summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/Master/texmf-dist/doc/mex/base/mexinfo.pol
blob: 8364c0c7385241e3a99e788473c600c39f3d97f3 (plain)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
----------------------------------------------------------------------------
MEXINFO.POL: plik informacyjny opisujący pakiet MeX 1.05, 18 grudnia 1993 r.

Niewielkie zmiany w dokumentacjach: 8 listopada 1997 r.

Zmiany w sekcjach Zasady rozpowszechniania i Jak kontaktować się z autorami
oraz przekodowanie pliku do UTF-8: 30 marca 2020 r.
----------------------------------------------------------------------------

Co to jest MeX?
===============

MeX jest pakietem plików do TeX-a i METAFONT-a.
TeX jest systemem składu drukarskiego, a METAFONT jest systemem
do generowania fontów; oba zostały stworzone przez prof. Donalda E. Knutha.

Większość użytkowników TeX-a wykorzystuje go wraz ze standardowym
oprogramowaniem: z pakietami makr o nazwach PLAIN oraz LaTeX. (Pakiety
makr są też nazywane „formatami”.) MeX jest adaptacją formatów PLAIN
i LaTeX (v.209) do składu w języku polskim z uwzględnieniem polskich
zwyczajów drukarskich.

Pakiet MeX składa się z:

    – fontów (w postaci źródłowych plików METAFONT-owych)
       zawierających polskie znaki diakrytyczne i dodatkowe używane
       w języku polskim znaki cudzysłowów
    – reguł dzielenia wyrazów w języku polskim
    – plików makr TeX-owych (w wersji źródłowej), zwanych MeX i LaMeX,
       umożliwiających skład tekstów w języku polskim.

Autorzy
=======

Fonty:
       Bogusław Jackowski (BJ) i Marek Ryćko (MR),
       konsultacja: Roman Tomaszewski

Formaty MeX i LaMeX (polska wersja pakietów makr PLAIN i LaTeX209):
       MR & BJ.

Polskie wzorce dzielenia wyrazów:
       Hanna Kołodziejska (HK),
       BJ & MR.
       (Patrz „Historia powstania pakietu MeX”)

Zasady rozpowszechniania
========================

MeX jest dobrem wspólnym (ang. „public domain”).

Pakiet MeX nie podlega gwarancji żadnego rodzaju. Autorzy nie ponoszą
odpowiedzialności za konsekwencje jego używania.

Ponadto użytkownik musi stosować się do określonych przez
D. E. Knutha reguł dotyczących wykorzystania TeX-a, METAFONT-a
i związanego z nimi oprogramowania.

Jak kontaktować się z autorami
==============================

Korespondencję do autorów można kierować poprzez
Polską Grupę Użytkowników Systemu TeX – GUST.

Bieżący adres GUST-u:

Polska Grupa Użytkowników Systemu TeX – GUST
Pl. Rapackiego 1
80-952 Gdańsk
POLAND
http://www.gust.org.pl

Wszelkie uwagi dotyczące pakietu MeX są mile widziane.

Historia powstania pakietu MeX
==============================

Pakiet MeX powstał w firmie „MacroSoft” Sp. z o. o. w Warszawie.

Powstał na bazie poprzedniej polskiej adaptacji TeX-a, noszącej nazwę
LeX. Składały się na nią pliki makr oraz rodzina fontów P1. BJ & MR,
autorzy LeX-a, pracowali nad tą wersją od listopada 1987 do grudnia 1989.
MeX jest udoskonaloną wersją LeX-a, wykorzystującą nowe możliwości
TeX-a 3.x.

Zestaw wzorców, zawierający reguły dzielenia polskich wyrazów
wykorzystany w formacie LeX został zaprojektowany i utworzony
przez HK w 1987, a przystosowany do formatu LeX, przetestowany
i uzupełniony – przez BJ & MR w latach 1987–1989.

W firmie „MacroSoft” Sp. z o. o. zostały wykonane następujące prace:

 – udoskonalenie reguł dzielenia wyrazów i dostosowanie ich do nowych
    możliwości TeX-a 3.x – HK, lipiec–sierpień 1991

 – przejście od formatu LeX, wersja 1.75, do formatu MeX, wersja 1.01,
    oraz od fontów P1 do fontów PL, wersja 1.01 – BJ & MR,
    październik 1991–luty 1992.

Autorzy dziękują firmie „MacroSoft” za zapewnienie warunków
umożliwiających wykonanie tych prac.

Ważniejsze zmiany od czasu powstania pakietu MeX 1.01
=====================================================

Wersja 1.03,  18 grudnia 1992 r.:
    – wyeliminowano przykry błąd z nieprawidłowym zachowaniem makra
       \notin i makr pokrewnych (przepraszamy – BJ & MR);
    – dodano makra \emulateplain i \emulateLaTeX służące do emulacji
       formatów plain i LaTeX209 odpowiednio wewnątrz formatów MeX
       i LaMeX;
    – poprawiono dyskretyzację niektórych polskich znaków;
    – zmieniono kolejność czytania plików w programach METAFONT-owych,
       tak aby nie było konieczne tworzenie formatu CM.BAS;
    – dokonano kilku innych, kosmetycznych zmian, głównie w komentarzach.

Wersja 1.05,  18 grudnia 1993 r.:
    – wyeliminowano błąd (przepraszamy – BJ & MR), wskutek którego
       niektóre znaki miały przypisaną nieprawidłową kategorię,
       mianowicie zbyt wiele znaków miało kategorię „litera”
       (\catcode=11); powodowało to m. in., że w akcentowanym słowie
       „r\^^Dole” sygnalizowany był błąd „nieznany symbol kontrolny
       \^^Dole”, podczas gdy wszystko byłoby dobrze, gdyby znak ^^D
       nie miał kategorii „litera”; obecnie (na początku pracy MeX-a
       lub LaMeX-a) znaki o kodach 0–127 mają kategorie dokładnie takie
       same, jak w odpowiednich formatach angielskich, natomiast wśród
       znaków o kodach powyżej 127 obowiązuje następująca zasada:
       znaki o kodach odpowiadających pozycjom polskich znaków
       diakrytycznych w układzie PL mają kategorię „litera”,
       pozostałe znaki mają kategorię „inny” (\catcode=12);
    – pliki MFJ, jako związane z instalacją em-TeX-ową, zostały
       umieszczone razem z plikami instalacyjnymi dla em-TeX-a
       (plik GPLMODES.MFJ został dostosowany do nowych wersji sterowników
       Eberharda Matesa);
       pozostałe pliki METAFONT-owe nie uległy żadnym zmianom
       i zachowały dotychczasowy numer wersji (1.03);
    – zrezygnowano z pakowania plików do celów dystrybucyjnych;
       w związku z tym nie ma potrzeby dołączania programu LHa
       do zestawu dystrybucyjnego MeX-a.
Wersja 1.05a, 30 marca 2020 r.:
    – Wyczyszczono informacje licencyjne w pakiecie: nie powinno być
      wątpliwości że pakiet jest udostępniany pod licencją Knutha.
    – W wielu plikach kodowanie tekstów/komentarzy zamieniono na UTF-8

Instalacja formatów MeX i LaMeX
================================

Do rozpoczęcia pracy z polską wersją formatów PLAIN oraz LaTeX (v.209)
niezbędne jest utworzenie za pomocą wersji inicjalizacyjnej programu TeX
(INITEX) plików MEX.FMT i LAMEX.FMT i umieszczenie ich w odpowiednim
miejscu zależnym od użytego systemu operacyjnego i od implementacji TeX-a.
W plikach FMT zapamiętane są w skondensowanej postaci makra oraz reguły
przenoszenia wyrazów.

Przed utworzeniem plików MEX.FMT i LAMEX.FMT użytkownik powinien
przygotować w miejscu dostępnym dla TeX-a, np. w bieżącym katalogu,
zestaw plików źródłowych:
  MEX.TEX, LAMEX.TEX, MEX1.TEX, MEX2.TEX, MEXCONF.TEX, PLHYPH.TEX
oraz źródłowe wersje oryginalnych formatów angielskojęzycznych
przystosowanych do TeX-a 3.x, tj.:
  PLAIN.TEX, LATEX.TEX, LPLAIN.TEX, LFONTS.TEX, HYPHEN.TEX.

(Pliki PLAIN.TEX i LFONTS.TEX zawierają między innymi listę fontów
wykorzystywanych przez angielskojęzyczne wersje formatów PLAIN i LaTeX
(v.209). W typowych wersjach plików PLAIN.TEX i LFONTS.TEX większość
fontów ma nazwy rozpoczynających się od „cm”. W czasie generacji
plików MEX.FMT i LAMEX.FMT przedrostek „cm” zamieniany jest
automatyczne na „pl” – nie mylić z „p1” – i do plików FMT są
wbudowywane informacje o fontach PL. Plików z fontami CM może w tym
czasie w ogóle nie być w pamięci.)

Sposób generowania plików FMT zależy od systemu operacyjnego i od
implementacji TeX-a.

Większość najnowszych implementacji TeX-a, w tym emTeX (autorstwa
Eberharda Mattesa), ma możliwość automatycznej zamiany kodów znaków
czytanych z pliku na kody wewnętrzne TeX-a. Pozwala to na wykorzystanie
pełni możliwości TeX-a przy jednoczesnym uniezależnieniu się od sposobu
kodowania polskich liter w danej instalacji komputera.

W pakiecie MeX znajdują się pliki wsadowe (ang. batch files) służące do
generowania plików FMT pod kontrolą systemu operacyjnego MS-DOS przy
użyciu emTeX-a (np. TEX386.EXE). Pliki te wykorzystują tabele konwersji
zapisane w postaci źródłowej w plikach MAZ2PL.PCT, ISO2PL.PCT, LAT2PL.PCT
i WIN2PL.PCT a w postaci przygotowanej do pracy z INITEX-em w plikach
MAZ2PL.TCP, ISO2PL.TCP, LAT2PL.TCP i WIN2PL.TCP. (Pliki TCP powstają
z plików PCT po wykonaniu komendy MK-TCP.BAT.)

Jeśli użytkownik wykorzystuje kodowanie polskich liter w systemie Mazovia,
powinien utworzyć pliki FMT za pomocą GM-MEX.BAT (generowanie MEX.FMT)
oraz GM-LAMEX.BAT (generowanie LAMEX.FMT) i odpowiednio:
kodowanie w ISO8859-2 (ISO LAtin2) – GI-MEX.BAT oraz GI-LAMEX.BAT.
kodowanie w Latin 2 (CP852) – GL-MEX.BAT oraz GL-LAMEX.BAT.
kodowanie w Windows (CP1250) – GW-MEX.BAT oraz GW-LAMEX.BAT.

Utworzone w ten sposób pliki FMT należy przenieść do odpowiednich
kartotek.

Konfigurowanie formatów
-----------------------

W momencie rozpoczęcia pracy ze standardową konfiguracją formatów MeX
i LaMeX obowiązują następujące zasady opisane w pliku MEXCONF.TEX:

  1. bieżącym językiem jest język polski,
  2. stosowanym układem polskich znaków diakrytycznych w fontach
     jest układ PL (nie mylić ze sposobem kodowania znaków
     w plikach wejściowych),
  3. obowiązującym sposobem notacji polskich znaków w plikach wejściowych
     jest notacja jednoznakowa (bezprefiksowa) – zwykle jest to
     Mazovia lub Latin 2, zależnie od stosowanej tabeli konwersji
     znaków wejściowych,
  4. obowiązującym sposobem spacjowania po znakach przestankowych jest
     \frenchspacing, tzn. wielkość odstępów międzywyrazowych nie zależy
     od tego jaki znak poprzedza odstęp.

Użytkownik może zmienić te zasady modyfikując plik MEXCONF.TEX
(p. informacje zawarte w tym pliku).

Podręcznik Użytkownika pakietu MeX
==================================

Polskie znaki diakrytyczne
--------------------------

W standardowej konfiguracji formatów MeX i LaMeX polskie znaki diakrytyczne
zapisywane są jako zwykłe znaki o kodach zależnych od standardu
stosowanego na danym komputerze (zwykle Mazovia lub Latin 2). Pozwala to na
bardzo wygodne składanie tekstów z użyciem TeX-a: polskie litery widoczne
są na ekranie w trakcie przygotowywania tekstu, ponadto możliwe jest
definiowanie polskich komend TeX-owych, jak np. \światło, \ślad,
\żółć, itp.

Niezależnie od standardu kodowania polskich znaków możliwe jest
w formatach MeX i LaMeX włączenie za pomocą komendy \prefixing tzw.
notacji prefiksowej. (Notację bezprefiksową, obowiązująca na początku
przetwarzania każdego dokumentu, przywraca komenda \nonprefixing.)

W notacji prefiksowej specyficznie polska litera, taka jak „ą”, „ś”
czy „ł” zapisywana jest w pliku danych dla MeX-a za pomocą dwóch
znaków, z których pierwszy to znak „/” („ciach”, ang. slash). Litery
   ą  ć  ę  ł  ń  ó  ś  ź  ż   Ą  Ć  Ę  Ł  Ń  Ó  Ś  Ź  Ż
zapisywane są odpowiednio jako:
  /a /c /e /l /n /o /s /x /z  /A /C /E /L /N /O /S /X /Z

Ponieważ znak / został w notacji prefiksowej wykorzystany do oznaczania
polskich liter, konieczna jest dodatkowa konwencja notacyjna pozwalająca
uzyskać w druku symbol „ciach”. W MeX-u przyjęto naturalną zasadę
reprezentowania znaku „ciach” poprzez // (2 znaki „ciach”). Można
również używać komendy \normalslash.

Należy zwrócić uwagę, że oznaczenie /z, które mogłoby reprezentować
albo „ż” albo „ź”, zdecydowano przypisać literze „ż” jako znacznie
częściej używanej (w bieżącym zdaniu użyta została pięć razy, nie
licząc cytatów).  Litera „ź” jest zapisywana w postaci /x, ponieważ
klawisz „X” zwykle sąsiaduje z klawiszem „Z” i jest rzadko używany
w języku polskim.

UWAGI:

1. Podczas obowiązywania notacji prefiksowej znak „/” jest znakiem
   aktywnym (kategoria 13). Świadomie zrezygnowano ze stosowanego niekiedy
   sposobu uzyskiwania znaków diakrytycznych poprzez ligatury.

2. Należy pamiętać, że w czasie pisania do pliku za pomocą komendy
   \write makra są rozwijane. Dotyczy to w szczególności makra „/”
   i trzeba na to zwracać uwagę przy pisaniu do plików, które mają
   być potem czytane przez TeX-a. Format LaMeX automatycznie przejmuje
   kontrolę nad odpowiednim pisaniem i czytaniem standardowych plików
   pomocniczych (np. pliku ze spisem treści).

Cudzysłowy
----------

“Anglosaski” sposób pisania cudzysłowów jest niezgodny z polskimi
zwyczajami. Polski cudzysłów otwierający znajduje się na wysokości
linii bazowej pisma i ma kształt zbliżony do dwóch przecinków.

Formaty MeX i LaMeX oraz fonty PL zostały tak skonstruowane, że polski
cudzysłów otwierający zapisuje się w pliku danych wejściowych jako dwa
przecinki, a cudzysłów zamykający (podobnie jak w języku angielskim) jako
dwa apostrofy. To są właśnie „polskie” cudzysłowy.

Niekiedy w języku polskim używany jest też drugi rodzaj cudzysłowów,
tzw. cudzysłowy «francuskie». Lewy francuski cudzysłów oznaczany
jest dwoma znakami mniejszości, a prawy dwoma znakami większości.

Przy zamianie znaków ,, '' << i >> na odpowiednie cudzysłowy wykorzystywany
jest TeX-owy mechanizm ligatur. Informacje o ligaturach wbudowane są do
fontów PL. W zestawie fontów PL fonty stosowane do składu formuł
matematycznych oraz fonty nieproporcjonalne (np. włączane komendą \tt) nie
zawierają jednak mechanizmu tworzenia ligatur związanych z cudzysłowami.
Cudzysłowy można wtedy pisać poprzez użycie komend \plqq, \prqq, \flqq
oraz \frqq (\plqq i \prqq oznaczają odpowiednio lewe i prawe polskie
cudzysłowy, \flqq i \frqq oznaczają odpowiednio lewe i prawe francuskie
cudzysłowy).

Dzielenie wyrazów
-----------------

Z punktu widzenia TeX-a zasady dzielenia wyrazów zależą zarówno od
języka, jak też od układu liter w bieżącym foncie. W związku z tym dla
TeX-a istnieje kilka „języków polskich”. W konsekwencji jeśli
użytkownik przełącza się na font o innym układzie (innych kodach)
polskich znaków diakrytycznych, to towarzyszyć temu powinno przełączenie
TeX-a na inne reguły przenoszenia wyrazów.

Pakiet MeX przygotowany jest do pracy z fontami w układzie PL jako
podstawowymi oraz dodatkowo z fontami zawierającymi polskie litery
w położeniach zgodnych z kodem Mazovia, Latin 2 oraz P1.

Podczas tworzenia plików MEX.FMT i LAMEX.FMT standardowo wbudowywane są
reguły przenoszenia wyrazów:
  a) w języku angielskim,
  b) w języku polskim dla użytkowników stosujących fonty w układzie PL.

Użytkownik, zależnie od wielkości dostępnej pamięci, może wbudować do
formatu reguły przenoszenia dla innych układów polskich fontów. Wystarczy
w tym celu dokonać prostej modyfikacji pliku konfiguracyjnego MEXCONF.TEX.
Odpowiednie makra formatu MeX lub LaMeX automatycznie przeczytają
odpowiednią liczbę razy ten sam plik zawierający polskie reguły
przenoszenia (PLHYPH.TEX), za każdym razem interpretując go w inny sposób.

Zależnie od informacji wpisanych w pliku MEXCONF.TEX podczas generowania
plików FMT, w czasie późniejszego składania tekstów, przy zmianie
układu fontu z polskimi znakami diakrytycznymi MeX (lub LaMeX) będzie
włączał bądź ZAKAZ przenoszenia wyrazów (jeśli odpowiednie wzorce nie
zostały wbudowane) bądź reguły przenoszenia odpowiednie dla tego układu.

Polskie reguły ortograficzne zalecają by wyrazy łączone, takie jak np.
„dżentelmen-włamywacz”, przenosić w następujący sposób:
   dżentelmen-
   -włamywacz.
Dozwolony jest oczywiście podział wewnątrz pierwszego bądź drugiego
członu wyrazu, np.
   dżen-
   telmen-włamywacz.

W języku angielskim nie powtarza się łącznika na początku drugiego
wiersza.  Z tego powodu w polskiej wersji została wprowadzona komenda \=,
która użyta w miejsce łącznika (dżentelmen\=włamywacz) zapewnia
dzielenie słów złożonych zgodne z wyżej opisaną zasadą.

UWAGA:
Ponieważ w formatach PLAIN i LaTeX komenda \= oznacza akcent „macron”,
w formatach MeX i LaMeX wprowadzona została w to miejsce komenda \macron.

Układy polskich fontów
----------------------

Standardowym układem polskiego fontu jest układ PL  (p. rozdział
„Fonty PL”).  Dopuszczalne jest jednak stosowanie fontów o innych
niż PL układach polskich znaków, a nawet mieszanie różnych układów
w obrębie jednego dokumentu.  Możliwe jest to dzięki komendzie \layout.

Następujące wywołania komendy \layout:
    \layout{pl}
    \layout{mazovia}
    \layout{latintwo}
    \layout{pone}
służą do przestawienia systemu MeX lub LaMeX do pracy z fontami
w układach odpowiednio:
         PL – standardowy układ PL
    Mazovia – polskie znaki (w foncie!) w pozycjach takich jak w kodzie
               Mazovia, cudzysłów otwierający – kod 255
    Latin 2 – polskie znaki (w foncie!) w pozycjach takich jak w kodzie
               Latin 2, cudzysłów otwierający – kod 255
         P1 – układ fontów P1 (używany dawniej z formatem LeX)

Wykonanie komendy \layout polega na:
    – w przypadku włączania układu PL, który jest standardowym,
       wyróżnionym układem:
         * przypisanie polskim znakom diakrytycznym kategorii „litera”,
       w przypadku włączania układu innego niż PL:
         * przypisanie polskim znakom diakrytycznym kategorii „aktywny”
           i zdefiniowanie ich jako makr rozwijających się do odpowiednich
           liter,
    – odpowiednia zmiana tablicy \sfcode,
    – utworzenie tablic \uccode i \lccode zgodnych z układem fontu,
    – przypisanie pozycjom polskich znaków w foncie odpowiednich kodów
       matematycznych,
    – włączenie reguł przenoszenia wyrazów w języku polskim
       zgodnych z układem fontu, jeśli takie reguły zostały przeczytane
       podczas tworzenia pliku FMT – patrz rozdziały „Instalacja formatów
       MeX i LaMeX” oraz „Dzielenie wyrazów”; jeśli nie ma odpowiednich
       reguł, włączany jest zakaz dzielenia wyrazów,
    – nadanie odpowiedniego znaczenia symbolowi \polish; od tego momentu
       komenda \language\english może służyć do włączania angielskich
       reguł dzielenia wyrazów, a komenda \language\polish do włączania
       dzielenia wyrazów w języku polskim względem bieżącego układu
       fontu,
    – przypisanie nowego znaczenia notacji prefiksowej, gdyby była używana
       (dzięki temu zawsze /a /c /e itp. odwołują się do pozycji
       znaków w bieżącym układzie fontu), odpowiednio zmieniają się
       też znaczenia komend \plqq\prqq \flqq\frqq.

Należy zwrócić uwagę, że komenda \layout przygotowuje tylko system MeX
lub LaMeX do pracy z fontami w odpowiednim układzie, nie włącza jednak
samego fontu.

Zaleca się stosowanie makra \layout lokalnie (wewnątrz nawiasów
grupowych), ze względy na brak komendy odwołującej zmiany spowodowane
jego użyciem.

(Niezależnie od obowiązującego układu fontu i zmieniającego się wraz
z tym układem znaczenia symbolu \polish, symbole \pllanguage,
\mazovialanguage, \latintwolanguage, \ponelanguage oznaczają numery
języków w sensie TeX-a, czyli numery odpowiednich reguł dzielenia
wyrazów. Można więc w razie potrzeby pisać \language\mazovialanguage itp.
Dla jednolitości przyjęto, że symbol \englishlanguage oznacza to samo co
\english.)

Składanie formuł matematycznych
-------------------------------

W formułach matematycznych jest bardzo niewiele elementów
zależnych od języka. Równanie $2x^2+3x-1=0$ wygląda tak samo w tekście
napisanym w języku polskim, jak i w tekście angielskim. Zwykle stosuje
się w matematyce jednoliterowe oznaczenia obiektów matematycznych
i polskie znaki diakrytyczne nie są używane do tego celu.

Pewne sytuacje wymagają stosowania w matematyce nazw wieloliterowych.
Zarówno w TeX-u, jak i w jego polskiej wersji należy w takim przypadku
określać jawnie nazwę kroju pisma, które ma być użyte, na przykład:
    $$\it objętość=wysokość \times szerokość \times głębokość$$
Komenda \it jest poleceniem wykonywania składu kursywą tekstową (a nie
matematyczną).

Polskie litery mogą być używane w formułach matematycznych w indeksach
górnych i dolnych, np.:
 $$x_{\rm średnie} = {{x_{\rm małe} + x_{\rm duże}} \over 2}$$

Jeśli w danym momencie obowiązuje notacja prefiksowa, dotyczy ona również
formuł matematycznych.

Stosowane w Polsce znaki mniejsze-równe i większe-równe różnią się od
znaków w fontach CM zaprojektowanych przez D. E. Knutha (p. rozdział
„Fonty PL”). Fonty PL (ściślej PLSY) zawierają odpowiednie znaki,
a uzyskać je można za pomocą komend odpowiednio \xleq lub \xle oraz
\xgeq lub \xge.

W Polsce używa się nazw „tg”, „ctg”, „tgh” i „ctgh” zamiast
„tan”, „cot”, „tanh” i „coth”. Formaty MeX i LaMeX zawierają
komendy \tg, \ctg, \tgh, oraz \ctgh do składania nazw tych funkcji
w formułach matematycznych.  Dodatkowo wprowadzona została komenda
\arc, która w połączeniu z takimi komendami jak \sin, \cos, itp.
(\arc\sin, \arc\cos) umieszcza w składzie napis „arc sin”,
„arc cos” z odpowiednio małym odstępem między słowem „arc”
i nazwą funkcji.

Polskie „style” do formatu LaMeX
--------------------------------

W LaTeX209 styl dokumentu określany jest komendą \documentstyle.
Parametrem tej komendy jest nazwa pliku zawierającego opis tego stylu:
article, report, book, letter itd.  Oryginalnych wersji tych plików nie
można zastosować do składu w języku polskim ze względu na wstawiane
automatycznie angielskie słowa takie jak „Chapter”, „Figure”,
„Table of Contents” itp.

Częścią pakietu MeX są specjalne wersje tych plików, przystosowane do
składu tekstów w języku polskim lub angielskim. Są to: iarticle, ibook,
iletter, imakeidx, iopenbib, iproc, ireport, ititlepa.  Użycie jednego
z tych stylów powoduje umieszczanie w składzie odpowiednich polskich
słów takich jak „Rozdział”, „Rysunek”, „Spis treści” itp. oraz
składanie daty (automatycznie lub za pomocą komendy \today) po polsku.

Style iarticle, ireport itp. mogą być używane również do składania
tekstów w języku angielskim. Wymaga to użycia na początku dokumentu
komend:
   \captionsenglish \dateenglish
Polskie nazewnictwo przywracają komendy
   \captionspolish \datepolish.

(Implementacja stylów iarticle, ireport itp. została oparta na pomysłach
H. Partla i J. Schroda, wykorzystanych w niemieckiej wersji LaTeX-a.)

Komendy służące do składania nazw formatów MeX i LaMeX
------------------------------------------------------

W formatach MeX i LaMeX komenda \MeX służy do złożenia nazwy „MeX”
z użyciem liter z bieżącego fontu.

W formacie LaMeX komenda \LaMeX służy do złożenia nazwy „LaMeX”
krojem pisma \rm odpowiedniej wielkości.

Fonty PL (polskie rozszerzenie fontów CM)
=========================================

  0. Fonty PL przeznaczone są do składania polskich lub polsko-angielskich
     tekstów przy użyciu formatów MeX i LaMeX. Obecnie mogą też być do
     składu przy użyciu pakietu PLaTeX polonizującego LaTeX2e (autorstwa
     Mariusza Olko i Marcina Wolińskiego):
         ftp://ftp.gust.org.pl/pub/TeX/łanguage/polish/platex-1.0.zip
     lub ftp://ftp.dante.de/tex-archive/łanguage/polish/platex-1.0.zip

     Autorzy starali się zachować „ducha CM-ów” przy projektowaniu
     polskich znaków diakrytycznych. Np. przekreślenie małej litery
     „ł” zostało nieco tylko powiększone w stosunku do przekreślenia
     fontów rodziny CM (METAFONT-owy program „Cross for Polish l and L”
     w pliku ACCENT.MF) umieszczanego w składzie komendami TeX-owymi
     \l oraz \L, chociaż w niektórych fontach autorzy chętnie
     widzieliby przekreślenie znacznie wyraźniejsze. Podobnie podcięcia
     wstawiane automatycznie pomiędzy znakami (implicit kerns) były
     dodawane raczej ostrożnie. Np. zdaniem autorów podcięcie między
     polskim otwierającym cudzysłowem („) a literą „W” bądź „T”
     mogłoby być znacznie większe, gdyby nie to, że w fontach CM nie
     ma żadnego podcięcia między literą „A” a cudzysłowem
     zamykającym (”).

     Fonty PL, podobnie jak macierzyste fonty CM, projektowane były
     pod kątem zastosowań profesjonalnych, tzn. urządzeń o większych
     rozdzielczościach. Tym niemniej sporo wysiłku włożono w prawidłową
     dyskretyzację przy małych rozdzielczościach (dla potrzeb wydruków
     testowych na drukarkach mozaikowych 9- i 24-igłowych). Gdyby mimo
     to użytkownik miał inne zdanie niż METAFONT na temat dyskretyzacji,
     w pakiecie emTeX autorstwa Eberharda Mattesa znajduje się program
     o nazwie PKEDIT pozwalający ręcznie korygować wygenerowane za pomocą
     METAFONT-a mapy bitowe.

  1. Fonty PL stanowią rozszerzenie standardowego zestawu rodziny
     Computer Modern (CM) o polskie znaki diakrytyczne i bazują na tych
     samych plikach parametrycznych co fonty rodziny CM. Zmiany parametrów
     odbiegające zbyt daleko od standardu zaproponowanego przez D. E. Knutha
     mogą spowodować nieoczekiwane efekty (do błędu w trakcie obliczeń
     włącznie). Przykładowo, założone zostało, że kursywa i grotesk
     wykluczają się.

     Układ fontów PL charakteryzuje się tym, że znaki o kodach < 128
     są identyczne ze znakami rodziny CM, natomiast polskim znakom
     diakrytycznym przypisane zostały kody > 127 (innych cech TeX-a 3.x
     nie wykorzystuje się). Polskie znaki diakrytyczne mają kody zgodne
     z układem ECM (Extended Computer Modern, Cork encoding), natomiast
     cudzysłowy mają kody niestandardowe (w ECM cudzysłowy mają
     kody < 127):

               Ą – 129     ą – 161
               Ć – 130     ć – 162
               Ę – 134     ę – 166
               Ł – 138     ł – 170
               Ń – 139     ń – 171
               Ó – 211     ó – 243
               Ś – 145     ś – 177
               Ź – 153     ź – 185
               Ż – 155     ż – 187

              « (francuski cudzysłów otwierający) – 174
              » (francuski cudzysłów zamykający)  – 175
              „ (polski cudzysłów otwierający)    – 255

      Uwagi:
        * Fonty matematyczne PLMI, PLMIB oraz PLEX nie zawierają polskich
          znaków diakrytycznych i nie różnią się od odpowiednich fontów CM;
          przedrostki CM zostały zmienione na PL jedynie dla zachowania
          jednorodności.
        * Podobnie font PLTEX10 to po prostu font CMTEX10 ze zmienioną dla
          jednolitości nazwą; font CMTEX10 odzwierciedla układ klawiatury
          na komputerze używanym przez profesora Knutha (D. E. Knuth,
          „Computer Modern Typefaces”, str. 568), tym samym nie powinien
          raczej zawierać polskich znaków diakrytycznych.
        * Fonty PLSY zostały poszerzone (w stosunku do CMSY) o znaki
          „większe-równe” i „mniejsze-równe” odpowiadające
          polskim zwyczajom drukarskim (dolna kreska skośna zamiast
          poziomej); na konieczność takiego rozszerzenia zwrócił
          uwagę p. Włodzimierz J. Martin; majuskuły kaligraficzne tych
          fontów (opisane w pliku CALU.MF) nie zostały uzupełnione
          o polskie znaki diakrytyczne.

  2. Jedynymi znakami „polskimi” dostępnymi poprzez ligatury są
     cudzysłowy (,, << >>). Polskie znaki diakrytyczne są dostępne
     albo bezpośrednio, albo za pomocą komendy realizowanej przez
     „aktywny ciach” (/a /c /e /l /n /o /s /x /z /A /C
     /E /L /N /O /S /X /Z) zaprogramowanej w formatach MeX i LaMeX
     (p. opis używania formatów MeX i LaMeX). Istnieją zasadnicze powody,
     dla których autorzy nie wykorzystali do tego celu ligatur.

  3. Ze względu na ograniczenie liczby różnych wysokości znaków w foncie
     do 15 niezerowych, zrezygnowano z kuszącego wypełniania „górnej
     połówki” fontu. Ponadto w programach METAFONT-owych podjęte zostały
     zabiegi mające na celu minimalizację liczby różnych wysokości.
     Niestety, mimo to w niektórych przypadkach liczba różnych niezerowych
     wysokości przekracza 15. W takiej sytuacji METAFONT automatycznie
     zmienia niektóre spośród wysokości. Oznacza to, że w pewnych
     (bardzo złośliwych i – miejmy nadzieję – niezwykle rzadkich)
     przypadkach może się zdarzyć, że tekst czysto angielski złożony
     fontami PL zostanie inaczej przełamany na strony niż tekst złożony
     fontami CM.

  4. Starano się unikać wprowadzania dodatkowych parametrów, co jednak
     nie zawsze było możliwe. Szczegóły dotyczące możliwości zmiany
     zachowania domyślnego opisane są w pliku PL_DOD.MF. Przykłady użycia
     opcjonalnych parametrów zmieniających zachowanie domyślne znaleźć
     można w plikach źródłowych fontów PLB10, PLBX5, PLBX6, PLBX7,
     PLBX8, PLCSC10, PLDUNH10, PLFI10, PLFF10, PLITT10, PLR5, PLR6, PLR7,
     PLR8, PLR9, PLR12, PLR17, PLSL8, PLSL9, PLSL12, PLSSQ8, PLSSQI8,
     PLTCSC10, PLTI7, PLTI8, PLTI12 oraz PLVTT10.

  5. Programy opisujące polskie znaki diakrytyczne zostały oparte na
     odpowiednich programach rodziny CM. Opisy polskich znaków
     diakrytycznych stanowią niezależne programy, co jest zgodne
     z ogólną filozofią programów rodziny CM (można by np.
     zapamiętywać mapy bitowe liter „A”, „C”, „a”, „c”, …,
     itd., i te mapy bitowe modyfikować; z takiego podejścia i mu
     podobnych zrezygnowano).

     Nieco trickowe rozwiązanie zastosowano w celu uniknięcia duplikowania
     plików parametrycznych (PLB10, PLBX10, …, itd.). Wykorzystano tu
     METAFONT-ową zmienną „jobname” do czytania odpowiednich plików
     parametrycznych rodziny CM. Pliki te powinny znajdować się w kartotece
     przeszukiwanej przez METAFONT-a w trakcie realizacji komendy „input”.

  6. Program dla polskiego cudzysłowu otwierającego zaczerpnięty został
     z programów rodziny CM. Natomiast kształt cudzysłowów francuskich
     został zaprojektowany i zaprogramowany „od zera”.

  7. Pierwszą i najważniejszą fazą pracy nad fontami PL było
     zaprojektowanie i zaprogramowanie kształtów polskich znaków
     diakrytycznych w sześciu podstawowych krojach: PLR, PLSS, PLBX, PLSSBX,
     PLTT oraz PLTI (stopnie pisma od 5 do 17 punktów).

     Tym etapem pracy opiekował się troskliwie p. Roman Tomaszewski,
     wybitny polski typograf, członek zarządu Międzynarodowego
     Stowarzyszenia Typograficznego ATypI i zarazem przewodniczący Polskiego
     Oddziału ATypI. Autorzy są mu głęboko wdzięczni za życzliwe
     wspieranie swą wiedzą i doświadczeniem prac projektowych nad
     fontami PL.

     Pan Roman Tomaszewski zmarł w grudniu 1992 roku.

  8. Akcenty nad minuskułami „ć” „ń” „ó” „ś” „ź”  są takie
     same jak wstawiany TeX-ową komendą \' akcent „acute”, tyle że
     w niektórych przypadkach są nieco przesunięte w poziomie. Natomiast
     akcenty nad majuskułami „Ć” „Ń” „Ó” „Ś” „Ź”  są
     wprawdzie konstruowane w oparciu o akcent „acute”, ale są nieco
     „spłaszczone” (w przypadku odmian szeryfowych jest to zwykły obrót,
     natomiast w przypadku odmian bezszeryfowych – obrót połączony
     z pewną modyfikacją, ze względu na konieczność zachowania poziomego
     położenia górnej i dolnej krawędzi akcentu oraz optycznej grubości
     kreski akcentowej). Wyjątkowo w karykaturalnie smukłym foncie PLDUNH10
     akcent nad minuskułami i majuskułami jest pochylony tak samo.

     Powyższe zabiegi są zgodne z regułami sztuki typograficznej,
     powodują natomiast, że akcenty kładzione za pomocą TeX-owej komendy
     \accent mogą się istotnie różnić od akcentowanych majuskuł
     w fontach PL.

  9. Akcent nad literami „ż” oraz „Ż” jest taki sam jak kropka nad
     literą „i”, czyli inny niż akcent wstawiany przez TeX-a (za pomocą
     komendy \.). W literze „ż” jest także umieszczony na tej samej
     wysokości co kropka nad „i” (oczywiście nie w foncie kapitalikowym).
     Dzięki temu w słowach takich jak „gwiżdże” czy „niżej” kropka
     zachowuje tę samą wysokość. Niestety, w niektórych fontach rodziny
     CM kropka nad „i” jest stanowczo za mała (np. CMTT), co powoduje,
     że wartość optyczna kropki nad „ż” oraz „Ż” jest też czasami
     zbyt mała. Z powiększenia kropki zrezygnowano, uznając jej wielkość
     za cechę fontów CM.

 10. Przekreślenie litery „Ł” jest znacznie większe od przekreślenia
     litery „ł”, a przekreślenie litery „ł” jest z kolei większe od
     przekreślenia w fontach rodziny CM (p. punkt 0 powyżej).

 11. „Ogonki” pod literami  „Ą” „Ę” „ą” „ę”  budowane są za
     pomocą stosunkowo skomplikowanego algorytmu, ale geometria
     ogonka jest bardzo prosta: zewnętrzna i wewnętrzna krawędź to
     pojedyncze segmenty krzywych Béziera. Ogonki takie – jak
     pokazuje doświadczenie – są najzgrabniejsze.

     Opcjonalne parametry dodatkowe wpływające na kształt ogonków
     opisane są w pliku PL_DOD.MF.

 12. Polskie znaki diakrytyczne nie są przeznaczone do używania jako
     znaki matematyczne, dlatego w programach opisujących te znaki
     pominięta została komenda „math_adjust”.

 13. Podcięcia wstawiane automatycznie między znakami (implicit kerns)
     są w zasadzie takie same dla polskich znaków diakrytycznych jak dla
     odpowiednich liter alfabetu łacińskiego, z pewnymi wszakże wyjątkami
     (p. pliki POLAN.MF, POLKUR.MF oraz POLKAP.MF); podobnie rzecz się ma
     z korektą italikową wstawianą za polskimi znakami diakrytycznymi.

 14. Dla tych, którzy chcieliby wydrukować źródła METAFONT-owe w postaci
     sformatowanej za pomocą programu MFT, dołączony jest odpowiedni
     format o nazwie PL.MFT. Format ten jest przygotowany do składania
     z użyciem fontów rodziny CM; jeśli użytkownik zamienił już
     wszystkie CM-y na fonty PL, musi odpowiednio zmienić nazwy fontów
     w plikach PL.MFT oraz MFTMAC.TEX (plik MFTMAC.TEX znaleźć można
     np. w pakiecie emTeX E. Mattesa lub
     ftp://ftp.gust.org.pl/pub/TeX/macros/generic/plain/base/mftmac.tex).

 15. Źródła METAFONT-owe obejmują następujące pliki (zakłada się,
     że użytkownik posiada komplet plików źródłowych rodziny CM):

     a) pliki zawierające opisy polskich znaków diakrytycznych:

          PL_CUD.MF      PL_DOD.MF      PL_MLK.MF
          PL_DL.MF       PL_ML.MF       PL_SYM.MF

     b) pliki sterujące:

          POLAN.MF   – odpowiednik pliku ROMAN.MF
          POLKAP.MF  – odpowiednik pliku CSC.MF
          POLKUR.MF  – odpowiednik pliku TEXTIT.MF
          POLMAT.MF  – odpowiednik pliku MATHSY.MF
          POLTYT.MF  – odpowiednik pliku TITLE.MF

     c) pliki parametryczne rodziny PL:

          PLBSY10.MF     PLMI10.MF      PLSSBI36.MF    PLSY5.MF
          PLBXSL10.MF    PLMI12.MF      PLSSBI48.MF    PLSY6.MF
          PLBXTI10.MF    PLMI5.MF       PLSSBX10.MF    PLSY7.MF
          PLBX10.MF      PLMI6.MF       PLSSBX36.MF    PLSY8.MF
          PLBX12.MF      PLMI7.MF       PLSSBX48.MF    PLSY9.MF
          PLBX5.MF       PLMI8.MF       PLSSDC10.MF    PLTCSC10.MF
          PLBX6.MF       PLMI9.MF       PLSSDC40.MF    PLTEX10.MF
          PLBX7.MF       PLR10.MF       PLSSI10.MF     PLTEX8.MF
          PLBX8.MF       PLR12.MF       PLSSI12.MF     PLTEX9.MF
          PLBX9.MF       PLR17.MF       PLSSI17.MF     PLTI10.MF
          PLB10.MF       PLR5.MF        PLSSI8.MF      PLTI12.MF
          PLCSC10.MF     PLR6.MF        PLSSI9.MF      PLTI7.MF
          PLDUNH10.MF    PLR7.MF        PLSSQI8.MF     PLTI8.MF
          PLEX10.MF      PLR8.MF        PLSSQ8.MF      PLTI9.MF
          PLEX9.MF       PLR9.MF        PLSS10.MF      PLTT10.MF
          PLFF10.MF      PLSLTT10.MF    PLSS12.MF      PLTT12.MF
          PLFIB8.MF      PLSL10.MF      PLSS17.MF      PLTT8.MF
          PLFI10.MF      PLSL12.MF      PLSS8.MF       PLTT9.MF
          PLINCH.MF      PLSL8.MF       PLSS9.MF       PLU10.MF
          PLITT10.MF     PLSL9.MF       PLSY10.MF      PLVTT10.MF
          PLMIB10.MF     PLSSBI10.MF

     d) dodatkowe pliki parametryczne:

        * CMSSBI10.MF (odwołują się doń pliki PLSSBI10, PLSSBI36
          i PLSSBI48)

        * CMBX11.MF, CMR11.MF, CMSL11.MF, CMTI11.MF (te pliki służyły
          do generowania używanych poprzednio 11-punktowych fontów P1)

        * DLR10 – przykładowy plik służący do generowania fontu
          PLR10 at 10dd (w jednostkach przyjętych w polskim drukarstwie)

     e) plik pomocniczy wczytywany podczas przetwarzania przez METAFONT-a
        plików parametrycznych PL:

          FIK_MIK.MF

     f) plik zawierający opis trybu generowania fontów dla
        fotonaświetlarek Linotronic 100 i Linotronic 300; treść
        tego pliku należy wkopiować do pliku LOCAL.MF przed generowaniem
        formatów bazowych (PLAIN.BAS i CM.BAS) za pomocą inicjalizacyjnej
        wersji METAFONT-a (INIMF):

          LINOMODE.MF

 16. Generowanie fontów PL

     Konkretnym implementacjom METAFONT-a towarzyszy na ogół oprogramowanie
     ułatwiające generowanie fontów. Do pakietu MeX dołączone zostały
     pliki z danymi dla programu MFJOB, obsługującego generowanie fontów
     z użyciem emMETAFONT-a (szczegóły można znaleźć w dokumentacji
     pakietu E. Mattesa emTeX). Są to:

       G180PL.MFJ   dane do generowania fontów PL dla drukarek 24-igłowych

       G240PL.MFJ   dane do generowania fontów PL dla drukarek 9-igłowych

       G300PL.MFJ   dane do generowania fontów PL dla drukarek laserowych

       GPLMODES.MFJ plik wczytywany przy przetwarzaniu plików G180PL.MFJ,
                       G240PL.MFJ i G300PL.MFJ przez program MFJOB.EXE


Pliki
=====

Pakiet MeX składa się z następujących grup plików:

    1. Pliki dokumentacyjne/informacyjne
    2. Pliki TeX-owe
    3. Pliki METAFONT-a

Poniżej przedstawiamy listę wszystkich plików składających się na
pakiet MeX-a. Podkreślamy raz jeszcze, że pakiet MeX może być
rozpowszechniany tylko tak, jak został przygotowany – musi być kompletny
i niezmieniony. Dotyczy to również plików dokumentacyjnych/informacyjnych.
(patrz „Zasady rozpowszechniania”).

  1. Pliki dokumentacyjne/informacyjne

          MEXINFO.POL – plik, który jest właśnie czytamy
          MEXINFO.ENG – analogiczny tekst w języku angielskim

  2. Pliki TeX-owe

     Pliki makr:
     -----------

             MEX.TEX – polska wersja pakietu makr PLAIN.TEX
           LAMEX.TEX – polska wersja pakietu makr LPLAIN.TEX
            MEX1.TEX – pomocniczy plik wejściowy MeX-a i LaMeX-a
            MEX2.TEX – pomocniczy plik wejściowy MeX-a i LaMeX-a
         MEXCONF.TEX – plik konfiguracyjny MeX-a i LaMeX-a
          PLHYPH.TEX – polskie reguły dzielenia wyrazów

     Wejściowe pliki filtrujące do emTeX-a (do implementacji TeX-a
     -------------------------------------------------------------
                        wykonanej przez E. Mattesa):
                       ------------------------------

                MAZ2PL.PCT – tabela konwersji kodów Mazovii na kody PL
                LAT2PL.PCT – tabela konwersji kodów Latin 2 na kody PL
                ISO2PL.PCT – tabela konwersji kodów ISO8859-2 na kody PL
                WIN2PL.PCT – tabela konwersji kodów CP1250 na kody PL
    MAZ2PL.TCP, ISO2PL.TCP, LAT2PL.TCP, WIN2PL.TCP – j.w., postać
                              przygotowana do pracy z INITEX-em
                MK-TCP.BAT – plik wsadowy do tworzenia tablic konwersji
                              w postaci plików TCP

    Pliki wsadowe systemu DOS (ang. batch file) do generowania plików
    -----------------------------------------------------------------
                          MEX.FMT i LAMEX.FMT:
                         ----------------------

         GM-MEX.BAT – generuje MEX.FMT    (+ Mazovia)
         GI-MEX.BAT – generuje MEX.FMT    (+ ISO8859-2)
         GL-MEX.BAT – generuje MEX.FMT    (+ CP852)
         GW-MEX.BAT – generuje MEX.FMT    (+ CP1250)
       GM-LAMEX.BAT – generuje LAMEX.FMT  (+ Mazovia)
       GI-LAMEX.BAT – generuje LAMEX.FMT  (+ ISO8859-2)
       GL-LAMEX.BAT – generuje LAMEX.FMT  (+ CP852)
       GW-LAMEX.BAT – generuje LAMEX.FMT  (+ CP1250)

    Dodatkowe pliki do LaMeX-a (style):
    –––––––––––––––––

       IARTICLE.STY     IMAKEIDX.STY      IREPORT.STY
       IBOOK.STY        IOPENBIB.STY      ITITLEPA.STY
       ILETTER.STY

 3. Pliki METAFONT-owe opisane zostały w części poświęconej fontom PL.


Podziękowania
=============

Bardzo wiele osób przyczyniło się do szczęśliwego zakończenia prac nad
długo trwającym projektem adaptacji TeX-a do języka polskiego. Wymienienie
tu wszystkich, którzy nam pomogli, jest po prostu niemożliwe. Tym niemniej
czujemy się zobowiązani szczególnie serdecznie podziękować
następującym osobom:

    Andrzej Blikle
    Włodzimierz Bzyl
    Jacek Leszczyłowski
    Marian Łakomy
    Włodzimierz J. Martin
    Frank Mittelbach
    Grażyna Nowak
    Andrzej Odyniec
    Piotr Pianowski
    Tomasz Przechlewski
    Stanisław Szczyciński
    Roman Tomaszewski
    Stanisław Wawrykiewicz.