summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/Master/texmf-dist/doc/texlive/texlive-pl/texlive-pl.tex
blob: ab8021301f4bf11ce823b4858a52bae9c970ea0a (plain)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
1001
1002
1003
1004
1005
1006
1007
1008
1009
1010
1011
1012
1013
1014
1015
1016
1017
1018
1019
1020
1021
1022
1023
1024
1025
1026
1027
1028
1029
1030
1031
1032
1033
1034
1035
1036
1037
1038
1039
1040
1041
1042
1043
1044
1045
1046
1047
1048
1049
1050
1051
1052
1053
1054
1055
1056
1057
1058
1059
1060
1061
1062
1063
1064
1065
1066
1067
1068
1069
1070
1071
1072
1073
1074
1075
1076
1077
1078
1079
1080
1081
1082
1083
1084
1085
1086
1087
1088
1089
1090
1091
1092
1093
1094
1095
1096
1097
1098
1099
1100
1101
1102
1103
1104
1105
1106
1107
1108
1109
1110
1111
1112
1113
1114
1115
1116
1117
1118
1119
1120
1121
1122
1123
1124
1125
1126
1127
1128
1129
1130
1131
1132
1133
1134
1135
1136
1137
1138
1139
1140
1141
1142
1143
1144
1145
1146
1147
1148
1149
1150
1151
1152
1153
1154
1155
1156
1157
1158
1159
1160
1161
1162
1163
1164
1165
1166
1167
1168
1169
1170
1171
1172
1173
1174
1175
1176
1177
1178
1179
1180
1181
1182
1183
1184
1185
1186
1187
1188
1189
1190
1191
1192
1193
1194
1195
1196
1197
1198
1199
1200
1201
1202
1203
1204
1205
1206
1207
1208
1209
1210
1211
1212
1213
1214
1215
1216
1217
1218
1219
1220
1221
1222
1223
1224
1225
1226
1227
1228
1229
1230
1231
1232
1233
1234
1235
1236
1237
1238
1239
1240
1241
1242
1243
1244
1245
1246
1247
1248
1249
1250
1251
1252
1253
1254
1255
1256
1257
1258
1259
1260
1261
1262
1263
1264
1265
1266
1267
1268
1269
1270
1271
1272
1273
1274
1275
1276
1277
1278
1279
1280
1281
1282
1283
1284
1285
1286
1287
1288
1289
1290
1291
1292
1293
1294
1295
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
1304
1305
1306
1307
1308
1309
1310
1311
1312
1313
1314
1315
1316
1317
1318
1319
1320
1321
1322
1323
1324
1325
1326
1327
1328
1329
1330
1331
1332
1333
1334
1335
1336
1337
1338
1339
1340
1341
1342
1343
1344
1345
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1353
1354
1355
1356
1357
1358
1359
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1368
1369
1370
1371
1372
1373
1374
1375
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
1395
1396
1397
1398
1399
1400
1401
1402
1403
1404
1405
1406
1407
1408
1409
1410
1411
1412
1413
1414
1415
1416
1417
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
1429
1430
1431
1432
1433
1434
1435
1436
1437
1438
1439
1440
1441
1442
1443
1444
1445
1446
1447
1448
1449
1450
1451
1452
1453
1454
1455
1456
1457
1458
1459
1460
1461
1462
1463
1464
1465
1466
1467
1468
1469
1470
1471
1472
1473
1474
1475
1476
1477
1478
1479
1480
1481
1482
1483
1484
1485
1486
1487
1488
1489
1490
1491
1492
1493
1494
1495
1496
1497
1498
1499
1500
1501
1502
1503
1504
1505
1506
1507
1508
1509
1510
1511
1512
1513
1514
1515
1516
1517
1518
1519
1520
1521
1522
1523
1524
1525
1526
1527
1528
1529
1530
1531
1532
1533
1534
1535
1536
1537
1538
1539
1540
1541
1542
1543
1544
1545
1546
1547
1548
1549
1550
1551
1552
1553
1554
1555
1556
1557
1558
1559
1560
1561
1562
1563
1564
1565
1566
1567
1568
1569
1570
1571
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
1581
1582
1583
1584
1585
1586
1587
1588
1589
1590
1591
1592
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
1600
1601
1602
1603
1604
1605
1606
1607
1608
1609
1610
1611
1612
1613
1614
1615
1616
1617
1618
1619
1620
1621
1622
1623
1624
1625
1626
1627
1628
1629
1630
1631
1632
1633
1634
1635
1636
1637
1638
1639
1640
1641
1642
1643
1644
1645
1646
1647
1648
1649
1650
1651
1652
1653
1654
1655
1656
1657
1658
1659
1660
1661
1662
1663
1664
1665
1666
1667
1668
1669
1670
1671
1672
1673
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1680
1681
1682
1683
1684
1685
1686
1687
1688
1689
1690
1691
1692
1693
1694
1695
1696
1697
1698
1699
1700
1701
1702
1703
1704
1705
1706
1707
1708
1709
1710
1711
1712
1713
1714
1715
1716
1717
1718
1719
1720
1721
1722
1723
1724
1725
1726
1727
1728
1729
1730
1731
1732
1733
1734
1735
1736
1737
1738
1739
1740
1741
1742
1743
1744
1745
1746
1747
1748
1749
1750
1751
1752
1753
1754
1755
1756
1757
1758
1759
1760
1761
1762
1763
1764
1765
1766
1767
1768
1769
1770
1771
1772
1773
1774
1775
1776
1777
1778
1779
1780
1781
1782
1783
1784
1785
1786
1787
1788
1789
1790
1791
1792
1793
1794
1795
1796
1797
1798
1799
1800
1801
1802
1803
1804
1805
1806
1807
1808
1809
1810
1811
1812
1813
1814
1815
1816
1817
1818
1819
1820
1821
1822
1823
1824
1825
1826
1827
1828
1829
1830
1831
1832
1833
1834
1835
1836
1837
1838
1839
1840
1841
1842
1843
1844
1845
1846
1847
1848
1849
1850
1851
1852
1853
1854
1855
1856
1857
1858
1859
1860
1861
1862
1863
1864
1865
1866
1867
1868
1869
1870
1871
1872
1873
1874
1875
1876
1877
1878
1879
1880
1881
1882
1883
1884
1885
1886
1887
1888
1889
1890
1891
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1904
1905
1906
1907
1908
1909
1910
1911
1912
1913
1914
1915
1916
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
2031
2032
2033
2034
2035
2036
2037
2038
2039
2040
2041
2042
2043
2044
2045
2046
2047
2048
2049
2050
2051
2052
2053
2054
2055
2056
2057
2058
2059
2060
2061
2062
2063
2064
2065
2066
2067
2068
2069
2070
2071
2072
2073
2074
2075
2076
2077
2078
2079
2080
2081
2082
2083
2084
2085
2086
2087
2088
2089
2090
2091
2092
2093
2094
2095
2096
2097
2098
2099
2100
2101
2102
2103
2104
2105
2106
2107
2108
2109
2110
2111
2112
2113
2114
2115
2116
2117
2118
2119
2120
2121
2122
2123
2124
2125
2126
2127
2128
2129
2130
2131
2132
2133
2134
2135
2136
2137
2138
2139
2140
2141
2142
2143
2144
2145
2146
2147
2148
2149
2150
2151
2152
2153
2154
2155
2156
2157
2158
2159
2160
2161
2162
2163
2164
2165
2166
2167
2168
2169
2170
2171
2172
2173
2174
2175
2176
2177
2178
2179
2180
2181
2182
2183
2184
2185
2186
2187
2188
2189
2190
2191
2192
2193
2194
2195
2196
2197
2198
2199
2200
2201
2202
2203
2204
2205
2206
2207
2208
2209
2210
2211
2212
2213
2214
2215
2216
2217
2218
2219
2220
2221
2222
2223
2224
2225
2226
2227
2228
2229
2230
2231
2232
2233
2234
2235
2236
2237
2238
2239
2240
2241
2242
2243
2244
2245
2246
2247
2248
2249
2250
2251
2252
2253
2254
2255
2256
2257
2258
2259
2260
2261
2262
2263
2264
2265
2266
2267
2268
2269
2270
2271
2272
2273
2274
2275
2276
2277
2278
2279
2280
2281
2282
2283
2284
2285
2286
2287
2288
2289
2290
2291
2292
2293
2294
2295
2296
2297
2298
2299
2300
2301
2302
2303
2304
2305
2306
2307
2308
2309
2310
2311
2312
2313
2314
2315
2316
2317
2318
2319
2320
2321
2322
2323
2324
2325
2326
2327
2328
2329
2330
2331
2332
2333
2334
2335
2336
2337
2338
2339
2340
2341
2342
2343
2344
2345
2346
2347
2348
2349
2350
2351
2352
2353
2354
2355
2356
2357
2358
2359
2360
2361
2362
2363
2364
2365
2366
2367
2368
2369
2370
2371
2372
2373
2374
2375
2376
2377
2378
2379
2380
2381
2382
2383
2384
2385
2386
2387
2388
2389
2390
2391
2392
2393
2394
2395
2396
2397
2398
2399
2400
2401
2402
2403
2404
2405
2406
2407
2408
2409
2410
2411
2412
2413
2414
2415
2416
2417
2418
2419
2420
2421
2422
2423
2424
2425
2426
2427
2428
2429
2430
2431
2432
2433
2434
2435
2436
2437
2438
2439
2440
2441
2442
2443
2444
2445
2446
2447
2448
2449
2450
2451
2452
2453
2454
2455
2456
2457
2458
2459
2460
2461
2462
2463
2464
2465
2466
2467
2468
2469
2470
2471
2472
2473
2474
2475
2476
2477
2478
2479
2480
2481
2482
2483
2484
2485
2486
2487
2488
2489
2490
2491
2492
2493
2494
2495
2496
2497
2498
2499
2500
2501
2502
2503
2504
2505
2506
2507
2508
2509
2510
2511
2512
2513
2514
2515
2516
2517
2518
2519
2520
2521
2522
2523
2524
2525
2526
2527
2528
2529
2530
2531
2532
2533
2534
2535
2536
2537
2538
2539
2540
2541
2542
2543
2544
2545
2546
2547
2548
2549
2550
2551
2552
2553
2554
2555
2556
2557
2558
2559
2560
2561
2562
2563
2564
2565
2566
2567
2568
2569
2570
2571
2572
2573
2574
2575
2576
2577
2578
2579
2580
2581
2582
2583
2584
2585
2586
2587
2588
2589
2590
2591
2592
2593
2594
2595
2596
2597
2598
2599
2600
2601
2602
2603
2604
2605
2606
2607
2608
2609
2610
2611
2612
2613
2614
2615
2616
2617
2618
2619
2620
2621
2622
2623
2624
2625
2626
2627
2628
2629
2630
2631
2632
2633
2634
2635
2636
2637
2638
2639
2640
2641
2642
2643
2644
2645
2646
2647
2648
2649
2650
2651
2652
2653
2654
2655
2656
2657
2658
2659
2660
2661
2662
2663
2664
2665
2666
2667
2668
2669
2670
2671
2672
2673
2674
2675
2676
2677
2678
2679
2680
2681
2682
2683
2684
2685
2686
2687
2688
2689
2690
2691
2692
2693
2694
2695
2696
2697
2698
2699
2700
2701
2702
2703
2704
2705
2706
2707
2708
2709
2710
2711
2712
2713
2714
2715
2716
2717
2718
2719
2720
2721
2722
2723
2724
2725
2726
2727
2728
2729
2730
2731
2732
2733
2734
2735
2736
2737
2738
2739
2740
2741
2742
2743
2744
2745
2746
2747
2748
2749
2750
2751
2752
2753
2754
2755
2756
2757
2758
2759
2760
2761
2762
2763
2764
2765
2766
2767
2768
2769
2770
2771
2772
2773
2774
2775
2776
2777
2778
2779
2780
2781
2782
2783
2784
2785
2786
2787
2788
2789
2790
2791
2792
2793
2794
2795
2796
2797
2798
2799
2800
2801
2802
2803
2804
2805
2806
2807
2808
2809
2810
2811
2812
2813
2814
2815
2816
2817
2818
2819
2820
2821
2822
2823
2824
2825
2826
2827
2828
2829
2830
2831
2832
2833
2834
2835
2836
2837
2838
2839
2840
2841
2842
2843
2844
2845
2846
2847
2848
2849
2850
2851
2852
2853
2854
2855
2856
2857
2858
2859
2860
2861
2862
2863
2864
2865
2866
2867
2868
2869
2870
2871
2872
2873
2874
2875
2876
2877
2878
2879
2880
2881
2882
2883
2884
2885
2886
2887
2888
2889
2890
2891
2892
2893
2894
2895
2896
2897
2898
2899
2900
2901
2902
2903
2904
2905
2906
2907
2908
2909
2910
2911
2912
2913
2914
2915
2916
2917
2918
2919
2920
2921
2922
2923
2924
2925
2926
2927
2928
2929
2930
2931
2932
2933
2934
2935
2936
2937
2938
2939
2940
2941
2942
2943
2944
2945
2946
2947
2948
2949
2950
2951
2952
2953
2954
2955
2956
2957
2958
2959
2960
2961
2962
2963
2964
2965
2966
2967
2968
2969
2970
2971
2972
2973
2974
2975
2976
2977
2978
2979
2980
2981
2982
2983
2984
2985
2986
2987
2988
2989
2990
2991
2992
2993
2994
2995
2996
2997
2998
2999
3000
3001
3002
3003
3004
3005
3006
3007
3008
3009
3010
3011
3012
3013
3014
3015
3016
3017
3018
3019
3020
3021
3022
3023
3024
3025
3026
3027
3028
3029
3030
3031
3032
3033
3034
3035
3036
3037
3038
3039
3040
3041
3042
3043
3044
3045
3046
3047
3048
3049
3050
3051
3052
3053
3054
3055
3056
3057
3058
3059
3060
3061
3062
3063
3064
3065
3066
3067
3068
3069
3070
3071
3072
3073
3074
3075
3076
3077
3078
3079
3080
3081
3082
3083
3084
3085
3086
3087
3088
3089
3090
3091
3092
3093
3094
3095
3096
3097
3098
3099
3100
3101
3102
3103
3104
3105
3106
3107
3108
3109
3110
3111
3112
3113
3114
3115
3116
3117
3118
3119
3120
3121
3122
3123
3124
3125
3126
3127
3128
3129
3130
3131
3132
3133
3134
3135
3136
3137
3138
3139
3140
3141
3142
3143
3144
3145
3146
3147
3148
3149
3150
3151
3152
3153
3154
3155
3156
3157
3158
3159
3160
3161
3162
3163
3164
3165
3166
3167
3168
3169
3170
3171
3172
3173
3174
3175
3176
3177
3178
3179
3180
3181
3182
3183
3184
3185
3186
3187
3188
3189
3190
3191
3192
3193
3194
3195
3196
3197
3198
3199
3200
3201
3202
3203
3204
3205
3206
3207
3208
3209
3210
3211
3212
3213
3214
3215
3216
3217
3218
3219
3220
3221
3222
3223
3224
3225
3226
3227
3228
3229
3230
3231
3232
3233
3234
3235
3236
3237
3238
3239
3240
3241
3242
3243
3244
3245
3246
3247
3248
3249
3250
3251
3252
3253
3254
3255
3256
3257
3258
3259
3260
3261
3262
3263
3264
3265
3266
3267
3268
3269
3270
3271
3272
3273
3274
3275
3276
3277
3278
3279
3280
3281
3282
3283
3284
3285
3286
3287
3288
3289
3290
3291
3292
3293
3294
3295
3296
3297
3298
3299
3300
3301
3302
3303
3304
3305
3306
3307
3308
3309
3310
3311
3312
3313
3314
3315
3316
3317
3318
3319
3320
3321
3322
3323
3324
3325
3326
3327
3328
3329
3330
3331
3332
3333
3334
3335
3336
3337
3338
3339
3340
3341
3342
3343
3344
3345
3346
3347
3348
3349
3350
3351
3352
3353
3354
3355
3356
3357
3358
3359
3360
3361
3362
3363
3364
3365
3366
3367
3368
3369
3370
3371
3372
3373
3374
3375
3376
3377
3378
3379
3380
3381
3382
3383
3384
3385
3386
3387
3388
3389
3390
3391
3392
3393
3394
3395
3396
3397
3398
3399
3400
3401
3402
3403
3404
3405
3406
3407
3408
3409
3410
3411
3412
3413
3414
3415
3416
3417
3418
3419
3420
3421
3422
3423
3424
3425
3426
3427
3428
3429
3430
3431
3432
3433
3434
3435
3436
3437
3438
3439
3440
3441
3442
3443
3444
3445
3446
3447
3448
3449
3450
3451
3452
3453
3454
3455
3456
3457
3458
3459
3460
3461
3462
3463
3464
3465
3466
3467
3468
3469
3470
3471
3472
3473
3474
3475
3476
3477
3478
3479
3480
3481
3482
3483
3484
3485
3486
3487
3488
3489
3490
3491
3492
3493
3494
3495
3496
3497
3498
3499
3500
3501
3502
3503
3504
3505
3506
3507
3508
3509
3510
3511
3512
3513
3514
3515
3516
3517
3518
3519
3520
3521
3522
3523
3524
3525
3526
3527
3528
3529
3530
3531
3532
3533
3534
3535
3536
3537
3538
3539
3540
3541
3542
3543
3544
3545
3546
3547
3548
3549
3550
3551
3552
3553
3554
3555
3556
3557
3558
3559
3560
3561
3562
3563
3564
3565
3566
3567
3568
3569
3570
3571
3572
3573
3574
3575
3576
3577
3578
3579
3580
3581
3582
3583
3584
3585
3586
3587
3588
3589
3590
3591
3592
3593
3594
3595
3596
3597
3598
3599
3600
3601
3602
3603
3604
3605
3606
3607
3608
3609
3610
3611
3612
3613
3614
3615
3616
3617
3618
3619
3620
3621
3622
3623
3624
3625
3626
3627
3628
3629
3630
3631
3632
3633
3634
3635
3636
3637
3638
3639
3640
3641
3642
3643
3644
3645
3646
3647
3648
3649
3650
3651
3652
3653
3654
3655
3656
3657
3658
3659
3660
3661
3662
3663
3664
3665
3666
3667
3668
3669
3670
3671
3672
3673
3674
3675
3676
3677
3678
3679
3680
3681
3682
3683
3684
3685
3686
3687
3688
3689
3690
3691
3692
3693
3694
3695
3696
3697
3698
3699
3700
3701
3702
3703
3704
3705
3706
3707
3708
3709
3710
3711
3712
3713
3714
3715
3716
3717
3718
3719
3720
3721
3722
3723
3724
3725
3726
3727
3728
3729
3730
3731
3732
3733
3734
3735
3736
3737
3738
3739
3740
3741
3742
3743
3744
3745
3746
3747
3748
3749
3750
3751
3752
3753
3754
3755
3756
3757
3758
3759
3760
3761
3762
3763
3764
3765
3766
3767
3768
3769
3770
3771
3772
3773
3774
3775
3776
3777
3778
3779
3780
3781
3782
3783
3784
3785
3786
3787
3788
3789
3790
3791
3792
3793
3794
3795
3796
3797
3798
3799
3800
3801
3802
3803
3804
3805
3806
3807
3808
3809
3810
3811
3812
3813
3814
3815
3816
3817
3818
3819
3820
3821
3822
3823
3824
3825
3826
3827
3828
3829
3830
3831
3832
3833
3834
3835
3836
3837
3838
3839
3840
3841
3842
3843
3844
3845
3846
3847
3848
3849
3850
3851
3852
3853
3854
3855
3856
3857
3858
3859
3860
3861
3862
3863
3864
3865
3866
3867
3868
3869
3870
3871
3872
3873
3874
3875
3876
3877
3878
3879
3880
3881
3882
3883
3884
3885
3886
3887
3888
3889
3890
3891
3892
3893
3894
3895
3896
3897
3898
3899
3900
3901
3902
3903
3904
3905
3906
3907
3908
3909
3910
3911
3912
3913
3914
3915
3916
3917
3918
3919
3920
3921
3922
3923
3924
3925
3926
3927
3928
3929
3930
3931
3932
3933
3934
3935
3936
3937
3938
3939
3940
3941
3942
3943
3944
3945
3946
3947
3948
3949
3950
3951
3952
3953
3954
3955
3956
3957
3958
3959
3960
3961
3962
3963
3964
3965
3966
3967
3968
3969
3970
3971
3972
3973
3974
3975
3976
3977
3978
3979
3980
3981
3982
3983
3984
3985
3986
3987
3988
3989
3990
3991
3992
3993
3994
3995
3996
3997
3998
3999
4000
4001
4002
4003
4004
4005
4006
4007
4008
4009
4010
4011
4012
4013
4014
4015
4016
4017
4018
4019
4020
4021
4022
4023
4024
4025
4026
4027
4028
4029
4030
4031
4032
4033
4034
4035
4036
4037
4038
4039
4040
4041
4042
4043
4044
4045
4046
4047
4048
4049
4050
4051
4052
4053
4054
4055
4056
4057
4058
4059
4060
4061
4062
4063
4064
4065
4066
4067
4068
4069
4070
4071
4072
4073
4074
4075
4076
4077
4078
4079
4080
4081
4082
4083
4084
4085
4086
4087
4088
4089
4090
4091
4092
4093
4094
4095
4096
4097
4098
4099
4100
4101
4102
4103
4104
4105
4106
4107
4108
4109
4110
4111
4112
4113
4114
4115
4116
4117
4118
4119
4120
4121
4122
4123
4124
4125
4126
4127
4128
4129
4130
4131
4132
4133
4134
4135
4136
4137
4138
4139
4140
4141
4142
4143
4144
4145
4146
4147
4148
4149
4150
4151
4152
4153
4154
4155
4156
4157
4158
4159
4160
4161
4162
4163
4164
4165
4166
4167
4168
4169
4170
4171
4172
4173
4174
4175
4176
4177
4178
4179
4180
4181
4182
4183
4184
4185
4186
4187
4188
4189
4190
4191
4192
4193
4194
4195
4196
4197
4198
4199
4200
4201
4202
4203
4204
4205
4206
4207
4208
4209
4210
4211
4212
4213
4214
4215
4216
4217
4218
4219
4220
4221
4222
4223
4224
4225
4226
4227
4228
4229
4230
4231
4232
4233
4234
4235
4236
4237
4238
4239
4240
4241
4242
4243
4244
4245
4246
4247
4248
4249
4250
4251
4252
4253
4254
4255
4256
4257
4258
4259
4260
4261
4262
4263
4264
4265
4266
4267
4268
4269
4270
4271
4272
4273
4274
4275
% $Id: texlive-pl.tex, 2021/

% Rewritten in utf8 -- Z. Walczak 2019
% iso8859-2 --  not valid anymore

% TeX Live documentation.
% Originally written by Sebastian Rahtz and Michel Goossens,
% now maintained by Karl Berry and others.
% Polish translation and additions by Staszek Wawrykiewicz until TL2017 release.
% From TL 2018 Polish translation by Zofia Walczak.
% TL 2020 -> TL 2021 Polish translation by Jerzy Ludwichowski
% Public domain.
%  ----
% UWAGA dla recenzentów/tłumaczy:  %%! to moje komentarze (StaW) - moje też ZW
\documentclass{article}
\let\tldocenglish=0 % for live4ht.cfg
\let\textsl\textit
\usepackage{tex-live}
\usepackage{polski}            %% for PL
\ifXeTeX\else
 \usepackage[utf8]{inputenc}  %% for PL
 \usepackage[T1]{fontenc}
\fi
\usepackage{microtype}

\exhyphenpenalty=10000         %% for PL
\widowpenalty=10000
\clubpenalty=10000
\renewcommand{\samp}[1]{,,\texttt{#1}''}  %% for PL
%% Polish style for sections
\makeatletter
\renewcommand{\@seccntformat}[1]{%
 \csname the#1\endcsname.\hspace{.5em}} %%
\def\numberline#1{\hb@xt@\@tempdima{#1.\hfill}}
\makeatother
\hyphenation{tex-basic la-tex pdf-tex}
%% -----
\ifx \HCode\UnDef
% running TeX:
\usepackage[breaklinks,colorlinks,linkcolor=hypercolor,
 citecolor=hypercolor,urlcolor=hypercolor,filecolor=hypercolor,
 bookmarksopen,hyperindex]{hyperref}
 \hypersetup{%
  pdftitle={Przewodnik TeX Live },%
  pdfauthor={Karl Berry, Jerzy Ludwichowski},%
  pdfsubject={TeX Live},%
  pdfkeywords={TeX, LaTeX, TeX Live, TeXLive, polski},
  pdfpagemode=UseNone, % start bez Spisu treści
  pdfstartview=FitV, % dopasuj wysokość strony do okna przeglądarki
  pdfpagelayout=SinglePage % przewijaj po stronie
}

\else
% running tex4ht:
\RequirePackage[tex4ht]{hyperref}  \hyperlinkfileprefix{}
\fi

\title{%
 {\huge \textit{Przewodnik \protect\TL{} 2021}}
}

\author{Karl Berry\\[2mm]
 tłumaczenie: Zofia Walczak\\[2mm]
 tłumaczenie 2021: Jerzy Ludwichowski\\[3mm]
 \url{https://tug.org/texlive/}
}

\date{Marzec 2021 r.}
\begin{document}
\maketitle

\begin{multicols}{2}
\tableofcontents
%\listoftables
\end{multicols}
%--------------------------
\section{Wstęp}\label{sec:intro}

\subsection{\protect\TeX\protect\ Live i \protect\TeX\protect\ Collection}
Ten dokument  opisuje oprogramowanie \TL{} --
dystrybucję \TeX-a wraz z~programami pomocniczymi, dostępną dla \GNU/Linux,
różnych wersji Unix, \MacOSX oraz Windows.

\TL{} można ściągnąć z~sieci bądź otrzymać na płytce \DVD \TK{}, którą otrzymują członkowie odpowiedniej Grupy Użytkowników Systemu \TeX{}.
Część \ref{sec:tl-coll-dists} omawia pokrótce zawartość tej płytki.
Zarówno \TL{}, jak i \TK{} powstały dzięki zbiorowemu wysiłkowi Grup użytkowników \TeX-a.
W~tym dokumencie omówimy głównie samą dystrybucję \TL.

\TL{} zawiera pliki wykonywalne programów: \TeX{}, \LaTeXe{}, \ConTeXt,
\MF, \MP, \BibTeX{}
 i~wielu innych,  bogaty zestaw pakietów makr o~wielorakim
zastosowaniu,   fontów i~dokumentacji w~różnych językach, a~także  wsparcie składu
publikacji w~wielu językach świata.

Lista najważniejszych zmian w~tej edycji \TL{}
znajduje się w~części~\ref{sec:tlcurrent}, na str.~\pageref{sec:tlcurrent}.

Czytelnik nie znajdzie w tym dokumencie informacji o systemie \TeX{}, a jedynie najważniejsze etapy instalacji i konfiguracji oprogramowania \TL.


Podstawowe pojęcia dotyczące \TeX-a początkujący użytkownicy znajdą
np. w~artykule {\it Przewodnik po systemie \TeX\/}:
\OnCD{texmf-dist/doc/generic/tex-virtual-academy-pl/cototex.html} lub na dowolnej stronie internetowej poświęconej \TeX-owi.

\htmlanchor{platforms}
\subsection{Obsługiwane systemy operacyjne}
\label{sec:os_support}

\TL{} zawiera oprogramowanie dla wielu platform uniksowych,
w~tym \GNU/Linux, \MacOSX i~Cyg\-win. Załączone pliki źródłowe pozwalają też
na jego instalację na platformach innych systemów operacyjnych i~kompilację
samych programów.

Spośród systemów Windows obsługiwane jest Windows~7 i~wersje
późniejsze. W~Windows Vista  również powinien
zadziałać, ale \TL{} nie może już być instalowany w~systemach Windows XP i~wcześniejszych.
\TL{} nie zawiera osobnych binariów dla 64-bitowych wersji Windows, programy 32-bitowe
działają w~obu wersjach.  W \url{https://tug.org/texlive/windows.html} omówiono, jak
dodać binaria 64-bitowe.

W części \ref{sec:tl-coll-dists} omówiono alternatywne dystrybucje,
przeznaczone dla Windows oraz \MacOSX.

\subsection{Podstawy instalacji \protect\TL{}}
\label{sec:basic}

\TL{} można zainstalować z~płytki \DVD{} lub internetu
(\url{https://tug.org/texlive/acquire.html}). Program instalacyjny
jest niewielki i~pozwala pobrać z sieci wszystkie potrzebne pakiety.
Jest to wygodne, zwłaszcza gdy potrzebujemy jedynie części oprogramowania
\TL\ i~nie chcemy pobierać niepotrzebnie obrazu całej płytki instalacyjnej.

Płytka \DVD{}  (lub jej obraz w~pliku \code{.iso})  pozwala
zainstalować \TL{} na twardym dysku. Nie można uruchomić \TL{} bezpośrednio z~\TK{} \DVD{} albo z~jej obrazu, ale  można  przygotować instalację przenośną  np. na pendrivie
(patrz część~\ref{sec:portable-tl}).
Szczegółowy opis instalacji \TL{} znajduje się w~dalszych rozdziałach
tego dokumentu (str.~\pageref{sec:install}), poniżej zaś informacja w skrócie.

\begin{itemize*}
\item Skrypt instalacyjny dla systemu Unix nosi nazwę \filename{install-tl} zaś dla systemów Windows
należy użyć \filename{instal-tl-windows}. Program instalacyjny będzie działał w~trybie graficznym
z~opcją \code{-gui} (co jest trybem domyślnym dla Windows i~MacOSX) lub w~trybie tekstowym z~opcją
\code{-gui=text} (co jest trybem domyślnym dla pozostałych platform).

\item Jednym z~instalowanych programów jest \prog{tlmgr} (menedżer \TL{}),
który  można uruchomić zarówno w~trybie tekstowym jak i~graficznym. Pozwala
on doinstalować lub usunąć pakiety, aktualizować je z~sieci, a także
wykonywać różne czynności konfiguracyjne.

\end{itemize*}

\htmlanchor{security}
\subsection{Uwagi dotyczące bezpieczeństwa}
\label{sec:security}

Zgodnie z~naszą najlepszą wiedzą, główne programy \TeX-owe są
(i~zawsze były) nadzwyczaj odporne. Jednak mimo dokładania najwyższej
staranności, inne programy wspierające, zawarte w~\TeX\ Live, nie
zawsze osiągają ten sam poziom. Jak zawsze, należy być
ostrożnym przy uruchamianiu programów z~danymi pochodzącymi
z~niepewnych źródeł. Dla zwiększenia stopnia
bezpieczeństwa zalecamy stosowanie podczas pracy nowych podfolderów.

Konieczność zachowania staranności jest szczególnie ważna w systemie
Windows, ponieważ niezależnie od zawartości ścieżki przeszukiwania
poszukuje on programów zawsze najpierw w bieżącym folderze. To
zachowanie systemu otwiera szerokie możliwości ataku. Usunęliśmy
wiele luk, lecz niewątpliwie niektóre jeszcze pozostały, szczególnie
przy uruchamianiu programów pochodzących z~innych źródeł.  Zalecamy
więc sprawdzanie bieżących folderów pod kątem obecności podejrzanych
plików, w~szczególności plików wykonywalnych (binarnych lub
skryptów). Zwykle nie powinno ich być, a~w~szczególności nie
powinny być one tworzone w~wyniku typowego przetwarzania dokumentów.

I~na koniec: \TeX\ (oraz towarzyszące mu programy) mogą, przy przetwarzaniu
dokumentów, tworzyć pliki. Własność ta jest na wiele różnych sposobów podatna
na nadużycia. Także w~tych przypadkach, przetwarzanie nieznanych dokumentów
w~nowych podfolderach jest najlepszym znanym sposobem zabezpieczenia.
%tutaj jest dodany cały akapit

Innym elementem dbałości o~bezpieczeństwo jest upewnienie się, że pobrany materiał
nie został zmieniony po utworzeniu. Program \prog{tlmgr} (punkt~\ref{sec:tlmgr})
wykona automatycznie weryfikację kryptograficzną pobieranego materiału, o~ile
w~systemie dostępny jest program \prog{gpg} (GNU Privacy Guard). Nie jest
on dystrybuowany jako część \TL, ale w~razie potrzeby informację o~\prog{gpg} można znaleźć na
\url{https://texlive.info/tlgpg/}.

\subsection{Dostępna pomoc}
\label{sec:help}

Społeczność \TeX-owa jest bardzo aktywna i~pomocna, stąd też większość
poważnych zapytań nie pozostaje bez odpowiedzi. Przed zadaniem
pytania warto je uprzednio dobrze przemyśleć i~sformułować, ponieważ
respondenci to wolontariusze, wśród których mogą się znaleźć mniej lub
bardziej doświadczeni użytkownicy.
(Jeśli preferujemy komercyjne wsparcie techniczne, to możemy zamiast
\TL{} zakupić system u~jednego z~dostawców, których listę można znaleźć
pod adresem\newline \url{https://tug.org/interest.html#vendors}.)

Oto lista źródeł pomocy, w~kolejności przez nas rekomendowanej:
\begin{description}
\item [Start] Jeśli właśnie zaczynasz używać \TeX-a, krótkie wprowadzenie do systemu znajdziesz na stronie \url{https://tug.org/begin.html}.
\item [\TeX{} FAQ] \TeX-owy FAQ jest obszernym zbiorem
odpowiedzi na wiele pytań, od najprostszych do najbardziej
zaawansowanych. Na \TL{} znajdziesz go w~katalogu
\OnCD{texmf-dist/doc/generic/FAQ-en/},
a~w~sieci znajdziesz go tu: \url{https://texfaq.org}. Proponujemy
 najpierw zajrzeć właśnie tam.  Serwis {FAQ} uruchomiono też
w~języku polskim: \url{http://www.gust.org.pl/faq}.


\item [\TeX{} Catalogue] Jeśli poszukujemy konkretnego pakietu, fontu,
programu itp., to polecamy \TeX{} Catalogue. Jest to obszerne zestawienie
wszelkich pakietów dotyczących \TeX-a. Patrz:
 %\OnCD{texmf-dist/doc/english/catalogue} lub
 %\url{https://mirror.ctan.org/help/Catalogue/}.
 \url{https://ctan.org/pkg/catalogue/}.

\item [\TeX{} Web Resources] Strona \url{https://tug.org/interest.html}
zawiera wiele odsyłaczy, w~szczególności do książek, podręczników
i~artykułów poświęconych wszelkim aspektom pracy z~systemem \TeX.

\item [Archiwa pomocy] Główne fora wsparcia użytkowników \TeX-a to dla \LaTeX-a
\url{https://latex.org/},     %gdzie można zadać pytanie lub poszukać na nie odpowiedzi
 \url{https://tex.stackexchange.com} (strona typu pytanie-odpowiedź), grupa dyskusyjna Usenet \url{news:comp.text.tex}, czy
lista dyskusyjna \email{texhax@tug.org}.

%Pomocy w rozwiązaniu tex-owego problemu możemy szukać na stronach % użytkowników \TeX-a
%\url{https://latex-community.org/},    \url{https://tex.stackexchange.com},
%  grupy   Usenet \url{news:comp.text.tex} czy  liście dyskusyjnej \email{texhax@tug.org}

Archiwa ostatnich dwóch list dyskusyjnych,
zawierające  pytania i odpowiedzi zbierane przez wiele lat znajdziemy po adresem:
\url{https://groups.google.com/group/comp.text.tex/topics} oraz
\url{https://tug.org/mail-archives/texhax}. Nie zaszkodzi też
skorzystać z~wyszukiwarki, np. \url{https://www.google.com}.

\item [Wysyłanie pytań] Jeśli   nie znajdziemy rozwiązania problemu wśród tematów poruszanych na listach dyskusyjnych,
możemy, poprzez ich strony internetowe, wysłać swoje pytanie do \url{https://latex-community.org/}  i~\url{https://tex.stackexchange.com/},
do \dirname{comp.text.tex} poprzez Google,
  bądź pisząc list na adres \email{texhax@tug.org}.

Przed wysłaniem zapytania \emph{należy} zapoznać się z~poradami dotyczącymi sposobu
formułowania pytań, zawartymi w~FAQ:
\url{https://texfaq.org/FAQ}. Zastosowanie się do tych zasad zwiększy szanse na otrzymanie użytecznej odpowiedzi.

%Warto wspomnie� stron� \LaTeX{} Community
%(\url{https://www.latex-community.org/}), forum
%\url{https://www.latex-community.org/forum/} oraz
%\TeX\ StackExchange (\url{https://tex.stackexchange.com/}).
Polscy użytkownicy mają do dyspozycji listę dyskusyjną GUST (polskiej Grupy
Użytkowników Systemu \TeX); informacje o niej
znajdziemy na stronie \url{http://www.gust.org.pl}.

\item [Wsparcie ze strony społeczności \TL{}] Zauważony błąd, sugestie i~komentarze dotyczące dystrybucji \TL{}, instalacji
lub dokumentacji możemy zgłosić na listę dyskusyjną \email{tex-live@tug.org}. Jeśli pytanie dotyczy użycia konkretnego programu
(pakietu makr itp.) z~\TL{}, to lepiej je  skierować   do osoby
opiekującej się danym programem lub na specjalistyczną listę dyskusyjną. Uruchomienie programu z parametrem  \code{-{}-help} dostarczy adres  zgłaszania błędów.
\end{description}

Druga strona medalu to pomaganie tym, którzy mają problemy. Zarówno
\dirname{comp.text.tex}, jak i~\code{texhax} (oraz lista dyskusyjna GUST)
są otwarte dla każdego,
tak więc zapraszamy do włączenia się, czytania wiadomości i~pomagania
innym w~miarę własnych możliwości. Witamy wśród użytkowników
systemu \TeX!

%--------------------------
%\section{Struktura \protect\TeX\protect\ Live}
\section{Przegląd \protect\TeX\protect\ Live}
%\label{sec:struct-tl}
\label{sec:overview-tl}

Omówimy teraz zawartość dystrybucji \TL{}, a~także \TK{} --
płytki \DVD, w~skład której wchodzi \TL.

\subsection{The \protect\TeX\protect\ Collection: \protect\TL, pro\protect\TeX{}t, Mac\protect\TeX}
\label{sec:tl-coll-dists}

Płytka \TK{} \DVD{} zawiera:

\begin{description}

\item [\TL] to kompletny system \TeX, który pozwala na instalację na
twardym dysku lub przygotowanie przenośnej instalacji np. na pendrivie,
strona domowa projektu: \url{https://tug.org/texlive/};

\item [Mac\TeX] dla systemu \MacOSX; posiada własny program instalacyjny
i~dodatkowe programy dla tego systemu, strona domowa projektu:
\url{https://tug.org/mactex/};

%Przetłumaczyć
%\item [Mac\TeX] for \MacOSX\ (currently named macOS by Apple, but we
%continue to use the older name in this document), this adds a native
%\MacOSX\ installer and other Mac applications to \TL{}. Home page:
%\url{https://tug.org/mactex/}.

\item [pro\TeX{}t] to, oparta na  \MIKTEX-u dystrybucja dla Windows,
rozszerzona o~dodatkowe narzędzia; całkowicie niezależna od \TL.
\ProTeXt\ posiada własny, łatwy w~obsłudze program instalacyjny,
 strona domowa projektu: \url{https://tug.org/protext};

\item [CTAN] to zrzut zawartości archiwów \CTAN{};
(\url{https://www.ctan.org}).

\end{description}
%\end{document}
\CTAN i \pkgname{protext} nie spełniają przyjętych dla
\TL{} wymogów dotyczących swobody kopiowania, wobec tego należy ten fakt
uwzględnić przy redystrybucji bądź modyfikacji zawartości wymienionych
katalogów.

\subsection{Główne katalogi \protect\TL}
\label{sec:tld}

Poniżej wymieniono ważniejsze podkatalogi głównego katalogu \emph{instalacji}
\TL (na płytce \TK{} \DVD{} cała dystrybucja \TL{} została umieszczona nie
w~katalogu głównym, ale w~katalogu \dirname{texlive}, którego struktura nieco
się różni; poniżej traktujemy katalog \dirname{texlive} jako katalog główny
we wszystkich odniesieniach do instalacji \TL).
 %% tu są zmiany

\begin{ttdescription}
\item[bin] Skompilowane programy \TeX-owe i~pomocnicze, zorganizowane
w~podkatalogach  według platform systemowych.

\item[readme-*.dir] Krótkie omówienie z~użytecznymi odnośnikami,
w kilku językach, w formacie \HTML{} i~zwykłym tekstowym.

\item[source] Źródła wszystkich programów, włącznie z~głównymi dystrybucjami
 \TeX-a opartymi na  \Webc{}.

\item[texmf-dist] Główne drzewo katalogów instalacji (zawiera makra,
 fonty i~dokumentacje, patrz: \dirname{TEXMFDIST} w~następnej części).

\item[tlpkg] Skrypty, programy i~inne dane potrzebne do instalacji.
  Katalog zawiera także ,,prywatne'' dla \TL{} kopie oprogramowania Perl
  i~Ghostscript dla Windows (nie kolidują one z~posiadanymi przez użytkownika
  podobnymi programami i~działają tylko w~ramach instalacji). Poza tym
  dołączono szybki i~wygodny program do podglądu plików postscriptowych i~PDF
  -- PS\_View dla Windows.
\end{ttdescription}
 %% tego nie ma
%Oprócz podkatalogów wymienionych powyżej katalog główny zawiera skrypty
%instalacyjne oraz plik
%  \filename{README}  w~kilku językach (również polskim).
  %%
Do znalezienia dokumentacji mogą się przydać na przykład dowiązania zawarte
w~pliku \OnCD{doc.html}. Dokumentacje niemal wszystkiego (pakietów makr,
formatów, fontów, programów, przewodników man i info, często także w~formacie
PDF) znajdują się w~katalogu \dirname{texmf-dist/doc/}. W~odszukaniu
konkretnej dokumentacji w~dowolnym z~wymienionych
katalogów może pomóc program \cmdname{texdoc}.


Po instalacji niniejsza dokumentacja jest dostępna w różnych językach
w~podkatalogach \dirname{texmf-dist/doc/texlive}:

\begin{itemize*}
\item{czeski/słowacki:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-cz}
\item{niemiecki:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-de}
\item{angielski:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-en}
\item{francuski:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-fr}
\item{włoski:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-it}
\item{japoński:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-ja}
\item{polski:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-pl}
\item{rosyjski:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-ru}
\item{serbski:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-sr}
\item{uproszczony chiński:} \OnCD{texmf-dist/doc/texlive/texlive-zh-cn}
\end{itemize*}
  %%%%%%%%% 284
\subsection{Predefiniowane drzewa katalogów texmf}
\label{sec:texmftrees}

W tej części wymieniono wszystkie używane przez system, predefiniowane
zmienne specyfikujące drzewa katalogów texmf, omówiono ich przeznaczenie i domyślny układ \TL{}.
Uruchomiając polecenie \texttt{tlmgr~conf}, wyświetlimy wartości tych
zmiennych, dzięki czemu łatwo ustalimy, które katalogi w~naszej instalacji są
przypisane do konkretnych zmiennych.

Wszystkie drzewa katalogów, włącznie z prywatnymi katalogami użytkownika,
powinny mieć strukturę zgodną z zaleceniami \TeX\
Directory Structure (\TDS, \url{https://tug.org/tds}), konsekwentnie wraz
z~odpowiednimi podkatalogami. W~przeciwnym wypadku potrzebne pliki mogą nie
zostać odnalezione. W~części \ref{sec:local-personal-macros}
(str.~\pageref{sec:local-personal-macros}) będzie to omówione dokładniej.
Porządek na liście jest odwrotny do tego, w~jakim drzewa są przeszukiwane, to
znaczy, drzewa umieszczone na liście później przesłaniają wcześniejsze.
%% poniżej są różnice
\begin{ttdescription}
\item [TEXMFDIST] Drzewo katalogów zawierające niemal wszystkie pliki
 dystrybucji: pliki konfiguracyjne, pakiety makr, fontów, pomocnicze skrypty, dokumentacje itp.
 (pozostałe pliki dystrybucji, czyli programy, znajdują się w~równoległym
 katalogu \code{bin/}).
 \item [TEXMFSYSVAR] Drzewo katalogów wykorzystywane przez
 \verb+texconfig-sys+, \verb+updmap-sys+, \verb+fmtutil-sys+, a~także
 przez program \verb+tlmgr+ do przechowywania wygenerowanych plików
 formatów i~map fontowych dla całej instalacji.
 \item [TEXMFSYSCONFIG] Drzewo katalogów wykorzystywane przez narzędzia
 \verb+texconfig-sys+, \verb+updmap-sys+ oraz \verb+fmtutil-sys+
 do przechowywania danych konfiguracyjnych dla całej instalacji (np.
 sieciowej).
 \item [TEXMFLOCAL] Drzewo katalogów, które administratorzy mogą wykorzystać
 do przechowywania lokalnych makr, fontów itp., dostępnych dla wszystkich
 użytkowników w~lokalnej sieci.
\item [TEXMFHOME] Drzewo katalogów dla prywatnych makr, fontów itp.
 użytkownika. Rozwinięcie tej zmiennej zależy domyślnie od wartości przypisanej
 zmiennej systemowej \verb+$HOME+ (w~Windows \verb+%USERPROFILE%+).
\item [TEXMFVAR] Lokalne drzewo katalogów wykorzystywane przez \verb+texconfig+,
 \verb+updmap-user+ i~\verb+fmtutil-use+ do przechowywania wygenerowanych plików
 formatów i~map fontowych (domyślnie w~ramach \envname{TEXMFHOME}).
\item [TEXMFCONFIG] Lokalne drzewo katalogów wykorzystywane przez narzędzia
 \verb+texconfig+, \verb+updmap-sys+ oraz \verb+fmtutil-sys+ do przechowywania
 danych konfiguracyjnych (domyślnie w~ramach \envname{TEXMFHOME}).
\item [TEXMFCACHE] Drzewa katalogów wykorzystywane przez \ConTeXt\
  MkIV oraz Lua\LaTeX\ do przechowywania buforowanych danych
  z~przetwarzania; domyślna wartość w~\TL{} jest identyczna
  z~\code{TEXMFSYSVAR} lub -- jeśli katalog jest niedostępny do zapisu
  -- \code{TEXMFVAR}.
\end{ttdescription}

\noindent
Oto domyślny układ katalogów:
\begin{description}
  \item[ogólnosystemowy katalog instalacji] może zawierać kilka wydań \TL{}:
  \begin{ttdescription}
    \item[2020] poprzednie wydanie
    \item[2021] wydanie aktualne
    \begin{ttdescription}
      \item [bin] ~
      \begin{ttdescription}
        \item [i386-linux] \ \ \ \ \ programy dla \GNU/Linux (32-bit)
        \item [...]
        \item [universal-darwin]  programy dla \MacOSX
        \item [x86\_64-linux] programy dla \GNU/Linux  (64-bit)
        \item [win32] \ \ \quad \ \ \qquad  programy dla Windows
      \end{ttdescription}
      \item [texmf-dist\ \ ] określany zmienną \envname{TEXMFDIST} i \envname{TEXMFMAIN}
      \item [texmf-var\ \ \ ] \envname{TEXMFSYSVAR}, \envname{TEXMFCACHE}
      \item [texmf-config] \envname{TEXMFSYSCONFIG}
    \end{ttdescription}
    \item [texmf-local] \envname{TEXMFLOCAL}, katalog zachowywany
      od wydania do wydania
  \end{ttdescription}
  \item[katalog domowy użytkownika] (\texttt{\$HOME} lub
      \texttt{\%USERPROFILE\%})
    \begin{ttdescription}
      \item[.texlive2020] prywatne pliki konfiguracyjne
        poprzedniego wydania
      \item[.texlive2021] prywatne pliki konfiguracyjne
         bieżącego wydania
      \begin{ttdescription}
        \item [texmf-var\  \ \ ] \envname{TEXMFVAR}, \envname{TEXMFCACHE}
        \item [texmf-config] \envname{TEXMFCONFIG}
      \end{ttdescription}
    \item[texmf] \envname{TEXMFHOME} prywatne makra, fonty itp.
  \end{ttdescription}
\end{description}

\subsection{Rozszerzenia \protect\TeX-a}
\label{sec:tex-extensions}

Oryginalny \TeX{}, stworzony przez prof. Knutha, został zamrożony, ale jest
i~zawsze będzie w~przyszłości dostępny w~dystrybucji. \TL{} zawiera ponadto
kilka wersji rozszerzonych standardowego \TeX-a (tzw. ,,silników'' \TeX-a):

\begin{description}
\item [\eTeX] jest wersją \label{text:etex} programu \TeX{}, w~której dodano
 pożyteczny zestaw nowych poleceń wbudowanych
 (dotyczących głównie rozwijania makr, leksemów znakowych, interpretacji
 znaczników itp.) oraz rozszerzenie \TeXXeT{} do składu również
 od prawej do lewej. W~trybie domyślnym \eTeX{} jest w~100\% zgodny ze
 standardowym programem \TeX. Więcej szczegółów można znaleźć
 w~\OnCD{texmf-dist/doc/etex/base/etex_man.pdf}.

\item [pdf\TeX] zawiera silnik \eTeX{} i~inne
rozszerzenia, umożliwia tworzenie dokumentów zarówno w~formacie PDF, jak
i~\dvi{}. Jest on domyślnym programem dla wielu zwykłych formatów,
np. \prog{etex}, \prog{latex}, \prog{pdflatex}.
Jego witryna internetowa znajduje się pod adresem \url{https://www.pdftex.org/}.
Podręczniki znajdziemy w~katalogu \OnCD{texmf-dist/doc/pdftex/manual/pdftex-a.pdf},
zaś przykłady wykorzystania niektórych jego funkcji
w~pliku \OnCD{texmf-dist/doc/pdftex/samplepdftex/samplepdf.tex}.

\item[Lua\TeX] przyjmuje teksty kodowane w~Unicode oraz może korzystać
z~fontów OpenType\slash TrueType i~systemu operacyjnego. Zawiera również interpreter Lua
(\url{https://lua.org/}), co pozwala na rozwiązywanie wielu trudnych problemów \TeX-owych.
Użyty jako \filename{texlua} ma funkcjonalność samodzielnego interpretera Lua.
Jego witryna internetowa znajduje się pod adresem \url{https://www.luatex.org/}
a~podręcznik w~instalacji w~pliku \OnCD{texmf-dist/doc/luatex/base/luatex.pdf}.

\item [(e)(u)p\TeX] obsługują japońskie wymagania składu; p\TeX{} jest
silnikiem podstawowym, wariant e- dodaje funkcjonalność \eTeX{}-a
a~wariant u-~obsługę Unicode.

\item [\XeTeX] przyjmuje teksty kodowane w~Unicode oraz może korzystać
z~fontów OpenType\slash Truetype i~systemu operacyjnego,
do czego stosuje standardowe biblioteki zewnętrzne. Patrz \url{https://tug.org/xetex}.

\item [\OMEGA{} (Omega)] Program, który pracuje wewnętrznie ze znakami
kodowanymi 16-bitowo (Unicode), pozwalając składać jednocześnie
większość tekstów spotykanych na świecie. Wspomaga dynamicznie
ładowane tzw. ,,procesy tłumaczenia \OMEGA'' (OTPs), co pozwala
użytkownikowi definiować złożone transformacje, wykonywane na dowolnych
strumieniach wejściowych.
Sam program od dawna nie jest aktualizowany, został więc usunięty z~\TL.
Pozostawiono jego działający klon Aleph.

\item [Aleph] Łączy rozszerzenia \OMEGA\ i~\eTeX.
Patrz  \OnCD{texmf-dist/doc/aleph/base}.

\end{description}

\subsection{Inne ważniejsze programy \protect\TL}

Poniżej zestawiono kilka innych, najczęściej używanych programów, dostępnych
w~dystrybucji \TL{}:

\begin{cmddescription}

\item[bibtex, biber]  wspomagają tworzenie spisów bibliograficznych;

\item[makeindex, xindy] wspomagają tworzenie posortowanych skorowidzów;

\item[dvips]  pozwala konwertować \dvi{} do \PS{};

\item[xdvi]   przeglądarka plików \dvi{} dla X~Window;

\item [dviconcat, dviselect] programy do manipulacji stronami w~plikach
  \dvi{};

\item [dvipdfmx]  pozwala konwertować \dvi{} do PDF, metoda alternatywna w~stosunku
 do wspomnianego wyżej programu pdf\TeX{};

\item [psselect, psnup, \ldots] narzędzia do manipulacji na plikach
postscriptowych;

\item [pdfjam, pdfjoin, \ldots]: narzędzia do manipulacji na plikach
 PDF;

\item [context, mtxrun]:  programy uruchomieniowe dla Con\TeX{}t;

\item [htlatex, \ldots \cmdname{tex4ht}]: postprocesor konwersji do HTML (i~XML i innych) dla
 \AllTeX-a.

\end{cmddescription}


\htmlanchor{installation}
\section{Instalacja}
\label{sec:install}

\subsection{Start instalacji}
\label{sec:inst-start}

Instalację \TL{} uruchamiamy z~płytki \TK{} \DVD{} lub po pobraniu z~sieci
pakietu instalacyjnego i~jego rozpakowaniu.
Dodatkowe informacje na temat różnych metod instalacji znajdziemy
na stronie \url{https://tug.org/texlive/acquire.html}.

\begin{description}
\item [Instalacja z sieci; pliki .zip lub~tar.gz:] Z~archiwum \CTAN, z~katalogu
\dirname{systems/texlive/tlnet}
(\url{https://mirror.ctan.org/systems/texlive/tlnet} powinien
przekierować do najbliższej, aktualnej kopii \CTAN) należy pobrać plik
\filename{install-tl.zip} (wspólny dla Unix i Windows) lub znacznie mniejszy
\filename{install-unx.tar.gz} (tylko dla Unix). Po rozpakowaniu,
w~katalogu \dirname{install-tl} znajdziemy skrypty instalacyjne
\filename{install-tl} i~\filename{install-tl-windows.bat}.

%\begin{figure}[tb]
%\tlpng{nsis_installer}{.6\linewidth}
%\caption{Ekran install-tl-windows.exe}\label{fig:nsis}
%\end{figure}

\item [Instalacja z~sieci; Windows .exe:]
Z~archiwum \CTAN   pobrać plik jak poprzednio i~ kliknąć dwa razy. Na ekranie pojawi się okienko  widoczne na rys.~\ref{fig:nsis},  uruchomiony zostanie pierwszy krok instalacji  i~będziemy mogli wybrać jedną z~dwóch akcji: ,,Install" (zainstaluj) lub ,,Unpack only" (tylko rozpakuj).
% W~Windows instalator domyślnie startuje automatycznie
%  alternatywny program
%\filename{install-tl-windows.exe} i~uruchomić go podwójnym kliknięciem. Po
%samoczynnym rozpakowaniu zawartości ujrzymy okno przedstawione na
%rys.~\ref{fig:nsis}. Znajdziemy tam trzy opcje: ,,Simple install'' (prosta
%instalacja; instaluje wszystko); ,,Custom install'' (instalacja zaawansowana,
%opisana w~części ~\ref{sec:wininst}) oraz ,,Unpack only'' (tylko
%rozpakowanie, czyli w~wyniku otrzymamy to samo, co po rozpakowaniu
%\filename{install-tl.zip}).

%Plik \texttt{tlpdb/texlive.tlpdb} (wykorzystywany podczas instalacji)
%zawiera spis wszystkich plików w~każdym pakiecie.

%\subsection{Fonty w \protect\TL}
%\label{sec:tl-fonts}
%
%\TL{} zawiera wiele wysokiej jako�ci fontów skalowanych. Patrz:
%\url{https://tug.org/fonts} oraz
%\OnCD{texmf-dist/doc/fonts/free-math-fonts-survey}.

%====

\item [Instalacja z płytki \TeX{} Collection \DVD:] Po uruchomieniu
płytki należy przejść do katalogu   \dirname{texlive} \DVD{}
(w~Windows program instalacyjny powinien uruchomić się  automatycznie po włożeniu płytki).
\DVD{} otrzymamy w ramach członkostwa w~dowolnej grupie użytkowników
  \TeX-a (rekomendowane, w Polsce to GUST  \url{http://www.gust.org.pl}), kupić płytkę w sklepie
(\url{https://tug.org/store})
 lub  wypalić  z dostępnego w sieci jej obrazu \ISO{}. Można też zamontować
bezpośrednio plik obrazu (w większości systemów istnieje taka możliwość). Po
zainstalowaniu z \DVD\ lub obrazu \ISO{} można aktualizować pakiety
bezpośrednio z~internetu (patrz \ref{sec:dvd-install-net-updates}).
\end{description}

\begin{figure}[tb]
\tlpng{nsis_installer}{.6\linewidth}
\caption{Pierwszy krok instalacji  w Windows instalator \code{.exe}}\label{fig:nsis}
\end{figure}

Bez względu na źródło   program instalacyjny jest ten sam.
Podczas instalacji z sieci pobierane są najnowsze aktualizacje pakietów, natomiast zawartość
 \DVD\ i obrazu \ISO, nie jest
aktualizowana pomiędzy  corocznymi wydaniami.

Gdy łączymy się  z~siecią poprzez serwer proxy, należy uwzględnić
jego ustawienia  dla programu Wget
w~pliku \filename{~/.wgetrc} bądź poprzez modyfikację zmiennych środowiskowych
(patrz \url{https://www.gnu.org/software/wget/manual/html_node/Proxies.html}). Można też użyć   dowolnego innego   programu do pobierania.
Oczywiście uwaga ta jest nieistotna
gdy instalujemy z \DVD\ lub obrazu płyty \ISO.


\noindent Poniżej omówiono dokładniej dalsze kroki instalacji.
\subsubsection{Unix}

\noindent
Poniżej \texttt{>} oznacza znak zachęty systemu (tzw. prompt); to,
co wpisuje użytkownik, zaznaczono \Ucom{\texttt{pogrubieniem}}. Skrypt \filename{install-tl} jest skryptem Perla, więc
w~oknie terminala należy napisać:
\begin{alltt}
> \Ucom{perl /path/to/installer/install-tl}
\end{alltt}
(można także  uruchomić \Ucom{/path/to/installer/install-tl}, o~ile posiada
on tryb ,,wykonywalny'', lub najpierw zmienić katalog poleceniem \texttt{cd},
itd.; w~dalszej części nie będziemy powtarzali wszelkich możliwych kombinacji).
Zalecane jest powiększenie okna terminala, aby wyświetlić pełną zawartość
ekranu programu instalacyjnego (rys.~\ref{fig:text-main}).%rysunek jest dalej

%to jest w tekście dalej

%dotąd

Do uruchomienia w~trybie graficznym (\GUI; rys.~\ref{fig:advanced-lnx}) %ten rysunek też jest dalej
wymagane jest zainstalowanie w~systemie Tcl/Tk.
Mając go możemy uruchomić:
\begin{alltt}
> \Ucom{perl install-tl -gui}
\end{alltt}

Stare opcje \code{wizard} i \code{perltk}/\code{expert} są nadal dostępne,
ale teraz realizują to samo co \code{-gui}.
Kompletny wykaz dostępnych opcji można uzyskać uruchamiając:
\begin{alltt}
> \Ucom{perl install-tl -help}
\end{alltt}


\textbf{O  uprawnieniach w Unix:} program instalacyjny
będzie respektować aktualną wartość \code{umask}.
Jeżeli więc chcemy, aby instalacja była dostępna dla innych użytkowników,
musimy ustawić wartość np. \code{umask 002}. Więcej informacji na temat
\code{umask} znajdziemy w~dokumentacji posiadanego systemu operacyjnego.

%\begin{figure}[tb]
%\tlpng{install-lnx-main}{\linewidth}
%\caption{Ekran zaawansowanego programu instalacyjnego \GUI{}
%(\GNU/Linux)}\label{fig:gui-main}
%\end{figure}

\textbf{Uwagi specjalne dotyczące Cygwin:} w~odróżnieniu od wielu
rzeczywistych systemów operacyjnych, których Cygwin jest jedynie emulatorem,
w~środowisku tym mogą nie być domyślnie zainstalowane niektóre programy
wymagane dla instalatora \TL. Dodatkowe informacje -- patrz
część~\ref{sec:cygwin}.


\subsubsection{\MacOSX}
\label{sec:macosx}

Jak wspomniano w części \ref{sec:tl-coll-dists}, dla Mac\,OS\,X{}
przygotowano odrębną dystrybucję Mac\TeX\ (\url{https://tug.org/mactex}).
W~jej wypadku należy użyć dedykowanego programu instalacyjnego, gdyż
zmienia on w~specyficzny sposób ustawienia systemu, w~szczególności pozwala
na łatwe przełączanie między różnymi dystrybucjami \TeX-a dla
\MacOSX\ (Mac\TeX, Fink, MacPorts, \ldots), wykorzystując tzw.
struktury danych \TeX{}Dist.

Mac\TeX\ jest oparty na \TL{} i główne drzewa katalogów oraz programy są
w~nim dokładnie takie same; dodano jedynie katalogi ze specyficznymi dla
systemu \MacOSX\ dokumentacjami i~aplikacjami.



\subsubsection{Windows}\label{sec:wininst}

Gdy używamy pobranego z~sieci i~rozpakowanego z~pliku zip instalatora
(bądź program ten nie uruchamia się  automatycznie po włożeniu \DVD{}
do napędu), należy uruchomić \filename{install-tl-windows.bat} (np.
podwójnym kliknięciem myszy). %Jeżeli potrzebujemy więcej opcji
%instalacyjnych (np. wyboru konkretnych kolekcji pakietów), możemy
%uruchomić alternatywny \filename{install-tl-advanced.bat}.

Można to uczynić także  z~linii poleceń.  Poniżej \texttt{>} oznacza znak zachęty systemu (tzw. prompt); to,
co wpisuje użytkownik, zaznaczono \Ucom{\texttt{pogrubieniem}}.
Gdy katalog zawierający plik instalatora
jest katalogiem bieżącym, wystarczy uruchomić:
\begin{alltt}
> \Ucom{install-tl-windows}
\end{alltt}

W linii poleceń można też podać ścieżkę do programu, np.
dla \TK\ \DVD:
\begin{alltt}
> \Ucom{D:\bs{}texlive\bs{}install-tl-windows}
\end{alltt}
zakładając, że \dirname{D:} jest napędem \DVD.
Rys.~\ref{fig:basic-w32} pokazuje powitalny ekran programu instalacyjnego w trybie  graficznym (\GUI) dla Windows.

Instalacja w~trybie tekstowym wymaga podania:
\begin{alltt}
> \Ucom{install-tl-windows -no-gui}
\end{alltt}

Wszystkie dostępne opcje wyświetlimy uruchamiając:
\begin{alltt}
> \Ucom{install-tl-windows -help}
\end{alltt}

\begin{figure}[tb]
\begin{boxedverbatim}
Installing TeX Live 2021 from: ...
Platform: x86_64-linux => 'GNU/Linux on x86_64'
Distribution: inst (compressed)
Directory for temporary files: /tmp
...
 Detected platform: GNU/Linux on Intel x86_64

 <B> binary platforms: 1 out of 16

 <S> set installation scheme: scheme-full

 <C> customizing installation collections
     40 collections out of 41, disk space required: 7172 MB

 <D> directories:
   TEXDIR (the main TeX directory):
     /usr/local/texlive/2021
   ...

 <O> options:
   [ ] use letter size instead of A4 by default
   ...

 <V> set up for portable installation

Actions:
 <I> start installation to hard disk
 <P> save installation profile to 'texlive.profile' and exit
 <H> help
 <Q> quit
\end{boxedverbatim}
% \vskip-\baselineskip
\caption{Główny ekran instalatora w~trybie tekstowym  (\GNU/Linux)}\label{fig:text-main}
\end{figure}

\begin{figure}[tb]
\tlpng{basic-w32}{.6\linewidth}
\caption{Podstawowy ekran instalatora (Windows). Przycisk ,,Advanced" (Zaawansowane) przywoła ekran podobny do  rys. \ref{fig:advanced-lnx}}\label{fig:basic-w32}
\end{figure}

\begin{figure}[tb]
\tlpng{advanced-lnx}{\linewidth}
\caption{Zaawansowany ekran instalatora \GUI{}
  (\GNU/Linux)}\label{fig:advanced-lnx}
\end{figure}


\htmlanchor{cygwin}
\subsubsection{Cygwin}
\label{sec:cygwin}

Przed instalację w tym systemie zaleca się  uruchomić program
\filename{setup.exe} i,~o~ile nie zostały one uprzednio zainstalowane,
zainstalować pakiety \filename{perl} oraz \filename{wget}.
Ponadto zalecana jest zainstalowanie dodatkowych pakietów:
\begin{itemize*}
\item \filename{fontconfig} [wymagany dla \XeTeX{} i~Lua\TeX]
\item \filename{ghostscript} [wymagany dla wielu narzędzi]
\item \filename{libXaw7} [wymagany dla \code{xdvi}]
\item \filename{ncurses} [udostępnia polecenie \code{clear}
używane przez program instalacyjny]
\end{itemize*}

\subsubsection{Instalator w trybie tekstowym}

Rysunek \ref{fig:text-main} przedstawia główny ekran programu
\filename{install-tl} w (domyślnym) trybie tekstowym w~systemie Unix.

W tym trybie nie używamy ani klawiszy kursora, ani myszy,
lecz wyłącznie klawiszy alfanumerycznych (uwaga: duże i~małe litery są
rozróżniane!). Wybraną opcję zatwierdzamy klawiszem Enter.

Instalator w~trybie tekstowym jest na tyle prosty, by działał na
możliwie wielu platformach, nawet wyposażonych jedynie w~podstawowe
biblioteki Perla.


\subsubsection{Instalator w trybie graficznym}
\label{sec:graphical-inst}

Instalator graficzny uruchamiamy przez
\begin{alltt}
> \Ucom{install-tl -gui}
\end{alltt}
Domyślnie uruchamia się tylko z podstawowymi opcjami, patrz rys.~ref{fig:basic-w32}.
Przycisk ,,Advanced" (Zaawansowane) daje dostęp do większości  opcji instalatora tekstowego, zobacz rys.~\ref{fig:advanced-lnx}.

Opcje \texttt{wizard} i \texttt{perltk}/\texttt{expert} dla \GUI{} powodują
uruchmienie zwykłego trybu graficznego.


\subsection{Uruchamianie instalacji}
\label{sec:runinstall}

Program instalacyjny jest z~założenia na tyle prosty, że szczegółowe
wyjaśnienia wydają się  zbędne, podamy tylko kilka uwag dotyczących różnych
opcji i~dostępnych podmenu.

\subsubsection{Menu: binary systems (tylko Unix)}
\label{sec:binary}

\begin{figure}[tb]
\begin{boxedverbatim}
Available platforms: (dostępne platformy:)
===============================================================================
   a [ ] Cygwin on Intel x86 (i386-cygwin)
   b [ ] Cygwin on x86_64 (x86_64-cygwin)
   c [ ] MacOSX current (10.14-) on ARM/x86_64 (universal-darwin)
   d [ ] MacOSX legacy (10.6-) on x86_64 (x86_64-darwinlegacy)
   e [ ] FreeBSD on x86_64 (amd64-freebsd)
   f [ ] FreeBSD on Intel x86 (i386-freebsd)
   g [ ] GNU/Linux on ARM64 (aarch64-linux)
   h [ ] GNU/Linux on ARMv6/RPi (armhf-linux)
   i [ ] GNU/Linux on Intel x86 (i386-linux)
   j [X] GNU/Linux on x86_64 (x86_64-linux)
   k [ ] GNU/Linux on x86_64 with musl (x86_64-linuxmusl)
   l [ ] NetBSD on x86_64 (amd64-netbsd)
   m [ ] NetBSD on Intel x86 (i386-netbsd)
   o [ ] Solaris on Intel x86 (i386-solaris)
   p [ ] Solaris on x86_64 (x86_64-solaris)
   s [ ] Windows (win32)
\end{boxedverbatim}
% \vskip-\baselineskip
\caption{Wybór platformy (systemu operacyjnego)}\label{fig:bin-text}
\end{figure}

Rysunek \ref{fig:bin-text} pokazuje (w~trybie tekstowym) wybór platformy
(systemu operacyjnego).  Domyślnie instalowane są tylko programy dla bieżącej
platformy, ale menu to pozwala wybrać także  zestawy dla innych platform. Może
być to przydatne do instalacji drzewa \TeX-a na serwerze i~współdzielenia zasobów w~sieci
dla różnych systemów operacyjnych, albo instalacji dla kilku systemów na
tej samej maszynie.

\subsubsection{Wybór składników do instalacji}
\label{sec:components}

\begin{figure}[tbh]
\begin{boxedverbatim}
Wybór schematu:
===============================================================================
a [X] pełny (full) -- wszystko
b [ ] typowy (medium) -- skromny + więcej pakietów i języków
c [ ] skromny (small) -- podstawowy + xetex, metapost, kilka języków
d [ ] podstawowy (basic) -- plain i latex
e [ ] minimalny --  tylko plain
f [ ] ConTeXt
g [ ] GUST
h [ ] wyłącznie schemat plików -- w ogóle bez  TeX-a
i [ ] teTeX  -- obszerniejszy niż typowy, ale mniejszy od pełnego
j [ ] wybór niestandardowy
\end{boxedverbatim}
% \vskip-\baselineskip
\caption{Schematy dostępne w instalacji}\label{fig:scheme-text}
\end{figure}

Rysunek \ref{fig:scheme-text} pokazuje dostępne w instalacji   schematy czyli obszerne zestawy pakietów, przeznaczone do wstępnego wyboru instalowanych
komponentów. Domyślny jest schemat pełny \optname{pełny} (rekomendowany) -- instaluje wszystkie dostępne komponenty. Jeśli wybierzemy   instalację \optname{basic}, wtedy zostaną zainstalowane tylko komponenty konieczne do poprawnego działania plain \TeX-a i \LaTeX-a. Wybór schematu \optname{skromny} spowoduje zainstalowanie nieco większej liczby pakietów (jest on równoważny z instalacją Basic\TeX\ dla Mac\TeX-a). Do testowania  możemy zainstalować schemat \optname{minimalny}, a gdy zdecydujemy się na \optname{typowy} lub \optname{teTeX}, otrzymamy zestaw pakietów pomiędzy wymienionymi powyżej.
Na rysunku \ref{fig:scheme-text} oprócz wymienionych, znajdziemy również schematy przygotowane z~myślą o~wybranych grupach użytkowników (np.~GUST) lub zastosowaniach (ConTeXt).



\begin{figure}[tb]
\begin{center}
\centering \tlpng{stdcoll}{.7\linewidth}
\caption{Menu Collections (Kolekcje)}\label{fig:collections-gui}
\end{center}
\end{figure}

Wybrany schemat można zmodyfikować korzystając z menu ,,Kolekcje''.
Rysunek~\ref{fig:collections-gui}  pokazuje okno ,,Collections'' w trybie graficznym.

Kolekcje są o jeden poziom bardziej szczegółowe niż schematy -- w~skład schematu wchodzi
wiele kolekcji, kolekcje składają się z jednego lub więcej  pakietów, a pakiet
(najniższy poziom grupowania w \TL{} zawiera aktualne makra \TeX-we, pliki fontów itd.

Aby  dokładniej niż pozwala na to menu ,,Kolekcje'' kontrolować  instalację,
po zakończeniu należy uruchomić managera instalacji \prog{tlmgr}
(patrz część~\ref{sec:tlmgr}), który pozwoli nam na przejrzenie instalacji
na poziomie pakietów.

\subsubsection{Katalogi}
\label{sec:directories}

Domyślny układ katalogów opisano w części~\ref{sec:texmftrees} na
str.~\pageref{sec:texmftrees}. Położenie domyślne całej instalacji to
\dirname{/usr/local/texlive/2021} w~systemach Unix i~|%SystemDrive%\texlive\2021| w~Windows.
Taka organizacja pozwala mieć  kilka równoległych instalacji, każdą dla konkretnego
roku wydania, i~łatwo się  między nimi przełączać, zmieniając jedynie
kolejność ścieżek przeszukiwania.


Domyślne położenie instalacji  może być zmienione przez podanie innej wartości
zmiennej  \dirname{TEXDIR} w~instalatorze. Może to być spowodowane  brakiem
miejsca na dysku (cały \TL\ potrzebuje kilku gigabajtów) lub uprawnień systemowych.
Do zainstalowanie \TL\ nie jest konieczne posiadanie uprawnień administratora,
musimy jednak mieć uprawnienia do zapisu w~docelowym katalogu.
Graficzny ekran pokazujący tę i~inne opcje jest pokazany na rysunku~\ref{fig:advanced-lnx}.


Katalogi instalacyjne można również zmienić ustawiając różne
zmienne środowiskowe przed uruchomieniem instalatora (najczęściej są to
\envname{TEXLIVE\_INSTALL\_PREFIX} lub
\envname{TEXLIVE\_INSTALL\_TEXDIR}); więcej informacji można znaleźć w~dokumentacji
wyświetlanej poleceniem |install-tl --help| (dostępnej też online na stronie
\url{https://tug.org/texlive/doc/install-tl.html}).

Rozsądną alternatywą może być wtedy instalacja
w~katalogu domowym, szczególnie gdy będziemy jej jedynym użytkownikiem.
Dla zaznaczenia katalogu domowego użytkownika stosujemy  zapis ,,|~|'', np.
|~/texlive/2021|. Zalecamy użycie katalogu z~nazwą odzwierciedlającą
rok wydania, co pozwoli na zainstalowanie obok siebie różnych wydań \TL{}.

Zmiana \dirname{TEXDIR} w programie instalacyjnym zmieni także  ścieżki
katalogów określone przez zmienne \dirname{TEXMFLOCAL}, \dirname{TEXMFSYSVAR}
i~\dirname{TEXMFSYSCONFIG}.

\dirname{TEXMFHOME} jest zalecanym położeniem dla prywatnych makr i~fontów
użytkownika. Domyślnym katalogiem jest |~/texmf|  (|~/Library/texmf| dla
Macs). W odróżnieniu od
\dirname{TEXDIR}, znak |~| jest zachowywany w generowanych plikach
konfiguracyjnych, ponieważ w~wygodny sposób odnosi się  do katalogu domowego
użytkownika podczas każdego uruchamiania programów. Znak ten rozwijany jest
do zmiennej \dirname{$HOME} w~Unix/Linux i~\verb|%USERPROFILE%| w~Windows. Po
raz kolejny należy  podkreślić, że tak jak wszystkie drzewa katalogów,
\envname{TEXMFHOME} musi mieć strukturę zgodną z \TDS, w~przeciwnym wypadku
potrzebne pliki mogą nie zostać znalezione.

Katalog   \dirname{TEXMFVAR} przechowuje dane
konfiguracyjne specyficzne dla każdego użytkownika.
Lua\LaTeX\ i~\ConTeXt\ MkIV (patrz cześć~\ref{sec:context-mkiv},
str.~\pageref{sec:context-mkiv})  do tych samych celów wykorzystuje
\dirname{TEXMFCACHE}, której domyślną wartością jest\dirname{TEXMFSYSVAR},
lub, jeśli ta nie może być zapisana, \dirname{TEXMFVAR}.

\subsubsection{Opcje}
\label{sec:options}

\begin{figure}[tbh]
\begin{boxedverbatim}
Wybór opcji:
===============================================================================
 <P> use letter size instead of A4 by default: [ ]
 <E> execution of restricted list of programs: [X]
 <F> create all format files:                  [X]
 <D> install font/macro doc tree:              [X]
 <S> install font/macro source tree:           [X]
 <L> create symlinks in standard directories:  [ ]
            binaries to:
            manpages to:
                info to:
 <Y> after install, set CTAN as source for package updates: [X]
\end{boxedverbatim}
\caption{Menu: Opcje w Unix}\label{fig:options-text}
\end{figure}

Więcej informacji na temat opcji w~trybie tekstowym, przedstawionych na
rysunku~\ref{fig:options-text} podajemy poniżej.
\begin{description}
\item[use letter size instead of A4 by default:] (zamiast domyślnego A4 użyj  formatu
 letter) Pozwala zmienić domyślny format papieru. Zaleca się, aby format papieru
 określać  dla każdego dokumentu (nawet jeśli ma być taki sam jak domyślny).

\item[execution of restricted list of programs:] (zezwalaj na uruchomienie
 niektórych programów) Od \TL\ 2010 niektóre programy pomocnicze są uruchamiane domyślnie.
 Ich listę (bardzo krótką) można znaleźć w pliku  \filename{texmf.cnf}.
 Szczegóły znajdziemy w~części ,,Wydanie 2010'' (\ref{sec:2010news}).

\item[create all format files:] (generuj pliki formatów)
 Zaleca się pozostawić tę opcję włączoną chociaż zbędne formaty zajmują miejsce na dysku;
 jeżeli tego nie zrobimy, formaty będą generowane automatycznie (w~razie potrzeby)
 w~prywatnych katalogach \dirname{TEXMFVAR} użytkowników, jednak gdy w~instalacji
 zostaną zaktualizowane np. same programy bądź wzorce przenoszenia, te w~katalogach
 prywatnych odświeżone nie będą; wskutek tego pliki formatów mogą utracić zgodność
 ze środowiskiem, w~którym są używane.

\item[install font/macro \ldots\ tree:]  Ładuje/instaluje dokumentacje i źródła
 zawarte w~większości pakietów.  Wyłączenie tej opcji nie jest zalecane.

\item[create symlinks in standard directories:] (utwórz dowiązania
 w~standardowych katalogach) Opcja ta (dotyczy tylko Unix)  pozwala
 uniknąć ustawiania zmiennych środowiskowych. Bez tej opcji katalogi \TL{}
 muszą być dodane  ręcznie do (\envname{PATH}, \envname{MANPATH} i~\envname{INFOPATH}).
 Wybranie opcji wymaga posiadania uprawnień do zapisu w~katalogach docelowych.
 Zdecydowanie zaleca się  \emph{nie} używać tej opcji, bo może to powodować
 kolizje z~już zainstalowanym w~systemie środowiskiem \TeX; może być
 ona przydatna jedynie wtedy, gdy w~standardowych katalogach
 (np. \dirname{/usr/local/bin}) nie ma żadnych programów
 \TeX-owych. Nie zastępuj za pomocą tej opcji istniejących w~systemie
 plików, na przykład przez podanie katalogów
 systemowych. Najbezpieczniejszym i~zalecanym podejściem jest
 pozostawić opcję niezaznaczoną.

\item[after installation, set CTAN as source for package updates:] (po instalacji
 ustaw CTAN jako źródło aktualizacji pakietów).   Gdy instalujemy z~\DVD, opcja ta
 jest domyślnie włączona, co pozwala zaktualizować zainstalowane pakiety z~sieci (z~kopii
 CTAN). Jedynym powodem, dla którego moglibyśmy wyłączyć tę opcję, jest sytuacja,
 gdy instalujemy tylko część pakietów i~zamierzamy potem doinstalować z~\DVD\
 inne. Tak czy inaczej, repozytorium pakietów do instalacji (i~do aktualizacji)
 może być w~każdej chwili zmienione; patrz część~\ref{sec:location}
 i~część~\ref{sec:dvd-install-net-updates}.

\end{description}

Opcje specyficzne dla systemu Windows występujące w~zaawansowanym interfejsie GUI{}:
\begin{description}
\item[adjust searchpath] Ta opcja zapewnia, że wszystkie
  programy będą miały w~swoich ścieżkach wyszukiwania dostęp do drzewa
  katalogów \TL.

\item[add menu shortcuts] Po wybraniu tej opcji w~menu Start systemu
  Windows pojawi się podmenu \TL. Oprócz opcji ,,TeX Live menu''
  i~,,No shortcuts'' istnieje trzecia  ,,Launcher entry''.
  Jest ona opisana w~części~\ref{sec:sharedinstall}.

\item[File associations] Pozwala zmienić powiązania plików
  z~programami. Dostępne są warianty: ,,Only new'' (powiąż pliki
  z~aplikacjami, ale tylko nowe, nie zmieniając powiązań dla plików
  już istniejących w~instalacji), ,,All'' (Wszystkie) i~,,None'' (Żadne).

\item[install \TeX{}works front end] Zainstaluj edytor \TeX{}works.
\end{description}

Po wykonaniu wszystkich potrzebnych ustawień można rozpocząć
instalację (klawisz ,,I'' lub przycisk ,,Install TeX Live'').
Po instalacji zaleca się  zajrzeć do części~\ref{sec:postinstall},
bo być może będą niezbędne dodatkowe kroki.



\subsection{Parametry instalacji z linii poleceń}
\label{sec:cmdline}

Uruchom
\begin{alltt}
> \Ucom{install-tl -help}
\end{alltt}
aby wyświetlić wszystkie dostępne parametry. Aby użyć danej opcji należy jej
nazwę poprzedzić znakiem |-| lub |--|.  Oto najczęściej używane:

\begin{ttdescription}
\item[-gui] Użyj (jeśli to możliwe) programu w~wersji graficznej (\GUI). Wersja graficzna wymaga
 modułu Tcl/Tk w~wersji 8.5 lub wyższej.  Tak jest w przypadku Mac\,OS\,X, dla Windows jest
 dystrybuowany z \TL. Starsze opcje  \texttt{-gui=perltk} i~\texttt{-gui=wizard} są nadal dostępne,
 ale uruchomiają ten sam interfejs \GUI{}. Jeśli  Perl/Tk i~Tcl/Tk są niedostępne,
 program instalacyjny uruchomiony zostanie w~trybie tekstowym.

\item[-no-gui] Wymusza użycie instalatora w trybie tekstowym.

\item[-lang {\sl LL}] Pozwala wybrać język komunikatów,
 \textsl{LL} oznacza tu dwuliterowy kod języka komunikatów instalatora. Listę dostępnych
 języków można wyświetlić poleceniem  \verb|install-tl --help|.
 Program próbuje automatycznie wykryć język systemu, ale jeśli będzie to niemożliwe,
 komunikaty oraz menu będą wyświetlane w~języku angielskim.

\item[-portable] Ta opcja pozwala zainstalować \TL{} na urządzeniu przenośnym, np. na pendrivie.
 Może ona być użyta zarówno w trybie tekstowym (poleceniem \code{V}),
 jak i~przez wybór odpowiedniego przycisku programu instalacyjnego w trybie
 \GUI{} (patrz część ~\ref{sec:portable-tl}).

\item[-profile {\sl plik}] Wczytuje \var{plik} profilu instalacji
 i~przebiega ona bez interakcji ze strony użytkownika; program
 instalacyjny zapisuje plik \filename{texlive.profile} w~katalogu
 \dirname{tlpkg} naszej instalacji, co pozwala wykorzystać go dla
 powielenia w trybie wsadowym wszystkich wyborów i~ustawień w~kolejnych
 instalacjach.

\item [-repository {\sl url-lub-ścieżka}] Pozwala określić inne niż
 domyślne źródło instalacji (patrz poniżej).

\htmlanchor{opt-in-place}
\item[-in-place] Jeśli posiadamy kopię repozytorium \TL{} uzyskaną via
 rsync, svn itp. (patrz \url{https://tug.org/texlive/acquire-mirror.html}),
 opcja ta pozwala na wykorzystanie jako instalacji owej kopii i~jedynie
 wykona kroki poinstalacyjne (konfigurację). \\
 \textbf{Uwaga:} plik
 \filename{tlpkg/texlive.tlpdb} może zostać nadpisany, a więc warto go
 uprzednio skopiować w~bezpieczne miejsce. Ponadto usuwanie zbędnych pakietów
 należy wykonać wtedy ręcznie, słowem -- użycie tej opcji zaleca się  jedynie
 zaawansowanym użytkownikom. Opcja ta jest niedostępna w~programie
 instalacyjnym z~interfejsem graficznym.
\end{ttdescription}

\subsubsection{Parametr \optname{-repository}}
\label{sec:location}

Domyślnym repozytorium pakietów dla \TL{} jest kopia (\textit{mirror}) \CTAN,
znajdywana automatycznie poprzez serwis \url{https://mirror.ctan.org}.

Parametrowi \optname{-repository} można przypisać adres w sieci
(rozpoczynający się  od \texttt{ftp:}, \texttt{http:}, \texttt{https:} lub \texttt{file:/})
lub pełną ścieżkę do kopii repozytorium pakietów na dysku (np. pobranej za pomocą
programu \filename{wget} lub \filename{rsync}). (Podając adres \texttt{http:}, \texttt{https:}
lub \texttt{ftp:} należy zwrócić uwagę, że końcowy znak ,,\texttt{/}'' lub składowa
,,\texttt{/tlpkg}'' są ignorowane.)

Przykładowo, można wybrać konkretną kopię (zwierciadło) \CTAN\
z~\url{https://ctan.example.org/tex-archive/systems/texlive/tlnet/} podstawiając
prawdziwą nazwę hosta i jego konkretną ścieżkę do korzenia \CTAN, zamiast
|ctan.example.org/tex-archive|. Lista kopii \CTAN\ dostępna jest na
stronie \url{https://ctan.org/mirrors}.

Jeśli podany argument wskazuje na lokalny dysk (ścieżkę bądź adres \texttt{file:/}), wybrana
zostanie instalacja ze skompresowanych plików  zawartych %\filename{tar.xz},
w~podkatalogu \dirname{archive} (nawet jeśli są dostępne pliki nieskompresowane).

\subsection{Czynności poinstalacyjne}
\label{sec:postinstall}

Mogą być wymagane jakieś czynności poinstalacyjne.

\subsubsection{Zmienne środowiska dla Unix}
\label{sec:env}

Użycie opisanej w~części~\ref{sec:options} opcji tworzenia dowiązań
symbolicznych w~standardowych katalogach nie wymaga zmian w zmiennych
środowiska systemowego. Niemniej jednak w systemach Unix
po instalacji należy do zmiennej \envname{PATH} dodać ścieżkę do
programów \TL. (W Windows program instalacyjny czyni to za nas).

Każda z~obsługiwanych platform ma własny podkatalog
w~ramach \dirname{TEXDIR/bin}. Listę platform i~odpowiadających im katalogów
przedstawiono na rys.~\ref{fig:bin-text}.

Również korzystanie z~systemowych przeglądarek dokumentacji \prog{man}
i~\prog{info} staje się  możliwe dopiero
po dodaniu odpowiednich katalogów do ich ścieżek przeszukiwania.
Strony \prog{man} mogą być także  znajdywane automatycznie po dodaniu
ścieżki ich położenia do \envname{MANPATH}.

Dla powłoki zgodnej z~Bourne takiej jak \prog{bash}, używając na przykład Intel x86 \GNU/Linux
i~domyślnej konfiguracji, należałoby edytować plik  \filename{$HOME/.profile}
(lub inny pochodzący z \filename{.profile}) i~dopisać linie:
\begin{sverbatim}
PATH=/usr/local/texlive/2021/bin/x86_64-linux:$PATH; export PATH
MANPATH=/usr/local/texlive/2021/texmf-dist/doc/man:$MANPATH; export MANPATH
INFOPATH=/usr/local/texlive/2021/texmf-dist/doc/info:$INFOPATH; export INFOPATH
\end{sverbatim}

W~wypadku csh lub tcsh należy zmodyfikować plik \filename{$HOME/.cshrc} i dopisać linie:
\begin{sverbatim}
setenv PATH /usr/local/texlive/2021/bin/x86_64-linux:$PATH
setenv MANPATH /usr/local/texlive/2021/texmf-dist/doc/man:$MANPATH
setenv INFOPATH /usr/local/texlive/2021/texmf-dist/doc/info:$INFOPATH
\end{sverbatim}

Jeśli jakieś ustawienia zawarto już w~prywatnych plikach konfiguracyjnych,
wówczas oczywiście katalogi \TL\ powinny być tam odpowiednio wkomponowane.

\subsubsection{Zmienne środowiska: konfiguracja globalna}
\label{sec:envglobal}

Jeśli zmiany mają być na poziomie globalnym albo jeśli mają dotyczyć
nowego użytkownika systemu, to należy to zrobić na własną rękę --
jest zbyt wiele możliwości dotyczących miejsca i~sposobu
konfigurowania w~różnych systemach aby je wszystkie tutaj opisywać.

Nasze dwie rady są następujące: 1)~można sprawdzić plik
\filename{/etc/manpath.config} i,~jeśli istnieje, dodać w~nim wiersze
\begin{sverbatim}
MANPATH_MAP /usr/local/texlive/2021/bin/x86_64-linux \
            /usr/local/texlive/2021/texmf-dist/doc/man
\end{sverbatim}
 2)~można sprawdzić plik \filename{/etc/environment}, w~którym może być
zdefiniowana ścieżka wyszukiwania i~inne domyślne zmienne środowiska.

W każdym katalogu w~plikami wykonywalnymi systemów uniksowych możemy też utworzyć
symboliczne dowiązanie o~nazwie \code{man} do katalogu
\dirname{texmf-dist/doc/man}. Niektóre programy \code{man}, np. standardowy
program \code{man} w~systemie Mac\,OS\,X  automatycznie znajdą to dowiązanie,
likwidując potrzebę jakiegokolwiek działania z~naszej strony.

\subsubsection{Aktualizacje z internetu po instalacji z \DVD}
\label{sec:dvd-install-net-updates}

Po instalacji \TL{} z~\DVD\ i~\textit{po modyfikacji} ścieżki wyszukiwania
programów (jak opisano to powyżej), możemy pobrać z~internetu aktualizacje
pakietów:

\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr option repository https://mirror.ctan.org/systems/texlive/tlnet}
\end{alltt}

Wówczas pakiety będą aktualizowane z najbliższej, automatycznie
znalezionej kopii archiwów \CTAN\ (co domyślnie włączono podczas instalacji).
Jeśli wystąpiły problemy z automatycznym wyborem archiwum, należy podać
konkretny adres (listę adresów znajdziemy na \url{https://ctan.org/mirrors})
wraz z~pełną ścieżką do podkatalogu \dirname{tlnet}.

\htmlanchor{xetexfontconfig} % keep historical anchor working
\htmlanchor{sysfontconfig}
\subsubsection{Konfiguracja fontów dla \protect\XeTeX\protect\ i~Lua\protect\TeX}
\label{sec:font-conf-sys}

\XeTeX\ i~Lua\TeX\ mogą używać wszystkich fontów zainstalowanych w~systemie, nie
tylko tych znajdujących się  w~katalogach \TeX-owych. Oba programy korzystają
tu ze zbliżonych, ale jednak różnych metod.

W systemach Windows fonty dostarczone z~\TL\ są automatycznie dostępne
dla programu \XeTeX{} poprzez odwołanie do nazwy fontu. W~Mac\,OS\,X{}
wyszukanie fontów wymaga dodatkowych kroków; patrz strona Mac\TeX\ w~sieci
(\url{https://tug.org/mactex}). Dla innych systemów uniksowych należy
skonfigurować system tak, aby dowolny program mógł znaleźć fonty
dostarczone w~\TL. Aby to ułatwić, podczas instalacji pakietu
\pkgname{xetex} tworzony jest plik konfiguracyjny fontów:
\filename{TEXMFSYSVAR/fonts/conf/texlive-fontconfig.conf}.

Aby udostępnić fonty \TL{} dla innych aplikacji systemu
(zakładając, że mamy odpowiednie uprawnienia) należy wykonać
następujące czynności:
\begin{enumerate*}
\item skopiować \filename{texlive-fontconfig.conf} do
\dirname{/etc/fonts/conf.d/09-texlive.conf};
\item uruchomić \Ucom{fc-cache -fsv}.
\end{enumerate*}

Jeśli nie mamy odpowiednich uprawnień aby wykonać kroki przedstawione powyżej
lub chcemy  fonty \TL{} udostępnić tylko jednemu użytkownikowi, możemy:
\begin{enumerate*}
\item skopiować plik \filename{texlive-fontconfig.conf} do
   \filename{~/.fonts.conf}, gdzie \filename{~} oznacza nasz katalog domowy.
\item uruchomić \Ucom{fc-cache -fv}.
\end{enumerate*}

Aby wyświetlić nazwy fontów systemowych trzeba uruchomić program \code{fc-list}.
Uruchomienie go z~dodatkową opcją \code{fc-list : family style file spacing} wyświetli
więcej interesujących informacji.


\subsubsection{\protect\ConTeXt{} Mark IV}
\label{sec:context-mkiv}

Po zainstalowaniu \TL, zarówno tzw. ,,stary'' \ConTeXt{} (Mark II), jak i~nowy
\ConTeXt{} (Mark IV) powinny działać  bez problemów, o~ile do aktualizacji będziemy
używać wyłącznie programu \verb+tlmgr+.

Ponieważ \ConTeXt{} MkIV nie stosuje biblioteki kpathsea do
wyszukiwania plików, po zainstalowaniu ręcznie nowych plików (bez użycia
\verb+tlmgr+) każdy użytkownik MkIV  musi uruchomić:
\begin{sverbatim}
context --generate
\end{sverbatim}
aby odświeżyć dane buforowe \ConTeXt.
Wygenerowane pliki zostaną zapisane w~katalogach wskazywanych przez
zmienną \code{TEXMFCACHE} (domyślną wartością tej zmiennej w~\TL\ jest
\verb+TEXMFSYSVAR;TEXMFVAR+).

\ConTeXt\ MkIV przeszuka wszystkie ścieżki wymienione w~\verb+TEXMFCACHE+
i~zapisze dane w~pierwszej ścieżce, która jest dostępna
do zapisu. Gdy dane buforowe są zduplikowane, podczas ich odczytywania
zostaną wykorzystane ostatnio znalezione.

Więcej informacji znajdziemy na stronach:
\url{https://wiki.contextgarden.net/Running_Mark_IV}.

\subsubsection{Integracja lokalnych i prywatnych pakietów makr}
\label{sec:local-personal-macros}

Jak już wspomniano w~części~\ref{sec:texmftrees}, katalog \dirname{TEXMFLOCAL}
(domyślnie \dirname{/usr/local/texlive/texmf-local} lub
\verb|%SystemDrive%\texlive\texmf-local| w~Windows) przeznaczony jest na lokalne
(np. w~danej sieci komputerowej) fonty oraz pakiety makr. Z~kolei
\dirname{TEXMFHOME} (domyślnie \dirname{$HOME/texmf} lub
\verb|%USERPROFILE%\texmf|) jest przeznaczony na prywatne makra i~fonty
użytkownika. W zamierzeniu oba te katalogi powinny być zachowywane przy
instalacji nowszych wersji \TL{}, a~ich zawartość ma być automatycznie
dostępna dla kolejnych wydań. Zalecamy zatem, by nie
przedefiniowywać \dirname{TEXMFLOCAL}, co w~przyszłości (przy następnych wydaniach \TL) pozwoli uniknąć ręcznego konfigurowania.

W~obu drzewach katalogów pliki powinny być umieszczane w~odpowiednich
podkatalogach, zgodnie z~zaleceniami \TDS{} (patrz: \url{https://tug.org/tds},
także  plik \filename{texmf-dist/web2c/texmf.cnf}). Przykładowo pliki klas lub
makr \LaTeX-a powinny być umieszczane w~katalogu
\dirname{TEXMFLOCAL/tex/latex/} lub \dirname{TEXMFHOME/tex/latex/}
(lub ich podkatalogach).

\dirname{TEXMFLOCAL} po zmianie zawartości wymaga odświeżenia bazy danych --
poleceniem \cmdname{mktexlsr} lub poprzez użycie przycisku ,,Odśwież bazy
danych'' w~graficznym trybie programu \TeX\ Live Manager (\prog{tlmgr}).

Każda z tych zmiennych ma domyślnie przypisany pojedynczy katalog, ale
nie musi być to regułą. Jeśli testujemy różne wersje pakietów, możemy
do własnych celów zakładać kolejne drzewa katalogów i przełączać kolejność
ich przeszukiwania. Wystarczy zadeklarować zmienną \dirname{TEXMFHOME}
dla listy katalogów, które oddzielamy przecinkami i~umieszczamy w~klamrach:

\begin{verbatim}
  TEXMFHOME = {/my/dir1,/mydir2,/a/third/dir}
\end{verbatim}

W części \ref{sec:brace-expansion} opisano dokładniej analizę listy
katalogów umieszczonych w klamrach.

\subsubsection{Integracja fontów z innych źródeł}

Dla \TeX-a i~pdf\TeX-a jest to, niestety, skomplikowane zagadnienie. Sugerujemy
aby się tym nie zajmować, jeśli nie chce się zagłębiać w~szczegóły instalowania \TeX-a.
Wiele fontów jest już zawartych w~\TL, więc można się rozejrzeć; strony pod adresem
\url{https://tug.org/FontCatalogue} przedstawiają skategoryzowane na różne sposoby prawie
wszystkie fonty tekstowe zawarte w~głównych dystrybucjach \TeX-a.

Procedury instalowania i integrowania fontów opisano na stronie:
\url{https://tug.org/fonts/fontinstall.html}.

Warto rozważyć użycie \XeTeX-a lub Lua\TeX-a, (patrz punkt \ref{sec:tex-extensions}),
które pozwalają na użycie fiontów zainstalowanych w sysytemie operacyjnym z~pominięciem
jakiegokolwiek instalowania \TeX-owego. (Trzeba jednak zachwować rozwagę,
ponieważ użycie fontów systemowych czyni dokumenty nieużywalnymi w~innych otoczeniach).

\subsection{Testowanie instalacji}
\label{sec:test-install}

Po zainstalowaniu \TL{} warto sprawdzić, czy programy działają
poprawnie. Pierwszą rzeczą będzie znalezienie programu do edycji plików.
\TL{} dostarcza edytor \TeX{}works (\url{https://tug.org/texworks}), ale tylko
dla Windows, zaś Mac\TeX{} edytor
TeXShop (\url{https://pages.uoregon.edu/koch/texshop}).
Dla innych systemów uniksowych
wybór edytora pozostawia się  użytkownikowi. W~zasadzie we wszystkich
systemach możemy korzystać z~dowolnego edytora, operującego na czystym
tekście.

Opiszemy tu podstawowe procedury testujące funkcjonowanie instalacji
w~systemach Unix, ale zasady dla Mac\,OS\,X{} i~Windows są identyczne.

\begin{enumerate}
\item Sprawdzamy najpierw, czy uruchamia się  program \cmdname{tex}:
\begin{alltt}
> \Ucom{tex -{}-version}
TeX 3.14159265 (TeX Live ...)
Copyright ... D.E. Knuth.
...
\end{alltt}
Jeśli uruchomienie kończy się  komunikatem \emph{command not found}
(\emph{nie znaleziono polecenia}), oznacza to, że niepoprawnie
zadeklarowano zmienną \envname{PATH} (patrz: deklaracje zmiennych
środowiska na str.~\pageref{sec:env}).

\item Następnie przetwarzamy prosty plik \LaTeX-owy generując PDF:
\begin{alltt}
> \Ucom{pdflatex sample2e.tex}
This is pdfTeX 3.14...
...
Output written on sample2e.pdf (3 pages, 142120 bytes).
Transcript written on sample2e.log.
\end{alltt}
Gdy program nie znajduje \filename{sample2e.tex} (bądź innych
plików), może to oznaczać, że nadal działają poprzednie ustawienia
zmiennych środowiska bądź pliki konfiguracyjne z~innej (poprzedniej) instalacji.
Szczegółową analizę, gdzie pliki są szukane i~znajdowane,
umożliwia diagnostyka opisana w~części \ref{sec:debugging} na
str.~\pageref{sec:debugging}.

\item Podgląd wyniku składu (pliku PDF):
\begin{alltt}
 > \Ucom{xpdf sample2e.dvi}    # Unix
\end{alltt}

W  nowym oknie powinien pojawić się dokument wyjaśniający podstawy \LaTeX-a.
(Warto go przeczytać będąc początkującym użytkownikiem.)

Oczywiście istnieje wiele przeglądarek PDF; w systemach Unix używa się
\cmdname{evince} i~\cmdname{okular}. Dla Windows sugerujemy
wypróbowanie Sumatra PDF (\url{https://www.sumatrapdfreader.org/free-pdf-reader.html}).
Przeglądarki PDF nie jest są dostarczane z \TL{}, należy więc osobno zainstalować przeglądarkę
swojego wyboru.

\item Oczywiście można też nadal wygenerować dokument w oryginalnym \TeX-owym formacie \dvi{}:
\begin{alltt}
> \Ucom{latex sample2e.tex}
\end{alltt}

\item A następnie  obejrzeć wynik:
\begin{alltt}
> \Ucom{xdvi sample2e.dvi}    # Unix
> \Ucom{dviout sample2e.dvi}  # Windows
\end{alltt}

Polecenie \cmdname{xdvi} nie działa poza środowiskiem
X-Window. Jeśli X-Window nie będzie uruchomione lub zmienna
środowiskowa  \envname{DISPLAY} będzie błędna to zamiast
dokumentu pojawi się informacja \samp{Can't open display}.

\item Przetwarzanie pliku \dvi{} do \PS{}:
\begin{alltt}
> \Ucom{dvips sample2e.dvi -o sample2e.ps}
\end{alltt}

\item lub utworzenie dokumentu  w~formacie PDF z~\dvi{}; to alternatywa
do użycia pdf\TeX\-a (lub Xe\TeX\-a lub Lua\TeX-a), co niekiedy może użytecznym:

\begin{alltt}
> \Ucom{dvipdfmx sample2e.dvi -o sample2e.pdf}
\end{alltt}

\item Inne przydatne pliki testowe (poza sample2e.tex):
\begin{ttdescription}
\item [small2e.tex] Plik przykładowy prostszy niż \filename{sample2e}.
\item [testpage.tex] Plik do testowania położenia wydruku na kartce papieru, przydatny
  do sprawdzenia, czy nasza drukarka nie wprowadza przesunięć.
\item [nfssfont.tex] Służy do wydruku tablic fontowych.
\item [testfont.tex] Jak wyżej, z~tym że zamiast \LaTeX-a trzeba użyć plain
 \TeX{}.
\item [story.tex] Najbardziej kanoniczny plik przykładowy dla plain \TeX{}.
 Na zakończenie przetwarzania uruchomionego poleceniem \samp{tex story.tex},
 po ukazaniu się  \code{*}, należy wpisać \samp{\bs bye}.
\end{ttdescription}

\item Jeśli zainstalowano pakiet \filename{xetex}, można przetestować
 użycie fontów systemowych:
\begin{alltt}
> \Ucom{xetex opentype-info.tex}
This is XeTeX, Version 3.14\dots
...
Output written on opentype-info.pdf (1 page).
Transcript written on opentype-info.log.
\end{alltt}
Gdy otrzymamy komunikat błędu:
,,Invalid fontname `Latin Modern Roman/ICU'\dots'', oznacza to, że
należy zmienić konfigurację systemu, jak to opisano
w~punkcie~\ref{sec:font-conf-sys}.
\end{enumerate}

\subsection{Dodatkowe oprogramowanie}
Jeżeli zaczynasz swoją przygodę z \TeX-em, lub potrzebujesz pomocy w trakcie składania dokumentu, odwiedź stronę \url{https://tug.org/begin.html}. Znajdziesz tam wiele przydatnych informacji.

Poniżej znajdziesz linki do innych narzędzi, które mogą przydać się  w pracy z \TeX-em:
\begin{description}
\item[Ghostscript] \url{https://ghostscript.com/}
\item[Perl] \url{https://perl.org/} z~dodatkowymi pakietami z~CPAN, \url{https://cpan.org/}
\item[ImageMagick] \url{https://imagemagick.org}, darmowy pakiet do obróbki grafiki, z dostępnym kodem źródłowym. Programy wchodzące w skład pakietu pozwalają wyświetlić, tworzyć, modyfikować i zapisywać pliki graficzne w wielu formatach.
\item[NetPBM] \url{https://netpbm.sourceforge.net/}, zestaw narzędzi do wsadowej konwersji i~przetwarzania grafiki.

\item[\TeX-oriented editors] Istnieje wiele  edytorów wygodnych w użyciu z \TeX-em,  wybór konkretnego należy do  użytkownika. Poniżej kilka z dostępnych, w porządku alfabetycznym (niektóre tylko dla systemu Windows).
  \begin{itemize*}
  \item \cmdname{GNU Emacs} jest również dostępny dla Windows, zobacz
        \url{https://www.gnu.org/software/emacs/emacs.html}.
  \item \cmdname{Emacs with AUC\TeX} dla Windows dostępny z \CTAN.
        Strona domowa AUC\TeX\   \url{https://www.gnu.org/software/auctex}.
  \item \cmdname{SciTE} dostępny z
        \url{https://www.scintilla.org/SciTE.html}.
  \item \cmdname{Texmaker} darmowy, dostępny z
        \url{https://www.xm1math.net/texmaker}.
  \item \cmdname{TeXstudio} Oparty na \cmdname{Texmaker}, do którego dodano nowe właściwości;
        dostępny z~\url{https://texstudio.org/} lub w~dystrybucji pro\TeX{}.
  \item \cmdname{TeXnicCenter} darmowy, dostępny z~\url{https://www.texniccenter.org}.
  \item \cmdname{TeXworks} darmowy, dostępny z~\url{https://tug.org/texworks}
        i~instalowany jako część \TL\ (tylko dla Windows).
  \item \cmdname{Vim} darmowy, dostępny z~\url{https://www.vim.org}.
  \item \cmdname{WinEdt}  shareware, dostępny przez
        \url{https://tug.org/winedt} lub \url{https://www.winedt.com}.
  \item \cmdname{WinShell} dostępny z \url{https://www.winshell.de}.
  \end{itemize*}
\end{description}

Obszerniejszą listę pakietów i programów można znaleźć na \url{https://tug.org/interest.html}.

\section{Instalacje zaawansowane}

W poprzednich częściach opisano proces typowej instalacji. Teraz
omówimy te bardziej wyspecjalizowane.

\htmlanchor{tlsharedinstall}
\subsection{Instalacje dla wielu użytkowników (lub wieloplatformowe)}
\label{sec:sharedinstall}

\TL{} zaprojektowano tak, by w~sieci komputerowej mogło z~niego
korzystać wielu użytkowników, nawet w~różnych systemach operacyjnych.
Kiedy stosujemy standardową strukturę katalogów, nie ma potrzeby konfiguracji
i~określania konkretnych ścieżek: położenie plików wymaganych przez
programy \TL{} jest zdefiniowane jako względne wobec samych
programów. Można to zobaczyć w~pliku
\filename{$TEXMFDIST/web2c/texmf.cnf}, który zawiera na przykład takie
wiersze:
\begin{sverbatim}
TEXMFROOT = $SELFAUTOPARENT
...
TEXMFDIST = $TEXMFROOT/texmf-dist
...
TEXMFLOCAL = $SELFAUTOGRANDPARENT/texmf-local
\end{sverbatim}
W konsekwencji oznacza to, że dla różnych systemów operacyjnych bądź
użytkowników wystarczy dodać do ich ścieżek przeszukiwania tylko ścieżkę
do programów \TL{}.

Możliwa jest zatem np. instalacja lokalna \TL{}, po czym przeniesienie
całej struktury w~inne miejsce w~sieci.

W~wypadku Windows, \TL{} zawiera program uruchomiający
\filename{tlaunch}. Jego główne okno zawiera zawiera menu i~przyciski
dla różnych programów \TeX-owych oraz dokumentacji, które można
konfigurować w~pliku \code{ini}. Podczas pierwszego uruchomienia
program modyfikuje ścieżkę dostępu dla \TL\ i~tworzy kilka skojarzeń
typów plików -- ale tylko dla aktualnego użytkownika.  Z~tego powodu
stacje robocze, które mają w~sieci lokalnej dostęp do \TL{} potrzebują
jedynie skrótu do programu \filename{tlaunch} w~menu. Więcej o~tym
można przeczytać w~podręczniku programu \code{tlaunch} (\code{texdoc tlaunch}
albo \url{https://ctan.org/pkg/tlaunch}).

%Użytkownicy Windows mogą pobrać z~internetu program uruchamiający
%\filename{tlaunch} (patrz:
%\url{https://tug.org/texlive/w32client.html}).  Główne okno programu
%zawiera menu i~przyciski dla różnych programów \TeX-owych oraz
%dokumentacji.  Ponadto dodaje do menu Start skrót
%dla odwołania tych zmian w~konfiguracji (taki sam skrót znajdzie się
%również w menu \filename{tlaunch}).

\htmlanchor{tlportable}
\subsection{Instalacja przenośna (\USB{})}
\label{sec:portable-tl}

Aby wykonać przenośną instalację na \USB{}, należy uruchomić program
instalacyjny z~opcją \optname{-portable} (lub polecenie \code{V} w~trybie
tekstowym bądź odpowiednia opcja w~trybie \GUI). Instalacja taka nie ingeruje
w~sam system operacyjny. Można ją wykonać bezpośrednio na urządzeniu \USB{}, lub na
dysku twardym, skąd kopiujemy ją na urządzenie przenośne.

Z~technicznego punktu widzenia instalacja przenośna staje się samowystarczalna
gdy ustawienia \envname{TEXMFHOME}, \envname{TEXMFVAR}
i~\envname{TEXMFCONFIG} są równe \envname{TEXMFLOCAL},
\envname{TEXMFSYSVAR}, i~\envname{TEXMFSYSCONFIG}, odpowiednio; w~ten sposób nie są tworzone
konfiguracje indywidualne użytkowników i~pamięci podręczne (\textit{cache}).

Do uruchomienia programów \TL\ w~takiej instalacji wystarczy w sesji
terminala dodać, jak zazwyczaj, odpowiedni katalog do zmiennej
\code{PATH}.
\newpage % wymuszam, aby poniższy tekst i "tray-menu" były na tej samej stronie
W~Windows należy dwukrotnie kliknąć
\filename{tl-tray-menu} w głównym katalogu instalacji i~utworzyć
pomocnicze `tray menu', które oferuje wybór spośród kilku podstawowych
zadań, poniżej:

\medskip
\tlpng{tray-menu}{4cm}
\smallskip
\noindent Wybór ,,More\ldots'' spowoduje wyświetlenie komunikatu z~informacją, jak można
dostosować menu do własnych potrzeb.

\htmlanchor{tlmgr}
\section{\cmdname{tlmgr}: zarządzanie instalacją}
\label{sec:tlmgr}

\begin{figure}[tb]
\tlpng{tlshell-macos}{\linewidth}
\caption{\prog{tlshell} w trybie graficznym, menu Actions (Mac\,OS\,X{})}
\label{fig:tlshell}
\end{figure}

\begin{figure}[tb]
\tlpng{tlcockpit-packages}{.8\linewidth}
\caption{\prog{tlcockpit} -- tryb graficzny \prog{tlmgr}}
\label{fig:tlcockpit}
\end{figure}

\begin{figure}[tb]
\tlpng{tlmgr-gui}{\linewidth}
\caption{\prog{tlmgr} w~trybie graficznym: główne okno, po
,,Wczytaj'' (\textit{Load}).}
\label{fig:tlmgr-gui}
\end{figure}

\TL{} zawiera program o~nazwie  \prog{tlmgr}, służący do dalszego
zarządzania \TL{} po pierwotnej instalacji. Jego możliwości obejmują:

\begin{itemize*}
\item instalowanie, aktualizację, tworzenie kopii zapasowych, odtwarzanie
 oraz usuwanie pojedynczych pakietów (opcjonalnie~-- z~uwzględnieniem
 zależności pomiędzy pakietami);
\item wyszukiwanie i prezentowanie list pakietów oraz ich opisów;
\item wyszczególnianie oraz dodawanie i usuwanie platform systemowych;
\item zmianę opcji instalacji, takich jak rozmiar papieru czy zmiana
 położenia źródła instalacji (patrz część~\ref{sec:location}).
\end{itemize*}

Program \prog{tlmgr} całkowicie zastąpił funkcjonalność programu
\prog{texconfig}. Choć ten ostatni jest utrzymywany nadal dostępny w~dystrybucji \TL{}
użytkownikow przyzwyczajonym do tego interfejsu, zalecamy używanie \prog{tlmgr}.


\subsection{\cmdname{tlmgr} -- tryb graficzny (\GUI)}

\TL{} dostarcza kilka trybów graficznych (\GUI) dla programu \cmdname{tlmgr}.
Rysunek~\ref{fig:tlshell} pokazuje \cmdname{tlshell} który jest napisany
w~Tcl/Tk i~działa pod Windows i~\MacOSX{}. Rysunek~\ref{fig:tlcockpit}
pokazuje \prog{tlcockpit}, który wymaga programu Java w wersji~8 lub wyższej
wraz z~JavaFX. Oba programy są dołączone w~osobnych pakietach.

\prog{tlmgr} może być uruchomiony we własnym trybie graficznym
(rys.~\ref{fig:tlmgr-gui}) za pomocą polecenia:
\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr -gui}
\end{alltt}
W tym przypadku wymagany jest moduł Perl/Tk, który nie jest już częścią Perla
dostarczanego przez \TL{} dla systemu Windows.

\subsection{Przykładowe wywołania \cmdname{tlmgr} z~linii poleceń}

Po zainstalowaniu \TL{} można zaktualizować wszystkie pakiety:
\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr update -all}
\end{alltt}
Symulację aktualizacji umożliwia:
\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr update -all -dry-run}
\end{alltt}
bądź tylko wyliczenie, jakie pakiety będą aktualizowane:
\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr update -list}
\end{alltt}

Poniższy, bardziej rozbudowany przykład dodaje kolekcję zawierającą m.in. nowy ,,silnik'' \XeTeX,
 z~lokalnego repozytorium instalacji:

\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr -repository /local/mirror/tlnet install collection-xetex}
\end{alltt}
co pokazują komunikaty (tu w skrócie):
\begin{fverbatim}
install: collection-xetex
install: arabxetex
...
install: xetex
install: xetexconfig
install: xetex.i386-linux
running post install action for xetex
install: xetex-def
...
running mktexlsr
mktexlsr: Updating /usr/local/texlive/2021/texmf-dist/ls-R...
...
running fmtutil-sys --missing
...
Transcript written on xelatex.log.
fmtutil: /usr/local/texlive/2021/texmf-var/web2c/xetex/xelatex.fmt installed.
\end{fverbatim}

Jak widać, \prog{tlmgr} instaluje wszystkie pakiety zależne, a także
przeprowadza wymagane czynności poinstalacyjne, jak aktualizacja bazy
danych, budowa plików formatów itp. (w przykładzie wygenerowaliśmy
nowy format dla \XeTeX).

Aby wyświetlić informację o~pakiecie (kolekcji bądź schemacie), należy
uruchomić np.:
\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr show collection-latexextra}
\end{alltt}
co pokaże:
\begin{fverbatim}
package:    collection-latexextra
category:   Collection
shortdesc:  LaTeX supplementary packages
longdesc:   A very large collection of add-on packages for LaTeX.
installed:  Yes
revision:   46963
sizes:      657941k
\end{fverbatim}

\noindent
\textbf{Uwaga:} pełna dokumentacja programu \cmdname{tlmgr} dostępna
jest pod adresem:
\url{https://tug.org/texlive/tlmgr.html} lub po uruchomieniu:
\begin{alltt}
> \Ucom{tlmgr -help}
\end{alltt}

\section{Uwagi dotyczące Windows}
\label{sec:windows}

\subsection{Cechy specyficzne w~systemie Windows}
\label{sec:winfeatures}

W systemie Windows program instalacyjny wykonuje kilka dodatkowych czynności:
\begin{description}
\item[Menu i skróty.]
W~menu systemowym Start  instalowane jest podmenu ,,\TL'',
 które zawiera kilka pozycji dla programów działających w~trybie graficznym
 (\prog{tlmgr}, \prog{texdoctk}%, PS\_View (\prog{psv} -- przeglądarka plików postscriptowych))
  oraz dokumentacji.
\item[Skojarzenia typów plików.] Jeśli wybrano tę opcję,
 \prog{TeXworks} i \prog{Dviout}  otwierają domyślne
  dla tych programów typy plików (lub, po kliknięciu prawym klawiszem
  myszy na danym pliku, proponują ,,Otwórz'' i wybór programu).
\item[Konwerter bitmap do EPS.] Dla różnych formatów graficznych plików
 bitmapowych kliknięcie prawym klawiszem myszy wyświetla w~menu ,,Otwórz''
 \cmdname{bitmap2eps}. Bitmap2eps jest prostym skryptem, który pozwala
 na wybór programu \cmdname{sam2p} bądź \cmdname{bmeps}.
\item[Automatyczne ustawienie zmiennych środowiska.]
 Po instalacji nie są wymagane żadne ,,ręczne'' zmiany ustawień.
\item[Odinstalowanie.]  Program instalacyjny rejestruje instalację
w~menu ,,Dodaj/Usuń programy'' w~Panelu Sterowania; odinstalowanie
odbywa się  zatem w~standardowy dla Windows sposób. Przycisk ,,Usuń''
w~\TeX\ Live Manager \GUI\ także  pozwala usunąć całość instalacji.
Dla pojedynczego użytkownika program instalacyjny dodaje też w~menu Start
skrót do usunięcia instalacji.
\item[Zabezpieczenie przed zapisem.] Jeśli instalację wykonał
administrator systemu, to katalogi \TL\ są zabezpieczone przed zapisem przez
zwykłego użytkownika (przynajmniej na dysku stałym sformatowanym w~NTFS).
\end{description}

Można też skorzystać z innego sposobu instalacji, używając  programu \filename{tlaunch},
opisanego w~punkcie~\ref{sec:sharedinstall}.
%Istnieje też inne podejście, używając programu \filename{tlaunch},
%opisanego w~punkcie~\ref{sec:sharedinstall}.

\subsection{Programy pomocnicze dla Windows}

Początkującym użytkownikom polecamy stronę
\url{https://tug.org/begin.html} oraz podręcznik
Petera Flynna \textsl{Formatting Information}, dostępny pod adresem
\url{https://www.ctan.org/tex-archive/documentation/beginlatex}.

Aby instalacja była kompletna, \TL{} wymaga kilku pomocniczych
programów, które nie są dostarczane z~systemem Windows.
\TL{} dostarcza je  wszystkie,  są one instalowane jako część \TL{} tylko dla Windows.

%Wiele skryptów napisano w~języku Perl, ponadto wiele narzędzi wymaga
%programu Ghostscript (interpretera języka PostScript) do
%rasteryzacji bądź konwersji plików. Przydatne są także  w~wielu wypadkach
%różne programy do obróbki grafiki. Ponadto posiadanie edytora
%dedykowanego dla środowiska \TeX{} znacznie ułatwi pracę.

%Stosowne wersje tych programów dla systemu Windows można dość łatwo znaleźć w~sieci,
%ponieważ jednak jest ich spory wybór, postanowiliśmy te najbardziej istotne
%umieścić w~dystrybucji \TL:

Instalowane są następujące programy:
\begin{description}
\item[Perl i Ghostscript.] Obydwa te programy są niezbędne do
poprawnego działania \TL{}, dołączyliśmy zatem \cmdname{Ghostscript}
i~minimalną dystrybucję \cmdname{Perl}, wystarczającą do
uruchomienia wszystkich zawartych w~\TL{} skryptów perlowych;
oba programy zostały ,,ukryte'', to znaczy tylko programy \TL{}, które
z~nich korzystają, ,,wiedzą'' gdzie je znaleźć; tym samym nie powinny
kolidować z~ewentualnie zainstalowanymi w~systemie programami Perl
i~Ghostscript;
%\item[PS\_View.] Program do podglądu plików postscriptowych (a~także
% plików PDF), patrz rys.~\ref{fig:psview};
%
%\begin{figure}[h]
%\begin{center}
%\tlpng{psview}{.6\linewidth}
%\caption{PS\_View: umożliwia bardzo duże powiększenia!}\label{fig:psview}
%\end{center}
%\end{figure}

\item[dviout.] Instalowany jest także  \prog{dviout}, program do podglądu
plików DVI. Pierwsze uruchomienie \prog{dviout} zazwyczaj automatycznie
generuje wymagane fonty ekranowe. Po kilku sesjach komunikaty dotyczące
generowania fontów staną się  rzadsze. Więcej informacji można znaleźć
w~bardzo dobrym poradniku \emph{on-line} tego programu.
\item[\TeX{}works.] Zorientowany na środowisko \TeX-owe edytor, zintegrowany
z~modułem do podglądu plików PDF.
\item[narzędzia uruchamiane z~linii poleceń] Do \TL{} są włączone
 wersje Windowsowe
 kilku przydatnych programów uniksowych. Są to programy: \cmdname{gzip}, \cmdname{zip}, \texttt{unzip}  i~kilka narzędzi z~zestawu \cmdname{poppler} (\cmdname{pdfinfo}, \cmdname{pdffonts}, \ldots). Nie ma oddzielnej przeglądarki plików PDF dla Windows.
 Można pobrać z~internetu  na przykład przeglądarkę   PDF Sumatra:
  \url{https://sumatrapdfreader.org/}.
\item[fc-list, fc-cache, \ldots] narzędzia z~biblioteki fontconfig; program
\prog{fc-cache} rejestruje dla \XeTeX-a fonty systemowe (Windows) lub dostarczane
 w~dystrybucji \TL{} fonty OpenType; \prog{fc-list} wyświetla zarejestrowane
 fonty, podając ich pełne nazwy (deklarujemy je jako parametr rozszerzonego
 w~\XeTeX-u polecenia \cs{font}). Jeżeli to konieczne, można uruchomić program \prog{fc-cache} aby otrzymać pełną informację o dostępnych fontach.
\end{description}

%
%
%Poniżej zamieszczono listę miejsc, z~których można pobrać programy
%pomocnicze:
%
%\begin{description}
%\item[Ghostscript] -- \url{https://ghostscript.com/}
%\item[Perl] \url{https://www.perl.org} (uzupełniające, przydatne
% pakiety należy pobrać z~zasobów CPAN \url{https://cpan.org})
%\item[ImageMagick] -- bogaty zestaw narzędzi do wsadowego przetwarzania
% plików graficznych (\url{https://www.imagemagick.com})
%\item[NetPBM] -- do przetwarzania i~konwersji plików graficznych możemy
% użyć alternatywnego dla \textsf{ImageMagick} programu NetPBM
% (\url{https://netpbm.sourceforge.net/})
%\item[Edytory dla systemu \TeX{}] -- spory wybór programów, uwzględniających
% indywidualne preferencje użytkownika (poniżej wymieniono jedynie
% te działające w~systemach Windows)
% \begin{itemize*}
%  \item \cmdname{GNU Emacs} jest dostępna wersja natywna dla systemu Windows, zob.
%        \url{https://www.gnu.org/software/emacs/emacs.html}.
%  \item \cmdname{GNU Emacs} -- w~wersji zintegrowanej z~\textsf{AucTeX}
%  dla Windows dostępny jest w~archiwach \CTAN;
%  strona domowa: \url{https://www.gnu.org/software/auctex}.
%%     http://www.gnu.org/software/emacs/windows/ntemacs.html)
%%  \item \cmdname{XEmacs} -- bardziej przyjazna wersja dla Windows
%%        (\url{https://www.xemacs.org/})
%  \item \cmdname{LEd} -- polski edytor, dostępny
%  z~\url{https://www.latexeditor.org/}.
%  \item \cmdname{SciTE} -- edytor dostępny
%  z \url{https://www.scintilla.org/SciTE.html}
%  \item \cmdname{Texmaker} -- edytor dostępny z
%        \url{https://www.xm1math.net/texmaker}.
%%  \item \cmdname{TexMakerX} jest rozszerzeniem \cmdname{Texmaker}
%%  (\url{https://texmakerx.sourceforge.net}).
%  \item \cmdname{TeXstudio} jest rozszerzeniem \cmdname{Texmaker} o~dodatkowe
%  fukcje, patrz \url{https://texstudio.org/}.
%  \item TeXnicCenter -- kolejny, dosyć bogaty w~funkcje edytor
%    (\url{https://www.toolscenter.org/products/texniccenter/})
%  \item \cmdname{TeXworks} -- nowy edytor, dostępny
%    z~\url{https://tug.org/texworks} i~instalowany wyłącznie w~Windows
%         jako część \TL.
%  \item \cmdname{Vim} -- rozbudowany i~bardzo funkcjonalny edytor,
%         wywodzący się  z~klasycznego dla systemów Unix edytora \cmdname{vi}
%    %, dostępny na \TL{} w~katalogu \dirname{support/vim}
%    (\url{https://www.vim.org})
%  \item \cmdname{WinShell} -- prosty edytor/shell
%   (\url{https://www.winshell.de})
%  \item \cmdname{WinEdt} -- bogaty w~funkcje edytor dla \TeX-a, dostępny jako
%    \emph{shareware} (\url{https://www.winedt.com})
% \end{itemize*}
%\end{description}
%
%Obszerniejszą listę programów można znaleźć na stronie
%\url{https://tug.org/interest.html}.

\subsection{User Profile (inaczej Home -- katalog domowy)}
\label{sec:winhome}

Odpowiednikiem uniksowego katalogu domowego użytkownika (|$HOME|)
w~Windows jest katalog określany zmienną \verb|%USERPROFILE%|. W~Windows
Vista i~w~wersjach późniejszych jest to
\verb|C:\Users\<nazwa_użytkownika>|. W~pliku konfiguracyjnym
\filename{texmf.cnf} i~ogólnie w~bibliotekach \KPS{} znak \verb|~| jest
poprawnie rozwijany do odpowiedniej zmiennej -- zarówno w~Windows, jak
i~w~Unix.

\subsection{Rejestr Windows}
\label{sec:registry}

W systemie Windows prawie wszystkie dane konfiguracyjne przechowywane są
w~tzw. rejestrze. Zawiera on hierarchicznie zorganizowane klucze, w~ramach
kilku kluczy głównych. Najbardziej istotne dla programów instalacyjnych
są klucze \path{HKEY_CURRENT_USER} oraz \path{HKEY_LOCAL_MACHINE}
(w~skrócie \path{HKCU} i~\path{HKLM}). Część \path{HKCU} dotyczy katalogów
domowych użytkowników (patrz część~\ref{sec:winhome}), zaś \path{HKLM} -- podkatalogów
systemowych (w~katalogu Windows).

Informacje o~ustawieniach systemu można czasem uzyskać ze zmiennych
środowiska, ale po inne informacje, np. położenie tzw. skrótów, trzeba
odwołać się  do rejestru. Także  zapis zmiennych środowiska na stałe wymaga
dostępu do rejestru.

\subsection{Uprawnienia w Windows}
\label{sec:winpermissions}

%%! UWAGA SW: cała ta część jest mocno niejasna w oryginale. T�umaczyłem
%%! j� mając na uwadze og�lny sens, w niektórych miejscach doprecyzowuj�c
%%! sformu�owania. Ale i tak jest, wg mnie, do bani :-)

W nowszych wersjach Windows istnieje wyraźne rozróżnienie między
użytkownikami ,,zwykłymi'' i~administratorami, którzy mają
pełną swobodę dostępu do całości systemu.
Dołożono wielu starań, aby umożliwić instalację \TL{} także  osobom bez
uprawnień administratora.

Jeśli osoba instalująca ma uprawnienia administratora, to udostępniona jest
opcja instalacji dla wszystkich użytkowników. Użycie jej oznacza, że tworzone
są skróty, a  także  ustawiane są zmienne środowiska dla całego systemu.
W~przeciwnym wypadku skróty i~menu są tworzone jedynie dla konkretnego
użytkownika, także  definiowane zmienne środowiska dotyczą konkretnych
użytkowników.

Bez względu na status użytkownika proponowanym, domyślnym katalogiem głównym
instalacji jest katalog w~ramach \verb|%SystemDrive%|. Program instalacyjny
zawsze sprawdza, czy ten katalog jest dostępny do zapisu dla aktualnego
użytkownika.

Problem może się  pojawić wtedy, gdy instalujący \TL{} nie ma uprawnień
administratora, a~programy \TeX-owe są już w~systemowej ścieżce przeszukiwania.
Wynikowa przeszukiwanie jest realizowane najpierw wg ścieżek systemowych,
a~następnie wg ścieżek użytkownika. W~konsekwencji nie będą znajdowane nowo
zainstalowane programy. W takim przypadku program instalacyjny tworzy skrót
do wiersza poleceń, w~którym ścieżka do nowych programów \TL{} jest przeszukiwana
z~priorytetem, przed ścieżkami systemowymi. Jedynie korzystanie z~tak skonfigurowanego
programu wiersza poleceń umożliwi dostęp do  programów nowozainstalowanego \TL.
Podobnie przygotowywany jest skrót do programu \TeX{}works, o ile go zainstalowaliśmy.

Windows Vista i nowsze stwarzają dodatkowe utrudnienia: nawet jeśli
jesteśmy zalogowani jako administrator, musimy dodatkowo uzyskać uprawnienia do
uruchomienia programów jako administrator! W rzeczywistości nie ma sensu
logowanie jako administrator, zamiast tego wystarczy kliknąć prawym klawiszem
myszy program (skrót), co pozwala na wybranie opcji ,,Uruchom jako
administrator''.


\subsection{Zwiększanie maksymalnej  dostępnej pamięci
w~Windows i~Cygwin}
\label{sec:cygwin-maxmem}

Użytkownicy systemów Windows i~Cygwin (patrz część~\ref{sec:cygwin} mogą w~przypadku uruchamiania niektórych programów dostarczonych w~\TL{} spotkać się  z~niewystarczającą
ilością dostępnej pamięci.  Na przykład \prog{asy} wyczerpie dostępną pamięć
w~przypadku próby zadeklarowania macierzy składającej się  z~25~milionów liczb
rzeczywistych, a~Lua\TeX\ przy przetwarzaniu dokumentu zawierającego wiele
dużych plików czcionek.
 % XXX "dużych" jest brzydkie, ale nie mam lepszego pomysłu :/
 %a dużych plików czcionek? ZW

W~Cygwin można ten problem rozwiązać korzystając z porady zawartej
w~Podręczniku użytkownika Cygwin
(\url{https://www.cygwin.com/cygwin-ug-net/setup-maxmem.html}).

W~Windows należy utworzyć plik, np. \code{moremem.reg}, z~takimi czterema liniami:

\begin{sverbatim}
Windows Registry Editor Version 5.00

[HKEY_LOCAL_MACHINE\Software\Cygwin]
"heap_chunk_in_mb"=dword:ffffff00
\end{sverbatim}

\noindent a~następnie wykonać (jako użytkownik z~prawami administratora)
polecenie: \code{regedit /s moremem.reg}.  Zamiast ustawień globalnych dla
systemu, można też zmienić wielkość dostępnej pamięci jedynie dla bieżącego
użytkownika, używając \code{HKEY\_CURRENT\_USER}.

%% Chyba nie ma tego  - jest dalej 2184ang - jakie� troch� inne
%\section{W razie problemów}
%\label{troubleshooting}
%
%\subsection{Co zrobi� gdy \texttt{latex} nie może znale�� potrzebnych
%plików?}
%
%\begin{itemize}
% \item Podstawowym narz�dziem do diagnozowania problemów jest program
% \cmdname{kpsewhich}. Wyprowadza on informacje diagnostyczne na wyj�cie
%stderr, przy czym konsole (okienka wierszy poleceń) starszych systemów
%Windows nie potrafi� przekierować stderr do pliku.  umożliwia to dopiero
%system Windows NT i~p��niejsze, ale rozwiązanie  przedstawione poniżej dzia�a
%dla każdej konsoli (okienka wierszy poleceń). Ot�� dla celów diagnostycznych
%można tymczasowo zdefiniować zmienną środowiska (w~oknie poleceń):
%\begin{verbatim}
%SET KPATHSEA_DEBUG_OUTPUT=err.log
%\end{verbatim}
%można równie� zadań zakres diagnostyki:
%\begin{verbatim}
%SET KPATHSEA_DEBUG=-1
%\end{verbatim}
%
%Podobnie, aby przekierować wyj�cie stderr na stdout:
%\begin{verbatim}
%SET KPATHSEA_DEBUG_OUTPUT=con:
%\end{verbatim}
%W ten sposób można skierować zarówno stderr, jak i stdout do tego samego pliku.
%\item Przy za�ożeniu, że instalacj� wykonano w \path|c:/TeX|, należy
%  sprawdzi� (porówna�) nast�puj�ce warto�ci:\\
%  {\small
%  \begin{tabular}{ll}
%    \path|kpsewhich -expand-path $SELFAUTOPARENT| &  \path|c:/TeX| \\
%    \path|kpsewhich -expand-path $TEXMF| & \path|c:/TeX/texmf....| \\
%    \path|kpsewhich -expand-var $TEXINPUTS| & \path|.;c:/TeX/texmf-dist/tex//|
%  \end{tabular}
%}
%
%jeśli w otoczeniu systemowym są zdefiniowane zmienne związane z~\TeX-em,
%należy je usun��, maj� bowiem pierwsze�stwo przed tymi,
%które okre�lono w~pliku \filename{texmf.cnf}.
%\item Nast�pnie należy sprawdzi� (porówna�) warto�ci:\\
%{\small
%  \begin{tabular}{ll}
%  \texttt{kpsewhich cmr10.tfm} & \path|c:/TeX/texmf-dist/fonts/tfm/public/cm/cmr10.tfm|\\
%  \texttt{kpsewhich latex.fmt}& \path|c:/TeX/texmf-var/web2c/pdftex/latex.fmt|
%  \end{tabular}
%}
%
%jeśli podczas sprawdzania nie znaleziono odst�pstw, to \TeX{} i~programy
%towarzysz�ce powinny dzia�a�. jeśli tak nie jest, to należy poeksperymentować
%z opcj� \path|-debug=n| programu \path|kpsewhich| i~zweryfikować wszystkie
%uzyskane warto�ci. Po zidentyfikowaniu problemu warto go zg�osi�.
%\end{itemize}

% dot�d

%--------------------------
% don't use \Webc so the \uppercase in the headline works.
\section{Instrukcja obsługi systemu Web2C}

\Webc{} to zestaw programów związanych z~\TeX-em, tj.  sam \TeX{}, \MF{},
\MP, \BibTeX{} itd. Stanowią one rdzeń dystrybucji \TL{}. Strona domowa \Webc{} z aktualnym
podręcznikiem użytkownika i innymi użytecznymi plikami jest dostępna pod adresem \url{https://tug.org/web2c}.
%\end{document}

Trochę historii: Oryginalna implementacja wykonana została przez Tomasa Rokickiego, który
w~roku 1987 stworzył pierwszy system \TeX{}-to-C, adaptując pliki wymiany
(\emph{change files}) pod Unix-em (pierwotnie były one dziełem Howarda
Trickey'a oraz Pavela Curtisa.  W~czasie, gdy Tim Morgan zajmować się  utrzymaniem
systemu, jego nazwa została zmieniona na Web-to-C\@. W~1990 roku prace nad
projektem przejął Karl Berry wraz z~dziesiątkami współpracowników, w~roku
1997 pałeczkę przejął Olaf Weber, który z powrotem przekazał ją w 2006 roku Karlowi.

\Webc{} działa w systemach Unix, Windows 32-bitowy, (w~tym Mac\,OS\,X),
 i~innych systemach operacyjnych.
System wykorzystuje oryginalne źródła \TeX-owe autorstwa Donalda Knutha
oraz inne programy napisane w~\web{} i~tłumaczy je na kod źródłowy~C.
Podstawowymi składnikami systemu są:

\begin{cmddescription}
\item[bibtex]    Tworzenie spisów bibliograficznych;
\item[dvicopy]   Modyfikowanie pliku \dvi;
\item[dvitomp]   Konwersja \dvi{} do MPX (rysunki MetaPost-a);
\item[dvitype]   Konwersja \dvi{} na plik tekstowy (ASCII);
\item[gftodvi]   Zamiana fontu GF na plik \dvi;
\item[gftopk]    Zamiana fontu w~formacie GF na font spakowany (PK);
\item[gftype]    Zamiana fontu GF na plik tekstowy (ASCII);
\item[mf]        Generowanie fontów bitmapowych w formacie GF;
\item[mft]       Skład plików źródłowych \MF{}-a;
\item[mpost]     Tworzenie rysunków oraz diagramów technicznych;
\item[patgen]    Tworzenie wzorców przenoszenia wyrazów;
\item[pktogf]    Zamiana fontów w formacie PK na fonty GF;
\item[pktype]    Zamiana fontu PK na plik tekstowy (ASCII);
\item[pltotf]    Konwersja tekstowej listy właściwości do TFM;
\item[pooltype]  wyświetlanie \web-owych plików pool;
\item[tangle]    Konwersja \web{} do języka Pascal;
\item[tex]       Skład tekstu;
\item[tftopl]    Konwersja TFM do tekstowej listy właściwości (PL);
\item[vftovp]    Konwersja fontów wirtualnych do wirtualnej listy
                 właściwości (VPL);
\item[vptovf]    Konwersja wirtualnej listy właściwości do fontów wirtualnych;
\item[weave]     Konwersja \web{} do \TeX-a.
\end{cmddescription}

\noindent
Dokładny opis funkcji oraz składni tych programów zawarty jest
w~dokumentacji poszczególnych pakietów samego \Webc{}.
Do optymalnego korzystania z~instalacji \Webc{}
przyda się  znajomość kilku zasad rządzących całą rodziną programów.

Wszystkie programy obsługują standardowe opcje \GNU:
\begin{description}
\item[\texttt{-{}-help\ \ \ }] podaje podstawowe zasady użytkowania;
%\item[\texttt{-{}-verbose}] podaje dokładny raport z~działania programu;
\item[\texttt{-{}-version}] podaje informację o~wersji, po czym kończy
                          działanie programu.
\end{description}

I w większości także honorują:
\begin{ttdescription}
\item[-{}-verbose] podaje dokładny raport z~działania programu.
\end{ttdescription}



Do lokalizowania plików programy oparte na \Webc{} używają biblioteki do
przeszukiwania ścieżek zwanej \KPS{} (\url{https://tug.org/kpathsea}).
Dla optymalizacji przeszukiwania \TeX-owego drzewa podkatalogów biblioteka ta
używa kombinacji zmiennych środowiskowych oraz kilku plików konfiguracyjnych.
\Webc{} potrafi obsługiwać jednocześnie więcej niż jedno drzewo
podkatalogów, co jest użyteczne w~wypadku, gdy chce się  przechowywać
standardową dystrybucję \TeX-a jak i~lokalne rozszerzenia w~dwóch różnych
drzewach katalogów.
Aby przyspieszyć  poszukiwanie plików, katalog główny każdego drzewa ma swój
plik \file{ls-R}, zawierający pozycje określające nazwę i~względną ścieżkę
dla wszystkich plików zawartych w~tym katalogu.
% \end{document}


\subsection{Przeszukiwanie ścieżek przez Kpathsea}
\label{sec:kpathsea}

Opiszemy najpierw ogólny mechanizm przeszukiwania ścieżek przez bibliotekę
\KPS{}.

Tym, co nazywamy \emph{ścieżką przeszukiwania}, jest rozdzielona dwukropkami
lub średnikami lista \emph{elementów ścieżki}, które zasadniczo są nazwami
podkatalogów.  Ścieżka przeszukiwania może pochodzić z~(kombinacji) wielu
źródeł.  Przykładowo, aby odnaleźć plik \samp{my-file} w~ścieżce
\samp{.:/dir}, \KPS{} sprawdza istnienie danego elementu ścieżki
w~następującej kolejności: najpierw \file{./my-file}, potem
\file{/dir/my-file}, zwracając pierwszy odnaleziony (lub możliwie wszystkie).

Aby optymalnie zaadaptować się  do konwencji wszystkich systemów operacyjnych,
na systemach nieunixowych \KPS{} może używać
jako separatorów nazw ścieżek znaków innych
niż dwukropek (\samp{:}) oraz ,,ciach'' (\samp{/}).

W~celu sprawdzenia konkretnego elementu \var{p} ścieżki, \KPS{} najpierw
sprawdza, czy zbudowana wcześniej baza danych (patrz ,,Baza nazw plików'' na
str.~\pageref{sec:filename-database}) odnosi się  do \var{p}, tj.
czy baza danych znajduje się  w~podkatalogu z~prefiksem~\var{p}.
Jeżeli tak, to specyfikacja ścieżki jest porównywana z~zawartością bazy.

Chociaż najprostszym i~najbardziej powszechnym elementem ścieżki jest
nazwa katalogu, \KPS{} korzysta z~dodatkowych możliwości w~przeszukiwaniu
ścieżek:
wielowarstwowych wartości domyślnych, zmiennych środowiskowych, wartości
pliku konfiguracyjnego, lokalnych
podkatalogów użytkownika oraz rekursywnego przeszukiwania podkatalogów.
Można więc powiedzieć, że \KPS{} \emph{rozwija} element ścieżki, czyli
transformuje wszystkie specyfikacje do nazwy podstawowej lub nazw katalogów.
Jest to opisane w~kolejnych akapitach, w~kolejności, w~jakiej to zachodzi.

Trzeba zauważyć, że jeżeli nazwa poszukiwanego pliku jest
absolutna lub jawnie względna, tj. zaczyna się  od \samp{/} lub \samp{./}
lub \samp{../}, to \KPS{} ogranicza się  do sprawdzenia, czy ten plik istnieje.

\ifSingleColumn
\else
\begin{figure*}
\verbatiminput{examples/ex5.tex}
\setlength{\abovecaptionskip}{0pt}
  \caption{Przykład pliku konfiguracyjnego}
  \label{fig:config-sample}
\end{figure*}
\fi
%\end{document}
\subsubsection{Źródła ścieżek}
\label{Path-sources}

Nazwa przeszukiwanej ścieżki może pochodzić z~wielu źródeł.
Oto kolejność, w~jakiej \KPS{} ich używa:

\begin{enumerate}
\item
  Zmienna środowiskowa ustawiana przez użytkownika, np.
  \envname{TEXINPUTS}\@.
  Zmienne środowiskowe z~dołączoną kropką i~nazwą programu zastępują inne,
  np. jeżeli \samp{latex} jest nazwą uruchomionego programu, wtedy zamiast
  \envname{TEXINPUTS} wykorzystana zostanie zmienna \envname{TEXINPUTS.latex}.
\item
  Plik konfiguracyjny konkretnego programu, np. linia ,,\texttt{S /a:/b}''
  w~pliku \file{config.ps} programu \cmdname{dvips}.
\item   Plik konfiguracyjny \KPS{} \file{texmf.cnf}, zawierający taką linię,
  jak \samp{TEXINPUTS=/c:/d} (patrz poniżej).
\item Wartości domyślne dla uruchamianych programów.
\end{enumerate}
\noindent Każdą z~tych wartości dla danej ścieżki przeszukiwania można
zobaczyć, używając opcji diagnostyki błędów (patrz ,,Diagnostyka błędów'' na
str.~\pageref{sec:debugging}).

\subsubsection{Pliki konfiguracyjne}


 \KPS{} szuka ścieżek przeszukiwania i~innych definicji w~\emph{plikach
konfiguracyjnych} o~nazwach \file{texmf.cnf}.
Ścieżka przeszukiwania używana do znajdowania tych plików określana jest
przez zmienną \envname{TEXMFCNF},
 ale nie zalecamy jawnego ustawiania tej, jak i~innych zmiennych w~systemie.

Zamiast tego typowa instalacja \TL{} tworzy plik \file{.../2021/texmf.cnf},
który w~wyjątkowych wypadkach możemy modyfikować. \\ Głównym plikiem
konfiguracyjnym jest \file{.../2021/texmf-dist/web2c/texmf.cnf}, ale
nie powinien być on modyfikowany, gdyż
zmiany będą utracone podczas aktualizacji.



Na marginesie, jeśli chcesz po prostu dodać osobisty katalog do
konkretnej ścieżki wyszukiwania, rozsądnie jest zmienić ustawienie zmiennej środowiskowej następująco:

\begin{verbatim}
  TEXINPUTS=.:/my/macro/dir:
\end{verbatim}
Aby ustawienia mogły być zachowane i przenoszone przez lata należy użyć \samp{:} (\samp{;} dla Windows) aby wstawić ścieżki systemowe,
zamiast próbować je wszystkie zapisywać jawnie (zobacz rozdział~\ref{sec:default-expansion}).
Inna możliwość to użycie drzewa \envname{TEXMFHOME}  (zobacz rozdział~\ref{sec:directories}).

Czytane będą \emph{wszystkie} pliki \file{texmf.cnf} w~ścieżce
przeszukiwania, a~definicje we wcześniejszych plikach zastąpią te
w~późniejszych.  Tak więc w~ścieżce \verb|.:$TEXMF| wartości pochodzące
z~\file{./texmf.cnf} zastąpią te z~\verb|$TEXMF/texmf.cnf|.

%Dociekliwy czytelnik może być zainteresowany sposobem, w~jaki programy
%znajdują plik \file{texmf.cnf}, skoro nie ma konieczności deklarowania
%specyficznej zmiennej środowiskowej systemu. Otóż położenie domyślne jest
%wkompilowane w~programy jako względne do ich położenia (określanego, jak
%wiemy, w~ścieżce specyfikowanej przez \texttt{\$PATH}):
%\path{../../texmf-dist/web2c/} bądź \path{../texmf-dist/web2c/}. Jeśli jawnie
%deklarujemy zmienną \envname{TEXMFCNF}, wymagane jest podanie bezwzględnej
%ścieżki.
%
%Podczas czytania zamieszczonego poniżej opisu formatu pliku \file{texmf.cnf},
%warto przeglądać jego zawartość. Położenie \emph{aktywnego} pliku
%znajdziemy za pomocą polecenia \texttt{kpsewhich texmf.cnf}.

\begin{itemize*}
\item
  Komentarze zaczynają się  od \code{\%}, a~kończą   na końcu wiersza.
\item
  Puste wiersze nie są brane pod uwagę.
\item
  Znak ,,\bs{}'' na końcu wiersza działa jako znak kontynuacji, tzn.
  oznacza, że kolejny wiersz jest kontynuacją bieżącego.
  Spacja na początku kolejnego wiersza nie jest ignorowana.
\item
  Pozostałe wiersze mają postać:\\
 \hspace*{2em}\texttt{\var{zmienna} \textrm{[}.\var{prognam}\textrm{]}
  \textrm{[}=\textrm{]} \var{wartość}}\\[1pt]
  gdzie \samp{=} i~otaczające spacje są opcjonalne. (Jeśli \var{wartość} zaczyna się od \samp{.}, lepiej jest użyć
   \samp{=}, aby uniknąć interpretacji kropki jako pochodzącej od nazwy programu.)
\item
Nazwa  \ttvar{zmienna} zawierać może dowolne znaki poza spacją,
  \samp{=}, lub \samp{.} (kropką), najbezpieczniej jednak używać znaków
  z~zakresu \samp{A-Za-z\_}.
\item
  Napis \samp{.\var{program}} ma zastosowanie w~wypadku, gdy
  uruchamiany program nosi nazwę \texttt{\var{program}} lub
  \texttt{\var{program}.exe}. Pozwala to różnym odmianom \TeX-a stosować
  różne ścieżki przeszukiwania.
\item Jako ciąg znaków, \var{wartość} zawierać może dowolne znaki.
W praktyce jednak większość znaków specjalnych, takich jak nawiasy klamrowe czy przecinki, jest używana do rozwijania ścieżek, więc nie mogą być one użyte w nazwach katalogów
(zobacz rozdział~\ref{sec:cnf-special-chars}).

   Jeżeli systemem operacyjnym jest Unix,
  to średnik \samp{;}\ użyty w~\var{wartość} zamieniany jest na
  \samp{:};  umożliwia to istnienie
  wspólnego pliku \file{texmf.cnf} dla systemów  Unix, Ms-DOS oraz Windows.
  Aby   plik \file{texmf.cnf} był ten sam dla  Unix-a i~Windows znak \samp{;} w \var{wartość} jest rozumiany jako \samp{:}.   Ta zmiana dotyczy wszystkich wartości, ale w praktyce znak o  \samp{;} nie jest potrzebny nigdzie indziej.

Po prawej stronie nie można używać konstrukcji
  \code{\$\var{var}.\var{prog}}, zamiast tego należy użyć zmiennej pomocniczej.


\item
  Wszystkie definicje czytane są zanim cokolwiek zostanie rozwinięte, tak
  więc do zmiennych można się  odwoływać przed ich zdefiniowaniem.
\end{itemize*}
Fragment pliku konfiguracyjnego ilustrujący większość opisanych powyżej
reguł notacji:
\ifSingleColumn
\verbatiminput{examples/ex5.tex}
\else
jest pokazany na rys.~\ref{fig:config-sample}.
\fi

 %\end{document}
\subsubsection{Rozwijanie ścieżek}
\label{sec:path-expansion}

\KPS{} rozpoznaje w~ścieżkach przeszukiwania pewne specjalne znaki oraz
konstrukcje, podobne do tych, które są dostępne w~powłokach systemów
typu Unix.
Jako ogólny przykład:   ścieżka
\verb+~$USER/{foo,bar}//baz+ rozwija się  do wszystkich podkatalogów pod
katalogami \file{foo} i~\file{bar} w~katalogu głównym \texttt{\$USER},
które zawierają katalog lub plik \file{baz}.
Rozwinięcia te opisane są w~poniższych podrozdziałach.

\subsubsection{Rozwijanie domyślne}
\label{sec:default-expansion}


Jeżeli ścieżka przeszukiwania największego uprzywilejowania (patrz ,,źródła
ścieżek'' na str.~\pageref{Path-sources}) zawiera
\emph{dodatkowy dwukropek} (np. na początku, na końcu lub podwójny), to \KPS{}
wstawia w~tym miejscu następną ścieżkę przeszukiwania zdefiniowaną w~hierarchii uprzywilejowania.
Jeżeli ta wstawiona ścieżka ma dodatkowy dwukropek, to dzieje się  dalej to samo.
Przykładowo, jeżeli ustawić zmienną środowiskową


\begin{alltt}
> \Ucom{setenv TEXINPUTS /home/karl:}
\end{alltt}
oraz wartość \code{TEXINPUTS} pobraną z~\file{texmf.cnf}

\begin{alltt}
  .:\$TEXMF//tex
\end{alltt}
to końcową wartością użytą w~przeszukiwaniu będzie:

\begin{alltt}
  /home/karl:.:\$TEXMF//tex
\end{alltt}

Ponieważ nieużytecznym byłoby wstawiać wartość domyślną w~więcej niż jednym
miejscu, \KPS{} zmienia tylko jeden dodatkowy \samp{:}\ i~pozostawia
inne bez zmian. \KPS{} najpierw szuka dwukropków na początku linii, potem na końcu,
a~następnie podwójnych.

\subsubsection{Rozwijanie nawiasów}
\label{sec:brace-expansion}

Użyteczna jest możliwość rozwijania nawiasów, co oznacza, że np.
\verb+v{a,b}w+ rozwija się  do \verb+vaw:vbw+.
Nawiasy można też zagnieżdżać.
Funkcji tej można użyć do zaimplementowania różnych hierarchii \TeX-owych
przez przypisanie listy nawiasów do \code{\$TEXMF}.
W~dostarczonym pliku \file{texmf.cnf} można znaleźć następującą (uproszczoną tu)
definicję:
\begin{verbatim}
  TEXMF = {$TEXMFVAR,$TEXMFHOME,!!$TEXMFLOCAL,!!$TEXMFDIST}
\end{verbatim}
Używając jej, można następnie zdefiniować na przykład:
\begin{verbatim}
  TEXINPUTS = .;$TEXMF/tex//
\end{verbatim}
co oznacza, że po szukaniu w~katalogu bieżącym będą przeszukane kolejno
\code{\$TEXMFVAR/tex}, \code{\$TEXMFHOME/tex}, \code{\$TEXMFLOCAL/tex},
i~\code{\$TEXMFDIST/tex} (wszystkie wraz z~katalogami niższego poziomu;
dwie ostatnie ścieżki \emph{wyłącznie} na podstawie zawartości
pliku \file{ls-R}).
%Jest to wygodny sposób na uruchamianie dwóch równoległych struktur \TeX-owych,
%jednej ,,zamrożonej'' (np. na \CD), a~drugiej ciągle uaktualnianej nowo
%pojawiającymi się  wersjami.
%Używanie zmiennej \code{\$TEXMF} we wszystkich definicjach daje pewność,
%że uaktualnione drzewo jest   przeszukiwane jest przeszukiwane w pierwszej kolejności.

\subsubsection{Rozwijanie podkatalogów}
\label{sec:subdirectory-expansion}

Dwa lub więcej kolejnych ,,ciachów'' (,,/'') w~elemencie ścieżki,
występujących po nazwie katalogu~\var{d\/}, zastępowanych jest przez wszystkie
podkatalogi~\var{d}, najpierw podkatalogi znajdujące się  bezpośrednio
pod~\var{d}, potem te pod nimi i~tak dalej.  Na każdym etapie
kolejność, w~jakiej przeszukiwane są katalogi, jest \emph{nieokreślona}.

Jeśli wyszczególni się  człony nazwy pliku po \samp{//}, to uwzględnione zostaną
tylko te podkatalogi, które zawierają powyższe człony.
Na przykład \samp{/a//b} rozwija się  do katalogów \file{/a/1/b},
\file{/a/2/b}, \file{/a/1/1/b} itd., ale nie do \file{/a/b/c} czy \file{/a/1}.

Możliwe jest wielokrotne użycie \samp{//} w~ścieżce, jednakże \samp{//}
występujące na początku ścieżki nie jest brane pod uwagę.

\subsubsection{Lista znaków specjalnych w plikach \file{texmf.cnf} -- podsumowanie}
\label{sec:cnf-special-chars}

Poniższa lista podsumowuje znaczenie znaków specjalnych i konstrukcji w~plikach
konfiguracyjnych \KPS{}.
%%%

\newcommand{\CODE}[1]{\makebox[3em][l]{\code{#1}}}
\begin{ttdescription}
\item[\CODE{:}] Znak rozdzielający w~specyfikacji ścieżki; umieszczony na
 początku lub na końcu ścieżki, albo podwojony w środku ścieżki, zastępuje domyślne rozwinięcie ścieżki.\par
\item[\CODE{;}] Znak rozdzielający dla systemów nieuniksowych
 (działa tak jak \code{:}).
\item[\CODE{\$}] Rozwijanie zmiennej.
\item[\CODE{\string~}] Oznacza katalog główny użytkownika.
\item[\CODE{\char`\{\dots\char`\}}] Rozwijanie nawiasów.% np.
    %\verb+a{1,2}b+ zmieni się  w~\verb+a1b:a2b+;
\item[\CODE{,}] Oddziela elementy w rozwinięciu nawiasu.%Separates items in brace expansion.
\item[\CODE{//}] Rozwijanie podkatalogów (może wystąpić gdziekolwiek
 w~ścieżce, poza jej początkiem).
\item[\CODE{\%}] Początek komentarza, obejmującego wszystkie znaki do końca
 linii.
\item[\CODE{\bs}] Znak kontynuacji na końcu wiersza pozwalający na wpisy wieloliniowe.% na przełamanie wiersza z~wyrażeniem).
\item[\CODE{!!}] Przeszukiwanie \emph{tylko} bazy danych,
         a~\emph{nie} dysku.
\end{ttdescription}

\subsection{Bazy nazw plików}
\label{sec:filename-database}

Podczas przeszukiwania \KPS{} stara się  zminimalizować dostęp do dysku.
Niemniej, w~przypadku instalacji standardowej \TL, lub innej instalacji z wystarczającą liczbą katalogów
przeglądanie każdego dopuszczalnego katalogu w~poszukiwaniu pliku może
zabierać sporo czasu (ma to miejsce zwłaszcza, jeżeli przeszukać trzeba setki
katalogów z~fontami).
Dlatego też \KPS{} może używać zewnętrznego pliku z~,,bazą danych''
o~nazwie \file{ls-R}, który zawiera przypisania plików do katalogów.
Unika się  w~ten sposób czasochłonnego przeszukiwania dysku.

Drugi plik z~bazą danych -- \file{aliases} -- pozwala na nadawanie
dodatkowych nazw plikom zawartym w~\file{ls-R}.
%Może to być pomocne do adaptacji do DOS-owej konwencji ,,8.3'' nazewnictwa
%plików w~plikach źródłowych.

\subsubsection{Baza nazw plików}
\label{sec:ls-R}

Jak wspomniano, plik zawierający główną bazę nazw
plików musi nosić nazwę \file{ls-R}.
W~katalogu podstawowym każdej hierarchii \TeX-owej (domyślnie \code{\$TEXMF}),
którą chcemy włączyć w~mechanizm przeszukiwania, umieszczać można po jednym
pliku \file{ls-R}; w~większości przypadków istnieje tylko jedna hierarchia.
\KPS{} szuka pliku \file{ls-R} w~ścieżce \code{TEXMFDBS}.

Najlepszym sposobem stworzenia i~utrzymywania pliku \samp{ls-R} jest
uruchomienie skryptu \code{mktexlsr}, będącego składnikiem dystrybucji.
Jest on wywoływany przez różne skrypty typu \samp{mktex}\dots\ .
Zasadniczo skrypt ten wykonuje jedynie  polecenie
\begin{alltt}
cd \var{/your/texmf/root} && \path|\|ls -1LAR ./ >ls-R
\end{alltt}
zakładając, że polecenie \code{ls} danego systemu utworzy właściwy format
strumienia wyjściowego (\GNU \code{ls} działa prawidłowo).
Aby mieć pewność, że baza danych jest zawsze aktualna, wygodnie jest
 przebudowywać ją regularnie za pomocą demona \code{cron}.
 %tak że wraz ze zmianami
 %w~instalowanych plikach -- np. po instalacji lub uaktualnianiu pakietu
 %\LaTeX{} -- plik \file{ls-R} jest uaktualniany automatycznie.

Jeśli szukanego pliku nie ma w~bazie danych,  \KPS{} domyślnie przechodzi do
przeszukiwania dysku. Jeżeli jednak dany element ścieżki zaczyna się  od
\samp{!!}, to w~poszukiwaniu tego elementu sprawdzana zostanie \emph{tylko}
baza danych, a~nigdy dysk.

\subsubsection{kpsewhich -- program do przeszukiwania ścieżek}
\label{sec:invoking-kpsewhich}

Przeszukiwanie ścieżek przez program \texttt{kpsewhich} jest niezależne od
jakiejkolwiek aplikacji.
Może on być przydatny jako rodzaj programu \code{find}, za pomocą którego
lokalizować można pliki w~hierarchiach \TeX-owych (jest on używany
intensywnie w~skryptach \samp{mktex...} tej dystrybucji).

\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich \var{opcje}\dots{} \var{nazwa-pliku}\dots{}}
\end{alltt}
Parametry wyszczególnione w~,,\ttvar{opcje}'' mogą zaczynać się  zarówno od
\samp{-}, jak i~od \samp{-{}-}, i~dozwolony jest każdy jednoznaczny skrót.

\KPS{} traktuje każdy argument niebędący parametrem jako nazwę pliku
i~zwraca pierwszą odnalezioną nazwę.
Nie ma parametru nakazującego zwracanie wszystkich   plików o~określonej
nazwie (w~tym celu można wykorzystać Unix-owy program \samp{find}).

Poniżej przedstawione zostały ważniejsze parametry.

\begin{ttdescription}
\item[\texttt{-{}-dpi=\var{num}}]\mbox{}\\*
  Ustaw rozdzielczość na \ttvar{num}; ma to tylko wpływ na
  przeszukiwanie fontów \samp{gf} i~\samp{pk}.  Dla zgodności
  z~\cmdname{dvips} parametr
  \samp{-D} działa identycznie. Domyślną wartością jest 600.
\item[\texttt{-{}-format=\var{nazwa}}]\mbox{}\\
  Ustawienie formatu (typu pliku) przeszukiwania na \ttvar{nazwa}.
  Domyślnie format odgadywany jest z~nazwy pliku.
  Dla formatów, które nie mają przydzielonego jednoznacznego rozszerzenia,
  takich jak niektóre pliki \MP{}-owe czy pliki konfiguracyjne
  \cmdname{dvips}-a, należy wyszczególnić nazwę plików znaną \KPS{} (np. \texttt{tex} lub \texttt{enc}), których listę wyświetli uruchomienie \texttt{kpsewhich -{}-help-formats}.

\item[\texttt{-{}-mode=\var{string}}]\mbox{}\\*
  Ustaw nazwę trybu na \ttvar{string}; dotyczy to jedynie szukania
  fontów \samp{gf} oraz \samp{pk}.
  Brak wartości domyślnej --  odnaleziony zostanie dowolny
  wyszczególniony tryb.
\item[\texttt{-{}-must-exist}]\mbox{}\\
  Zrób wszystko co możliwe, aby odnaleźć pliki, włączając w~to przede wszystkim
  przeszukanie dysku.
  Domyślnie, w~celu zwiększenia efektywności działania, sprawdzana jest
  tylko baza \file{ls-R}.
\item[\texttt{-{}-path=\var{string}}]\mbox{}\\
  Szukaj w~ścieżce  \ttvar{string} (rozdzielonej, jak
  zwykle, dwukropkami), zamiast zgadywać ścieżkę przeszukiwania z~nazwy
  pliku. \samp{//} i~wszystkie zwykłe rozszerzenia są możliwe.
  Parametry \samp{-{}-path} oraz \samp{-{}-format} wzajemnie się  wykluczają.
\item[\texttt{-{}-progname=\var{nazwa}}]\mbox{}\\
  Ustaw nazwę programu na  \ttvar{nazwa}.
  Może to mieć wpływ na ścieżkę przeszukiwania poprzez
  \texttt{.\var{program}} w~plikach konfiguracyjnych.
  Domyślne jest \samp{kpsewhich}.
\item[\texttt{-{}-show-path=\var{nazwa}}]\mbox{}\\
  Pokazuje ścieżkę używaną do poszukiwania plików typu
   \ttvar{nazwa}.
  Użyć można zarówno rozszerzenia \samp{.pk}, \samp{.vf}, etc., jak
  i~nazwy pliku, tak jak w~wypadku parametru \samp{-{}-format}.
\item[\texttt{-{}-debug=\var{num}}]\mbox{}\\
  Ustawia parametry wykrywania błędów na  \ttvar{num}.
\end{ttdescription}

\subsubsection{Przykłady użycia}
\label{sec:examples-of-use}

Przyjrzyjmy się teraz, jak działa \KPS{}. Oto proste wyszukiwanie:

\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich  article.cls}
/usr/local/texmf-dist/tex/latex/base/article.cls
\end{alltt}
Szukamy  pliku \file{article.cls}.
Ponieważ rozszerzenie \samp{.cls} jest jednoznaczne, nie musimy zaznaczać, że
poszukujemy pliku typu \optname{tex} (katalogi plików źródłowych \TeX-a).
Znajdujemy go w~podkatalogu \file{tex/latex/base},  katalogiem nadrzędnym jest
\samp{texmf-dist}.
Podobnie wszystkie poniższe pliki odnajdywane są bez problemów
dzięki swoim jednoznacznym rozszerzeniom:
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich array.sty}
/usr/local/texmf-dist/tex/latex/tools/array.sty
> \Ucom{kpsewhich latin1.def}
/usr/local/texmf-dist/tex/latex/base/latin1.def
> \Ucom{kpsewhich size10.clo}
/usr/local/texmf-dist/tex/latex/base/size10.clo
> \Ucom{kpsewhich small2e.tex}
/usr/local/texmf-dist/tex/latex/base/small2e.tex
> \Ucom{kpsewhich tugboat.bib}
/usr/local/texmf-dist/bibtex/bib/beebe/tugboat.bib
\end{alltt}

\noindent (Ostatni plik to \BibTeX-owa baza bibliograficzna dla artykułów
\textsl{TUGBoat}).

\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich cmr10.pk}
\end{alltt}
Pliki czcionek bitmapowych typu \file{.pk} używane są przez sterowniki programów,
 takich jak \cmdname{dvips} czy \cmdname{xdvi}.
W~tym wypadku wynik przeszukiwania okaże się  pusty, ponieważ
w~systemie brak gotowych wygenerowanych czcionek Computer Modern (\samp{.pk})
Wynika to z~faktu używania w~\TL{} fontów PostScript-owych Type1.
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich wsuipa10.pk}
\ifSingleColumn   /usr/local/texmf-var/fonts/pk/ljfour/public/wsuipa/wsuipa10.600pk
\else /usr/local/texmf-var/fonts/pk/ljfour/public/
.....                         wsuipa/wsuipa10.600pk
\fi\end{alltt}
Dla tych fontów (alfabetu fonetycznego) musieliśmy wygenerować pliki
\samp{.pk}, a~ponieważ domyślnym \MF{}-owym trybem naszej instalacji jest
\texttt{ljfour} z~podstawową rozdzielczością 600dpi, zwracany jest taki
właśnie wynik.
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich -dpi=300 wsuipa10.pk}
\end{alltt}
W przypadku, kiedy zaznaczamy  rozdzielczość
300dpi (\texttt{-dpi=300}), otrzymujemy informację, że w~naszej instalacji taka
czcionka nie jest dostępna.
Programy takie jak \cmdname{dvips} czy \cmdname{xdvi} zatrzymałyby się, aby
utworzyć pliki \texttt{.pk} w~wymaganej rozdzielczości (używając skryptu
\cmdname{mktexpk}).

Przeanalizujmy teraz pliki nagłówkowe i~konfiguracyjne
programu \cmdname{dvips}.
Najpierw szukamy pliku PostScript-owego prologu \file{tex.pro},
wykorzystywanego dla potrzeb \TeX-a.  Drugi przykład pokazuje
poszukiwanie pliku konfiguracyjnego \file{config.ps}, zaś trzeci --
szukanie pliku mapy czcionek PostScriptowych \file{psfonts.map}
(począwszy od edycji 2004, pliki \file{.map} i~\file{.enc}
mają własne reguły przeszukiwania ścieżek i~zmienione położenie w~ramach
drzew \dirname{texmf}).
Ponieważ rozszerzenie \samp{.ps} nie jest jednoznaczne, musimy
wyraźnie zaznaczyć, jaki typ jest wymagany dla pliku
\texttt{config.ps} (\optname{dvips config}).
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich tex.pro}
   /usr/local/texmf/dvips/base/tex.pro
> \Ucom{kpsewhich --format="dvips config" config.ps}
   /usr/local/texmf/dvips/config/config.ps
> \Ucom{kpsewhich psfonts.map}
   /usr/local/texmf/fonts/map/dvips/updmap/psfonts.map
\end{alltt}

Przyjrzyjmy się teraz bliżej plikom pomocniczym fontów Times  \PS{} z~kolekcji
URW. W~standardzie nazewnictwa fontów mają one prefiks \samp{utm}.
Pierwszy plik, który przeszukujemy, to plik konfiguracyjny, zawierający nazwę
pliku z~przemapowaniem fontów:
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich --format="dvips config" config.utm}
   /usr/local/texmf-dist/dvips/psnfss/config.utm
\end{alltt}
W~pliku tym znajduje się  wiersz:
\begin{alltt}
  p +utm.map
\end{alltt}
wskazujący na plik \file{utm.map}, który chcemy zlokalizować w~następnej
kolejności:
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich utm.map}
   /usr/local/texmf-dist/fonts/map/dvips/times/utm.map
\end{alltt}
Plik z~przemapowaniem definiuje nazwy czcionek PostScriptowych Type1
w~zestawie fontów URW, zaś jego zawartość wygląda następująco
(pokazane są tylko fragmenty wierszy):
\begin{alltt}
utmb8r  NimbusRomNo9L-Medi    ... <utmb8a.pfb
utmbi8r NimbusRomNo9L-MediItal... <utmbi8a.pfb
utmr8r  NimbusRomNo9L-Regu    ... <utmr8a.pfb
utmri8r NimbusRomNo9L-ReguItal... <utmri8a.pfb
utmbo8r NimbusRomNo9L-Medi    ... <utmb8a.pfb
utmro8r NimbusRomNo9L-Regu    ... <utmr8a.pfb
\end{alltt}
Używając przeszukiwania plików z~fontami Type1, znajdźmy font
Times Roman \file{utmr8a.pfb} w~drzewie katalogów \file{texmf}:
\begin{alltt}
> \Ucom{kpsewhich utmr8a.pfb}
\ifSingleColumn   /usr/local/texmf-dist/fonts/type1/urw/times/utmr8a.pfb
\else   /usr/local/texmf-dist/fonts/type1/
... urw/utm/utmr8a.pfb
\fi\end{alltt}

Powyższe przykłady pokazują, jak łatwo można znajdować lokalizację danego
pliku. Jest to ważne zwłaszcza wówczas, gdy istnieje podejrzenie, że gdzieś
zawieruszyła się  błędna wersja jakiegoś pliku; \cmdname{kpsewhich} pokaże tylko
pierwszy napotkany plik.

\subsubsection{Diagnostyka błędów}
\label{sec:debugging}

Czasami niezbędne są informacje o~tym, jak program sobie radzi
z~odniesieniami do plików.  Aby dało się  je uzyskać w~wygodny sposób,
\KPS{} oferuje różne poziomy diagnostyki błędów:
\begin{ttdescription}
\item[\texttt{\ 1}] Wywołanie \texttt{stat} (testy pliku). Podczas
  uruchamiania z~uaktualnioną bazą danych \file{ls-R} nie powinno to
  przeważnie dawać żadnego wyniku.
\item[\texttt{\ 2}] Zapis odwołań do tablic asocjacyjnych (\emph{hash
 tables}), takich jak baza \file{ls-R}, pliki przemapowań, pliki konfiguracyjne.
\item[\texttt{\ 4}] Operacje otwarcia i~zamknięcia pliku.
\item[\texttt{\ 8}] Ogólne informacje o~ścieżkach dla typów
  plików szukanych przez \KPS; użyteczne do znalezienia ścieżki
  zdefiniowanej dla konkretnego pliku.
\item[\texttt{16}] Lista katalogów dla każdego z~elementów ścieżki
  (odnosi się  tylko do poszukiwań na dysku).
\item[\texttt{32}] Poszukiwania plików.
\item[\texttt{64}] Wartości zmiennych.
\end{ttdescription}
Wartość \texttt{-1} ustawia wszystkie powyższe opcje -- w~praktyce jest to zazwyczaj najwygodniejsze.
%poszukując przyczyny błędów, prawdopodobnie będziesz zawsze używać
%tych poziomów.

Podobnie w~przypadku programu \cmdname{dvips}, ustawiając kombinację
przełączników wykrywania błędów, można dokładnie śledzić, skąd pochodzą pliki.
W~sytuacji gdy plik nie zostanie odnaleziony, widać, w~których katalogach
program szukał danego pliku, dzięki czemu można się  zorientować, jaki jest problem.

Ogólnie mówiąc, ponieważ programy odwołują się  wewnętrznie do
biblioteki \KPS{}, opcje wykrywania błędów można wybrać przy użyciu
zmiennej środowiskowej \envname{KPATHSEA\_DEBUG}, ustawiając ją
na opisaną powyżej wartość (kombinację wartości).

\noindent
\textbf{Uwaga dla użytkowników Windows:} w~systemie tym niełatwo
przekierować komunikaty programu do pliku. Do celów diagnostycznych
można chwilowo ustawić zmienne (w~oknie CMD):
\texttt{SET KPATHSEA\_DEBUG\_OUTPUT=err.log}. %% 2018 ZW
%\begin{verbatim}
%SET KPATHSEA_DEBUG_OUTPUT=err.log
%SET KPATHSEA_DEBUG=-1
%\end{verbatim}

Rozważmy na przykład mały \LaTeX-owy plik źródłowy \file{hello-world.tex},
który zawiera:
\begin{verbatim}
  \documentclass{article}
  \begin{document}
  Hello World!
  \end{document}
\end{verbatim}
Ten mały plik korzysta jedynie z~fontu \file{cmr10}. Przyjrzyjmy się, jak
\cmdname{dvips} przygotowuje plik PostScript-owy (chcemy użyć wersji Type1
fontu Computer Modern, stąd opcja \texttt{-Pcms}).
\begin{alltt}
> \Ucom{dvips -d4100 hello-world -Pcms -o}
\end{alltt}
Mamy tu do czynienia jednocześnie z~czwartą klasą wykrywania błędów
programu \cmdname{dvips} (ścieżki fontowe) oraz z~rozwijaniem elementu
ścieżki przez \KPS{} (patrz: \cmdname{dvips} Reference Manual,
\OnCD{texmf-dist/doc/dvips/dvips.pdf}).
Komunikaty z~uruchomienia programu (nieco zmodyfikowane) znajdują się
na~rys.~\ref{fig:dvipsdbga}.
\begin{figure*}[tp]
\centering
\input{examples/ex6a.tex}
\caption{Szukanie pliku konfiguracyjnego}\label{fig:dvipsdbga}
\end{figure*}

 Program \cmdname{dvips} zaczyna pracę od zlokalizowania potrzebnych mu plików.
Najpierw znajduje plik \file{texmf.cnf}, który zawiera ścieżki
przeszukiwania dla innych plików. Potem znajduje bazę danych \file{ls-R}
(w~celu optymalizacji szukania plików), następnie plik \file{aliases},
który umożliwia deklarowanie różnych nazw (np. krótkie DOS-owe ,,8.3''
i~bardziej naturalne dłuższe wersje) dla tych samych plików.
Następnie \cmdname{dvips} znajduje podstawowy plik konfiguracyjny
\file{config.ps}, zanim poszuka pliku z~ustawieniami użytkownika
\file{.dvipsrc} (który w~tym wypadku \emph{nie} zostaje odnaleziony).
W~końcu \cmdname{dvips} lokalizuje plik konfiguracyjny \file{config.cms}
dla fontów PostScript-owych Computer Modern (jest to inicjowane przez
dodanie parametru \texttt{-Pcms} przy uruchamianiu programu).
Plik ten zawiera listę plików z~,,mapami'', które definiują relacje
pomiędzy \TeX-owymi, PostScript-owymi i~systemowymi nazwami fontów.
\begin{alltt}
> \Ucom{more /usr/local/texmf-dist/dvips/config/config.cms}
p +ams.map
p +cms.map
p +cmbkm.map
p +amsbkm.map
\end{alltt}
W~ten sposób \cmdname{dvips} wyszukuje wszystkie te pliki oraz główny plik
z~przemapowaniem
\file{psfonts.map}, który ładowany jest domyślnie (zawiera on deklaracje
często używanych fontów postscriptowych; więcej szczegółów na temat
postscriptowych plików przemapowań fontów można znaleźć w~ostatniej części
rozdziału \ref{sec:examples-of-use}).

W~tym miejscu \cmdname{dvips} zgłasza się  użytkownikowi:
\begin{alltt}
%\ifSingleColumn
This is dvips(k) 5.92b Copyright 2002 Radical Eye Software (www.radicaleye.com)
%\else\small{}This is dvips 5.86 Copyright 1999 Radical Eye...
%\fi
\end{alltt}% decided to accept slight overrun in tub case
\ifSingleColumn
%\ldots
potem szuka pliku prologu \file{texc.pro}:
\begin{alltt}\small
kdebug:start search(file=texc.pro, must\_exist=0, find\_all=0,
  path=.:~/tex/dvips//:!!/usr/local/texmf/dvips//:
       ~/tex/fonts/type1//:!!/usr/local/texmf/fonts/type1//).
kdebug:search(texc.pro) => /usr/local/texmf/dvips/base/texc.pro
\end{alltt}
\else
potem szuka pliku prologu \file{texc.pro}.
 (patrz rys.~\ref{fig:dvipsdbgb}).
\fi
Po znalezieniu szukanego pliku \cmdname{dvips} podaje datę i~czas
oraz informuje o~generowaniu pliku \file{hello-world.ps}.
Ponieważ potrzebuje pliku z~fontem \file{cmr10}, a~jest on
zadeklarowany jako dostępny, wyświetla komunikat:
\begin{alltt}\small
TeX output 1998.02.26:1204' -> hello-world.ps
Defining font () cmr10 at 10.0pt
Font cmr10 <CMR10> is resident.
\end{alltt}
Teraz trwa poszukiwanie pliku \file{cmr10.tfm}, który zostaje znaleziony,
po czym \cmdname{dvips} powołuje się  na kilka innych plików startowych
(nie pokazanych). W~końcu przykładowy font Type1 \file{cmr10.pfb}
zostaje zlokalizowany i~dołączony do pliku wynikowego (patrz ostatnia linia):
\begin{alltt}\small
kdebug:start search(file=cmr10.tfm, must\_exist=1, find\_all=0,
  path=.:~/tex/fonts/tfm//:!!/usr/local/texmf-dist/fonts/tfm//:
       /var/tex/fonts/tfm//).
kdebug:search(cmr10.tfm) => /usr/local/texmf-dist/fonts/tfm/public/cm/cmr10.tfm
kdebug:start search(file=texps.pro, must\_exist=0, find\_all=0,
   ...
<texps.pro>
kdebug:start search(file=cmr10.pfb, must\_exist=0, find\_all=0,
  path=.:~/tex/dvips//:!!/usr/local/texmf-dist/dvips//:
       ~/tex/fonts/type1//:!!/usr/local/texmf-dist/fonts/type1//).
kdebug:search(cmr10.pfb) => /usr/local/texmf-dist/fonts/type1/public/cm/cmr10.pfb
<cmr10.pfb>[1]
\end{alltt}
%\end{document}

\subsection{Parametry kontrolujące działanie programów}

Inną użyteczną cechą \Webc{} jest możliwość kontrolowania wielu parametrów
określających wielkość pamięci za pomocą pliku \texttt{texmf.cnf} który jest czytany przez \KPS.

 Ustawienia wszystkich parametrów znajdują się  w~części trzeciej pliku.
Najważniejszymi zmiennymi są:
\begin{ttdescription}
\item[\texttt{main\_memory}] Całkowita wielkość pamięci dostępnej dla
 \TeX-a, \MF{}-a i~\MP{}-a. Dla każdego nowego ustawienia tej zmiennej
 należy wykonać nowy format.
Przykładowo, można wygenerować ,,ogromną'' wersję formatu \TeX{} i~nazwać
taki plik \texttt{hugetex.fmt}.
Dzięki standardowemu sposobowi nazywania programów używanych przez
\KPS{}, właściwa wartość zmiennej \verb|main_memory| będzie
przeczytana z~pliku \texttt{texmf.cnf}.

\item[\texttt{extra\_mem\_bot}] Dodatkowa wielkość pamięci przeznaczonej
 na ,,duże'' struktury danych \TeX-a, takie jak: pudełka, kleje itd.;
 przydatna zwłaszcza w~wypadku korzystania z~pakietu \PiCTeX{}.
 %
\item[\texttt{font\_mem\_size}] Wielkość pamięci przeznaczonej przez
 \TeX-a na informacje o~fontach. Jest to mniej więcej ogólna
 wielkość wczytywanych przez \TeX-a plików TFM.
 %
\item[\code{hash\_extra}]
Dodatkowa wielkość pamięci przeznaczonej na tablicę zawierającą nazwy instrukcji;
domyślna wartość \texttt{hash\_extra} to \texttt{60000}.
\end{ttdescription}
 %


Oczywiście powyższa możliwość nie zastąpi prawdziwej, dynamicznej
alokacji pamięci. Jest to jednak niezwykle trudne
do zaimplementowania w~obecnej wersji \TeX-a i~dlatego
powyższe parametry stanowią praktyczny kompromis, pozwalający
na pewną elastyczność.


\htmlanchor{texmfdotdir}
\subsection{\texttt{\$TEXMFDOTDIR}}
\label{sec:texmfdotdir}

W wielu miejscach powyżej podajemy różne ścieżki przeszukiwania zaczynające się od znaku
\code{.} (aby najpierw przeszukać katalog bieżący), tak jak w
\begin{alltt}\small
TEXINPUTS=.;$TEXMF/tex//
\end{alltt}

Jest to uproszczenie. Plik \code{texmf.cnf} który dostarczamy w \TL{} używa \filename{$TEXMFDOTDIR} zamiast \samp{.}, tak jak w
\begin{alltt}\small
TEXINPUTS=$TEXMFDOTDIR;$TEXMF/tex//
\end{alltt}
(W dostarczonym pliku druga część jest nieco bardziej skomplikowana niż tylko
\filename{$TEXMF/tex//}. Ale to jest mniej ważne; tu chcemy przedstawić zmienną
\filename{$TEXMFDOTDIR}).

Powód użycia zmiennej \filename{$TEXMFDOTDIR} w definicji ścieżki zamiast
\samp{.} jest oczywisty -- może ona być nadpisana. Na przykład,   dokument
może składać się   z wielu plików umieszczonych w różnych podkatalogach. Aby
sobie z tym poradzić należy ustawić \filename{TEXMFDOTDIR} jako \filename{.//}
(na przykład w katalogu w~którym budujemy dokument) i wtedy wszystkie podkatalogi
będą przeszukiwane. (Ostrzeżenie: nie należy używać \filename{.//} domyślnie. Jest
wysoce niepożądane i~potencjalnie niebezpieczne przeszukiwanie wszystkich podkatalogów
dla dowolnego dokumentu.)

I jeszcze jeden przykład. Jeśli wszystkie pliki są wyszukiwane poprzez podanie
bezpośrednich ścieżek to nie trzeba przeszukiwać bieżącego katalogu. Można wtedy
ustawić \filename{$TEXMFDOTDIR} na np. \filename{/nonesuch} albo inny nie
istniejący katalog.

Domyślną wartością \filename{$TEXMFDOTDIR} jest \samp{.} i~taka jest w~\filename{texmf.cnf}.

\htmlanchor{ack}
\section{Podziękowania}

\TL{} jest wspólnym dziełem prawie wszystkich grup \TeX-owych.
Niniejsza edycja \TL{} została opracowana pod kierownictwem Karla Berry'ego,
przy głównym współudziale:

\begin{itemize*}
\item grup \TeX-owych: międzynarodowej, niemieckiej, holenderskiej i~polskiej
  (odpowiednio: TUG, DANTE e.V., NTG, i~GUST),
  które wspólnie zapewniają potrzebną infrastrukturę techniczną
  i~organizacyjną. Dołącz do swojej grupy użytkowników systemu \TeX!  (Odwiedź
 \url{https://tug.org/usergroups.html});

\item zespołu CTAN (\url{https://ctan.org}),
 który dystrybuuje obrazy płyt \TL{} i~udostępnia wspólną
 infrastrukturę służącą aktualizacji pakietów, od której zależy \TL{};

\item Nelsona Beebe, który umożliwił dostęp do wielu platform dewelperom \TL,
  który sam wszechstronnie testujemi za jego niezrównane prace bibliograficzne;

\item Johna Bowmana, który dostosował swój zaawansowany program Asymptote
 do współpracy z \TL;

\item Petera Breitenlohnera i~zespołu \eTeX, którzy stworzyli stabilną
  podstawę przyszłych wersji \TeX-a (Peter dodatkowo służył nieustanną pomocą
  w~wykorzystaniu narzędzi \GNU\ autotools w~\TL); Peter zmarł
 w~październiku 2015 roku, dedykujemy kontynuację prac Jego pamięci.

\item Jin-Hwan Cho i całego zespołu DVIPDFM$x$, którzy opracowali ten
 znakomity sterownik i~nieustannie pomagali w~rozwiązywaniu problemów
 z~konfiguracją;

\item Thomasa Essera, autora wspaniałego \teTeX-a, bez którego
  \TL{} z~całą pewnością by nie powstał;

\item Michaela Goossensa, który był współautorem pierwotnej dokumentacji;

\item Eitana Gurari, autora programu \TeX4ht{} (wykorzystanego do
  tworzenia niniejszej dokumentacji w~wersji \HTML), który niezmordowanie
  pracować nad jego ulepszaniem i~błyskawicznie dostarczał poprawki;
  Eitan zmarł w~czerwcu 2009~r. i dedykujemy tę dokumentację Jego pamięci;

\item Hansa Hagena, który dostosowywał pakiet \ConTeXt\
 (\url{https://pragma-ade.com}) do potrzeb \TL i nadal rozwija \TeX-a;

\item \Thanh{}a,
 Martina Schr\"odera i~zespołu pdf\TeX (\url{https://pdftex.org}), którzy
 kontynuują ulepszanie tego programu;

\item Hartmuta Henkela, mającego istotny udział w~rozwoju pdf\TeX-a,
 Lua\TeX-a i~innych programów;

\item Shunshaku Hirata, za wiele oryginalnych i będących kontynuacją
 ulepszeń sterownika  DVIPDFM$x$.

\item Taco Hoekwatera, który wznowił rozwój MetaPosta i~pracowa nad
 Lua\TeX-em (\url{https://luatex.org}), jak też pomógł w~integracji \ConTeXt\ w~\TL oraz
 ulepszył bibliotekę Kpathsea, dodając jej wielowątkowość i za wiele więcej

\item Khaleda Hosny, który pracuje nad doskonaleniem \XeTeX, DVIPDFM$x$
 oraz fontów arabskich i~innych;

\item Pawła Jackowskiego, który wykonał instalator dla Windows \cmdname{tlpm}
 i~Tomka Łuczaka, twórcy \cmdname{tlpmgui} (programy te były wykorzystywane
 w~poprzednich edycjach);

\item Akira Kakuto, który dostarczył programy dla Windows, pochodzące
  z~japońskich dystrybucji W32TEX i~W64TEX
  (\url{https://w32tex.org}),
  stale dostosowywane i~aktualizowane dla potrzeb \TL;

\item Jonathana Kew, który zainicjować nową ścieżkę
  rozwojową -- \XeTeX{}, i~który włożył sporo wysiłku w~zintegrowanie
  tego programu z~\TL, jak również zapoczątkował prace nad instalatorem dla
  Mac\TeX{} oraz edytorem \TeX{}works;

\item Hironori Kitagawa, za pielęgnację (e)p\TeX-a i~związane z tym działania
 wspierające;

\item Dicka Kocha, który pielęgnuje Mac\TeX-a (\url{https://tug.org/mactex})
 w~ścisłym połączeniu z~\TL i~bardzo sympatycznie współpracuje;

\item Reinharda Kotuchy, mającego istotny udział w~stworzeniu nowej infrastruktury
 i~programu instalacyjnego dla \TL{} 2008, uparcie dążącego do ujednolicenia
 działania \TL{} w~Windows i~Unix, który również opracował skrypt
 \texttt{getnonfreefonts} i~wykonał wiele innych prac;

\item Siep Kroonenberg,  również za wielki wkład w~stworzenie nowej
 infrastruktury i~programu instalacyjnego dla \TL{} 2008 (szczególnie dla
 Windows) oraz włożyła sporo pracy w~aktualizację tej dokumentacji;

\item Clerk Ma, za poprawianie błędów w silnikach i rozbudowę;

\item Mojcy Miklavec, która pomagała wielokrotnie w~pracach związanych
 z~\ConTeXt-em, za budowanie wielu zestawów binariów i~mnóstwo innych prac;

\item Heiko Oberdiek, za pakiet \pkgname{epstopdf} i wiele innych, skompresowanie
 ogromnych plików danych \pkgname{pst-geo}, abyśmy mogli
 je dołączyć, a przede wszystkim, za jego wyjątkowo godną uwagi pracę nad pakietem
 \pkgname {hyperref}.

\item Phelype Oleinik, za wprowadzenie w 2020 roku dla wszystkich systemów group-delimited \cs{input}.

\item Petra Olšáka, który koordynował i~sprawdzał
 przygotowanie pakietów czeskich i~słowackich;

\item Toshio Oshimy, który opracował przeglądarkę \cmdname{dviout} dla Windows;

\item Manuela P\'egouri\'e-Gonnarda, który pomógł w~aktualizacji pakietów
 i~pracował nad \cmdname{texdoc};

\item Fabrice'a Popineau, który pierwszy stworzył wersje oprogramowania
 dla Windows, także  za pracę nad dokumentacją w języku francuskim;

\item Norberta Preininga, głównego architekta infrastruktury i~programu
 instalacyjnego, a także  koordynował (wraz z~Frankiem K\"usterem)
 debianową wersję \TL{} i~przedstawił wiele sugestii ulepszeń;

\item Sebastiana Rahtza, który stworzył \TL{} i~kierował projektem przez
 wiele lat; Sebastian zmarł w~marcu 2016~r.; dedykujemy kontynuację prac
 Jego pamięci;

\item Luigi Scarso, który kontynuuje rozwój MetaPosta, Lua\TeX-a i~innych
 programów;

 \item Andreasa Scherera, za \texttt{cwebbin}, implementację CWEB używaną w  \TL{}
 i~ciągłą pielęgnację oryginalego CWEB;

 \item Takuji Tanaka, za pielęgnację (e)(u)p\TeX-a i~związane z~tym wsparcie;

\item Tomka Trzeciaka, który pracowicie rozwiązywał rozliczne problemy
 związane z Windows;

\item Vladimira Volovicha, który wydatnie pomógł w~rozwiązywaniu problemów
 przenośności, szczególnie zaś umożliwił dołączenia \cmdname{xindy};

\item Staszka Wawrykiewicza, głównego testującego \TL{} w~różnych systemach,
 który ponadto koordynować przygotowanie wszystkich polskich dodatków (fontów,
 programów instalacyjnych i~wielu innych). Staszek zmarł w lutym 2018~r,
 dedykujemy kontynuację prac Jego pamięci;

\item Olafa Webera, który w~poprzednich latach cierpliwie pielęgnował \Webc;

\item Gerbena Wierda, który przygotował oryginalne oprogramowanie i~wsparcie
 dla Mac\,OS\,X{};

\item Grahama Williamsa, który zainicjował prace nad \TeX\ Catalogue.

\item Josepha Wrighta, za ogromną pracę nad przystosowaniem niektórych instrukcji
pierwotnych dostępnych dla wszystkich silników;

\item Hironobu Yamashita, za duży wkład pracy nad p\TeX-em i jego obsługą;

\end{itemize*}

Binaria skompilowali:
Marc Baudoin (\pkgname{amd64-netbsd}, \pkgname{i386-netbsd}),
Ken Brown (\pkgname{i386-cygwin}, \pkgname{x86\_64-cygwin}),
Simon Dales (\pkgname{armhf-linux}),
Johannes Hielscher (\pkgname{aarch64-linux}),
Akira Kakuto (\pkgname{win32}),
Dick Koch (\pkgname{universal-darwin}),
Mojca Miklavec (\pkgname{amd64-freebsd},
                \pkgname{i386-freebsd},
                \pkgname{x86\_64-darwinlegacy},
                \pkgname{i386-solaris}, \pkgname{x86\_64-solaris},
                \pkgname{sparc-solaris}),
Norbert Preining (\pkgname{i386-linux},
                 \pkgname{x86\_64-linux},
                 \pkgname{x86\_64-linuxmusl}).
Informacje na temat procesu budowy \TL{} można znaleźć na stronie:
\url{https://tug.org/texlive/build.html}.

Aktualizacje i~tłumaczenia dokumentacji wykonali:
Takuto Asakura (japoński),
Denis Bitouz\'e \& Patrick Bideault (francuski),
Carlos Enriquez Figueras (hiszpański),
Jjgod Jiang, Jinsong Zhao, Yue Wang, \& Helin Gai (chiński),
Nikola Le\v{c}i\'c (serbski),
Marco Pallante \& Carla Maggi (włoski),
Petr Sojka \& Jan Busa (czeski\slash słowacki),
Boris Veytsman (rosyjski),
Zofia Walczak \& Jerzy Ludwichowski (polski),
Uwe Ziegenhagen (niemiecki).  Dokumentację \TL{} znajdziemy na stronie
  \url{https://tug.org/texlive/doc.html} .

Oczywiście, najważniejsze podziękowania należą się  Donaldowi Knuthowi
za stworzenie systemu \TeX{} i~ofiarowanie go nam wszystkim.

%%%
\section{Historia}
\label{sec:history}

\subsection{Poprzednie wersje}

Dystrybucja \TL{} jest wspólnym przedsięwzięciem
grup użytkowników Systemu \TeX{} z Niemiec, Holandii, Wielkiej
Brytanii, Francji, Czech, Słowacji, Polski, Indii i~Rosji oraz grupy
międzynarodowej TUG (\emph{\TeX{} Users Group}).
Dyskusje nad projektem rozpoczęły się  pod koniec 1993 roku, kiedy holenderska
Grupa użytkowników \TeX-a rozpoczęła prace nad swoim
4All\TeX{} \CD{} dla użytkowników MS-DOS.  W~tym też
czasie pojawiły się  nadzieje na opracowanie jednego \CD{} dla
wszystkich systemów.
Projekt ten był wprawdzie zbyt ambitny, zrodził jednak nie tylko bardzo
popularny i~uwieńczony dużym powodzeniem projekt 4All\TeX{} \CD{},
lecz również spowodował powstanie Grupy Roboczej TUG ds. Standardu Katalogów
\TeX-owych (\emph{\TeX{} Directory Structure}), określającego, w~jaki
sposób tworzyć zgodne i~łatwe do zarządzania zestawy pakietów \TeX-owych.
Końcowy raport \TDS{} został opublikowany w~grudniowym numerze
\textsl{TUGboat}-a, i~jasnym się  stało, że
jednym z~oczekiwanych wyników wprowadzenia tego standardu mogłaby
być modelowa struktura na płytce \CD.
Wydana wówczas płytka \CD{} była bezpośrednim rezultatem rozważań i~zaleceń
Grupy Roboczej ds. \TDS.
Jasne także  było, że sukces 4All\TeX{} \CD{} pokazał, że
użytkownicy Unixa także  wiele by zyskali, mogąc korzystać
z~podobnie łatwego w~instalacji/pielęgnacji i~użytkowaniu systemu.
Było to jednym z~celów projektu \TL.

Projekt przygotowania płytki \CD, opartej na standardzie \TDS i~zorientowanej
na systemy uniksowe, rozpoczął się  jesienią 1995 roku. Szybko
zdecydowaliśmy się  na wykorzystanie \teTeX-a autorstwa Thomasa Essera, ponieważ
działał na wielu platformach i~został zaprojektowany z~myślą
o~przenośności pomiędzy różnymi systemami plików.  Thomas zgodził się  pomóc
i~prace rozpoczęły się  na dobre na początku 1996 roku. Pierwsze wydanie
ukazało się  w~maju 1996 roku.  Na początku 1997 roku Karl Berry udostępnił
nową, istotnie zmienioną wersję swojego pakietu \Webc, zawierającą prawie
wszystkie funkcje wprowadzone do \teTeX-a przez Thomasa Essera. W~związku
z~tym zdecydowaliśmy się  oprzeć drugie wydanie \CD{} na standardowej
bibliotece \Webc, z~dodaniem skryptu \texttt{texconfig} z~pakietu \teTeX.
Trzecie wydanie \CD{} było oparte na \Webc{} wersji 7.2, przygotowanej przez
Olafa Webera. W~tym samym czasie została przygotowana nowa wersja \teTeX-a
i~\TL{} udostępniał prawie wszystkie jego nowe funkcje.
Czwarta edycja była przygotowana podobnie,
z~użyciem nowej wersji te\TeX-a i~nowej wersji \Webc{} (7.3).
Wtedy to też zapoczątkowano kompletną dystrybucję dla Windows -- dzięki
Fabrice Popineau.

Edycja piąta (marzec 2000) zawierała wiele poprawek i~uzupełnień;
zaktualizowano setki pakietów. Szczegółową zawartość pakietów
zapisano w~plikach XML.
Główną zmianą w~\TeX\ Live~5 było usunięcie programów, które nie miały
statusu {\it public domain}. Zawartość całej płytki powinna odpowiadać ustaleniom
Debian Free Software Guidelines (\url{https://www.debian.org/intro/free}).
Dołożyliśmy wszelkich starań, aby sprawdzić warunki licencyjne pakietów.


Szósta edycja (lipiec 2001) zawierała aktualizacje całego materiału. Główną
zmianą było wprowadzenie nowej koncepcji programów instalacyjnych -- użytkownik
miał odtąd możliwość dokładniejszego wyboru potrzebnych zestawów i~pakietów.
Zestawy dotyczące obsługi poszczególnych języków zostały całkowicie
zreorganizowane, dzięki czemu wybór jednego z~nich nie tylko instalować
potrzebne makra i~fonty, ale też przygotowywać odpowiedni plik
\texttt{language.dat}.

\TL~7 (rok 2002) zawierał po raz pierwszy oprogramowanie dla Mac\,OS\,X{}
i -- jak zwykle -- aktualizację wszelkich programów i~pakietów.
Ważnym zadaniem, które wykonano, było ujednolicenie plików źródłowych
programów z~dystrybucją te\TeX. W~programach instalacyjnych wprowadzono
możliwość wyboru bardziej ogólnych, predefiniowanych zestawów pakietów
(m.in. dla użytkowników francuskojęzycznych oraz polskich). Nowością
było także  wprowadzenie procedury aktualizacji map fontowych dla Dvips
i~PDFTeX podczas instalacji oraz doinstalowywania pakietów fontowych.

\subsubsection{Wydanie 2003}

W~2003~r., wraz z~napływem aktualizacji i~dodatkowych nowych pakietów,
okazało się, że \TL{} nie mieści się  na pojedynczym \CD.
Zmuszeni byliśmy podzielić \TL{} na trzy dystrybucje, które wydano
na \DVD{} i~dwóch płytkach \CD. Ponadto:

\begin{itemize*}
\item na życzenie ,,\LaTeX{} team'' zmieniono standardowe użycie
 programów \cmdname{latex} i~\cmdname{pdflatex}~-- by korzystały
 one z~\eTeX{} (patrz str.~\pageref{text:etex});
\item załączono nowe fonty obwiedniowe Latin Modern, które zastępują
 m.in. fonty EC (zawierając komplet znaków europejskich), szczególnie
 do tworzenia poprawnych plików PDF;
\item usunięto binaria dla platformy Alpha OSF (poprzednio
 usunięto także  binaria dla HPUX), niestety nie udało się  znaleźć
 osób chętnych do wykonania kompilacji;
\item zmieniono instalację w~systemach Windows, wprowadzając po raz pierwszy
 zintegrowane środowisko pracy, oparte na edytorze XEmacs;
\item potrzebne programy pomocnicze dla Windows (Perl, Ghost\-script,
 Image\-Magick, Ispell) instalowano w~strukturze katalogów
 instalacji \TL;
\item mapy fontowe, z~których korzystają programy \cmdname{dvips},
 \cmdname{dvipdfm} oraz \cmdname{pdftex}, generowano odtąd w~katalogu
 \dirname{texmf-dist/fonts/map};
\item \TeX{}, \MF{} oraz \MP{} domyślnie pozwalały wypisywać komunikaty
 na ekranie i~w~pliku .log, a~także  w~operacjach \verb|\write| w~ich
 reprezentacji 8-bitowej, zamiast tradycyjnej notacji \verb|^^|;
 w~\TL{}~7 eksperymentalnie wprowadzono zależność przekodowania
 wyjścia programów od systemowej strony kodowej, potem ten pomysł
 zarzucono;
\item znacznie zmieniono niniejszą dokumentację;
\item wreszcie, ponieważ numery wersji kolejnych edycji mogły wprowadzać
 w~błąd, postanowiono identyfikować edycje \TL{} zgodnie z~rokiem
 wydania.
\end{itemize*}

\subsubsection{Wydanie 2004}

Jak w~każdej kolejnej wersji, w~2004 roku uaktualniono wiele pakietów
i~programów. Poniżej wymieniamy najbardziej istotne zmiany.

\begin{itemize}
\item Gdy mieliśmy już lokalnie zainstalowane fonty, które korzystały
z~własnych plików \filename{.map} i/lub \filename{.enc}, \emph{należało}
przenieść te pliki w~nowe miejsce w~strukturze \filename{texmf-dist/}.

Pliki \filename{.map} (map fontowych) są odtąd wyszukiwane w~podkatalogach
\dirname{fonts/map} (w~każdym drzewie \filename{texmf}), zgodnie ze ścieżką
określoną przez zmienną \envname{TEXFONTMAPS}. Analogicznie, pliki
\filename{.enc} (przekodowań fontów) są odtąd wyszukiwane w~podkatalogach
\dirname{fonts/enc}, zgodnie ze ścieżką określoną przez zmienną
\envname{ENCFONTS}. O~niewłaściwie umieszczonych plikach tego typu
zostaniemy ostrzeżeni podczas uruchomienia programu \cmdname{updmap}.
Zmiany te wprowadzono w~celu uporządkowania struktury katalogów: wszystkie
pliki dotyczące fontów znajdują się  odtąd w~ramach jednego podkatalogu
\dirname{fonts/}.

Metody radzenia sobie z~sytuacjami związanymi z~przejęciem na nowy układ
katalogów omawiał artykuł \url{https://tug.org/texlive/mapenc.html}.

\item Do \TK\ \DVD{} dodano nową dystrybucję dla Windows o~nazwie
pro\TeX{}t (opartą na \MIKTEX-u). Była ona dostępna także  na odrębnym \CD. Choć pro\TeX{}t nie bazuje na implementacji Web2C, stosuje układ katalogów
zgodny z~\TDS (patrz część~\ref{sec:overview-tl} na
str.~\pageref{sec:overview-tl}).

\item W ramach \TL{} dotychczasowe pojedyncze drzewo katalogów
\dirname{texmf} zostało rozdzielone na trzy mniejsze: \dirname{texmf},
\dirname{texmf-dist} i~\dirname{texmf-doc} (patrz
część~\ref{sec:tld}, str.~\pageref{sec:tld}) oraz pliki \filename{README}
w~każdym z~tych katalogów).

\item Wszystkie pliki makr wczytywane przez \TeX-a zostały
umieszczone wyłącznie w~podkatalogu \dirname{tex} w~ramach
\dirname{texmf*}. Tym samym usunięto zbędne katalogi
\dirname{etex}, \dirname{pdftex}, \dirname{pdfetex} itp. i~uproszczono
metody wyszukiwania plików. Patrz
\CDref{texmf-dist/doc/generic/tds/tds.html\#Extensions}
{\texttt{texmf-dist/doc/generic/tds/tds.html\#Extensions}}.

\item Pomocnicze skrypty wykonywalne, niezależne od platformy
i~zwykle uruchamiane w~sposób automatyczny, były odtąd
umieszczone w~nowym podkatalogu \dirname{scripts} w~ramach \dirname{texmf*}.
Znajdowane są poleceniem \verb|kpsewhich -format=texmfscripts|.
Programy korzystające z tych skryptów mogły wymagać modyfikacji.
Patrz \CDref{texmf-dist/doc/generic/tds/tds.html\#Scripts}
{\texttt{texmf-dist/doc/generic/tds/tds.html\#Scripts}}.

\item Prawie wszystkie formaty traktują od tego wydania większość znaków jako
jawnie ,,wyświetlalne'' (\emph{printable}), nie zaś, jak było dotychczas,
konwertowane na \TeX-ową notację \verb|^^|. Było to możliwe dzięki domyślnemu
wczytywaniu tablicy przekodowań \filename{cp227.tcx}. Dokładniej, znaki
o~kodach 32--256, HT, VT oraz FF zostały potraktowane dosłownie podczas
wyświetlania komunikatów. Wyjątkiem jest plain \TeX{} (tylko znaki z~zakresu
32--127 są nie zmieniane), \ConTeXt{} (znaki z zakresu 0--255) oraz formaty
bazujące na Omedze. Podobna domyślna właściwość występowała w~\TL\,2003, ale
w~tej edycji została zaimplementowana w~bardziej elegancki sposób
i~z~większymi możliwościami indywidualnego dostosowania (patrz
\CDref{texmf-dist/doc/web2c/web2c.html\#TCX-files}
{\texttt{texmf-dist/doc/web2c/web2c.html\#TCX-files}}.
(Warto wspomnieć, że wczytując Unicode, \TeX{} może
w~komunikatach błędów pokazywać niekompletne sekwencje znaków, ponieważ
został zaprojektowany ,,bajtowo''.)
 %%! hmmm, cały akapit by o strumieniach we-wy? M�tne...

\item Program \textsf{pdfetex} został domyślną ,,maszynę'' dla
większości formatów (nie dotyczy to samego Plain \textsf{tex}).
domyślnie, gdy uruchamiamy polecenie \textsf{latex}, \textsf{mex}
itp., generowane są pliki DVI. możliwe jest jednak wykorzystanie
w~\LaTeX, \ConTeXt{} itp. m.in. właściwości mikro-typograficznych
zaimplementowanych w~\textsf{pdftex}, a~także  rozszerzonych cech \eTeX-a
(\OnCD{texmf-dist/doc/etex/base/}).

Oznacza to także, co warto podkreślić, że \emph{zalecane} jest odtąd użycie
pakietu \pkgname{ifpdf} (który działa zarówno z~plain, jak i~\LaTeX)
lub analogicznych makr. Zwykłe sprawdzanie czy zdefiniowano \cs{pdfoutput}
bądź kilka innych poleceń pierwotnych może nie wystarczyć do rozstrzygnięcia
czy nie jest generowany plik PDF. W~2004 roku podjęliśmy
wysiłek by zachować, najlepiej jak to możliwe, kompatybilność
z~dotychczasowymi przyzwyczajeniami użytkowników. Brano wówczas pod uwagę,
że \cs{pdfoutput} może być zdefiniowany nawet wtedy,
gdy generowany jest plik DVI.

\item pdf\TeX\ (\url{https://pdftex.org}) zyskał wówczas wiele nowych
cech:

 \begin{itemize*}
 \item \cs{pdfmapfile} i~\cs{pdfmapline} pozwalają określić
 z~poziomu dokumentu użyte mapy fontowe, a~także  pojedyncze
 dodatkowe wpisy w~tych mapach.

 \item mikro-typograficzne operacje z~fontami są łatwiejsze w użyciu;\\
 \url{https://www.ntg.nl/pipermail/ntg-pdftex/2004-May/000504.html}

 \item wszystkie parametry pracy pdf\TeX-a, dotychczas określane
 w~specjalnym pliku konfiguracyjnym \filename{pdftex.cfg}, muszą być
 odtąd ustawiane poleceniami wbudowanymi, jak w~pliku
 \filename{pdftexconfig.tex}; plik \filename{pdftex.cfg}
 nie jest już w~ogóle wykorzystywany. Po zmianie \filename{pdftexconfig.tex}
 należało na nowo wygenerować pliki formatów (wciąż jednak użytkownik miał
 pełną swobodę określania parametrów w~redagowanym dokumencie);

 \item więcej informacji zawarto w~podręczniku pdf\TeX-a:
 \OnCD{texmf-dist/doc/pdftex/manual/pdftex-a.pdf}.

 \end{itemize*}

\item Polecenie \cs{input} w~programach \cmdname{tex},
 \cmdname{mf} oraz \cmdname{mpost} akceptowało odtąd nazwy
 plików ograniczone podwójnymi apostrofami, zawierające spacje i~inne
 znaki, np.:
\begin{verbatim}
\input "nazwa_pliku ze spacjami"   % plain
\input{"nazwa_pliku ze spacjami"}  % latex
\end{verbatim}
więcej informacji zawarto w~podręczniku \Webc: \OnCD{texmf-dist/doc/web2c}.

\item \texttt{-output-directory} -- nowa opcja programów \cmdname{tex},
 \cmdname{mf} oraz \cmdname{mpost} -- pozwalała na zapisanie wyniku pracy
 w~wyspecyfikowanym katalogu (np. można uruchomić program \texttt{tex}
 z~plikiem znajdującym się  na dysku tylko do odczytu, zaś wynik zapisać
 na dysku pozwalającym na~to);

\item Rozszerzenie enc\TeX\ zostało szczęśliwie włączone do Web2C.
 Aby uaktywnić to rozszerzenie, należało podczas generowania formatu
 użyć opcji \optname{-enc}. Ogólnie mówiąc, enc\TeX\ obsługuje
 przekodowanie wejścia i~wyjścia, włączając także  Unicode (UTF-8)
 (patrz \OnCD{texmf-dist/doc/generic/enctex/} oraz
 \url{https://www.olsak.net/enctex.html}).

\item Udostępniono nowy program Aleph, który łączył cechy \eTeX\ i~\OMEGA.
 Skromna dokumentacja jest dostępna na \OnCD{texmf-dist/doc/aleph/base}
 oraz  \url{https://texfaq.org/FAQ-enginedev}.
 Format oparty na \LaTeX-u dla programu Aleph nazwano \textsf{lamed}.

\item Dystrybucja \LaTeX-a została po raz pierwszy zaopatrzona w~nową
 licencję LPPL, odtąd w~pełni zgodną i~aprobowaną przez zalecenia
 określone w~licencji Debiana. O~nowościach i~uaktualnieniach można się
 dowiedzieć przeglądając pliki \filename{ltnews}
 w~\OnCD{texmf-dist/doc/latex/base}.

\item Dołączono także  program \cmdname{dvipng} konwertujący pliki DVI
do formatu graficznego PNG (\url{https://www.ctan.org/pkg/dvipng}).

\item W~porozumieniu i~z~pomocą autora, Claudio Beccariego, ograniczono
 pakiet \pkgname{cbgreek} do zestawu fontów rozsądnego rozmiaru. Usunięto
 sporadycznie używane fonty konturowe i~służące do prezentacji. Pełen
 zestaw jest oczywiście nadal dostępny z~serwerów CTAN
  (\url{https://ctan.org/pkg/cbgreek-complete}).



\item Usunięto program \cmdname{oxdvi}; jego funkcje przejął
 \cmdname{xdvi}.

\item Programy z~przedrostkiem \cmdname{ini} oraz \cmdname{vir}
 (np. \cmdname{initex}), które zwykle były dowiązaniami do programów
 \cmdname{tex}, \cmdname{mf} i~\cmdname{mpost}, nie były od tej pory dostępne
 -- w~zupełności wystarcza użycie w~wierszu poleceń opcji \optname{-ini}.

\item Dystrybucja nie zawierała binariów dla platformy \textsf{i386-openbsd}
 (głównie z~powodu braku chętnych do wykonania kompilacji).

\item W~systemie \textsf{sparc-solaris} należało ustawić zmienną systemową
 \envname{LD\_LIBRARY\_PATH}, aby uruchomić programy \pkgname{t1utils}.
 Binaria były kompilowane w~C++, ale w~tym systemie brakowało standardowego
 położenia bibliotek uruchomieniowych. Wiedziano o~tym już wcześniej,
 nie było to jednak dotychczas udokumentowane. Z~kolei dla systemu
 \textsf{mips-irix} wymagana była obecność bibliotek MIPSpro 7.4.

\end{itemize}

\subsubsection{Wydanie 2005}

Kolejna edycja przyniosła, jak zwykle, mnóstwo aktualizacji pakietów
i~programów. Struktura dystrybucji ustabilizowała się, niemniej
pojawiło się  nieco zmian w~konfiguracji:

\begin{itemize}

\item Wprowadzono nowe skrypty \cmdname{texconfig-sys}, \cmdname{updmap-sys}
 i~\cmdname{fmtutil-sys}, których zadaniem jest modyfikowanie plików
 konfiguracyjnych w~głównych drzewach katalogów systemu. Dotychczasowe
 skrypty \cmdname{texconfig}, \cmdname{updmap} i~\cmdname{fmtutil}
 modyfikują odtąd pliki użytkownika w~katalogu \dirname{$HOME/.texlive2005}.
 %(Patrz część~\ref{sec:texconfig}, str.~\pageref{sec:texconfig}).

\item Dodano nowe zmienne środowiskowe \envname{TEXMFCONFIG}
 i~\envname{TEXMFSYSCONFIG}, które wskazują położenie drzew katalogów
 z~plikami konfiguracyjnymi, odpowiednio: użytkownika i~systemu. Tak więc
 mogło okazać się  koniecznym przeniesienie własnych wersji
 \filename{fmtutil.cnf} i~\filename{updmap.cfg} w~odpowiednie miejsca.
 Inną możliwością było przedefiniowanie \envname{TEXMFCONFIG} lub
 \envname{TEXMFSYSCONFIG} w~pliku \file{texmf.cnf}. W~każdym z~przypadków
 położenie tych plików i~przypisania
 \envname{TEXMFCONFIG} i~\envname{TEXMFSYSCONFIG} muszą być zgodne.
 (Patrz część~\ref{sec:texmftrees}, str.~\pageref{sec:texmftrees}.)

\item W~wydaniu z~poprzedniego roku podczas tworzenia wynikowego pliku
 DVI \verb|\pdfoutput| i~podobne polecenia pozostawały niezdefiniowane, mimo
 że używany być program \cmdname{pdfetex}. Zgodnie z~obietnicą,
 w~2005 roku zarzucono to rozwiązanie  (jego celem było zapewnienie
 kompatybilności). Z~tego powodu użytkownik być zmuszony zmienić te dokumenty,
 które używały \verb|\ifx\pdfoutput\undefined| do sprawdzania, czy plik
 wynikowy ma być w~formacie PDF. Zamiast tego należało zastosować pakiet
 \pkgname{ifpdf.sty}, który działa zarówno z~plain \TeX-em jak i~\LaTeX-em,
 albo zapożyczył zastosowane w~nim rozwiązania.

\item W~wydaniu z~2004 roku zmieniono większość formatów tak, by
 na wyjściu 8-bitowe znaki były reprezentowane przez same siebie (por.
 poprzednia część). Nowy plik TCX o~nazwie \filename{empty.tcx} pozwalał
 w~łatwy sposób uzyskać w~razie potrzeby oryginalną notację (\verb|^^|),
 np.:

\begin{verbatim}
latex --translate-file=empty.tcx twojplik.tex
\end{verbatim}

\item Dołączono nowy program \cmdname{dvipdfmx}, służący do konwersji DVI
 do PDF. Program jest aktywnie pielęgnowaną wersję programu
 \cmdname{dvipdfm}, który wciąż jest dostępny, ale nie jest już jednak
 polecany.

\item Nowe programy \cmdname{pdfopen} i~\cmdname{pdfclose} pozwalały na
 przeładowanie plików PDF w~Adobe Acrobat Reader, bez konieczności ponownego
 uruchamiania programu. (Inne przeglądarki formatu PDF, jak \cmdname{xpdf},
 \cmdname{gv} i~\cmdname{gsview}, nigdy na tę przypadłość nie cierpiały.)

\item Dla spójności, zmienne \envname{HOMETEXMF} i~\envname{VARTEXMF} zostały
 przemianowane odpowiednio na \envname{TEXMFHOME} i~\envname{TEXMFSYSVAR}.
 Zachowano zmienną \envname{TEXMFVAR}, przeznaczoną domyślnie dla
 użytkownika. Patrz też punkt pierwszy, powyżej.

\end{itemize}

\subsubsection{Wydanie 2006--2007}

Największą nowością edycji lat 2006 i~2007 jest \XeTeX{},
w~postaci programów \texttt{xetex} i~\texttt{xelatex}; patrz
\OnCD{texmf-dist/doc/xetex/XeTeX-reference.pdf} lub
\url{https://scripts.sil.org/xetex}.

W istotny sposób został zaktualizowany MetaPost, zaplanowano jego
dalszy rozwój (\url{https://tug.org/metapost/articles}); to samo dotyczy
pdf\TeX-a (\url{https://tug.org/applications/pdftex}).

Pliki formatów (pdf)TeX-a (\filename{.fmt}) oraz analogiczne dla MetaPosta
i~Meta\-Fonta są od tej edycji zapisywane w~podkatalogach
\dirname{texmf-dist/web2c}, choć sam ten katalog jest nadal przeszukiwany.
Podkatalogi te mają nazwę zgodną z~zastosowanym podczas generowania
,,silnikiem'', np.  \filename{tex}, \filename{pdftex} lub \filename{xetex}.
Zmiana ta nie powinna być zauważalna w~typowym użyciu.

Program \texttt{tex} (plain) od tej edycji już nie analizował pierwszego
wiersza rozpoczynającego się  znakami \texttt{\%\&}, aby ustalić jaki ma
wczytać format. Pozostał zatem czysty, Knuthowy \TeX. \LaTeX\ i~wszystkie
pozostałe formaty nadal analizują pierwszy wiersz z~\texttt{\%\&}.

Oczywiście, jak zwykle, w~okresie od poprzedniego wydania opracowano setki
innych aktualizacji pakietów i programów. Kolejne aktualizacje można znaleźć
tradycyjnie na {CTAN} (\url{https://mirror.ctan.org}).

Drzewo źródłowe \TL{} jest odtąd przechowywane w~Subversion. Przeglądanie
umożliwia standardowy interfejs www, a~jego adres zamieszczono na stronie
\url{https://tug.org.pl/texlive}.
Mimo iż nie widać efektów tej zmiany w końcowej dystrybucji, mamy nadzieję,
że w~nadchodzących latach będzie to stabilne repozytorium oprogramowania
dla rozwoju \TL{}.

W~maju 2006~r. Thomas Esser ogłosił, że zaprzestaje aktualizowania
dystrybucji te\TeX{} (\url{https://tug.org/tetex}).  Spowodowało to znaczny
wzrost zainteresowanie \TL, szczególnie wśród dystrybutorów
{GNU}/Linuksa. (W~\TL{} zdefiniowano w przybliżeniu równoważny, nowy
schemat instalacyjny pod nazwą \texttt{tetex}.) Mamy nadzieję, że
w~przyszłości doprowadzi to do ulepszeń w~otoczeniu \TeX-owym, na
których skorzystają wszyscy.

\subsubsection{Wydanie 2008}

W 2008 roku cała infrastruktura \TL{} została przeprojektowana
i~przeprogramowana. Informacja dotycząca instalacji jest przechowywana
obecnie w~zwykłym pliku tekstowym \filename{tlpkg/texlive.tlpdb}.

Po zainstalowaniu \TL{} wreszcie jest możliwa jego aktualizacja z~internetu,
podobnie jak od paru lat umożliwia to dystrybucja MiK\TeX. Zamierzamy
regularnie aktualizować pakiety, w~miarę jak będą się  pojawiać na serwerach
\CTAN.

W~tym wydaniu pojawił się  nowy ,,silnik'', Lua\TeX\
(\url{https://luatex.org}). Prócz nowych, elastycznych możliwości
dotyczących składu, udostępnia on doskonały język skryptowy do
zastosowania zarówno w~dokumentach \TeX-owych, jak i~poza nimi.

Obsługa dla Windows i~platform opartych na Unix została obecnie znacznie
bardziej zunifikowana. W~szczególności większość skryptów w~Perlu i~Lua
dostępna jest teraz także  dla Windows (zastosowano ,,wewnętrzny'' Perl,
dostarczany wraz z~\TL).

Pojawił się  nowy skrypt \cmdname{tlmgr} (patrz część~\ref{sec:tlmgr}), który
staje się  głównym narzędziem do zarządzania \TL{} po jego instalacji.
umożliwia on aktualizację pakietów wraz z~niezbędnymi wtedy czynnościami,
jak regenerowanie formatów, aktualizacja map fontowych itp.

Wraz z pojawieniem się  \cmdname{tlmgr} niektóre funkcje \cmdname{texconfig}
zostały zablokowane (edycja plików konfiguracyjnych formatów i~wzorców
przenoszenia).

Program \cmdname{xindy} do tworzenia skorowidzów
(\url{https://xindy.sourceforge.net/}) jest obecnie dostępny dla większości
platform.

Narzędzie \cmdname{kpsewhich} może obecnie raportować wszystkie wyniki
przeszukiwania danego pliku (parametr \optname{--all}), jak również
ograniczyć wyszukiwanie do jednego katalogu (parametr \optname{--subdir}).

Program \cmdname{dvipdfmx} posiada obecnie funkcję \cmdname{extractbb}
uzyskania informacji o~prostokącie ograniczającym (\textit{bounding box});
jest to jedna z~ostatnich cech przejętych od dawniej używanego programu
\cmdname{dvipdfm} (który jest nadal dostępny).

Usunięto aliasy fontów \filename{Times-Roman}, \filename{Helvetica}, itd.
Różne pakiety korzystały z~nich w~nieoczekiwany sposób (np. spodziewając
się, że fonty te będą miały różne kodowanie). Nie ma obecnie dobrego sposobu
na rozwiązanie  tych sprzeczności.

Usunięto format \pkgname{platex}, by uniknąć konfliktu nazwy z~używanym od
wielu lat japońskim pakietem \pkgname{platex}; pakiet \pkgname{polski} (czyli
dawny \pkgname{platex}) jest obecnie wystarczającym sposobem na polonizację
dla \LaTeX-a.

Usunięto pliki \filename{.pool}, które są obecnie wkompilowane w~programy,
co ułatwia ich aktualizację.

Do tego wydania włączono także  ostatnie zmiany wprowadzone przez
Donalda Knutha (tzw. \textit{\TeX\ tuneup of 2008}); patrz:
\url{https://tug.org/TUGboat/Articles/tb29-2/tb92knut.pdf}.

\subsubsection{Wydanie 2009}

W wydaniu 2009 najbardziej widoczną zmianą jest to, że
pdf\AllTeX\ \emph{automatycznie} konwertuje plik EPS do PDF,
poprzez uruchomienie programu \code{epstopdf} (dotyczy to sytuacji,
gdy użyto pliku konfiguracyjnego \code{graphics.cfg} \LaTeX-a i gdy
plikiem wynikowym składu ma być PDF). Domyślne ustawienia zapobiegają
nadpisaniu wszelkich utworzonych wcześniej przez użytkownika plików PDF,
ale można także  wyłączyć uruchamianie \code{epstopdf}, wstawiając
|\newcommand{\DoNotLoadEpstopdf}{}| (lub |\def...|) przed deklaracją
\cs{documentclass}. Szczegóły można znaleźć w dokumentacji pakietu epstopdf
(\url{https://ctan.org/pkg/epstopdf-pkg}).

Ważną zmianą jest także  uruchamianie podczas kompilacji niektórych
zewnętrznych programów via \cs{write18}. Dotyczy to np.
\code{epstopdf}, \code{makeindex} czy \code{bibtex}. Dokładna lista
takich programów zawarta jest w pliku \code{texmf.cnf}.
Dla instalacji, które mogą wymagać zakazu uruchamiania takich programów
,,w~tle'' przewidziano odpowiednią opcję w programie instalacyjnym (patrz
część~~\ref{sec:options}). Po instalacji można zablokować uruchamianie
w~pliku \code{texmf.cnf}.

Od wydania 2009 domyślnym formatem wyjściowym dla Lua\AllTeX\ staje się  PDF
(wykorzystuje on m.in. obsługę przez Lua\-\TeX-a fontów OpenType). Aby uzyskać
plik DVI należy użyć nowych poleceń: \code{dviluatex} lub \code{dvilualatex}.
Strona domowa projektu Lua\TeX: \url{https://luatex.org}.

Usunięto oryginalny silnik Omega i format Lambda (w uzgodnieniu z autorami).
Pozostał zaktualizowany Aleph i format Lamed, oraz pliki pomocnicze Omega.

Załączono nowe wydanie fontów AMS \TypeI, m.in. fonty Computer
Modern. Zawierają one poprawki, jakie D.~Knuth wprowadził w~plikach
metafontowych w ciągu ostatnich lat, a także  poprawki hintingu.
Hermann Zapf przeprojektował także  fonty Euler (patrz
\url{https://tug.org/TUGboat/Articles/tb29-2/tb92hagen-euler.pdf}).  Co
ważne, dla wszystkich fontów nie zmieniono plików metrycznych (TFM).
Strona domowa fontów: \url{https://www.ams.org/tex/amsfonts.html}.

Dla Windows i Mac\TeX{} dołączono nowe środowisko\dywiz edytor \TeX{}works.
Dla innych platform patrz: \url{https://tug.org/texworks}.
Inspirowany przez edytor TeXShop dla Mac\,OS\,X, \TeX{}works jest
wieloplatformowym, łatwym w użyciu środowiskiem pracy.

Dla niektórych platform załączono nowy program graficzny Asymptote
(\url{https://asymptote.sourceforge.io}). Korzysta on z tekstowej notacji
zbliżonej do MetaPosta, ale rozszerzonej do obsługi 3D itp.

Program \code{dvipdfm} został zastąpiony przez \code{dvipdfmx}, który
działa w specjalnym trybie kompatybilnym, gdy użyć do wywołania
dawną nazwę. \code{dvipdfmx} wspiera {CJK} i zawiera wiele poprawek
od ostatniej dystrybucji \code{dvipdfm}. Strona domowa:
\url{https://project.ktug.or.kr/dvipdfmx}.

Dodano zestawy programów dla \pkgname{cygwin} i \pkgname{i386-netbsd},
podczas gdy usunięto programy dla innych platform BSD. Zapewniono nas,
że użytkownicy OpenBSD i FreeBSD będą mogli pobierać pakiety \TeX-owe
wraz z aktualizacją obu systemów. Ponadto natknęliśmy się  na spore trudności
przy kompilacji programów, które mogłyby działać w różnych wersjach tych
systemów.

Inne zmiany: do kompresji pakietów użyto programu \pkgname{xz},
stanowiącego stabilny zamiennik \pkgname{lzma}
(\url{https://tukaani.org/xz/}); znak |$| jest obecnie dozwolony w nazwach
plików, o ile nie poprzedza on nazwy znanej zmiennej; biblioteka Kpathsea
jest obecnie wielowątkowa (co wykorzystano w~programie MetaPost); do budowy
wszystkich programów wykorzystano teraz Automake.

\subsubsection{Wydanie 2010}
\label{sec:2010news} % keep with 2010

Od wydania 2010 generowane są pliki PDF w~wersji 1.5, oferującej lepszą
kompresję. Dotyczy to wszystkich mechanizmów używanych do generowania PDF,
w~tym \code{dvipdfmx}.  Powrót do wersji 1.4 jest możliwy poprzez użycie
pakietu \pkgname{pdf14} lub komendy |\pdfminorversion=4|.

Obecnie pdf\AllTeX\ \emph{automatycznie} konwertuje plik EPS
(\textit{Encapsulated PostScript}) do formatu PDF, wykorzystując pakiet
\pkgname{epstopdf}, o~ile załadowano \LaTeX-owy plik konfiguracyjny
\code{graphics.cfg} i~wybrano format wyjściowy PDF. Domyślne ustawienia mają
na celu wykluczenie przypadkowego nadpisania istniejących już, wygenerowanych
innym sposobem plików PDF, ale można również zabronić uruchamiania
\code{epstopdf} wpisując przed poleceniem \cs{documentclass} polecenie
|\newcommand{\DoNotLoadEpstopdf}{}| (lub |\def...|). Program \code{epstopdf} nie jest
również używany w~przypadku dołączenia pakietu \pkgname{pst-pdf}. Więcej
szczegółów znajduje się  w dokumentacji pakietu epstopdf
(\url{https://ctan.org/pkg/epstopdf-pkg}).

Domyślnie włączono również wykonywanie kilku programów zewnętrznych dla \TeX-a
poprzez mechanizm \cs{write18}.  Dotyczy to: \code{repstopdf},
\code{makeindex}, \code{kpsewhich}, \code{bibtex} i~\code{bibtex8} (lista
jest zdefiniowana w~\code{texmf.cnf}).  W~środowiskach, w~których wykonywanie
zewnętrznych programów jest niepożądane, należy tę opcję zaznaczyć podczas
instalacji (patrz: część~\ref{sec:options}) lub wyłączyć już po niej poprzez
uruchomienie: |tlmgr conf texmf shell_escape 0|.

Kolejna zmiana dotyczyła programów \BibTeX\ i~Makeindex, które (podobnie
zresztą jak sam \TeX) domyślnie nie zapisują swoich plików wynikowych do
dowolnie zdefiniowanego katalogu. Umożliwia to w~ograniczonym zakresie
zadziałanie polecenia \cs{write18}.  Aby to zmienić, należy ustawić zmienną
\envname{TEXMFOUTPUT} lub zmodyfikować |openout_any|.

Podobnie jak pdf\TeX, obecnie również \XeTeX\ obsługuje wyrównywanie (tzw.
kernowanie) na krawędzi wiersza, ale możliwość poszerzania pisma
(\textit{font expansion}) nadal nie jest dostępna.

Program tlmgr podczas aktualizacji zachowuje obecnie domyślnie kopię
poprzedniej wersji pakietu (\code{tlmgr option autobackup 1}), zatem
aktualizację można łatwo cofnąć za pomocą \code{tlmgr restore}.
W~wypadku ograniczonej ilości miejsca na dysku, opcja ta może został
wyłączona poleceniem \code{tlmgr option autobackup 0}.

Dołączono nowe programy: p\TeX\ i~narzędzia do składu w~języku japońskim,
\BibTeX{}U dla obsługi Unicode w~\BibTeX-u, chktex
(\url{https://baruch.ev-en.org/proj/chktex}) -- program do sprawdzania
dokumentów \AllTeX, dvisvgm -- konwerter DVI do SVG
(\url{https://dvisvgm.sourceforge.net}) oraz binaria dla nowych platform
sprzętowych: \code{amd64-freebsd}, \code{amd64-kfreebsd},
\code{i386-freebsd}, \code{i386-kfreebsd}, \code{x86\_64-darwin},
\code{x86\_64-solaris}.

W~dokumentacji zmian poprzedniego wydanie (\TL{} 2009) nie zdążono uwzględnić
usunięcia wielu programów uruchomieniowych dla \TeX4ht
(\url{https://tug.org/tex4ht}) oraz zastąpienia ich jednym programem
\code{mk4ht}.

Wreszcie, z~powodu niewystarczającej ilości miejsca na płycie \TK\ \DVD,
zrezygnowano z~możliwości uruchamiania \TL{} w~trybie ,,live''.  Jednocześnie
znacznie przyspieszyło to sam proces instalacji \TL{} z~płytki \DVD.

\subsubsection{Wydanie 2011}

Edycja 2011 zawierała stosunkowo niewiele zmian w porównaniu do poprzednich
wydań.

Programy dla Mac\,OS\,X\ (\code{universal-darwin} i \code{x86\_64-darwin})
działają od tego momentu tylko dla wersji Leopard i późniejszych. Wersje
Panther i Tiger nie będą obsługiwane.

Dla większości platform dołączono program \code{biber}, służący do
przetwarzania danych bibliograficznych. Rozwój tego programu jest ściśle
związany z pakietem \code{biblatex}, który w zupełnie nowy sposób
obsługuje bibliografie w~La\TeX-u .

Program MetaPost (\code{mpost}) ani nie tworzy, ani już więcej nie
wykorzystuje pliku formatu \code{.mem}. Wymagane pliki (np. \code{plain.mp})
są po prostu wczytywane przy każdym uruchomieniu. Zmiana (choć niezauważalna
dla przeciętnego użytkownika) związana jest z nowym, innym podejściem:
MetaPost jest obecnie traktowany jako biblioteka programów.

Zaprogramowany w Perl program \code{updmap} (uprzednio stosowany tylko
w~Windows) został dostosowany do wszystkich platform. Również te zmiany
są niezauważalne dla użytkownika, choć znacznie przyspieszyły działanie
programu.

Przywrócono (ze względów raczej historycznych) programy \cmdname{initex}
i~\cmdname{inimf} (ale nie inne warianty \cmdname{ini*}).

\subsubsection{Wydanie 2012}

Znacznie zmodyfikowano program \code{tlmgr}, odtąd pozwala on m.in.
aktualizować z~kilku repozytoriów w~sieci.  Szczegóły zawarto w~pomocy
(\code{tlmgr --help}), w~części dotyczącej wielu repozytoriów.

Dla parametru \cs{XeTeXdashbreakstate} (\code{xetex} i~\code{xelatex})
ustawiono domyślnie wartość~1. Pozwala to na łamanie wierszy po myślnikach
i~separatorach zakresu liczb, co było zawsze typowe dla kompilacji
programami \TeX, \LaTeX, Lua\TeX, itp.
Chcąc zachować dotychczasowe dokładne miejsca łamania,
pliki kompilowane programem \XeTeX\ wymagają zatem użycia polecenia
\cs{XeTeXdashbreakstate=0}.

Wynikowe pliki \code{pdftex} oraz \code{dvips} mogą obecnie przekroczyć
wielkość dwóch gigabajtów.

Dotychczas program \code{dvips} korzystał ze zbyt wielu różnych wersji
standardowych 35~fontów postscriptowych. Nie były one domyślnie włączane
do pliku wynikowego, bo zakładano, że urządzenia drukujące bądź programy
(np. GhostScript) mają dostęp do odpowiednich fontów.
Od tej edycji fonty ze standardowego zestawu, dostarczone w~dystrybucji \TL,
domyślnie są włączane do tworzonego przez \code{dvips} pliku.

W zastrzeżonym trybie pracy \cs{write18} (ustawianym domyślnie) dopuszczono
uruchamianie programu \code{mpost}.

Plik konfiguracyjny \code{texmf.cnf} znajdywany jest także
w~drzewie katalogów \filename{../texmf-local}, np.
\filename{/usr/local/texlive/texmf-local/web2c/texmf.cnf}.

Skrypt \code{updmap} wczytuje \code{updmap.cfg} z~kolejnych drzew \TeX-owych,
zamiast jeden plik globalny. Zmiana nie powinna być zauważalna, chyba że
zmienimy ręcznie \code{updmap.cfg}. Uruchomienie \code{updmap --help}
pokaże szczegóły.

Dodano binaria dla \pkgname{armel-linux} and \pkgname{mipsel-linux}.
Usunięto z~głównej dystrybucji binaria dla \pkgname{sparc-linux}
i~\pkgname{i386-netbsd}.

\subsubsection{Wydanie 2013}

W układzie dystrybucji zawartość katalogu \code{texmf/} włączono (dla
uproszczenia) do katalogu \code{texmf-dist/}. Obie zmienne Kpathsea:
\code{TEXMFMAIN} i~\code{TEXMFDIST} wskazują odtąd katalog \code{texmf-dist}.
Również dla uproszczenia instalacji połączono sporo niewielkich kolekcji
językowych.

W programie \MP{} udostępniono zapis do formatu PNG i~dodane wsparcie dla
operacji zmiennoprzecinkowych (IEEE double).

Lua\TeX{} zaktualizowano do wersji 5.2 Lua, oraz dołączono nową bibliotekę
\code{pdfscanner}, służącą do przetwarzania zawartości zewnętrznych stron
w~formacie PDF (więcej informacji na stronie domowej projektu).

W programie \XeTeX\ (patrz także  na stronie domowej projektu):
\begin{itemize*}
\item do obsługi układu fontów zastosowano bibliotekę HarfBuzz, zamiast
 dotychczasowej biblioteki ICU (biblioteka ICU jest nadal stosowana dla
 obsługi kodowania wejściowego, składu dwukierunkowego i~unikodowych
 miejsc łamania wiersza);
\item biblioteki Graphite2 i~HarfBuzz zastąpiły SilGraphite dla układu
 Graphite;
\item dla komputerów Mac użyto mechanizmu Core Text, zamiast (zarzuconego)
 ATSUI;
\item w wypadku znalezienia identycznych nazw fontów w~różnych
 formatach, program użyje fontów TrueType/OpenType, zamiast Type1;
\item naprawiano okazjonalnie występujące różnice w~znajdywaniu fontów
 przez programy \XeTeX\ i~\code{xdvipdfmx}.
\item dołączono wsparcie dla OpenType math cut-ins;
\end{itemize*}

W programie \cmdname{xdvi} zastąpiono bibliotekę do wyświetlania
\code{t1lib} przez FreeType.

W \pkgname{microtype.sty}
dodano niektóre operacje mikro-typograficzne dla
programów \XeTeX\ (protrusion) i~Lua\TeX\ (protrusion,
font expansion, tracking).

W~\cmdname{tlmgr} zastosowano operację ,,przypinania'' (ang.
\textit{pinning}) wielu repozytoriów do pobierania aktualizacji.
więcej informacji: \verb|tlmgr --help| lub strona
\url{https://tug.org/texlive/doc/tlmgr.html#MULTIPLE-REPOSITORIES}.

Dodano bądź przywrócono binaria dla platform: \pkgname{armhf-linux},
\pkgname{mips-irix}, \pkgname{i386-netbsd} i~\pkgname{amd64-netbsd};
usunięto \pkgname{powerpc-aix}.

\subsubsection{Wydanie 2014}

Edycja 2014 zawierała kolejną, drobną poprawkę D.E.~Knutha: dotyczy ona
wszystkich silników TeX-a, ale jedyną widoczną zmianą jest przywrócenie
komunikatu \code{preloaded format} (zamiast \code{format}) wyświetlanego
w~wierszu identyfikującym program podczas jego uruchamiania. Według
Knutha zmiana ma podkreślać, że chodzi o format ładowany domyślnie
przez odpowiednie wywołanie,
a~nie o~format, który jest zaszyty w binariach i~który może został
zastąpiony innym formatem.

pdf\TeX: nowością jest parametr \cs{pdfsuppresswarningpagegroup}, który pozwala
wyłączyć ostrzegawcze komunikaty programu; dodano nowe polecenia wbudowane
(\cs{pdfinterwordspaceon}, \cs{pdfinterwordspaceoff}, \cs{pdffakespace})
modyfikujące spacjowanie, mające w zamierzeniu ułatwiać oblewanie tekstem.

Lua\TeX: jest kilka istotnych zmian i~poprawek w~ładowaniu fontów i~wzorców
przenoszenia. Najważniejszym dodatkiem są nowe warianty silnika:
\code{luajittex} (\url{https://foundry.supelec.fr/projects/luajittex}) oraz
pokrewne \code{texluajit} and \code{texluajitc}. Wykorzystują one
Lua do kompilacji do kodu maszynowego (ang. \emph{just-in-time compilation};
szczegóły na ten temat zawiera artykuł na stronie
\url{https://tug.org/TUGboat/tb34-1/tb106scarso.pdf}).
\code{luajittex} jest nadal w~fazie rozwoju, nie jest dostępny dla wszystkich
platform i~jest znacznie mniej stabilny niż \code{luatex}. Zarówno my, jak
i~projektanci tego programu zalecamy jego użycie jedynie do eksperymentów
z~kodem jit i~Lua.

\XeTeX: na wszystkich platformach (w~tym na Mac OSX) obsługiwane są obecnie
te same formaty plików graficznych; zrezygnowano z~niektórych
wariantów dekompozycji znaków unikodowych (\emph{compatibility
decomposition}); preferowane jest korzystanie z~fontów OpenType, zamiast
fontów Graphite, dla zapewnienia zgodności w~poprzednimi wersjami \XeTeX-a.

\MP: zestaw możliwych wartości parametru \code{numbersystem}
 %, a~zarazem zmiennej wbudowanej
 rozszerzono o wartość \code{decimal}; dokładność
obliczeń można ustalać za pomocą nowej zmiennej wbudowanej
\code{numberprecision}; dodano nową definicję \code{drawdot} w~pliku
\filename{plain.mp} (Knuth); usunięto błędy m.in.  w~zapisie do formatów
{SVG} i~{PNG}.

Narzędzie Con\TeX{}t-a \cmdname{pstopdf} zostanie usunięte jakiś czas po
opublikowaniu tego wydania \TL{} z~powodu konfliktów z~programem o~takiej
samej nazwie, występującym w~różnych systemach operacyjnych. Na razie
nadal może być ono uruchamiane poleceniem \code{mtxrun --script pstopdf}.

Programy \cmdname{psutils} zostały w~istotny sposób zmienione przez nowego
opiekuna. W~rezultacie kilka rzadko używanych narzędzi (\code{fix*},
\code{getafm}, \code{psmerge}, \code{showchar}) znajdziemy teraz
tylko w~katalogu \dirname{scripts/}, a~nie jako samodzielne programy
(jeśli się  okaże, że stwarza to problemy, może w~przyszłości został
to zmienione). Dodano nowy skrypt \code{psjoin}.

Z~pochodnej z~\TL{} dystrybucji Mac\TeX\ (część~\ref{sec:macosx}) usunięto
opcjonalne tylko dla Mac OSX pakiety fontów Latin Modern oraz \TeX\ Gyre;
indywidualny użytkownik może je obecnie w~łatwy sposób udostępnić w~systemie
operacyjnym. Ze względu na definicje zawarte w~pliku \code{tex4ht.env}
usunięto pochodzący z~ImageMagick program \cmdname{convert}, ponieważ program
\TeX4ht korzysta bezpośrednio z programu Ghostscript.

Z~kolekcji \pkgname{langcjk}, wspólnej dla języków chińskiego,
japońskiego i~koreańskiego, zostały wydzielone oddzielne (o~mniejszej
wielkości) kolekcje dla każdego z~tych języków.

Dodano programy dla platformy \pkgname{x86\_64-cygwin}, usunięto
programy dla platformy \pkgname{mips-irix}. Ponieważ Microsoft zakończył
wspieranie Windows XP, może się  w~przyszłości zdarzyć, że nasze programy
nie będą działać prawidłowo w~tym systemie.

Programy dla niektórych innych platform są dostępne na stronie:
\url{https://tug.org/texlive/custom-bin.html}. Ponadto binaria dla
pewnych platform pominięto na \DVD\ (dla zaoszczędzenia miejsca),
ale można je zainstalować z~repozytoriów w~sieci.

\subsubsection{Wydanie 2015}

Do \LaTeXe\ włączono domyślnie zmiany, które poprzednio były dostępne jedynie
przez dosłowne zadeklarowanie pakietu \pkgname{fixltx2e}. Nowy pakiet
\pkgname{latexrelease} pozwala na dokładniejszą kontrolę przetwarzania.
\LaTeX\ News \#22 i ,,\LaTeX\ changes'' opisują szczegółowo owe zmiany.
Pakiety \pkgname{babel} i~\pkgname{psnfss}, mimo iż wchodzą w~skład
podstawowego \LaTeXe, są nadal rozwijane odrębnie, ale nie zostały naruszone
wspomnianymi wyżej zmianami.

Obecnie \LaTeXe\ zawiera wewnętrzny mechanizm konfiguracji obsługi Unicode
(które znaki są traktowane jako litery, nazewnictwo poleceń wbudowanych itp.).
Dla użytkownika nie powinno być to zauważalne, mimo iż zmieniono nazwy kilku
poleceń wbudowanych, zaś kilka usunięto.

pdf\TeX: poprawiono wsparcie dla plików {JPEG} Exif oraz {JFIF} dla
zgodności z~programem \prog{xpdf}~3.04.

Lua\TeX: dołączono nową bibliotekę \pkgname{newtokenlib} do skanowania
żetonów (ang. \emph{token}); poprawiono ponadto generator liczb losowych
\code{normal} i~inne drobne błędy.

\XeTeX: poprawiono obsługę wczytywanych ilustracji oraz program
\prog{xdvipdfmx}; zmieniono także  wewnętrzne polecenie \code{XDV}.

MetaPost: zestaw możliwych wartości parametru \code{numbersystem} rozszerzono
o wartość \code{binary}; nowe programy \prog{upmpost} i~\prog{updvitomp}
dostarczają wsparcie dla języka japońskiego (podobnie jak \prog{up*tex}).

Mac\TeX:\ uaktualniono dołączony pakiet Ghostscript dla wparcia {CJK}.
Tzw. \textit{The \TeX\ Distribution Preference Pane} działa obecnie w
Yosemite (Mac\,OS\,X~10.10).

Infrastruktura \TL: program \prog{fmtutil} został przekonstruowany tak, aby
wczytywać \filename{fmtutil.cnf} zgodnie z~kolejnością drzew katalogów
(analogicznie jak \prog{updmap}). Skrypty \prog{mktex*} Web2C (w~tym
\prog{mktexlsr}, \prog{mktextfm}, \prog{mktexpk}) preferują obecnie położenie
programów w~ich własnych katalogach, zamiast wykorzystywać za każdym razem
zmienną systemową \envname{PATH}.

Usunięto programy dla platform \pkgname{*-kfreebsd}, ponieważ \TL{} jest
obecnie łatwo dostępny poprzez ich mechanizmy aktualizacji.

% 
\subsubsection{Wydanie 2016}

Lua\TeX: ogólne zmiany dotyczące poleceń podstawowych (\textit{primitives})
-- zredukowana została ich liczba, dla niektórych operacji zmieniono nazwy,
ponadto zmieniona została struktura węzłów.  Zmiany zostały opisane przez
Hansa Hagena w~artykule  ,,Lua\TeX\ 0.90 backend changes for PDF and more''
(\url{https://tug.org/TUGboat/tb37-1/tb115hagen-pdf.pdf}); szczegóły można
znaleźć w~podręczniku Lua\TeX-a \OnCD{texmf-dist/doc/luatex/base/luatex.pdf}.

\MF: nowe, w~znacznym stopniu eksperymentalne ,,rodzeństwo'' -- programy
MFlua and MFluajit, będące połączeniem Lua z~\MF-em, udostępnione do próbnych
testów.

Metapost: poprawki i~wewnętrzne przygotowanie do wersji 2.0.

Zmienna \code{SOURCE\_DATE\_EPOCH} jest obsługiwana przez wszystkie
implementacje (silniki) za wyjątkiem Lua\TeX-a (obsługa zostanie
zaimplementowana w~kolejnej wersji) i~(celowo) w~oryginalnym \code{tex}-u:
jeśli zmienna \code{SOURCE\_DATE\_EPOCH} ma nadaną wartość, to wartość ta
jest jest używana jako ,,datownik'' w~generowanych plikach PDF.  Jeżeli
zmienna \code{SOURCE\_DATE\_EPOCH\_TEX\_PRIMITIVES} ma także  nadaną wartość,
to zmienna \code{SOURCE\_DATE\_EPOCH} używana jest do inicjalizacji
\TeX-owych parametrów (operacji podstawowych) \cs{year}, \cs{month},
\cs{day}, \cs{time}. Szczegóły i~odnośne przykłady można znaleźć
w~podręczniku pdf\TeX-a.

pdf\TeX: nowe polecenia podstawowe \cs{pdfinfoomitdate},
\cs{pdftrailerid}, \cs{pdfsuppressptexinfo}, wpływające na wartości
parametrów pojawiających się  w~wynikowym pliku PDF (operacje te nie mają
wpływu na wynikowy plik DVI).

\XeTeX: nowe polecenia podstawowe \cs{XeTeXhyphenatablelength},
\cs{XeTeXgenerateactualtext}, \cs{XeTeXinterwordspaceshaping}; ograniczenie
liczby klas znaków powiększono do 4096; wartość bajtu identyfikacyjnego
w~pliku DVI powiększono o~1.

Inne programy:
\begin{itemize*}
 \item \code{gregorio} jest nowym programem, częścią pakietu
\code{gregoriotex} służącego do składu partytur śpiewu greogriańskiego;
włączono go domyślnie w~\code{shell\_escape\_commands}.
\item \code{upmendex} jest programem generującym skorowidze, w~znacznym
stopniu zgodnym z~programem \code{makeindex}, obsługującym m.in. sortowanie
unikodowe.
 \item \code{afm2tfm} teraz jedynie dopasowuje wysokości związane
z~pozycjonowaniem akcentów; nowa opcja \code{-a} powoduje pominięcie
wszystkich dopasowań.
 \item \code{ps2pk} obsługuje rozszerzone fonty PK/GF.
\end{itemize*}

Mac\TeX:\ program \TeX\ Distribution Preference Pane został zastąpiony przez
program \TeX\ Live Utility; zmodernizowano aplikacje działające w~trybie GUI;
dodano nowy skrypt \code{cjk-gs-integrate}, umożliwiający włączanie różnych
fontów CJK do Ghostscripta.

Infrastruktura: plik konfiguracyjny \code{tlmgr} jest obsługiwany na
poziomie systemowym; sprawdzane są sumy kontrolne pakietów; jeśli jest
dostępna usługa GPG (GNU Privacy Guard), to sprawdzana jest
również sygnatura instalacji pakietów bądź ich aktualizacji
z~sieci. Dotyczy to także  programu instalacyjnego \TL. Jeżeli usługa
GPG nie jest dostępna, to instalacja bądź aktualizacja przebiega jak
dotychczas.

Binaria dla platform \code{alpha-linux} i~\code{mipsel-linux} zostały
usunięte.

\subsubsection{Wydanie 2017}


Lua\TeX: więcej wywołań zwrotnych (\emph{ang.} callbacks), więcej
możliwoci sterowania składem, więcej dostępu do struktur
wewnętrznych; w~wypadku niektórych platform dodana biblioteka
\code{ffi} do dynamicznego ładowania kodu.

pdf\TeX: Zmienna środowiskowa |SOURCE_DATE_EPOCH_TEX_PRIMITIVES|
z~instalacji poprzedniego roku zmieniła nazwę na |FORCE_SOURCE_DATE|,
bez zmian w~funkcjonalności; jeśli lista tokenów \cs{pdfpageattr}
zawiera napis \code{/MediaBox}, to pomija się  wyjście domyślnego
\code{/MediaBox}.

\XeTeX: Obsługa wzorów matematycznych Unicode/OpenType oparta jest teraz na używaniu tabeli
HarfBuzz's MATH; kilka poprawek błędów.

Dvips: Decyduje ostatnie ustalenie formatu papieru, dla zgodności
z~\code{dvipdfmx} i~z~oczekiwaniami pakietu; opcja \code{-L0}
(\code{L0} w~ustawieniach konfiguracyjnych)
przywraca poprzednie zachowanie, w~którym
decydowało pierwsze ustalenie formatu papieru.

ep\TeX, eup\TeX: Nowe polecenia: \cs{pdfuniformdeviate},
\cs{pdfnormaldeviate}, \cs{pdfrandomseed}, \cs{pdfsetrandomseed},
\cs{pdfelapsedtime}, \cs{pdfresettimer} zapożyczono z~pdf\TeX-a.

Mac\TeX:\ Począwszy od tego roku będzie zapewniana obsługa -- pod nazwą
|x86_64-darwin| -- jedynie tych wersji Mac\TeX-a, dla których Apple
wypuszcza łatki bezpieczeństwa; obecnie oznacza to: Yosemite,
El~Capitan, i~Sierra (10.10 i~nowsze). Binariów dla starszych Mac\,OS\,X-ów
nie ma w~Mac\TeX-u, są one jednak wciąż dostępne w~\TeX\ Live
(|x86_64-darwinlegacy|, \code{i386-darwin}, \code{powerpc-darwin}).

Infrastruktura: Drzewo \envname{TEXMFLOCAL} jest teraz domyślnie
przeszukiwane przed \envname{TEXMFSYSCONFIG}
i~\envname{TEXMFSYSVAR}; w~nadziei, że lepiej spełniane będą
oczekiwania użytkowników lokalnych plików, które poprzednio były przesłaniane przez pliki
głównej instalacji. Dodatkowo, program \code{tlmgr} udostępnia teraz tryb \code{shell}
-- do użycia interaktywnego i~skryptowego -- jak też nowe zadanie
\code{conf auxtrees} -- do łatwego dodawania i~usuwania dodatkowych
drzew.

\code{updmap} and \code{fmtutil}: Skrypty te ostrzegają teraz, jeśli
wywołano je bez jawnego podania tzw. trybu systemowego
(\code{updmap-sys}, \code{fmtutil-sys} bądź opcji \code{-sys}),
lub trybu użytkownika
(\code{updmap-user}, \code{fmtutil-user} bądź opcji \code{-user}).
Być może zredukuje to odwieczny problem przypadkowego wywołania trybu
użytkownika, i~w~konsekwencji gubienia przyszłych aktualizacji systemowych.
Szczegóły można znaleźć na stronie:
\url{https://tug.org/texlive/scripts-sys-user.html}.

\code{install-tl}: ścieżki własne użytkownika Mac-ów, takie jak \envname{TEXMFHOME}, są teraz
w~Mac\TeX-u domyślnie ustawione na |~/Library/...|; nowa opcja
\code{-init-from-profile} została dołączona dla wykorzystania zachowanego profilu poprzedniej instalacji; nowe polecenie \code{P} dla zapisu profilu; nowe nazwy zmiennych
w~profilach (stare są jednak nadal akceptowane).

Sync\TeX: tworzony przez ten program plik tymczasowy ma obecnie postać
\code{foo.synctex(busy)}, zamiast \code{foo.synctex.gz(busy)} (nie jest kompresowany programem \code{gz}). Programy korzystające z~SyncTeX{} powinny zastosować nową konwencję, szczególnie przy usuwaniu pliku tymczasowego.

Programy pomocnicze: \code{texosquery-jre8} jest nowym programem
wieloplatformowym do odczytywania w~dokumencie \TeX-owym danych
o~lokalizacji i~innych informacji z~poziomu systemu operacyjnego;
został on domyślnie włączony do zestawu |shell_escape_commands| na
potrzeby działań w~ograniczonym trybie powłoki (\emph{ang.} shell).
(Starsze wersje JRE są obsługiwane przez texosquery, ale nie można ich
udostępnić w~trybie ograniczonym, gdyż Oracle już ich nie wspiera,
nawet z~bardzo poważnych powodów związanych z~bezpieczeństwem).

Platformy: zapoznaj się  z~powyższą informacją na temat Mac\TeX;
innych zmian nie ma.


\subsubsection{Wydanie 2018}
%\label{sec:tlcurrent}

Kpathsea:  Domyślnie nie rozróżnia wielkości liter w nazwach plików w katalogach niesystemowych; wyłączyć tę opcją można w \code{texmf.cnf} lub ustawiając zmienną środowiskową \code{texmf\_casefold\_search} na \code{0}. Więcej informacji można znaleźć w podręczniku Kpathsea (\url{https://tug.org/kpathsea}).

ep\TeX, eup\TeX: Nowe polecenie pierwotne \cs{epTeXversion}.

Lua\TeX: Przygotowanie do przejścia w 2019 r. na wersję  Lua 5.3: binaria
\code{luatex53} są dostępne dla większości platform, ale przed uruchomieniem muszą zostać przenazywane   na
\code{luatex}. Można też użyć plików \ConTeXt\ Garden
(\url{https://wiki.contextgarden.net}); tam też dostępne są dodatkowe  informacje.


MetaPost: Poprawiono błędne kierunki  ścieżek oraz wyjście w formatach TFM i PNG .

Dopuszczono stosowanie plików przekodowujących dla fontów bitmapowych;
  identyfikator PDF obecnie nie zależy od nazwy katalogu w którym jest tworzony; poprawki błędów dla \cs{pdfprimitive} i pokrewne.

Mac\TeX:\ Zobacz poniżej zmiany obsługiwanych wersji. Ponadto, dla większej klarowności,
układ plików zainstalowanych w \ code {/ Applications / TeX /} przez Mac \ TeX \ został zmieniony;
teraz ta lokalizacja zawiera cztery programy \GUI (BibDesk,
LaTeXiT, \TeX\ Live Utility, i TeXShop) oraz katalogi z dodatkowymi narzędziami i dokumentacją.

\code{tlmgr}: nowe nakładki \code{tlshell} (Tcl/Tk) i
\code{tlcockpit} (Java); wyjście w formacie JSON; \code{uninstall} teraz oznacza to samo co
  \code{remove}; nowa akcja/opcja \code{print-platform-info}.

Platformy:
\begin{itemize*}
\item
Usunięte: \code{armel-linux}, \code{powerpc-linux}.

\item \code{x86\_64-darwin} obsługuje 10.10--10.13
(Yosemite, El~Capitan, Sierra, and High~Sierra).

\item \code{x86\_64-darwinlegacy} obsługuje 10.6--10.10 (chociaż dla 10.10
 jest zalecany \code{x86\_64-darwin}).  Nie ma już wsparcia dla 10.5
(Leopard), oznacza to, że platformy \code{powerpc-darwin} i
\code{i386-darwin platforms} zostały usunięte.

\item Windows: XP nie jest już obsługiwane. %is no longer supported.
\end{itemize*}


\subsubsection{Wydanie 2019}

Kpathsea: Bardziej spójne rozwijanie nawiasów i dzielenie ścieżek; nowa zmienna
\code{TEXMFDOTDIR} zamiast ~\code{.} w ścieżce   ułatwia przeszukiwanie dodatkowych
lub podkatalogów (patrz komentarze w \code{texmf.cnf}).

ep\TeX, eup\TeX: Nowe polecenia pierwotne \cs{readpapersizespecial} i~\cs{expanded}.

Lua\TeX: W tej wersji używany jest Lua 5.3 z towarzyszącymi zmianami arytmetycznymi
i~interfejsowymi. Do czytania plików pdf jest
używana utworzona do tego celu biblioteka pplib, dzięki czemu znikają
zależności od popplera (oraz C ++). Odpowiednio zmienił się też interfejs Lua.

MetaPost:  Polecenie \code{r-mpost} jest rozpoznawane jako alias do wywołania z~opcją
\code{--restricted} i dodane jest do listy zastrzeżonych poleceń dostępnych domyślnie.
Minimalna dokładność to 2 tak dla trybu dziesiętnego jak i binarnego. Tryb binarny nie
jest już dostępny w MPlib, ale nadal jest dostępny w~autonomicznej wersji MetaPost-a.

pdf\TeX: Nowe polecenie pierwotne \cs{expanded}; jeżeli nowy parametr pierwotny
\cs{pdfomitcharset} jest ustawiony na 1, to  sekwencja \code{/CharSet} zostanie
pominięta w~pliku PDF, ponieważ nie można zagwarantować poprawności wymaganej przez
PDF/A-2 i~PDF/A-3.

\XeTeX: Nowe polecenia pierwotne \cs{expanded},
\cs{creationdate},
\cs{elapsedtime},
\cs{filemoddate},
\cs{filedump},
\cs{filesize},
\cs{resettimer},
\cs{normaldeviate},
\cs{uniformdeviate},
\cs{randomseed}; rozwinięcie \cs{Ucharcat} do tworzenia aktywnych znaków.

\code{tlmgr}: Obsługa \code{curl} jako  programu do pobierania; do tworzenia lokalnych
kopii należy użyć \code{lz4} i~gzip przed \code{xz}, jeśli są dostępne; do kompresowania
i~pobierania  przedkłada binaria dostarczane przez system zamiast tych, które dostarcza
\TL, o~ile  nie  ustawiono zmiennej \code{TEXLIVE\_PREFER\_OWN}.

\code{install-tl}: Nowa opcja  \code{-gui} (bez argumentu) jest domyślna dla Windows i Macs i~uruchamia nowy tryb graficzny Tcl/TK (patrz część~\ref{sec:basic} i~\ref{sec:graphical-inst}).

Narzędzia:
\begin{itemize*}
\item implementacją CWEB w \TeX\ Live jest teraz \code{cwebbin}
  (\url{https://ctan.org/pkg/cwebbin}), ze wsparciem dla wielu języków, włącznie
  z~programem \code{ctwill} do trworzenia miniindeksów.

\item \code{chkdvifont}: podaje informacje o fontach z plików \dvi{} files, także
  z~plików tfm/ofm, vf, gf, pk.

\item \code{dvispc}: przekształca plik DVI tak, by każda strona zawierała
  kompletną informację o instrukcjach 'special',  nawet jeśli w~oryginalnym pliku
  DVI zakres działania tych instrukcji przekracza granicę strony.
\end{itemize*}

Mac\TeX:\ \code{x86\_64-darwin} obsługuje 10.12 i wyższe (Sierra,
High Sierra, Mojave);\\ \code{x86\_64-darwinlegacy} nadal obsługuje 10.6 i~nowsze.
Moduł sprawdzania pisowni Excalibur   nie jest już dołączony, ponieważ wymaga
wsparcia 32-bitowego.

Platformy: usunięto \code{sparc-solaris}.


\subsubsection{Wydanie 2020}

Ogólnie: \begin{itemize}
\item We wszystkich silnikach \TeX-a, włączając \texttt{tex},
instrukcja pierwotna \cs{input} akceptuje teraz jako argument nazwę
pliku w nawiasach grupowych. Znaczenie zależy od systemu
operacyjnego. Nadal można używać nazwy pliku ograniczonej odstępem lub
tokenem. Argument w nawiasach grupowych został uprzednio
zaimplementowany w Lua\TeX-u; teraz jest dostępny we wszystkich
silnikach. Znaki ASCII podwójnego cudzysłowu (\texttt{"}) są usuwane z
nazwy pliku, ale tokenizacja pozostawia je poza nią.  Nie wpływa to na
\LaTeX-owe polecenie \cs{input}, gdyż makro to jest redefinicją
standardowej instrukcji pierwotnej \cs{input}.

 \item Nowa opcja  \texttt{--cnf-line} dla \texttt{kpsewhich}, \texttt{tex},
\texttt{mf} i wszystkich innych silników wspomagająca   ustawienia konfiguracyjne z linii poleceń.

 \item Dodanie wielu poleceń pierwotnych do różnych silników w tym i poprzednich latach
  ma na celu zapewnienie takiej samej funkcjonalności wszystkich silników
  (\textsl{\LaTeX\ News \#31},
\url{https://latex-project.org/news}).
\end{itemize}

ep\TeX, eup\TeX: Nowe polecenia pierwotne \cs{Uchar}, \cs{Ucharcat},
\cs{current(x)spacingmode}, \cs{ifincsname}; poprawione \cs{fontchar??} i~\cs{iffontchar}. Tylko dla eup\TeX: \cs{currentcjktoken}.

Lua\TeX: Zintegrowanie z biblioteką HarfBuzz dostępną jako nowy silnik \texttt{luahbtex} (używany przez \texttt{lualatex}) i~\texttt{luajithbtex}.
Nowe polecenia pierwotne: \cs{eTeXgluestretch}, \cs{eTeXglueshrink},
\cs{eTeXglueorder}.

pdf\TeX: Nowe polecenie pierwotne \cs{pdfmajorversion}; zmienia ono numer wersji w pliku PDF; nie ma to wpływu na zawartość PDF-a. \cs{pdfximage} i podobne wyszukuje tera pliki obrazów tak samo jak \cs{openin}.

p\TeX: Nowe polecenia pierwotne \cs{ifjfont}, \cs{iftfont}. Także w ep\TeX,
up\TeX, eup\TeX.

\XeTeX: Poprawiono \cs{Umathchardef}, \cs{XeTeXinterchartoks}, \cs{pdfsavepos}.

Dvips: Kodowanie bitmapowych czcionek wyjściowych  poprawiające efekt w przypadku stosowania funkcji copy/paste (\url{https://tug.org/TUGboat/tb40-2/tb125rokicki-type3search.pdf}).

Mac\TeX:\  Mac\TeX\ and \texttt{x86\_64-darwin} wymaga teraz wersji 10.13 lub nowszej (High~Sierra, Mojave, and Catalina);
\texttt{x86\_64-darwinlegacy}  nadal obsługuje 10.6 i nowsze.
Mac\TeX jest uwierzytelniony a programy uruchamiane z  linii poleceń są   stabilne   co czyni zadość wymaganiom Apple przy instalacji pakietów.  BibDesk i~\TeX\ Live Utility
nie są dostępne w~Mac\TeX\ ponieważ nie zostały uwierzytelnione, ale
\filename{README} zawiera listę łączy, gdzie można je znaleźć.

\code{tlmgr} i infrastruktura:
\begin{itemize*}
\item Automatycznie ponawia (raz) ładowanie pakietów, których nie udało się załadować wcześniej.
\item Nowa opcja \texttt{tlmgr check texmfdbs}, do sprawdzania poprawności plików \texttt{ls-R} i~specyfikacji \texttt{!!} dla każdego drzewa
 \item Używa wersjonowanych nazw plików dla spakowanych pakietów, jak \\ w~\texttt{tlnet/archive/\textsl{pkgname}.rNNN.tar.xz}; zmiana ta powinna być niezauważalna  dla użytkowników, ale   w dystrybucji jest istotna.
\item Data \texttt{catalogue-date} nie  powiela informacji zawartych w \TeX~Catalogue, gdyż były one bez związku z aktualizacjami pakietów.
\end{itemize*}


%
\htmlanchor{news}
\subsection{Wydanie aktualne: 2021}
\label{sec:tlcurrent}

Ogólnie:
\begin{itemize}
\item Donald Knuth przeprowadził zaplanowany na początek 2021~r. przegląd \TeX-a i~Metafonta.
Powstałe zmiany zostały włączone (\url{https://tug.org/TUGboat/tb42-1/tb130knuth-tuneup21.pdf}).
Są one również dostępne na CTAN jako pakiety \code{knuth-dist} and \code{knuth-local}.
Jak się można było spodziewać, poprawki dotyczą bardzo wyjątkowych przypadków i nie wpływają
na jakiekolwiek zachowania w~prakytce.

\item Wyjątek w~oryginalnym \TeX-u: jeśli \cs{tracinglostchars} ma wartość 3 lub więcej,
to brakujące znaki będą skutkowały błędem a~nie jedynie komunikatem w~pliku log, zaś brakujące
znaki zostaną pokazane szesnastkowo ({\em hex}\/).

\item Wyjątek w~oryginalnym \TeX-u: nowy całkowitoliczbowy parametr \cs{tracingstacklevels}
jeśli dodatni i~\cs{tracingmacros} również dodatni, spowoduje wyprowadzenie prefiksu
wskazującego głębokość rozwinięcia makroinstrukcji w każdym z odpowiednich wierszy logu
(np. |~..| dla głębokości 2).
Ponadto raportowanie rozwinięcia makroinstrukcji jest ograniczane do poziomu $\ge$ wartości
parametru.

\end{itemize}

Aleph: Został usunięty oparty na Aleph \LaTeX-owy format \code{lamed}.
Sam binarny (wykonywalny) \code{aleph} jest nadal częścią dystrybucji i jest wspierany.

Lua\TeX:
\begin{itemize*}
\item Lua 5.3.6
\item Użyto callback dla poziomu zagnieżdżenia w \cs{tracingmacros} jako uogólnionego wariantu
nowego parametru \TeX-owego \cs{tracingstacklevels}.
\item Znaki matematyczne są znakowane ({\em mark}\/) aby wyłączyć je z przetwarzania tekstowego.
\item Usunięto width/ic (korektę italikową) w tradycyjnym przetwarzaniu matematyki.
\end{itemize*}

MetaPost:
\begin{itemize*}
\item wsparcie zmiennej środowiskowej |SOURCE_DATE_EPOCH| umożliwia uzyskiwanie powtarzalnych wyników.
\item Wyeliminowanie błędnego końcowego znaku \texttt{\%} w~\texttt{mpto}.
\item Udokumentowano opcję \texttt{-T}, inne poprawki w~podręczniku.
\item Zmieniono wartość \texttt{epsilon} w~trybach binarnym i~dziesiętnym; teraz
|mp_solve_rising_cubic| działa zgodnie z~oczekiwaniami.
\end{itemize*}

pdf\TeX{}:
\begin{itemize*}
\item Dodano nowe  polecenia pierwotne \cs{pdfrunninglinkoff}
i~\cs{pdfrunninglinkon}; np. dla wyłączenia generowania łączy
w~nagłówkach czy stopkach.
\item Ostrzeżenia zamiast przerwania przebiegu gdy \cs{pdfendlink} znajdzie się
w innym poziomie zagnieżdżenia niż \cs{pdfstartlink}.
\item Wypisywanie przypisań \cs{pdfglyphtounicode} do pliku \texttt{fmt}.
\item Kod źródłowy: usunięto kod współpracujący z \texttt{poppler}-em, ponieważ zbyt wiele
wysiłku wymagała synchronizacja z~oryginałem ({\em with upstream}\/).
W niemodyfikowanym ({\em native}\/) \TL, pdf\TeX\ zawsze używał
\texttt{libs/xpdf}, który jest okrojonym i~zaadoptowanym kodem \texttt{xpdf}.
\end{itemize*}

Xe\TeX{}: Poprawki kerningu w~trybie matematycznym.

Dvipdfmx: \begin{itemize*}
\item Ghostscript jest teraz domyślnie uruchamiany w trybie bezpiecznym;
 Aby to zanegować (przy założeniu że ,,wierzymy'' wszystkim plikom
 wejściowym) należy użyć \verb|-i dvipdfmx-unsafe.cfg|.
    Użycie \verb|unsafe| jest
    konieczne przy użyciu PSTricks z~\XeTeX-em, np. w~następujący sposób:\hfill\break
    \verb|xetex -output-driver="xdvipdfmx -i dvipdfmx-unsafe.cfg -q -E" ...|
\item Jeśli plik graficzny nie został znaleziony, zakończ z niezerowym kodem powrotu.
\item Rozszerzono składnię \texttt{special} dla polepszenia obsługi kolorów.
\item Polecenia \texttt{special} do manipulowania |ExtGState|.
\item Polecenia \texttt{special} służące kompatybilności \code{pdfcolorstack} i~\code{pdffontattr}.
\item Eksperymentalny kod wspierający rozszerzony |fnt_def| w~\code{dviluatex}.
%\item Support new feature of virtual font to fallback Japanese font definition.
\item Wsparcie dla nowej własności fontów wirtualnych dla japońskich definicji fontów zastępczych ({\em fallback}\/).
\end{itemize*}

Mac\TeX{}: Mac\TeX{} i~jego nowy folder z~binariami \texttt{universal-darwin} wymaga
teraz wersji macOS 10.14 lub wyższej (Mojave, Catalina i~Big~Sur);
folder z~binariami |x86_64-darwin| został usunięty. Folder z binariami
|x86_64-darwinlegacy|, dostępny jedynie z~Unix-owym
\texttt{install-tl}, wspiera 10.6 i~nowsze.

Jest to ważny rok dla Macintosh-y ponieważ Apple wprowadził w~listopadzie 2020~r.
na rynek  maszyny z~procesorami ARM i~przez wiele lat będzie sprzedawał
i~wspierał maszyny z~procesorami zarówno ARM jak i~Intela. Wszystkie programy
w~\texttt{universal-darwin} mają kod wykonywalny dla ARM and Intela.
Oba binaria są kompilowane z~tego samego kodu źródłowego.

Dodatkowe programy Ghostscript, LaTeXiT, \TeX{} Live Utility
i~TeXShop są uniwersalne, zostały zweryfikowane pod kątem bezpieczeństwa
({\em signed with a hardened runtime}\/) i~w~związku z~tym zostały
w~tym roku włączone do Mac\TeX{}-a.

\code{tlmgr} i~infrastruktura:
\begin{itemize*}
\item utrzymywana jest tylko jedna kopia bezpieczeństwa głównego repozytorium
\texttt{texlive.tlpdb};
\item polepszono przenaszalność pomiędzy systemami i~wersjami~Perl-a;
\item \texttt{tlmgr info} raportuje nowe pola \texttt{lcat-*} i~\texttt{rcat-*}
danych odpowiednio lokalnego i zdalnego katalogów;
\item do nowego pliku log \texttt{texmf-var/web2c/tlmgr-commands.log} przesunięto
pełne raportowanie podkomend.
\end{itemize*}

\newpage % zbyt mało tekstu przepływało na ostatnią stronę ...
\subsection{Przyszłe wersje}

\emph{Niniejsza dystrybucja nie jest doskonała!} Planujemy kontynuować
wydawanie nowych wersji i~chcielibyśmy, żeby zawierały one jeszcze więcej
pomocnej dokumentacji, więcej programów użytkowych, lepsze programy
instalacyjne oraz stale ulepszany i~poprawiany katalog makr
i~fontów. Zadanie to jest wykonywane przez ciężko pracujących ochotników,
poświęcających  mnóstwo swojego wolnego czasu. Wiele jeszcze zostało do
zrobienia. Jeżeli możesz pomóc, nie zastanawiaj się  i~przyłącz się  do nas.
Patrz: \url{https://tug.org/texlive/contribute.html}.

Prosimy o~przesyłanie poprawek, sugestii i~uzupełnień oraz deklaracji
pomocy w~opracowywaniu kolejnych edycji pod adres:
\begin{quote}
\email{tex-live@tug.org}\\
\url{https://tug.org/texlive}
\end{quote}

\medskip
\noindent \textsl{Przyjemnego \TeX-owania!}

\end{document}