1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
|
<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//IETF//DTD HTML//EN">
<html>
<head>
<title>Co to jest TeX</title>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2">
<LINK REL=STYLESHEET TYPE="text/css" HREF="./tpstyle.css">
</head>
<!-- offline revision for TeX Live 2009 11.10.2009 -->
<body>
<h1> Przewodnik po systemie TeX </h1>
<a name=CONT>
<menu>
<li> <a href=#P1>Co to jest TeX?</a>
<li> <a href=#P2>Sk³adniki systemu TeX</a>.
<ul>
<li> <a href=#P21>tex i plik formatu</a>
<li> <a href=#P22>Plik ¼ród³owy</a>
<li> <a href=#P23>Pliki .tfm</a>
<li> <a href=#P24>Program mf</a>
<li> <a href=#P25>Fonty CM, EC i PL</a>
<li> <a href=#P26>Plik .dvi, sterowniki</a>
<li> <a href=#P27>Plik .log</a>
<li> <a href=#P28>LaTeX:</a>
<ul>
<li><a href=#P28a>pliki .cls, .clo, .sty i .fd</a>
<li><a href=#P28b>inne pliki tworzone przez LaTeX-a</a>
</ul>
<li> <a href=#extensions>Rozszerzone wersje programu TeX</a>
<li> <a href=#P30>TDS</a>
</ul>
<li> <a href=#web>Web2c</a>
<li> <a href=#P3>Jak zacz±æ pracê z TeX-em</a>
<ul>
<li><a href=#P3A>Archiwa TeX-owe</a>
<li><a href=#P3B>Generowanie formatów</a>
</ul>
<li> <a href=#P4>Podrêczniki dla pocz±tkuj±cych</a>
</menu>
<P><hr></P>
<a name=P1>
<h1>Co to jest TeX?</h1>
TeX (wym. tech) jest systemem profesjonalnego sk³adu drukarskiego. W¶ród
systemów s³u¿±cych do podobnych celów wyró¿nia siê dba³o¶ci± o jako¶æ
wyników. Nie ma sobie równych przy sk³adaniu trudnych tekstów naukowych
(szczególnie matematycznych), s³owników, itp. Inn± zalet± TeX-a, istotn±
w ¶rodowisku akademickim, jest jego status oprogramowania <em>public
domain</em>. Poni¿ej wprowadzimy Czytelnika w ¶wiat TeX-a
i przedstawimy podstawowe pojêcia.
<h2> Bardzo krótka historia systemu </h2>
TeX powsta³ w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie Stanforda. Jego
twórc± jest wybitny matematyk i informatyk, profesor
<a href="http://www-cs-faculty.Stanford.Edu/~knuth/"> Donald E. Knuth</a>.
System zosta³ ukoñczony w 1986 roku, w dziesiêæ lat po rozpoczêciu
pracy.
<h2>Kto u¿ywa TeX-a?</h2>
System TeX, odpowiednio przystosowany do pracy w ró¿nych jêzykach, jest
u¿ywany przez setki tysiêcy u¿ytkowników na ca³ym ¶wiecie. Na wiêkszo¶ci
wy¿szych uczelni na ¶wiecie jest u¿ywany do sk³adania tekstów naukowych.
Wykorzystywany jest np. przez dwóch najwiêkszych na ¶wiecie wydawców tekstów
naukowych, tj. American Mathematical Society oraz Springer Verlag,
a ponadto przez kilkadziesi±t innych cenionych wydawnictw, takich jak:
Addison-Wesley Publishing Group, Oxford University Press, Elsevier Publishers,
Kluwer Academic Publishers itd.
<h2>Dlaczego u¿ywa siê TeX-a?</h2>
TeX umo¿liwia efektywne sk³adanie tekstów o dowolnej trudno¶ci. Unikalny
algorytm, którym pos³uguje siê TeX przy sk³adaniu akapitów, powoduje, ¿e nie ma
programu oferuj±cego w tym wzglêdzie lepsze mo¿liwo¶ci. Inne zalety TeX-a
to jego cena i powszechno¶æ. System TeX jest oprogramowaniem <em>public
domain</em>, co oznacza, ¿e ka¿dy mo¿e zostaæ jego legalnym u¿ytkownikiem bez
¿adnych op³at licencyjnych. <p>
Ponadto TeX, jak ka¿dy prawdziwy program <em>public domain</em>, jest
dostêpny <em>³±cznie z kodem ¼ród³owym</em> i zosta³
zaimplementowany praktycznie na ka¿dej platformie. W rezultacie
u¿ytkownicy TeX-a na ca³ym ¶wiecie mog± siê porozumiewaæ (np. wymieniaæ
dokumenty poprzez pocztê elektroniczn±) bez wzglêdu na to, na jakim sprzêcie
pracuj±. TeX <em>dzia³a tak samo</em> na wszystkich platformach. <p>
Wreszcie TeX jest oprogramowaniem otwartym, przez co rozumieæ nale¿y
jego zdolno¶æ do wspó³pracy z innymi programami.
Czêst± sytuacj± jest wykorzystanie TeX-a -- programu, który doskonale
dzia³a w trybie wsadowym -- jako wa¿nego elementu
zautomatyzowanych systemów publikacyjnych,
np. opartych na standardzie SGML.
<p>
<h2>Wersje jêzykowe TeX-a</h2>
TeX zosta³ zaprojektowany w taki sposób, ¿e mo¿e byæ przystosowany do
sk³adania tekstów w dowolnych jêzykach, nawet tak
egzotycznych dla nas, u¿ytkowników alfabetu ³aciñskiego, systemach, jak
drukowanie z góry na dó³ (chiñska albo japoñska wersja jêzykowa) czy
z prawa na lewo (hebrajska i arabska).
<h2>Wymagania sprzêtowe</h2>
TeX jest przygotowany do pracy na komputerach pracuj±cych
pod ró¿nymi systemami operacyjnymi, na przyk³ad na komputerach
IBM PC (MS DOS, OS/2, Windows 9x/NT/2000/XP, Linux),
IBM (VM/CMS),
VAX (VMS, UNIX),
HP (HP-UX),
SUN (Solaris),
Cray, DEC,
Commodore Amiga
i Apple Macintosh.
<!-- W Polsce TeX jest najczê¶ciej u¿ywany na
komputerach typu IBM PC. -->
<h2>Kto rozwija TeX-a</h2>
System jest rozwijany przez u¿ytkowników
na ca³ym ¶wiecie. Wielu z nich jest stowarzyszonych
w miêdzynarodowej organizacji
<a href="http://www.tug.org"><em>TeX Users Group</em> (TUG)</a>.
TUG liczy oko³o 3000
cz³onków indywidualnych, reprezentuj±cych ponad 1500 szkó³,
uniwersytetów, agencji rz±dowych (np. Los Alamos National Laboratory,
NASA w USA czy CERN w Europie) i prywatnych, oraz ponad 100
instytucjonalnych.
Ponadto istnieje kilkana¶cie
<a href="http://www.tug.org/lugs.html">narodowych grup
u¿ytkowników TeX-a</a>, z których do najwiêkszych nale¿±:
<a href="http://www.dante.de/Welcome_english.html">DANTE</a>
(niemieckojêzyczna),
<a href="http://www.gutenberg.eu.org">GUTENBERG</a> (francuskojêzyczna),
<a href="http://www.ntg.nl">NTG</a> (holenderska).
TUG i grupy narodowe prowadz± ogólnie dostêpne serwery FTP, serwisy
informacyjne WWW i listy dyskusyjne, wydaj± periodyki oraz organizuj±
konferencje i szkolenia.
<h2>TeX w Polsce</h2>
W 1992 roku powsta³a Polska Grupa U¿ytkowników Systemu
TeX (GUST). Obecnie GUST zrzesza ponad 250 cz³onków indywidualnych
i instytucjonalnych. Co roku organizowana jest
<a href="http://www.gust.org.pl/BachoTeX/">Ogólnopolska
Konferencja U¿ytkowników TeX-a</a>. Organizowane s± kursy i szkolenia.
W 1994 roku GUST by³ organizatorem IX Europejskiej Konferencji
U¿ytkowników Systemu TeX w Gdañsku, w 1998 roku
XIX ¦wiatowej Konferencji U¿ytkowników Systemu TeX
w Toruniu, w 2002 roku XIII oraz w 2007 roku XVIII
Europejskiej Konferencji.
GUST wydaje dwa razy do roku swój
<a href="http://www.gust.org.pl/gust/gust_bulletin">biuletyn</a>.
<P>
[<a href=#CONT>Spis tre¶ci</a>]
<P><hr><P>
<a name=P2>
<h1> Sk³adniki systemu TeX </h1>
TeX jest programem do komputerowego sk³adu tekstu. Razem z edytorem,
sterownikami umo¿liwiaj±cymi wydrukowanie czy wy¶wietlenie z³o¿onego
dokumentu, wieloma programami towarzysz±cymi, takimi jak: MetaFont
do generowania fontów czy MetaPost do tworzenia grafiki wektorowej,
BiBTeX do przetwarzania baz bibliograficznych czy MakeIndex do
sortowania skorowidzów i innych,
tworzy system do elektronicznego sk³adu komputerowego.
<p>
S³owo TeX oznacza tak¿e pewien wyspecjalizowany jêzyk programowania.
Jak ka¿dy jêzyk programowania, TeX ma specyficzn± sk³adniê
(zawiera m.in. zmienne, instrukcje podstawienia i instrukcje warunkowe,
ale informacja ta nie powinna odstraszyæ pocz±tkuj±cego u¿ytkownika)
oraz pozwala definiowaæ nowe funkcje. Pomiêdzy dzia³aniem programu
TeX a dzia³aniem kompilatora, takiego jak np. <code>gcc</code>,
istnieje du¿e podobieñstwo.
TeX czyta plik ¼ród³owy tworz±c plik wynikowy, podobnie jak
w wyniku kompilacji z pliku ¼ród³owego powstaje program.
Plik wynikowy tworzony przez TeX jest niezale¿ny od platformy
(mo¿e byæ przenoszony na dowolny komputer lub system operacyjny),
a tak¿e urz±dzenia, które go wy¶wietli lub wydrukuje.
<p>
TeX to skomplikowany system, w którego sk³ad wchodzi
wiele (kilka tysiêcy) plików. W tym tek¶cie omówiono
rolê i przeznaczenie najwa¿niejszych programów
i typów plików wchodz±cych w sk³ad systemu TeX.
Tekst ten <em>nie jest</em> natomiast opisem TeX-a jako jêzyka
programowania (patrz: <a href=#P4>Podrêczniki dla pocz±tkuj±cych</a>).
<a name=P21>
<h2> tex i plik formatu</h2>
Najwa¿niejsz± sk³adow± systemu jest oczywi¶cie sam program <code>tex</code>
<!-- który wystêpuje w dwóch odmianach <code>virtex</code>
i <code>initex</code>. W wiêkszo¶ci wspó³czesnych implementacji
obie odmiany to zwykle ten sam program, po prostu <code>tex</code> -->
(lub <code>tex.exe</code>), uruchamiany z ró¿nymi parametrami, np.
<code>tex --ini</code> czy <code>tex /i</code> oznacza
uruchomienie programu <code>tex</code> w celu utworzenia tzw.
<em>formatu</em>.
<p>
TeX zna oko³o 300 instrukcji podstawowych (wbudowanych), tworz±cych j±dro
jêzyka. W codziennej pracy u¿ytkownik <em>nie pos³uguje siê</em>
instrukcjami wbudowanymi, poniewa¿ operuj± one na zbyt niskim poziomie
abstrakcji. U¿ytkownik pos³uguje siê instrukcjami (<em>makrodefinicjami</em>,
<em>makrami</em>) zdefiniowanymi za pomoc± instrukcji wbudowanych. Zbiór
takich instrukcji oraz wzorce dzielenia wyrazów dla ró¿nych jêzyków s±
czytane podczas uruchamiania <code>tex</code>-a z parametrem
<code>--ini</code> i, po przetworzeniu,
zapisywane do pliku, który nazywamy <em>formatem</em>. Plik formatu ma
zwyczajowe rozszerzenie <code>.fmt</code>. Powszechnie u¿ywane formaty
to: Plain (format zaprojektowany przez D.E. Knutha), LaTeX, AMSTeX
i ConTeXt.
Istnieje oczywi¶cie wiêcej formatów i u¿ytkownik ma pe³n± swobodê
tworzenia w³asnego formatu, przeznaczonego do specyficznych zadañ.<p>
<!-- Program <code>initex</code> jest wykorzystywany <em>tylko</em>
do generowania formatu. -->
Kiedy potrzebujemy wygenerowaæ format? Najczê¶ciej w wypadku
zmiany zestawu potrzebnych wzorców dzielenia wyrazów, aktualizacji makr
(dotyczy to szczególnie LaTeX-a) albo u¿ycia nowszej wersji samego programu.
<!-- Natomiast <code>virtex</code> jest programem wykorzystywanym
w normalnej pracy. -->
Pierwsz± rzecz±, któr± wykonuje program <code>tex</code> (lub
jego wersja rozszerzona <a href="#extensions"><code>pdftex</code></a>),
po uruchomieniu, jest przeczytanie formatu. Program umo¿liwia
prze³±czanie pomiêdzy poszczególnymi wzorcami dzielenia wyrazów, ale nie
potrafi do³±czyæ nowego.<p>
We wspó³czesnych instalacjach uruchomienie programu o nazwie
<code>tex</code> bez podawania dodatkowych parametrów to¿same jest
z uruchomieniem TeX-a wraz z formatem Plain. Z kolei
uruchomienie np. polecenia <code>latex</code> oznacza uruchomienie
TeX-a z formatem LaTeX itp. Z punktu widzenia przeciêtnego
u¿ytkownika nieistotne jest, czy takie polecenie zapisane jest na dysku
pod nazw± <code>latex</code> (Unix), <code>latex.exe</code> (Windows),
czy <code>latex.bat</code> (DOS).<br>
Wiêcej o tworzeniu formatów -- patrz:
<a href="#P3B">Generowanie formatów</a>
<p>
Oprócz wersji standardowej programu TeX dostêpne s±
jego <a href="#extensions">wersje rozszerzone</a>, wzbogacone o nowe
elementy funkcjonalne.
<a name=P22>
<h2> Plik ¼ród³owy </h2>
Po przeczytaniu formatu, TeX rozpoczyna przetwarzanie dokumentu ¼ród³owego.
Dokument ¼ród³owy, najczê¶ciej maj±cy rozszerzenie <code>.tex</code> lub
<code>.ltx</code>, to zwyk³y plik tekstowy (ASCII). TeX nie ma nic wspólnego
z jego utworzeniem czy modyfikowaniem. Dokument ¼ród³owy
tworzymy/modyfikujemy za pomoc± edytora <code>emacs</code>, <code>vi</code>,
<code>joe</code>, czy jakiego¶ innego przez nas ulubionego. Dla systemów
Windows dostêpne s± implementacje wymienionych edytorów, a tak¿e
wiele innych edytorów tekstowych o statusie <em>public domain</em>
b±d¼ <em>shareware</em>. Jeszcze raz
nale¿y podkre¶liæ, ¿e edytor musi zapisaæ plik jako zwyk³y plik tekstowy.
Dokument ¼ród³owy mo¿e byæ tak¿e utworzony automatycznie, np. przez
odpowiedni skrypt Perlowy. <p>
Plik ¼ród³owy zawiera tekst oraz polecenia jêzyka TeX. Je¿eli polecenia
opisuj± wygl±d dokumentu, to mówimy o <em>formatowaniu wizualnym</em>,
a je¿eli dotycz± jego logicznej struktury, to mówimy
o <em>formatowaniu logicznym</em>. Formatowanie logiczne operuje takimi
pojêciami, jak tytu³ rozdzia³u, tytu³ punktu, tabela, tytu³ tabeli, odsy³acz
itp. Formatowanie wizualne to odstêpy, stopieñ i krój pisma, kolory
itp. Pos³uguj±c siê TeX-em mo¿emy wykorzystywaæ oba sposoby formatowania.
W przypadku tworzenia wiêkszych dokumentów znakowanie logiczne ma
zdecydowan± przewagê nad wizualnym, zwiêksza wygodê pracy i jej
wydajno¶æ. Formaty LaTeX i AMSTeX umo¿liwiaj± znakowanie logiczne.
Format Plain nie definiuje struktury dokumentu, umo¿liwia w zasadzie
znakowanie wizualne, ale pozwala u¿ytkownikowi na pe³n± swobodê definiowania
dowolnej struktury logicznej i na pe³ne sterowanie procesem sk³adu.
Innymi s³owy: LaTeX (czy AMSTeX) mo¿e byæ traktowany jako gotowy zbiór
szablonów dla wielu typowych dokumentów, podczas gdy Plain wymaga
samodzielnego ich zdefiniowania. <p>
Z regu³y na pocz±tku dokumentu ¼ród³owego
znajduj± siê instrukcje, które powoduj±, ¿e zanim TeX rozpocznie
sk³adanie jakiegokolwiek tekstu, musi zapoznaæ siê z zawarto¶ci±
innych plików, zawieraj±cych wymagane makra. Szczególnie dotyczy to
formatu LaTeX, gdzie obowi±zkowe jest wczytanie minimum pliku tzw. klasy
dokumentu (patrz: <a href=#P28a>LaTeX: pliki .cls, .clo, .sty i .fd</a>).
<!-- Rysunek przedstawia schematycznie sposób przetwarzania plików
w przypadku uruchomienia TeX-a z formatem latex, czyli w skrócie
przez LaTeX-a. -->
<p>
<a name=P23>
<h2> Pliki .tfm </h2>
S± to podstawowe pliki, z których korzysta TeX: musi on mieæ informacje
o u¿ytych w dokumencie fontach. Informacje takie nie s± zaszyte
w programie, ale znajduj± siê w plikach z rozszerzeniem
<code>.tfm</code>, zwanych plikami metrycznymi. Tym samym nie ma ¿adnych
ograniczeñ stosowanych fontów, wystarczy posiadanie odpowiednich plików
metrycznych. Dla ka¿dego wykorzystywanego w dokumencie fontu, TeX
z odpowiedniego pliku <code>.tfm</code> pobiera informacje
o wymiarach znaków. Oprócz wymiarów (wysoko¶æ, szeroko¶æ, g³êboko¶æ
znaku) plik <code>.tfm</code> zawiera informacje o podciêciach (kernach)
oraz spójkach (ligaturach). Nie ma natomiast informacji o kszta³cie
znaków, poniewa¿ te informacje nie s± TeX-owi potrzebne. Wiêcej informacji
na temat fontów znajduje siê w artykule
<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/fonts/abc">Fontowe ABC</a>. -->
<a href="fonty/font-abc.html">Fontowe ABC</a>.
<p>
Wiele implementacji (np. teTeX) pozwala wygenerowaæ brakuj±cy plik
<code>.tfm</code> ,,w locie'', o ile odnalezione zostan± pliki
¼ród³owe fontu (pliki z rozszerzeniem <code>.mf</code>). S³u¿y do tego
opisany w kolejnym punkcie program MetaFont.<p>
<a name=P24>
<h2> Program mf </h2>
Do generowania fontów wykorzystywany jest system MetaFont,
tak¿e autorstwa D.E. Knutha.
Jest to program, który tworzy pliki metryczne (<code>.tfm</code>) oraz pliki
zawieraj±ce mapy bitowe, definiuj±ce kszta³ty poszczególnych znaków
na podstawie plików ¼ród³owych.
Pliki ¼ród³owe MetaFont-a (maj± one rozszerzenie <code>.mf</code>)
opisuj± znaki w sposób niezale¿ny od rozdzielczo¶ci czy konkretnego
urz±dzenia drukuj±cego.
<p>
Uwaga: znakomita wiêkszo¶æ u¿ytkowników TeX-a nie ma potrzeby korzystania
z programu MetaFont w inny sposób ni¿ przez jego automatyczne
uruchamianie do generowania brakuj±cych fontów. Coraz czê¶ciej u¿ywane s±
fonty skalowalne Type 1 (PostScriptowe), ale warto nieco
wiedzieæ tak¿e i o tym programie.
<p>
System MetaFont, podobnie jak TeX, to jêzyk programowania i program
implementuj±cy go.
Pliki ¼ród³owe <code>.mf</code> przetwarzane s± przez program <code>mf</code>
(w systemach DOS/MS Windows bêdzie to <code>mf.exe</code>).
Pierwsz± rzecz± wykonywan± po uruchomieniu przez program <code>mf</code>
jest przeczytanie <em>bazy</em>, która jest tym, czym dla programu TeX
jest format.
Plik <em>bazy</em> ma zwyczajowe rozszerzenie <code>.base</code>
(lub <code>.bas</code>). W standardowym systemie TeX powinny siê
znajdowaæ dwa takie pliki: <code>plain.base</code>
i <code>cm.base</code>.
<p>
Po wczytaniu <em>bazy</em> MetaFont utworzy (zwykle) opisany wy¿ej plik
<code>.tfm</code> <em>oraz</em> plik zawieraj±cy kszta³ty poszczególnych
znaków, zapisany w specyficznym dla sterowników TeX-owych bitmapowym
formacie PK. Mówi±c ¶ci¶lej, MetaFont tworzy pliki w formacie
<em>generic</em> (<code>.gf</code>), ale w instalacjach TeX-a
automatycznie wywo³ywany jest program <code>gftopk</code> konwersji
do bardziej efektywnego formatu PK. Pliki takie maj± rozszerzenie <code>.pk</code> lub
<code>.999pk</code>, gdzie <code>999</code> oznacza rozdzielczo¶æ fontu.
Przyk³adowo, font o nazwie <code>plr10</code>, w rozdzielczo¶ci 600
DPI bêdzie znajdowa³ siê w pliku <code>plr10.600pk</code>. <p>
Tradycyjne, bitmapowe fonty TeX-owe nie s± jedynymi, z których mo¿e
korzystaæ TeX, np. mo¿liwe jest korzystanie z fontów PostScriptowych
lub w formacie TrueType. <p>
Warto tu zwróciæ uwagê na program MetaPost, bêd±cy mutacj±
MetaFont-a. Jest to doskona³e narzêdzie do tworzenia
grafiki obwiedniowej w postaci ró¿nego rodzaju wykresów,
schematów czy diagramów (równie¿ kolorowych).
<p>
<a name=P25>
<h2> Fonty CM, EC i PL </h2>
D.E. Knuth opracowa³ zestaw ró¿nych krojów pisma, wzoruj±c siê
na kroju Modern 8A firmy Monotype, i udostêpni³ je publicznie.
Fonty te, nazwane Computer Modern, s± standardowymi fontami
u¿ywanymi przez TeX-a. Generowane s±, oczywi¶cie, za pomoc± programu MetaFont.
Jedn± z wielu zalet tych fontów jest to, ¿e zawieraj± bogaty zestaw
symboli matematycznych oraz ¿e publicznie dostêpne s±
dodatkowe, optycznie do nich pasuj±ce kroje, umo¿liwiaj±ce sk³ad
w wielu alfabetach, nawet tak egzotycznych jak gruziñski czy arabski.
<p>
Oryginalne fonty Computer Modern (CM) s± 128-znakowe i nie zawieraj±
kompletu polskich znaków. Znaki diakrytyczne, niezbêdne do sk³adu po polsku
i w innych jêzykach europejskich, dostêpne s± w 256-znakowych
fontach European Computer Modern (EC), opracowanych na podstawie fontów CM
przez Joerga Knappena i wiele innych osób. Ka¿da wspó³czesna dystrybucja
TeX-a zawiera zarówno fonty CM, jak i EC. Uk³ad znaków w zakresie
kodów 0--127 fontów EC ró¿ni siê nieco od uk³adu CM i w zasadzie
tylko LaTeX zapewnia mechanizmy prze³±czania siê miêdzy nimi (dla u¿ytkownika
jest to prawie niewidoczne). Dostêpne s± ponadto fonty PL, w pe³ni
zgodne z CM, zawieraj±ce dodatkowo wszystkie polskie znaki diakrytyczne oraz
cudzys³owy stosowane w polskiej typografii. Fonty CM i PL s±
dostêpne (w odró¿nieniu od fontów EC) tak¿e w postaci fontów
PostScriptowych (skalowalnych). <p>
Omówienie dostêpnych polskich fontów, przygotowanych specjalnie dla systemu
TeX, zawarto w artykule
<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/fonts/polish_fonts">Polskie fonty komputerowe</a>. -->
<a href="./fonty/index.html">Polskie fonty komputerowe</a>.
<a name=P26>
<h2> Plik .dvi, sterowniki</h2>
Wynikiem pracy TeX-a jest zwykle kilka plików, z których najwa¿niejszym
jest
plik z rozszerzeniem <code>.dvi</code>, który mo¿e byæ wy¶wietlony na
ekranie b±d¼ wydrukowany. Plik <code>.dvi</code> zawiera dla ka¿dego znaku na
stronie jego wspó³rzêdne oraz informacjê, z jakiego fontu pochodzi dany
znak, nie zawiera natomiast definicji kszta³tów znaków. Do wydrukowania lub
wy¶wietlenia na ekranie pliku <code>.dvi</code> potrzebny jest odrêbny
program zwany sterownikiem. W systemach Unix takim sterownikiem
ekranowym jest np. program <code>xdvi</code>, w Windows
<code>windvi</code> lub <code>yap</code>. Dopiero sterownik korzysta
z plików zawieraj±cych definicje kszta³tów znaków (np. z plików
PK). <p>
Plik <code>.dvi</code> mo¿na zamieniæ na plik w formacie PostScript.
S³u¿y do tego program <code>dvips</code>. Wynikowy plik mo¿emy wydrukowaæ
bezpo¶rednio na drukarce PostScriptowej, a tak¿e wy¶wietliæ na ekranie
lub wydrukowaæ na dowolnej innej drukarce, wykorzystuj±c interpreter tego
jêzyka <a
href="ftp://ftp.gust.org.pl/TeX/support/ghostscript/"><code>Ghostscript</code></a>.
<p>
U¿ycie docelowego formatu PostScript otwiera wiele nowych mo¿liwo¶ci,
niemo¿liwych do realizacji w tradycyjnym systemie TeX/LaTeX.
Najwa¿niejsze to: do³±czanie praktycznie dowolnej
grafiki (wektorowej, bitmapowej, kolorowej itd.), wykorzystanie
kolorów w dokumencie czy korzystanie z ró¿nych
krojów pisma w formacie Adobe Type 1 (PostScriptowych).
Wiêcej informacji na temat fontów i grafiki:
<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/fonts/fonts_inst">Instalowanie font¢w Type 1/True Type</a>. -->
<a href="./fonty/fonts_inst.html">Instalowanie fontów Type 1/True Type</a>
oraz
<!-- <a href="http://www.immt.pwr.wroc.pl/~myszka/grafika/grafika.pdf"> -->
<!-- <a href="../../guides/polish/grafika.pdf"> -->
<a href="http://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/doc/grafika.pdf">
W³±czanie grafik do dokumentów LaTeX2e</a> (plik PDF, ok. 800kb).
<p>
<a name=P27>
<h2> Plik .log </h2>
Plik <code>.log</code> zawiera komunikaty i ewentualne ostrze¿enia
TeX-a, wygenerowane podczas kompilacji dokumentu. Przegl±danie tego
pliku mo¿e byæ czêsto pomocne w diagnostyce b³êdów.
<p>
<a name=P28>
<h2> LaTeX </h2>
LaTeX jest bardzo rozbudowanym zestawem makr, zawieraj±cym wiele mechanizmów
opisu struktury logicznej dokumentów. Jak wspomniano powy¿ej, zestaw taki,
wraz z wzorcami dzielenia wyrazów, jest wstêpnie prekompilowany
i u¿ywany jako tzw. format. LaTeX to obecnie najbardziej
rozpowszechniony format i dostarczany w ka¿dej dystrybucji
stanowi tym samym wa¿ny s³adnik systemu TeX. Twórc± LaTeX-a jest
Leslie Lamport. Zaprojektowany przez niego zestaw makr zosta³ ,,zamro¿ony''
jako tzw. LaTeX 2.09 i praktycznie nie jest ju¿ u¿ywany.
Obecnie u¿ywany LaTeX to intensywnie rozwijany przez tzw. LaTeX Team
projekt, okre¶lany jako LaTeX2epsilon (LaTeX2e).
<a name=P28a>
<h3> LaTeX: pliki .cls, .clo, .sty i .fd</h3>
Oprócz informacji z plików <code>.tfm</code>, LaTeX czyta tak¿e
pliki <code>.cls</code>
i <code>.clo</code> (klasy) oraz <code>.sty</code> (pakiety). Klasa to
plik(i) zawieraj±cy specyficzne instrukcje s³u¿±ce do sformatowania dokumentu
okre¶lonego typu, np. ksi±¿ki, artyku³u czy listu. Wczytanie pliku klasy
jest w LaTeX-u obowi±zkowe. Pliki <code>.sty</code> rozszerzaj±
mo¿liwo¶ci LaTeX-a. Podstawowy LaTeX nie umo¿liwia np. do³±czania grafiki,
kolorowania tekstu, automatycznego ³amania d³ugich tabel itd. Do wykonania
takich zadañ s³u¿± w³a¶nie pakiety. <p>
Klasy i pakiety LaTeX-a s± dystrybuowane w postaci plików
z rozszerzeniem <code>.dtx</code>.
Plik taki zawiera definicje poleceñ dla LaTeX-a oraz dokumentacjê pakietu
(opis techniczny i podrêcznik u¿ytkownika).
Instalacja pakietu dostarczonego w pliku (lub plikach)
<code>.dtx</code> polega na skompilowaniu pliku o nazwie
takiej jak nazwa pliku <code>.dtx</code>,
ale z rozszerzeniem <code>.ins</code> (zwykle plikowi <code>.dtx</code>
towarzyszy odpowiadaj±cy mu plik <code>.ins</code>):<p>
<code>tex plik.ins</code><p>
W rezultacie otrzymujemy wiele plików (o rozszerzeniach
<code>.cls</code>, <code>.sty</code>, <code>.def</code>
i <code>.fd</code> lub innych
rzadziej spotykanych). Wszystkie takie pliki umieszczamy
w katalogu, w którym LaTeX szuka plików tego typu
(w strukturze TDS -- patrz ni¿ej -- bêdzie to podkatalog w ramach
<a href=#P311><code>texmf/tex/latex/</code></a>).
<p>
W plikach z rozszerzeniami <code>.fd</code> znajduj± siê instrukcje
definiuj±ce dostêpne w danej instalacji LaTeX-owej fonty. Oznacza to,
¿e w przypadku pos³ugiwania siê LaTeX-em, sam plik <code>.tfm</code> nie
wystarczy do tego, ¿eby system potrafi³ z niego skorzystaæ. Konieczne
jest, aby font by³ ,,zarejestrowany'' w systemie. Rejestracja ta odbywa
siê przez zainstalowanie odpowiedniego pliku <code>.fd</code>
w strukturze katalogów przeszukiwanych przez LaTeX-a. <p>
Aby wydrukowaæ dokumentacjê pakietu, nale¿y skompilowaæ plik
<code>.dtx</code> (polecenie <code>latex plik.dtx</code>). Czasem
niezbêdne jest dwukrotne, a nawet trzykrotne uruchomienie tego
polecenia, dziêki czemu dokumentacja bêdzie zawiera³a prawid³owe odsy³acze,
spis tre¶ci itp. <p>
Pliki <code>.dtx</code> i <code>.ins</code> nie s± wykorzystywane
w codziennej pracy. Po zainstalowaniu pakietu
mo¿na je usun±æ z systemu. <p>
Polskie opisy wielu pakietów dostêpne s±
w <a href="http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/latex2e/latex2e.html">Wirtualnej
Akademii TeX-owej</a>. Poszukiwanie potrzebnego pakietu mo¿e u³atwiæ
<a href="./latex2e/macro/macro_t.html">
<!-- <a href="http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/latex2e/macro/macro_t.html"> -->
zestawienie w uk³adzie tematycznym</a>.
<a name=P28b>
<h3> Inne pliki tworzone przez LaTeX-a</h3>
Wymienione poni¿ej pliki pomocnicze s± tworzone przez LaTeX-a na ¿±danie
u¿ytkownika, tzn. tylko wtedy, gdy dokument zawiera takie opcjonalne elementy,
jak: spisy tre¶ci, bibliografie i skorowidze. Przyk³adowo, plik
<code>.toc</code> powstanie tylko wtedy, gdy dokument ma zawieraæ spis tre¶ci.
<h4> Pliki .toc, .lot i .lof </h4>
Powsta³e w wyniku kompilacji dokumentu LaTeX-owego pliki
z rozszerzeniami <code>.toc</code>,
<code>.lot</code> oraz <code>.lof</code> zawieraj± spisy tre¶ci,
tabel i rysunków.
LaTeX przetwarza dokument strona po stronie, dlatego w pojedynczym
przebiegu niemo¿liwe jest wstawienie spisu tre¶ci na pocz±tku
dokumentu, poniewa¿ jego tre¶æ nie jest jeszcze znana. Podobnie ma
siê sprawa ze spisami tabel czy rysunków.
Rozwi±zanie tego problemu jest tyle proste, co skuteczne.
Podczas pierwszej kompilacji do plików
pomocniczych zapisywane s± odpowiednie informacje, które s± nastêpnie
wykorzystywane podczas drugiej kompilacji. Patrz te¿:
<a href="./latex2e/spisy/spis.html">
<!-- <a href="http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/latex2e/spisy/spis.html"> -->
Spisy w LaTeX-u</a>.
<p>
Podobna technika jest stosowana do wstawienia odsy³aczy.
Informacje niezbêdne do ich prawid³owego zdefiniowania s±
zapisywane do pliku z rozszerzeniem <code>.aux</code>.
<p>
<h4> Pliki .idx, .ind i .ist </h4>
Plik z rozszerzeniem <code>.idx</code> zawiera has³a skorowidza.
Has³a te powinny byæ nastêpnie posortowane przez
program <code>makeindex</code> albo <code>plmindex</code>.
Drugi z tych programów, bêd±cy
zmodyfikowan± wersj± pierwszego, jest zdolny do tworzenia skorowidza
zarówno wed³ug regu³ angielskich, jak i polskich.
Wynikiem dzia³ania programu
<code>makeindex</code>/<code>plmindex</code> jest
plik z rozszerzeniem <code>.ind</code>, który zawiera
gotowy do przetworzenia przez LaTeX-a skorowidz.
Postaci± tworzonego skorowidza mo¿na sterowaæ w ograniczony sposób
za pomoc± specjalnych instrukcji zapisanych w pliku
<code>.ist</code> (<em>index style</em>).
Dodatkowo powstaj±cy plik <code>.ilg</code> zawiera komunikaty pracy programu
<code>makeindex</code>/<code>plmindex</code>.
Patrz te¿
<a href="./idx/index.html">Wszystko o indeksowaniu</a>.
<!-- <a href="http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/idx/index.html">
Wszystko o indeksowaniu</a>. -->
<p>
<h4> Pliki .bib, .bbl i .bst </h4>
Do przygotowywania spisów bibliograficznych s³u¿y program BibTeX. Jest to
narzêdzie przydatne dla osób pisz±cych np. prace naukowe, które to prace,
jak wiadomo, zawieraj± wiele odwo³añ do innych dokumentów. Informacja
bibliograficzna jest przechowywana w pliku <code>.bib</code>. Ka¿da
pozycja jest oznaczona etykiet±. W dokumencie LaTeX-owym zamiast pe³nej
tre¶ci odwo³ania wstawiamy etykietê, któr± podczas kompilacji LaTeX zapisuje
do pliku <code>.aux</code>. Na podstawie pliku <code>.aux</code> program
BibTeX tworzy spis bibliograficzny, obejmuj±cy oczywi¶cie tylko te pozycje
z pliku <code>.bib</code>, które by³y cytowane w dokumencie. Spis
jest formatowany wed³ug specyfikacji zawartej w pliku <code>.bst</code>
i zapisywany do pliku <code>.bbl</code>. Komunikaty programu BibTeX s±
zapisywane do pliku <code>.blg</code>. Dwa kolejne przetworzenia dokumentu
powoduj± poprawne sformatowanie bibliografii i odwo³añ. Patrz te¿
<a href="./prog/bibtex/bibtex.html">Bibliografia w LaTeX-u</a>.
<!-- <a href="http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/prog/bibtex/bibtex.html"> -->
Bibliografia w LaTeX-u</a>.
<p>
<a name=extensions>
<h2> Rozszerzone wersje programu TeX </h2>
We wspó³czesnych dystrybucjach oprócz programu <code>tex</code>
dostêpne s± jego rozszerzone wersje:
<ul>
<li><b>pdfTeX</b> -- rozszerzenie TeX-a pozwalaj±ce tworzyæ
bezpo¶rednio pliki w formacie <code>PDF</code>, w trybie pracy
tworz±cym standardowe pliki <code>DVI</code> pdfTeX jest w pe³ni
zgodny z programem TeX; pdfTeX wraz z zestawem odpowiednich
makr pozwala tworzyæ interaktywne dokumenty hipertekstowe
i atrakcyjne prezentacje; od 2004 roku pdfTeX jest rozwijany jako
pdfeTeX (patrz ni¿ej); obszerne omówienie pdfTeX-a zawiera
artyku³ G. Sapijaszko:
<a href="http://www.sapijaszko.net/pedeefy.pdf">Tworzenie dokumentów PDF
przy pomocy LaTeX-a</a> (plik PDF, ok. 1mb).
<!-- <a href="../../guides/polish/pedeefy.pdf">Tworzenie dokumentów PDF
przy pomocy LaTeX-a</a>; -->
<li><b>eTeX</b> -- TeX rozszerzony o szereg poleceñ pierwotnych, posiada
m.in. tryb sk³adu od prawej do lewej (dla m.in. arabskiego i hebrajskiego);
w trybie zgodno¶ci pracuje jak standardowy program TeX;
<li><b>pdfeTeX</b> -- po³±czenie pdfTeX i e-TeX; w 2004 r. uzgodniono,
¿e pdfeTeX bêdzie g³ównym ,,motorem'' instalacji TeX-owych i bêdzie
wykorzystywany do generowania i pracy z wiêkszo¶ci± formatów
(LaTeX, pdfLaTeX, ConTeXt, TeXinfo, MeX itp.), sposób generowania
formatu bêdzie decydowa³ o domy¶lnym tworzeniu wynikowego pliku
<code>DVI</code> b±d¼ <code>PDF</code>; od roku 2007 <code>pdftex</code>
i <code>pdfetex</code> to ten sam program;
<li><b>Omega</b> -- rozszerzenie TeX-a pracuj±ce z fontami ze znakami
kodowanymi 16-bitowo (Unicode) i pozwalaj±ce na sk³ad w ró¿nych,
nawet b. egzotycznych jêzykach. Projekt ten ostatnio nie jest rozwijany;
<li><b>Alef</b> -- stabilna wersja Omegi zawieraj±ca rozszerzenia eTeX;
<li><b>XeTeX</b> -- intensywnie rozwijana wersja, pracuj±ca w Unikodzie
i korzystaj±ca z fontów systemowych, tak¿e OpenType.
</ul>
<a name=P30>
<h2> TDS </h2>
TDS (ang. <em>TeX Directory Structure</em>) oznacza standardow± strukturê
katalogów systemu TeX. Wspó³czesne instalacje TeX-a s± w zdecydowanej
wiêkszo¶ci zgodne z TDS. <p>
W instalacji TeX-owej zgodnej z TDS wszystkie omówione wy¿ej sk³adniki
systemu <em>oprócz plików wykonywalnych</em> (i oczywi¶cie oprócz plików
tworzonych podczas pracy) maj± swoje standardowe miejsce w katalogu, którego
korzeniem jest katalog <code>texmf</code>. Umiejscowienie tego katalogu
w systemie plików jest zale¿ne od lokalnej konfiguracji, np. w systemie
Linux mo¿e to byæ <code>/usr/TeX/texmf/</code>, a w systemie
Windows np. <code>C:\tex\texmf\</code>. Warto tu podkre¶liæ, ¿e
z zawarto¶ci katalogu <code>texmf/</code> mog± korzystaæ ró¿ne systemy
operacyjne, wystarczy, aby zosta³ on udostêpniony w instalacji sieciowej
lub zamontowany. Innymi s³owy: zawarto¶æ <code>texmf/</code> jest
<em>niezale¿na</em> od platformy (komputera i systemu operacyjnego);
katalog z tak± sam± zawarto¶ci± mo¿na mieæ np. w pracy na maszynie
Sun z systemem Solaris i w domu na PC z Windows b±d¼ Linux.
Poni¿ej wymieniono najwa¿niejsze podkatalogi drzewa <code>texmf/</code>: <p>
<dl>
<dt> <code>texmf/web2c/</code>
<dd>znajduj± siê tu m.in. formaty dla programu TeX (pdfTeX itp.) i bazy
MetaFonta i MetaPosta oraz <em>pliki konfiguracyjne</em> instalacji.
<a name=P311>
<dt> <code>texmf/tex/</code>
<dd>podkatalogi tu zawarte s± przeszukiwane przez program TeX, i tak
np. <code>generic/</code> zawiera biblioteki wspó³u¿ytkowane przez ró¿ne
formaty;
<code>latex/</code> zawiera biblioteki klas, stylów, plików
<code>.def</code> i <code>.fd</code> dla LaTeX-a.
Inne podkatalogi katalogu <code>tex/</code> zawieraj± biblioteki
przeznaczone dla innych formatów.
<dt><code>texmf/fonts/</code>
<dd>zawiera wszelkiego rodzaju pliki fontowe:
podkatalog <code>source/</code> to miejsce, w którym znajduj± siê
¼ród³owe pliki MetaFonta; <code>type1/</code> zawiera
fonty PostScriptowe (pliki <code>.pfa</code>
lub <code>.pfb</code>);
<code>tfm/</code> zawiera pliki <code>.tfm</code>;
<code>enc/</code> pliki przekodowañ fontów za¶ <code>map/</code> pliki map
fontowych.
Mog± te¿ znajdowaæ siê tam inne katalogi,
np. <code>truetype/</code>, je¿eli instalacja
wykorzystuje fonty w formacie TrueType.
<dt><code>texmf/dvips/</code>
<dd>zawiera pliki konfiguracyjne i pomocnicze dla programu Dvips.
</dl>
Miejsce, w którym znajduj± siê pliki zawieraj±ce fonty bitmapowe
w formacie PK, jest zale¿ne od konkretnej platformy systemowej
i dystrybucji. W systemach Unixowych pliki te s± czêsto generowane
w katalogu udostêpnionym do zapisu dla wszystkich u¿ytkowników
i kontrolowane przez demona <code>cron</code> (po up³ywie pewnego czasu
s± automatycznie usuwane). W instalacjach jednostanowiskowych pliki PK
mog± byæ deponowane w katalogu <code>texmf/fonts/pk/</code> .
<p>
Wszystkie pliki programów znajduj± siê natomiast w osobnym katalogu,
którego po³o¿enie jest zale¿ne od konkretnej platformy
i dystrybucji. Poniewa¿ jednak s± one
wszystkie <em>w jednym</em>
miejscu ich odszukanie nie powinno stanowiæ problemu.
<p>
<!-- Szczegó³owy opis TDS znajduje siê w pliku
<a href="../../english/tds/tds.html">tds.html</a>
<p> -->
<a name=web>
<h2>Web2c</h2>
Web2c jest systemem do generowania kompletnego ¶rodowiska TeX-owego
dla ró¿norodnych platform, nie tylko Unixowych, ale ostatnio
Windows 9x/NT, Amiga, a nawet MS DOS. W oparciu o Web2c
zbudowane s± dystrybucje teTeX (Unix, Linux), W32TeX (Windows)
i djgpp (MS DOS). Wiêcej szczegó³ów zawarto w artykule
<!-- <a href="./doc/poczatki/web2c.html">Web2c</a>, -->
<a href="./poczatki/web2c.html">Web2c</a>,
gdzie wymieniono te¿ programy tworzone w tym ¶rodowisku. <p>
[<a href=#CONT>Spis tre¶ci</a>]
<P><hr></P>
<a name=P3>
<h1> Jak zacz±æ pracê z TeX-em </h1>
[Czê¶æ ta na razie zawiera tylko
pobie¿ne omówienie implementacji TeX-a i generowanie formatów.]<br>
<a name=P3A>
<h2>Archiwa TeX-owe</h2>
Oprogramowanie dla systemu TeX gromadzone jest
na serwerach CTAN (<em>Comprehensive TeX Archive Network</em>)
usytuowanych w <a href="ftp://ftp.dante.de/tex-archive/">Niemczech</a>,
<a href="ftp://ftp.tex.ac.uk/tex-archive/">Anglii</a>
i <a href="ftp://ftp.tug.org/tex-archive/">USA</a>. Archiwa CTAN
posiadaj± wiele kopii (<em>mirror</em>) na ca³ym ¶wiecie, w Polsce
pe³na kopia dostêpna jest na <a
href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/CTAN/">FTP GUST</a>, za¶
prace polskich u¿ytkowników gromadzone s±
w <a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/">Archiwum GUST</a>.
Na serwerach CTAN i ich kopiach dostêpne s± implementacje
dla wiêkszo¶ci obecnie u¿ywanych systemów operacyjnych, a tak¿e
bogate archiwa makr, fontów i oprogramowania towarzysz±cego.
<p>
Artyku³
<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/TeX_distribs>Dystrybucje TeX-a</a> -->
<a href="./poczatki/implementacje.html">Implementacje TeX-a</a>
omawia najwa¿niejsze dostêpne dystrybucje. Wskazówki dla chc±cych szybko
zaistalowaæ popularn± dystrybucjê dla Windows zawarto w artykule
<!-- <a href="http://www.gust.org.pl/doc/tex_install/miktex_inst">Instalacja MiKTeX.</a> -->
<a href="./poczatki/inst-mik.html">Szybka instalacja MiKTeX.</a>
<a name=P3B>
<h2>Generowanie formatów</h2>
Generowanie formatu polega na uruchomieniu programu <code>tex</code>
(lub pochodnego, np. <code>pdfetex</code>)
z parametrem <code>--ini</code> i przetworzeniu odpowiedniego
pliku inicjuj±cego. Plik taki zawiera najczê¶ciej deklaracje wczytania
pliku z makrami, wzorców przenoszenia wyrazów oraz ewentualne inne
polecenia dla TeX-a, wymagane
dla danego formatu. Dziêki takiemu podej¶ciu mo¿liwe by³o zbudowanie
programów, które u³atwiaj± generowanie ró¿norodnych formatów. Programy takie
nie tylko uruchamiaj± <code>tex</code>-a, ale te¿ umieszczaj± wygenerowany
plik w odpowiednim katalogu instalacji, tworz± polecenie uruchamiania
TeX-a (lub jego odmian pdfTeX, eTeX, Omega) z danym formatem, wreszcie
od¶wie¿aj± bazê danych instalacji (co przyspiesza znajdywanie potrzebnych
plików w codziennej pracy).<p>
W przypadku formatu LaTeX (lub jego wersji pdflatex dla programu
pdfTeX, tworz±cego od razu pliki PDF) niezbêdne jest okre¶lenie wymaganych
w formacie wzorców przenoszenia wyrazów.
W LaTeX 2e zestaw regu³ przenoszenia wyrazów jest
deklarowany w pliku o nazwie <code>language.dat</code>,
który znajduje siê zwykle w podkatalogu
<code>tex/generic/config/</code> lokalnej konfiguracji systemu
TeX b±d¼ g³ównego katalogu instalacji. Modyfikacja
<code>language.dat</code> polega na usuniêciu w tym pliku znaku
`%' przed deklaracj± potrzebnych wzorców (dla jêzyka polskiego jest to plhyph.tex)
i ewentualnym zablokowaniu takim znakiem
niepo¿±danych deklaracji wzorców dzielenia wyrazów. Reasumuj±c, dla
formatu LaTeX (pdfLaTeX) nale¿y najpierw wybraæ potrzebne wzorce dzielenia wyrazów,
a nastêpnie uruchomiæ generowanie formatu.
<!-- Uwagi te nie dotycz± generowania formatów <code>platex/pdfplatex</code>,
które korzystaj± z ,,prywatnego'' pliku <code>language.dat</code>
zawieraj±cego deklaracje wzorców dla jêzyka polskiego
i angloamerykañskiego (plik ten znajduje siê w katalogu
<code>texmf/tex/platex/config/</code>). -->
<dl>
<dt>
<strong>Dystrybucje oparte na
<!-- <a href="./doc/poczatki/web2c.html">Web2c</a> -->
<a href="./poczatki/web2c.html">Web2c</a>
(teTeX, fpTeX, TeX Live)</strong>
</dt>
<dd>
Pliki formatów znajduj± siê w katalogu <code>texmf/web2c/</code>
(niekiedy jest to katalog <code>texmf-var/web2c/</code>, dedykowany na lokalne
pliki danej instalacji). W podkatalogu <code>web2c/</code> znajduje
siê tak¿e plik konfiguracyjny <code>fmtutil.cnf</code> dla programu
<code>fmtutil</code> automatyzuj±cego generowanie formatów.
Plik ten mo¿na modyfikowaæ zgodnie z zawartymi w nim wskazówkami,
co zwykle polega na odblokowaniu deklaracji interesuj±cego nas formatu
(usuniêciu znaku komentarza #) b±d¼ zablokowaniu deklaracji formatów
niepo¿±danych, po czym, po zapisaniu pliku,
uruchomienie programu: <code>fmtutil --all </code>
wygeneruje wszystkie zadeklarowane formaty, <code>fmtutil --byfmt
nazwa_formatu</code> wygeneruje dany format (<code>fmtutil --help</code>
wy¶wietla dostêpne opcje). W systemach Unix i Linux
modyfikowanie <code>fmtutil.cnf</code> mo¿liwe jest po uruchomieniu
programu <code>texconfig</code> i wybraniu menu <code>Formats</code>.
Modyfikacja pliku z deklaracjami wzorców
przenoszenia wyrazów (dla LaTeX jest to <code>language.dat</code>)
dostêpna jest z kolei z menu <code>Hyphenation</code>.
Po zakoñczonej edycji <code>texconfig</code> automatycznie uruchomi
program <code>fmtutil</code> i wygeneruje format(y).<p>
</dd>
<dt>
<strong>MiKTeX</strong>
</dt>
<dd>
W dystrybucji tej, od wersji 2.0, wprowadzono menu
<code>MiKTeX Options</code>, uruchamiaj±ce program <code>mo.exe</code>
(program mo¿na uruchomiæ tak¿e z wiersza poleceñ). W podmenu
<code>TeX Formats</code> mo¿na wybraæ potrzebny format, po czym,
po naci¶niêciu przycisku <code>Build</code>, wygenerowaæ go. Mo¿liwe jest
deklarowanie nowych formatów. Deklaracje
formatów s± przechowywane w pliku <code>miktex/config/formats.ini</code>
lokalnego (b±d¼, przy jego braku, g³ównego) drzewa instalacji.
Podobnie jak w dystrybucjach opartych
na Web2c, generowanie formatu LaTeX wymaga uprzedniego zadeklarowania
wymaganych wzorców przenoszenia wyrazów. S³u¿y do tego podmenu
<code>Languages</code> (patrz uwagi zawarte powy¿ej, dotycz±ce formatu
LaTeX).
<code>MiKTeX Options -- Formats</code> zawiera deklaracje dla polskich
formatów <code>mex, pdfmex</code>.
Pliki formatów umieszczane s± w podkatalogu <code>miktex/fmt/</code>
lokalnego drzewa instalacji (b±d¼, przy jego braku, g³ównego drzewa
instalacji).
</dd>
</dl>
<h3>Tworzenie formatów dla jêzyka polskiego</h3>
Zanim przedstawimy szczegó³y dotycz±ce generowania formatów
dla jêzyka polskiego, zainteresowanych Czytelników zachêcamy
do przeczytania artyku³u o problemach zwi±zanych
<!-- z <a href="http://www.mimuw.edu.pl/~wolinski/spw.html">kodowaniem -->
z <a href="./poczatki/spw.html">kodowaniem
polskich liter</a>.
<p>
<a href="./poczatki/mex.html">MeX</a>
<!-- <a href="./doc/poczatki/mex.html">MeX</a> -->
<p>
<a href="./poczatki/latex-pl.html">(pdf)LaTeX i polski</a>
<!-- <a href="./doc/poczatki/latex-pl.html">LaTeX i polski</a> -->
<p>
<a href="./poczatki/cont-pl.html">ConTeXt</a>
<!-- <a href="./doc/poczatki/cont-pl.html">ConTeXt</a> -->
<p>
[<a href=#CONT>Spis tre¶ci</a>]
<P><hr><P>
<a name=P4>
<h1> Podrêczniki dla pocz±tkuj±cych </h1>
<ul>
<!-- <li> <a href="../../guides/polish/gentl-pl.pdf"> -->
<li><a href="ftp://ftp.gust.org.pl/pub/GUST/doc/gentl-pl.pdf">
Michael Doob: <em>£agodne wprowadzenie do systemu TeX</em>
(t³. Stanis³aw Wawrykiewicz)</a> -- samouczek dla u¿ytkowników Plain TeX/MeX,
ale przydatny tak¿e bardziej dociekliwym.<br>
<li><a href="../../latex/lshort-polish/lshort2e.pdf">
<!-- <li><a href="ftp://ftp.gust.org.pl/CTAN/info/lshort/polish/lshort2e.pdf"> -->
Tobias Oetiker: <em>Nie za krótkie wprowadzenie do systemu LaTeX2e</em>
(t³. Janusz Go³dasz, Ryszard Kubiak, Tomasz Przechlewski)</a> -- ca³kiem
zgrabne wprowadzenie dla niecierpliwych.
</ul>
<hr>
<em>T. Przechlewski i S. Wawrykiewicz</em><br>
Ostatnie zmiany (dla wersji TeX Live 2009): 11.10.2009.
</body>
</html>
|
