1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
|
*****************************************************************************
* Kolekcja fontów PL (polskiego rozszerzenia fontów *
* Computer Modern) w formacie ¼ród³owym METAFONT-a *
* (dobro wspólne -- public domain) *
*****************************************************************************
Autorzy
=======
Bogus³aw Jackowski <B.Jackowski@gust.org.pl>
Marek Ryæko <M.Rycko@gust.org.pl>
konsultacje: Roman Tomaszewski
-------------
OPIS PAKIETU:
-------------
Niniejsza dystrybucja METAFONT-owych plików ¼ród³owych fontów PL
(wersja 1.09, 13 kwietnia 2001) jest czê¶ci± dystrybucji pakietu MeX
i WYJ¡TKOWO jest rozpowszechniana jako odrêbny pakiet.
Powodem aktualizacji jest usuniêcie b³êdu wykrytego (podczas pracy nad
fontami EC) przez Andreasa Schwaba i Joerga Knappena. B³±d polega³
na ró¿nicach wysoko¶ci i korekt kursywy liter diakrytycznych w zale¿no¶ci
od u¿ytej rozdzielczo¶ci. Poniewa¿ suma kontrolna plików TFM
zale¿y wy³±cznie od szeroko¶ci znaków, b³±d ukrywa³ siê przez wiele lat.
W wersji poprawionej znaki diakrytyczne s± przetwarzane dwukrotnie
(patrz makro ,beginchar_twice' w pliku pl_dod.mf). Za pierwszym razem
wszystkie operacje rysowania (fill, draw, cull itp.) s± neutralizowane,
w rezultacie otrzymujemy w tym przebiegu jedynie wymiary znaków
(mamy nadziej±, ¿e niezale¿ne od rozdzielczo¶ci ;-). W drugim przebieg± s±
tworzone obrysy (glyphs) znaków.
Poni¿szy fragment zaczerpniêto z dokumentacji mexinfo.pol zawartej
w pakiecie MeX
ftp://ftp.gust.org.pl/pub/TeX/language/polish/mex105.zip
lub archiwa CTAN, np.
ftp://ftp.dante.de/tex-archive/language/polish/mex105.zip
Fonty PL (polskie rozszerzenie fontów CM)
==========================================
Fonty PL przeznaczone s± do sk³adania polskich lub polsko-angielskich
tekstów przy u¿yciu formatów MeX i LaMeX. Obecnie mog± te¿ byæ
wykorzystane do sk³adu przy u¿yciu pakietu PLaTeX (autorstwa Mariusza Olko
i Marcina Woliñskiego), wspomagaj±cego sk³ad polskich dokumentów przy u¿yciu
formatu LaTeX2e:
ftp://ftp.gust.org.pl/pub/TeX/language/polish/platex-1.??.zip
lub ftp://ftp.dante.de/tex-archive/language/polish/platex-1.??.zip
Autorzy starali siê zachowaæ ,,ducha CM-ów'' przy projektowaniu polskich
znaków diakrytycznych. Np. przekre¶lenie ma³ej litery ,,³'' zosta³o
nieco tylko powiêkszone w stosunku do przekre¶lenia fontów rodziny CM
(METAFONT-owy program ,,Cross for Polish l and L'' w pliku ACCENT.MF)
umieszczanego w sk³adzie komendami TeX-owymi \l oraz \L, chocia¿ w
niektórych fontach autorzy chêtnie widzieliby przekre¶lenie znacznie
wyra¼niejsze. Podobnie podciêcia wstawiane automatycznie pomiêdzy znakami
(implicit kerns) by³y dodawane raczej ostro¿nie. Np. zdaniem autorów
podciêcie miêdzy polskim otwieraj±cym cudzys³owem (,,) a liter± ,,W''
b±d¼ ,,T'' mog³oby byæ znacznie wiêksze, gdyby nie to, ¿e w fontach CM
nie ma ¿adnego podciêcia miêdzy liter± ,,A'' a cudzys³owem zamykaj±cym
('').
Fonty PL, podobnie jak macierzyste fonty CM, projektowane by³y
pod k±tem zastosowañ profesjonalnych, tzn. urz±dzeñ o wiêkszych
rozdzielczo¶ciach. Niemniej jednak sporo wysi³ku w³o¿ono w prawid³ow±
dyskretyzacjê przy ma³ych rozdzielczo¶ciach (dla potrzeb wydruków
testowych na drukarkach mozaikowych 9- i 24-ig³owych).
1. Fonty PL stanowi± rozszerzenie standardowego zestawu rodziny
Computer Modern (CM) o polskie znaki diakrytyczne i bazuj± na tych
samych plikach parametrycznych co fonty rodziny CM. Zmiany parametrów
odbiegaj±ce zbyt daleko od standardu zaproponowanego przez D. E. Knutha
mog± spowodowaæ nieoczekiwane efekty (do b³êdu w trakcie obliczeñ
w³±cznie). Przyk³adowo, za³o¿one zosta³o, ¿e kursywa i grotesk
wykluczaj± siê.
Uk³ad fontów PL charakteryzuje siê tym, ¿e znaki o kodach < 128
s± identyczne ze znakami rodziny CM, natomiast polskim znakom
diakrytycznym przypisane zosta³y kody > 127 (innych cech TeX-a 3.x
nie wykorzystuje siê). Polskie znaki diakrytyczne maj± kody zgodne
z uk³adem ECM (Extended Computer Modern, Cork encoding), natomiast
cudzys³owy maj± kody niestandardowe (w ECM cudzys³owy maj±
kody < 127):
¡ -- 129 ± -- 161
Æ -- 130 æ -- 162
Ê -- 134 ê -- 166
£ -- 138 ³ -- 170
Ñ -- 139 ñ -- 171
Ó -- 211 ó -- 243
¦ -- 145 ¶ -- 177
¬ -- 153 ¼ -- 185
¯ -- 155 ¿ -- 187
<< (francuski cudzys³ów otwieraj±cy) -- 174
>> (francuski cudzys³ów zamykaj±cy) -- 175
,, (polski cudzys³ów otwieraj±cy) -- 255
Uwagi:
* Fonty matematyczne plmi, plmib oraz plex nie zawieraj± polskich
znaków diakrytycznych i nie ró¿ni± siê od odpowiednich fontów
CM; przedrostki CM zosta³y zmienione na PL jedynie dla zachowania
jednorodno¶ci.
* Podobnie font pltex10 to po prostu font cmtex10 ze zmienion± dla
jednolito¶ci nazw±; font cmtex10 odzwierciedla uk³ad klawiatury
na komputerze u¿ywanym przez profesora Knutha (D. E. Knuth,
,,Computer Modern Typefaces'', str. 568), tym samym nie powinien
raczej zawieraæ polskich znaków diakrytycznych.
* Fonty plsy zosta³y poszerzone (w stosunku do cmsy) o znaki
,,wiêksze-równe'' i ,,mniejsze-równe'' odpowiadaj±ce
polskim zwyczajom drukarskim (dolna kreska sko¶na zamiast
poziomej); na konieczno¶æ takiego rozszerzenia zwróci³
uwagê p. W³odzimierz J. Martin; majusku³y kaligraficzne tych
fontów (opisane w pliku calu.mf) nie zosta³y uzupe³nione
o polskie znaki diakrytyczne.
2. Jedynymi znakami ,,polskimi'' dostêpnymi poprzez ligatury s±
cudzys³owy (,, << >>). Polskie znaki diakrytyczne s± dostêpne
albo bezpo¶rednio, albo za pomoc± komendy realizowanej przez
,,aktywny ciach'' (/a /c /e /l /n /o /s /x /z /A /C /E
/L /N /O /S /X /Z) zaprogramowanej w formatach MeX i LaMeX
(p. opis u¿ywania formatów MeX i LaMeX). Istniej± zasadnicze powody,
dla których autorzy nie wykorzystali do tego celu ligatur.
3. Ze wzglêdu na ograniczenie liczby ró¿nych wysoko¶ci znaków w foncie
do 15 niezerowych, zrezygnowano z kusz±cego wype³niania ,,górnej
po³ówki'' fontu. Ponadto w programach METAFONT-owych podjête zosta³y
zabiegi maj±ce na celu minimalizacjê liczby ró¿nych wysoko¶ci.
Niestety, mimo to w niektórych przypadkach liczba ró¿nych niezerowych
wysoko¶ci przekracza 15. W takiej sytuacji METAFONT automatycznie
zmienia niektóre spo¶ród wysoko¶ci. Oznacza to, ¿e w pewnych
(bardzo z³o¶liwych i -- miejmy nadziejê -- niezwykle rzadkich)
przypadkach mo¿e siê zdarzyæ, ¿e tekst czysto angielski z³o¿ony
fontami PL zostanie inaczej prze³amany na strony ni¿ tekst z³o¿ony
fontami CM.
4. Starano siê unikaæ wprowadzania dodatkowych parametrów, co jednak
nie zawsze by³o mo¿liwe. Szczegó³y dotycz±ce mo¿liwo¶ci zmiany
zachowania domy¶lnego opisane s± w pliku pl_dod.mf. Przyk³ady u¿ycia
opcjonalnych parametrów zmieniaj±cych zachowanie domy¶lne znale¼æ
mo¿na w plikach ¼ród³owych fontów plb10, plbx5, plbx6, plbx7, plbx8,
plcsc10, pldunh10, plfi10, plff10, plitt10, plr5, plr6, plr7, plr8,
plr9, plr12, plr17, plsl8, plsl9, plsl12, plssq8, plssqi8, pltcsc10,
plti7, plti8, plti12 oraz plvtt10.
5. Programy opisuj±ce polskie znaki diakrytyczne zosta³y oparte na
odpowiednich programach rodziny CM. Opisy polskich znaków
diakrytycznych stanowi± niezale¿ne programy, co jest zgodne
z ogóln± filozofi± programów rodziny CM (mo¿na by np. zapamiêtywaæ
mapy bitowe liter ,,A'', ,,C'', ,,a'', ,,c'', ..., itd., i te mapy
bitowe modyfikowaæ; z takiego podej¶cia i mu podobnych zrezygnowano).
Nieco trickowe rozwi±zanie zastosowano w celu unikniêcia duplikowania
plików parametrycznych (plb10, plbx10, ..., itd.). Wykorzystano tu
METAFONT-ow± zmienn± ,,jobname'' do czytania odpowiednich plików
parametrycznych rodziny CM. Pliki te powinny znajdowaæ siê w kartotece
przeszukiwanej przez METAFONT-a w trakcie realizacji komendy ,,input''.
6. Program dla polskiego cudzys³owu otwieraj±cego zaczerpniêty zosta³
z programów rodziny CM. Natomiast kszta³t cudzys³owów francuskich
zosta³ zaprojektowany i zaprogramowany ,,od zera''.
7. Pierwsz± i najwa¿niejsz± faz± pracy nad fontami PL by³o
zaprojektowanie i zaprogramowanie kszta³tów polskich znaków
diakrytycznych w sze¶ciu podstawowych krojach: plr, plss, plbx, plssbx,
pltt oraz plti (stopnie pisma od 5 do 17 punktów).
Tym etapem pracy opiekowa³ siê troskliwie p. Roman Tomaszewski,
wybitny polski typograf, cz³onek zarz±du Miêdzynarodowego
Stowarzyszenia Typograficznego ATypI i zarazem przewodnicz±cy Polskiego
Oddzia³u ATypI. Autorzy s± mu g³êboko wdziêczni za ¿yczliwe
wspieranie sw± wiedz± i do¶wiadczeniem prac projektowych nad
fontami PL.
Pan Roman Tomaszewski zmar³ w grudniu 1992 roku.
8. Akcenty nad minusku³ami ,,æ'' ,,ñ'' ,,ó'' ,,¶'' ,,¼'' s± takie
same jak wstawiany TeX-ow± komend± \' akcent ,,acute'', tyle ¿e
w niektórych przypadkach s± nieco przesuniête w poziomie. Natomiast
akcenty nad majusku³ami ,,Æ'' ,,Ñ'' ,,Ó'' ,,¦'' ,,¬'' s± wprawdzie
konstruowane w oparciu o akcent ,,acute'', ale s± nieco ,,sp³aszczone''
(w przypadku odmian szeryfowych jest to zwyk³y obrót, natomiast
w przypadku odmian bezszeryfowych -- obrót po³±czony z pewn±
modyfikacj±, ze wzglêdu na konieczno¶æ zachowania poziomego
po³o¿enia górnej i dolnej krawêdzi akcentu oraz optycznej grubo¶ci
kreski akcentowej). Wyj±tkowo w karykaturalnie smuk³ym foncie pldunh10
akcent nad minusku³ami i majusku³ami jest pochylony tak samo.
Powy¿sze zabiegi s± zgodne z regu³ami sztuki typograficznej, powoduj±
natomiast, ¿e akcenty k³adzione za pomoc± TeX-owej komendy \accent
mog± siê istotnie ró¿niæ od akcentowanych majusku³ w fontach PL.
9. Akcent nad literami ,,¿'' oraz ,,¯'' jest taki sam jak kropka nad
liter± ,,i'', czyli inny ni¿ akcent wstawiany przez TeX-a (za pomoc±
komendy \.). W literze ,,¿'' jest tak¿e umieszczony na tej samej
wysoko¶ci co kropka nad ,,i'' (oczywi¶cie nie w foncie kapitalikowym).
Dziêki temu w s³owach takich jak ,,gwi¿d¿e'' czy ,,ni¿ej'' kropka
zachowuje tê sam± wysoko¶æ. Niestety, w niektórych fontach rodziny
CM kropka nad ,,i'' jest stanowczo za ma³a (np. CMTT), co powoduje,
¿e warto¶æ optyczna kropki nad ,,¿'' oraz ,,¯'' jest te¿ czasami
zbyt ma³a. Z powiêkszenia kropki zrezygnowano, uznaj±c jej wielko¶æ
za cechê fontów CM.
10. Przekre¶lenie litery ,,£'' jest znacznie wiêksze od przekre¶lenia
litery ,,³'', a przekre¶lenie litery ,,³'' jest z kolei wiêksze od
przekre¶lenia w fontach rodziny CM (p. punkt 0 powy¿ej).
11. ,,Ogonki'' pod literami ,,¡'' ,,Ê'' ,,±'' ,,ê'' budowane s± za
pomoc± stosunkowo skomplikowanego algorytmu, ale geometria
ogonka jest bardzo prosta: zewnêtrzna i wewnêtrzna krawêd¼ to
pojedyncze segmenty krzywych B\'eziera. Ogonki takie -- jak
pokazuje do¶wiadczenie -- s± najzgrabniejsze.
Opcjonalne parametry dodatkowe wp³ywaj±ce na kszta³t ogonków
opisane s± w pliku pl_dod.mf.
12. Polskie znaki diakrytyczne nie s± przeznaczone do u¿ywania jako
znaki matematyczne, dlatego w programach opisuj±cych te znaki
pominiêta zosta³a komenda ,,math_adjust''.
13. Podciêcia wstawiane automatycznie miêdzy znakami (implicit kerns)
s± w zasadzie takie same dla polskich znaków diakrytycznych jak dla
odpowiednich liter alfabetu ³aciñskiego, z pewnymi wszak¿e wyj±tkami
(p. pliki polan.mf, polkur.mf oraz polkap.mf); podobnie rzecz siê ma
z korekt± italikow± wstawian± za polskimi znakami diakrytycznymi.
14. Dla tych, którzy chcieliby wydrukowaæ ¼ród³a METAFONT-owe w postaci
sformatowanej za pomoc± programu MFT, do³±czony jest odpowiedni
format o nazwie pl.mft. Format ten jest przygotowany do sk³adania
z u¿yciem fontów rodziny CM; je¶li u¿ytkownik zamieni³ ju¿
wszystkie CM-y na fonty PL, musi odpowiednio zmieniæ nazwy fontów
w plikach pl.mft oraz mftmac.tex (plik mftmac.tex znale¼æ mo¿na np.
w ka¿dej dystrybucji TeX-a lub CTAN:/macros/generic/plain/base/).
Aktualna dystrybucja sk³ada siê z:
(a) 12 plików podstawowych:
fik_mik.mf, pl_cud.mf, pl_dl.mf, pl_dod.mf, pl_ml.mf,
pl_mlk.mf, pl_sym.mf, polan.mf, polkap.mf, polkur.mf,
polmat.mf, poltyt.mf;
(b) 80 plików parametrycznych:
plb10.mf, plbsy10.mf, plbsy5.mf, plbsy7.mf, plbx10.mf, plbx12.mf,
plbx5.mf, plbx6.mf, plbx7.mf, plbx8.mf, plbx9.mf, plbxsl10.mf,
plbxti10.mf, plcsc10.mf, pldunh10.mf, plex10.mf, plff10.mf,
plfi10.mf, plfib8.mf, plinch.mf, plitt10.mf, plmi10.mf,
plmi12.mf, plmi5.mf, plmi6.mf, plmi7.mf, plmi8.mf, plmi9.mf,
plmib10.mf, plmib5.mf, plmib7.mf, plr10.mf, plr12.mf, plr17.mf,
plr5.mf, plr6.mf, plr7.mf, plr8.mf, plr9.mf, plsl10.mf, plsl12.mf,
plsl8.mf, plsl9.mf, plsltt10.mf, plss10.mf, plss12.mf, plss17.mf,
plss8.mf, plss9.mf, plssbi10.mf, plssbx10.mf, plssdc10.mf,
plssi10.mf, plssi12.mf, plssi17.mf, plssi8.mf, plssi9.mf,
plssq8.mf, plssqi8.mf, plsy10.mf, plsy5.mf, plsy6.mf, plsy7.mf,
plsy8.mf, plsy9.mf, pltcsc10.mf, pltex10.mf, pltex8.mf, pltex9.mf,
plti10.mf, plti12.mf, plti7.mf, plti8.mf, plti9.mf, pltt10.mf,
pltt12.mf, pltt8.mf, pltt9.mf, plu10.mf, plvtt10.mf;
prawie wszystkie pliki parametryczne odwo³uj± siê do oryginalnych
plików ¼ród³owych D. E. Knutha; wyj±tkiem s± jedynie plbsy5.mf,
plbsy7.mf, plmib5.mf oraz plmib7.mf, które odwo³uj± siê do
dodatkowych plików ¼ród³owych fontów Computern Modern zawartych
w dystrybucji AMS; podczas generowania fontów PL wymagana jest
dostêpno¶æ w systemie oryginalnych plików ¼ród³owych CM i AMS;
(c) 2 pliki dodatkowe:
* cmssbi10.mf -- dodany dla kompletno¶ci (pliku tego brak
w oryginalnym zestawie plików parametrycznych);
* dlr10.mf -- plik przyk³adowy, demonstruje sposób zmiany
jednostki podstawowej fontu (w tym wypadku plik parametryczny
definiuje font wielko¶ci 10 dd)
---------
HISTORIA:
---------
7 lutego 1992: wersja 1.00
11 lutego 1992: wersja 1.01
* brak zmian; nowy numer wersji wynik³ ze zmian w formacie MeX
1 Jun 1992: wersja 1.02
* pl_dod.mf:
dwa b³êdne wiersze:
z_a:=(x_down+the_left_pos,.5penkind); % starting point
z_d:=(xpart(z_a)-.5penkind,y_right+.5penkind)+the_tip_pos; % ending point
zast±piono nastêpuj±cymi:
z_a:=(x_down+the_left_pos,ypart(ogonek_pos)); % starting point
z_d:=(xpart(z_a)-.5penkind,y_right+ypart(ogonek_pos))+
the_tip_pos; % ending point
zmiany komentarzy
* pl_mlk.mf:
przekre¶lenie w literze ³:
filldraw stroke z1e--z2e; %| stem
zamieniono na:
filldraw stroke z1e--z2'e; %| stem
* fik_mik.mf wczytuje cmbase.mf, aby unikn±æ wielokrotnego wczytywania
bazy podczas przetwarzania pliku parametrycznego
18 grudnia 1992: wersja 1.03
* fik_mik.mf:
dodano mo¿liwo¶æ dowolnego przeskalowania; warto¶æ |basic_unit#|
mo¿e byæ u¿yta do zmiany domy¶lnej jednostki podstawowej |pt#|
generowanego fontu (sugestia M. £akomego; patrz przyk³adowy
plik dlr10.mf generuj±cy font |10dd#|)
* kosmetyczne zmiany w plikach cmbx11.mf, cmr11.mf, cmti11.mf,
cmsl11.mf, cmssbi10.mf oraz polan.mf
14 kwietnia 1996: wersja 1.07$gamma$ -- nieoficjalna
(wersje od 1.04 do 1.06 nie by³y nigdy publikowane)
* usuniêto przykry b³±d wykryty przez Andreasa Schwaba i Joerga Knappena
podczas prac nad w³±czeniem kodu fontów PL do fontów EC:
b³±d zaokr±gleñ powodowa³, ¿e pliki TFM zale¿a³y od rozdzielczo¶ci
(podziêkowania dla Andreasa i Joerga)
* poprawiono makro |put_dot| (pl_dod.mf)
* zdefiniowano |qvair| i |limit_dist| (u¿ywane jako zmienne)
* kosmetyczne zmiany kodu
13 kwietnia 2000: wersja 1.07 -- oficjalne udostêpnienie (BachoTeX 2000)
* bez zmian kodu od wersji 1.07$\gamma$
* usuniêto z dystrybucji zbêdne pliki cmr11.mf, cmti11.mf, cmsl11.mf
* aktualizacja dokumentacji i komentarzy w plikach ¼ród³owych
13 kwietnia 2000: wersja 1.08 (data zosta³a zachowana celowo)
* pl_dod:
w definicji makra |beginchar_twice| (przed rozpoczêciem w³a¶ciwego
rysowania znaku) dodano:
save mode_guard_; % dedicated to those who use Karl Berry's modes.mf
problemy z u¿ywaniem modes.mf zosta³y zg³oszone przez W³odka Macewicza
* zmiana ta NIE WP£YNÊ£A na pliki metryczne, tzn. pliki generowane
z wersji 1.07 s± identyczne; do³o¿ymy wszelkich starañ, ¿eby
zachowaæ stabilno¶æ plików TFM, zgodnie z enuncjacj± Donalda E. Knutha:
,,I absolutely guarantee that the TFM files will never change again.''
(DeK, plik CM85bug)
* z dystrybucji usuniêty zosta³ font plex9 jako niezwi±zany
z oryginalnym zestawem fontów Computer Modern; w razie potrzeby (?)
wystarczy przenazwowaæ plik plex10.mf
* przeczyszczono komentarze
13 kwietnia 2001: wersja 1.09
* pl_dod:
typ parametru redefiniowanych w |beginchar_twice| instrukcji |special|
i |numspecial| by³ niezgodny ze sk³adni± (|primary| zamiast |expr|):
<special command> :=
special <string expression> | numspecial <numeric expression>
------
EMAIL:
------
B.Jackowski@gust.org.pl lub M.Rycko@gust.org.pl
|
