro praecepta dantur. Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem
utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare
tuebere et munies.}
%{165}
\NewLipsumPar{\textquoteleft At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana,
quicum occulta omnia?\textquoteright\space Tecum optime, deinde etiam cum
mediocri amico. Sed fac ista esse non inportuna; quid ad utilitatem tantae
pecuniae? Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse
praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum
mercede superari. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri
sumus. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Perfecto enim et concluso
neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia
referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non
videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam.}
%{166}
\NewLipsumPar{Quoniam igitur omnis summa philosophiae ad beate vivendum
refertur, idque unum expetentes homines se ad hoc studium contulerunt, beate
autem vivere alii in alio, vos in voluptate ponitis, item contra miseriam
omnem in dolore, id primum videamus, beate vivere vestrum quale sit. Atque hoc
dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in
potestate sapientis. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest.
Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod
fragile et caducum sit? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat
necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Beatus autem esse in
maximarum rerum timore nemo potest.}
%{167}
\NewLipsumPar{Nemo igitur esse beatus potest. Neque enim in aliqua parte, sed
in perpetuitate temporis vita beata dici solet, nec appellatur omnino vita,
nisi confecta atque absoluta, nec potest quisquam alias beatus esse, alias
miser; qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Nam cum
suscepta semel est beata vita, tam permanet quam ipsa illa effectrix beatae
vitae sapientia neque expectat ultimum tempus aetatis, quod Croeso scribit
Herodotus praeceptum a Solone. At enim, quem ad modum tute dicebas, negat
Epicurus diuturnitatem quidem temporis ad beate vivendum aliquid afferre, nec
minorem voluptatem percipi in brevitate temporis, quam si illa sit
sempiterna.}
%{168}
\NewLipsumPar{Haec dicuntur inconstantissime. Cum enim summum bonum in
voluptate ponat, negat infinito tempore aetatis voluptatem fieri maiorem quam
finito atque modico. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici
beatam vitam perfectione virtutis; negat enim summo bono afferre incrementum
diem. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet,
si negabit voluptatem crescere longinquitate? Igitur ne dolorem quidem. An
dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas
facit? Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et
aeternum? Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus;
uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. \textquoteleft At enim hic
etiam dolore.\textquoteright\space At eum nihili facit; ait enim se, si
uratur, \textquoteleft Quam hoc suave!\textquoteright\space dicturum.}
%{169}
\NewLipsumPar{Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? In
qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quid ergo
attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? In voluptate
corporis\textendash addam, si vis, \textquoteleft animi\textquoteright, dum ea
ipsa, ut vultis, sit e corpore\textendash situm est vivere beate. Quid? Istam
voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Nam quibus rebus
efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Non enim in ipsa
sapientia positum est beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat
ad voluptatem. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est.
Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire
sapienti.}
%{170}
\NewLipsumPar{Age, inquies, ista parva sunt. Sapientem locupletat ipsa natura,
cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Haec bene dicuntur, nec ego
repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Negat enim tenuissimo victu, id est
contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus
exquisitissimis ad epulandum. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate
vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; verum enim diceret,
idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi
condimentum esse famem, potionis sitim. Sed qui ad voluptatem omnia referens
vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod
sentiat, dicere existimo.}
%{171}
\NewLipsumPar{Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura
contenta. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Non minor, inquit,
voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Hoc est non
modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Qui enim voluptatem ipsam
contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Cui vero in
voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda,
eaque dicenda optima, quae sint suavissima.}
%{172}
\NewLipsumPar{Verum esto; consequatur summas voluptates non modo parvo, sed
per me nihilo, si potest; sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci
Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a
Platone graviter vituperantur; sit, inquam, tam facilis, quam vultis,
comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Cuius tanta tormenta sunt, ut
in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Ipse enim
Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse describit his fere verbis:
\textquoteleft cum corpus bene constitutum sit et sit exploratum ita
futurum.\textquoteright\space an id exploratum cuiquam potest esse, quo modo
se hoc habiturum sit corpus, non dico ad annum, sed ad vesperum? Dolor ergo,
id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; iam enim adesse
poterit. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus?}
%{173}
\NewLipsumPar{Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Iam id
ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Sed quae tandem ista ratio est? Maximus
dolor, inquit, brevis est. Primum quid tu dicis breve? Deinde dolorem quem
maximum? Quid enim? summus dolor plures dies manere non potest? Vide, ne etiam
menses! Nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Quis
istum dolorem timet? illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum
virum, Cn.\space Octavium, Marci filium, familiarem meum, confici vidi, nec
vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane diu. Quos ille, di
inmortales, cum omnes artus ardere viderentur, cruciatus perferebat! Nec tamen
miser esse, quia summum id malum non erat, tantum modo laboriosus videbatur;
at miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus.}
%{174}
\NewLipsumPar{Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis,
id non intellego quale sit. Video enim et magnos et eosdem bene longinquos
dolores, quorum alia toleratio est verior, qua uti vos non potestis, qui
honestatem ipsam per se non amatis. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac
paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quam ob rem turpe
putandum est, non dico dolere\textendash nam id quidem est interdum
necesse\textendash, sed saxum illud Lemnium clamore Philocteteo funestare,
Quod eiulatu, questu, gemitu, fremitibus Resonando mutum flebiles voces
refert. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui (e) viperino morsu venae
viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: \textquoteleft
Philocteta, st! Brevis dolor.\textquoteright\space At iam decimum annum in
spelunca iacet. \textquoteleft Si longus, levis; dat enim intervalla et
relaxat.\textquoteright}
%{175}
\NewLipsumPar{Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et
praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet
timor? \textquoteleft Moriatur\textquoteright, inquit. Fortasse id optimum,
sed ubi illud: \textquoteleft Plus semper voluptatis\textquoteright? Si enim
ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Potius ergo illa dicantur:
turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nam ista
vestra: \textquoteleft Si gravis, brevis; si longus,
levis\textquoteright\space dictata sunt. Virtutis, magnitudinis animi,
patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet.}
%{176}
\NewLipsumPar{Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas
facta eius cum dictis discrepare: \textquoteleft Epicurus Hermarcho salutem.
Cum ageremus\textquoteright, inquit, \textquoteleft vitae beatum et eundem
supremum diem, scribebamus haec. Tanti autem aderant vesicae et torminum
morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere.\textquoteright\space
Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Sed
audiamus ipsum: \textquoteleft Compensabatur\textquoteright, inquit,
\textquoteleft tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria
rationum inventorumque nostrorum. Sed tu, ut dignum est tua erga me et
philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare
liberos.\textquoteright}
%{177}
\NewLipsumPar{Non ego iam Epaminondae, non Leonidae mortem huius morti
antepono, quorum alter cum vicisset Lacedaemonios apud Mantineam atque ipse
gravi vulnere exanimari se videret, ut primum dispexit, quaesivit salvusne
esset clipeus. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne
fusi hostes. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua
erat transfixus, hastam. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria
est mortuus. Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis
trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis
aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Praeclarae mortes sunt imperatoriae;
philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Refert tamen, quo modo.
(beatus) sibi videtur esse moriens. Magna laus. \textquoteleft
Compensabatur\textquoteright, inquit, \textquoteleft cum summis doloribus
laetitia.\textquoteright}
%{178}
\NewLipsumPar{Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum
sit oblitus es. Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere
dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. Nihil
enim iam habes, quod ad corpus referas; est autem a te semper dictum nec
gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. \textquoteleft
Praeteritis\textquoteright, inquit, \textquoteleft
gaudeo.\textquoteright\space Quibusnam praeteritis? Si ad corpus
pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non
memoriam corpore perceptarum voluptatum; sin autem ad animum, falsum est, quod
negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Cur deinde
Metrodori liberos commendas? Quid (in) isto egregio tuo officio et tanta
fide\textendash sic enim existimo\textendash ad corpus refers?}
%{179}
\NewLipsumPar{Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac
praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius
reperietis. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius
probitate ipsius ac moribus. Nam ista commendatio puerorum, memoria et caritas
amicitiae, summorum officiorum in extremo spiritu conservatio indicat innatam
esse homini probitatem gratuitam, non invitatam voluptatibus nec praemiorum
mercedibus evocatam. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et
recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia
morientis?}
%{180}
\NewLipsumPar{Sed ut epistulam laudandam arbitror eam, quam modo totidem fere
verbis interpretatus sum, quamquam ea cum summa eius philosophia nullo modo
congruebat, sic eiusdem testamentum non solum (a) philosophi gravitate, sed
etiam ab ipsius sententia iudico discrepare. Scripsit enim et multis saepe
verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem nihil ad
nos pertinere. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine
sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Hoc ipsum elegantius poni
meliusque potuit. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine
sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum.}
%{181}
\NewLipsumPar{Sed tamen intellego quid velit. Quaero autem quid sit, quod, cum
dissolutione, id est morte, sensus omnis extinguatur, et cum reliqui nihil sit
omnino, quod pertineat ad nos, tam accurate tamque diligenter caveat et
sanciat ut Amynomachus et Timocrates, heredes sui, de Hermarchi sententia dent
quod satis sit ad diem agendum natalem suum quotannis mense Gamelione itemque
omnibus mensibus vicesimo die lunae dent ad eorum epulas, qui una secum
philosophati sint, ut et sui et Metrodori memoria colatur.}
%{182}
\NewLipsumPar{Haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et
humani, sapientis vero nullo modo, physici praesertim, quem se ille esse vult,
putare ullum esse cuiusquam diem natalem. Quid? Idemne potest esse dies
saepius, qui semel fuit? Certe non potest. An eiusdem modi? Ne id quidem, nisi
multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta
sint, fiat ad unum tempus reversio. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis.
\textquoteleft At habetur!\textquoteright\space Et ego id scilicet nesciebam!
Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Idque testamento cavebit is, qui
nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Haec non
erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset
ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Num quid tale Democritus? Ut alios
omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est.}
%{183}
\NewLipsumPar{Quodsi dies notandus fuit, eumne potius, quo natus, an eum, quo
sapiens factus est? Non potuit, inquies, fieri sapiens, nisi natus esset. [et]
Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Res tota, Torquate, non
doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis.
Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum
urbanitatem incurratis, non dico\textendash\space nihil opus est
litibus\textendash; tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem
natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur.}
%{184}
\NewLipsumPar{Sed ut ad propositum\textendash de dolore enim cum diceremus, ad
istam epistulam delati sumus\textendash, nunc totum illud concludi sic licet:
qui in summo malo est, is tum, cum in eo est, non est beatus; sapiens autem
semper beatus est et est aliquando in dolore; non est igitur summum malum
dolor. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala
meminisse non oportere? Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?
Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae
polliceretur, \textquoteleft Oblivionis\textquoteright, inquit, \textquoteleft
mallem. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae
volo.\textquoteright}
%{185}
\NewLipsumPar{Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis
imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Vide ne ista sint Manliana vestra
aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quid, si etiam iucunda
memoria est praeteritorum malorum? Ut proverbia non nulla veriora sint quam
vestra dogmata. Vulgo enim dicitur: \textquoteleft Iucundi acti
labores\textquoteright, nec male Euripides\textendash\space concludam, si
potero, Latine; Graecum enim hunc versum nostis omnes\textendash:
\textquoteleft Suavis laborum est praeteritorum memoria.\textquoteright\space
Sed ad bona praeterita redeamus. Quae si a vobis talia dicerentur, qualibus
Caius Marius uti poterat, ut expulsus, egens, in palude demersus tropaeorum
recordatione levaret dolorem suum, audirem et plane probarem. Nec enim absolvi
beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab
eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur.}
%{186}
\NewLipsumPar{Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit,
et quidem corpore perceptarum. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi
voluptates esse e corporis societate. Corporis autem voluptas si etiam
praeterita delectat, non intellego, cur Aristoteles Sardanapalli epigramma
tantopere derideat, in quo ille rex Syriae glorietur se omnis secum libidinum
voluptates abstulisse. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire
poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Effluit
igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam
paenitendi quam recordandi. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo
loquens: \textquoteleft Desine, Roma, tuos hostes\textquoteright\space
reliquaque praeclare: \textquoteleft Nam tibi moenimenta mei peperere
labores.\textquoteright\space Laboribus hic praeteritis gaudet, tu iubes
voluptatibus, et hic se ad ea revocat, e quibus nihil umquam rettulerit ad
corpus, tu totus haeres in corpore.}
%{187}
\NewLipsumPar{Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi
et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Nihilne
te delectat umquam \textendash video, quicum loquar\textendash, te igitur,
Torquate, ipsum per se nihil delectat? Omitto dignitatem, honestatem, speciem
ipsam virtutum, de quibus ante dictum est, haec leviora ponam: poema,
orationem cum aut scribis aut legis, cum omnium factorum, cum regionum
conquiris historiam, signum, tabula, locus amoenus, ludi, venatio, villa
Luculli\textendash nam si \textquoteleft tuam\textquoteright\space dicerem,
latebram haberes; ad corpus diceres pertinere\textendash, sed ea, quae dixi,
ad corpusne refers? An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Aut
pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris ad corpus ea, quae dixi, referri,
aut deserueris totam Epicuri voluptatem, si negaveris.}
%{188}
\NewLipsumPar{Quod vero a te disputatum est maiores esse voluptates et dolores
animi quam corporis, quia trium temporum particeps animus sit, corpore autem
praesentia solum sentiantur, qui id probari potest, ut is, qui propter me
aliquid gaudeat, plus quam ego ipse gaudeat? [animo voluptas oritur propter
voluptatem corporis, et maior est animi voluptas quam corporis. Ita fit, ut
gratulator laetior sit quam is, cui gratulatur.] Sed dum efficere vultis
beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat omnibusque partibus
maiores quam corpore, quid occurrat non videtis. Animi enim quoque dolores
percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Ita miser sit aliquando
necesse est is, quem vos beatum semper vultis esse, nec vero id, dum omnia ad
voluptatem doloremque referetis, efficietis umquam.}
%{189}
\NewLipsumPar{Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum
est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti
soletis. Quid, si etiam bestiae multa faciunt duce sua quaeque natura partim
indulgenter vel cum labore, ut in gignendo, in educando, perfacile appareat
aliud quiddam iis propositum, non voluptatem? Partim cursu et peragratione
laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur;}
%{190}
\NewLipsumPar{Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis,
cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Ergo in bestiis
erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis
hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Et homini, qui ceteris
animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus?}
%{191}
\NewLipsumPar{Nos vero, siquidem in voluptate sunt omnia, longe multumque
superamur a bestiis, quibus ipsa terra fundit ex sese pastus varios atque
abundantes nihil laborantibus, nobis autem aut vix aut ne vix quidem suppetunt
multo labore quaerentibus. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis
idem mihi videri potest. Quid enim tanto opus est instrumento in optimis
artibus comparandis? Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto
virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur?}
%{192}
\NewLipsumPar{Ut, si Xerxes, cum tantis classibus tantisque equestribus et
pedestribus copiis Hellesponto iuncto Athone perfosso mari ambulavisset terra
navigavisset, si, cum tanto impetu in Graeciam venisset, causam quis ex eo
quaereret tantarum copiarum tantique belli, mel se auferre ex Hymetto voluisse
diceret, certe sine causa videretur tanta conatus, sic nos sapientem plurimis
et gravissimis artibus atque virtutibus instructum et ornatum non, ut illum,
maria pedibus peragrantem, classibus montes, sed omne caelum totamque cum
universo mari terram mente complexum voluptatem petere si dicemus, mellis
causa dicemus tanta molitum.}
%{193}
\NewLipsumPar{Ad altiora quaedam et magnificentiora, mihi crede, Torquate,
nati sumus, nec id ex animi solum partibus, in quibus inest memoria rerum
innumerabilium, in te quidem infinita, inest coniectura consequentium non
multum a divinatione differens, inest moderator cupiditatis pudor, inest ad
humanam societatem iustitiae fida custodia, inest in perpetiendis laboribus
adeundisque periculis firma et stabilis doloris mortisque
contemptio\textendash ergo haec in animis, tu autem etiam membra ipsa
sensusque considera, qui tibi, ut reliquae corporis partes, non comites solum
virtutum, sed ministri etiam videbuntur.}
%{194}
\NewLipsumPar{Quid? Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut
vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? In
quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt.
Quodsi esset in voluptate summum bonum, ut dicitis, optabile esset maxima in
voluptate nullo intervallo interiecto dies noctesque versari, cum omnes sensus
dulcedine omni quasi perfusi moverentur. Quis est autem dignus nomine hominis,
qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Cyrenaici quidem non
recusant; vestri haec verecundius, illi fortasse constantius.}
%{195}
\NewLipsumPar{Sed lustremus animo non has maximas artis, quibus qui carebant
inertes a maioribus nominabantur, sed quaero num existimes, non dico Homerum,
Archilochum, Pindarum, sed Phidian, Polyclitum, Zeuxim ad voluptatem artes
suas direxisse. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis
excellens ad factorum pulchritudinem? Quae autem est alia causa erroris tanti
tam longe lateque diffusi, nisi quod is, qui voluptatem summum bonum esse
decernit, non cum ea parte animi, qua inest ratio atque consilium, sed cum
cupiditate, id est cum animi levissima parte, deliberat? Quaero enim de te, si
sunt di, ut vos etiam putatis, qui possint esse beati, cum voluptates corpore
percipere non possint, aut, si sine eo genere voluptatis beati sint, cur
similem animi usum in sapiente esse nolitis.}
%{196}
\NewLipsumPar{Lege laudationes, Torquate, non eorum, qui sunt ab Homero
laudati, non Cyri, non Agesilai, non Aristidi aut Themistocli, non Philippi
aut Alexandri, lege nostrorum hominum, lege vestrae familiae; neminem videbis
ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Non
elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: \textquoteleft Hunc
unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse
virum.\textquoteright}
%{197}
\NewLipsumPar{Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur,
primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis
voluptatibus? Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam
indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos
arbitrabimur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur,
quanta confusio? Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla
concordiae. Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum
est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit.
Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sunt etiam
turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non
cadant in sapientem non est facile defendere.}
%{198}
\NewLipsumPar{Ac ne plura complectar\textendash sunt enim
innumerabilia\textendash, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat
necesse est. Quod iam a me expectare noli. Tute introspice in mentem tuam ipse
eamque omni cogitatione pertractans percontare ipse te perpetuisne malis
voluptatibus perfruens in ea, quam saepe usurpabas, tranquillitate degere
omnem aetatem sine dolore, adsumpto etiam illo, quod vos quidem adiungere
soletis, sed fieri non potest, sine doloris metu, an, cum de omnibus gentibus
optime mererere, cum opem indigentibus salutemque ferres, vel Herculis perpeti
aerumnas. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen
verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt.}
%{199}
\NewLipsumPar{Elicerem ex te cogeremque, ut responderes, nisi vererer ne
Herculem ipsum ea, quae pro salute gentium summo labore gessisset, voluptatis
causa gessisse diceres. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos
ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo
paratiores. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum
optimos viros, tum homines doctissimos. Recte, inquit, intellegis. Age sane,
inquam. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare.
Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; tu enim ista lenius, hic
Stoicorum more nos vexat. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Nam
haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te
ab istis, quos dicis, instructum videro. Quae cum essent dicta, finem fecimus
et ambulandi et disputandi.}
%{200}
\NewLipsumPar{Voluptatem quidem, Brute, si ipsa pro se loquatur nec tam
pertinaces habeat patronos, concessuram arbitror convictam superiore libro
dignitati. Etenim sit inpudens, si virtuti diutius repugnet, aut si honestis
iucunda anteponat aut pluris esse contendat dulcedinem corporis ex eave natam
laetitiam quam gravitatem animi atque constantiam. Quare illam quidem
dimittamus et suis se finibus tenere iubeamus, ne blanditiis eius
inlecebrisque impediatur disputandi severitas.}
%%
%%
%% End of file `cicero.ltd.tex'.
|